Kolombiya

Kolombiya (İspanyolca: Colombia ) ya da resmî olarak Kolombiya Cumhuriyeti (İspanyolca: República de Colombia ), Güney Amerika'da yer alan bağımsız, üniter ve anayasal bir cumhuriyettir. 32 alt departmandan oluşmaktadır. Başkenti, ülkenin orta bölümünde yer alan Bogotá şehridir.

Kolombiya
İspanyolca: República de Colombia
Kolombiya Cumhuriyeti
Arma
Slogan
"Libertad y Orden"  (İspanyolca)
"Özgürlük ve Düzen"
Millî marş


İspanyolca: Oh, Gloria Inmarcesible! O solmayan zafer!
Başkent
ve en büyük şehir
 Bogotá
4°39′K 74°3′B
Resmî diller İspanyolca ve 68 Kolombiya dili[1][2].
Etnik gruplar
(2005[3][4])
Hükûmet Üniter başkanlık cumhuriyeti
• Başkan
Iván Duque Márquez
• Başkan Yardımcısı
Martha Lucía Ramírez
Tarihçe  
• Bağımsızlık İlanı
20 Temmuz 1810
• Kabulü
7 Ağustos 1819
• Kolombiya Anayasası
1991
Yüzölçümü
• Toplam
 1.141.748 km2 (440.831 sq mi) (26.)
• Su (%)
 2,1
Nüfus
• 2020 tahminî
 50.372.424[5] (28.)
• Yoğunluk
 42,23/km2 (109,4/sq mi) (173.)
GSYİH (SAGP) 2020 tahminî
• Toplam
 719,251 milyar $[6] (31.)
• Kişi başına
 14.137 $[6] (86.)
GSYİH (nominal) 2020 tahminî
• Toplam
 264,933 milyar $[6] (45.)
• Kişi başına
 5.207 $[6] (90.)
Gini (2018) ▲ 50.4[7]
yüksek
İGE (2019)  0.767[8]
yüksek · 83.
Para birimi Kolombiya pesosu (COP)
Zaman dilimi UTC-5[9] (CET)
Trafik akışı sağ
Telefon kodu +57
İnternet alan adı .co
Kolombiya Birleşik Devletleri, 1863.
El Bogotazo, La Violencia döneminde

Güney Amerika'nın kuzeybatı bölümünde bulunan ülke, kuzey batısında Panama, kuzeyinde Karayip Denizi, doğusunda Venezuela ve Brezilya, güneyinde Ekvador ve Peru, batısında Büyük Okyanus ile çevriidir.[10]

Ülke, yüzölçümüne göre Güney Amerika'nın en büyük 4.[11], dünyanın en büyük 26. ülkesidir. Nüfusa göre ise, 46 milyondan fazla nüfusu ile dünyanın en büyük 27. ülkesidir. Aynı zamanda; İspanyolca konuşan ülkeler arasında, Meksika'dan sonra nüfusa göre en büyük ikinci ülkedir[12][13].

Kolombiya, bir orta güçtür ve Güney Amerika'nın en büyük üçüncü, Latin Amerika'nın en büyük dördüncü ekonomisine sahiptir.[6] Kahve, çiçek, zümrüt, kömür ve petrol endüstrileri, Kolombiya ekonomisinin başlıca sektörleridir[14]. HSBC, 2050 yılında Kolombiya'nın özellikle Amerika olmak üzere dünya ekonomisinde karar verici bir rol oynayacağını; GSYİH bakımından dünyanın en büyük 25. ekonomisi olacağını öngörmektedir.

Şu anda Kolombiya olarak bilinen topraklarda, başlangıçta Muisca, Quimbaya ve Tairona gibi Kolombiya Kızılderilileri yaşamaktaydı. İspanyollar, bu bölgeye 1499 yılında gelmiş ve bu bölgede işgal ve kolonizasyon dönemini başlatmıştır.

Etimoloji

"Kolombiya" adı (Kristof Kolomb'un ülkesi) Venezuela devrimci Francisco de Miranda tarafından oluşturuldu. İspanyol ve Portekiz egemenlikleri altında topraklarına sevk edilmişti[15][16].

Tarihçe

Fetih öncesi dönem

Günümüz Kolombiya'sının topraklarında yörenin yerlileri ticaret ve altın işleme sanatıyla uğraşıyorlardı. Burada İnka İmparatorluğu, Muisca, Tayrona, Sinú, Quimbaya ve San Agustín kültürleri yüzyıllar boyunca yaşamıştır.[17][18][19]

İspanyol işgali

Kristof Kolomb'un adıyla anılan ülke topraklarına Kolomb hiç ayak basmamıştır. Kolombiya toprakları, 16. yüzyılın başlarında Ganzalo Jiménez de Quesada ve Sebastian de Belalcázar komutasındaki İspanyollar tarafından bulunmuş ve sömürge hâline getirilmiştir. 1525 yılında Rodrigo de Bastidas Santa Marta kentini kurdu. Bunun ardından ülkenin kuzeyinde Karayib Denizi kıyısında Cartagena şehri kuruldu. 1538 yılında Gonzalo Jiménez de Quesada yerli halkın Bacatá adını verdiği yerleşim yerini ele geçirerek burada Bogotá şehrini kurdu.

Büyük Kolombiya Cumhuriyeti
Ana madde: Büyük Kolombiya

ve Büyük Kolombiya-Peru Savaşı

On sekizinci yüzyıla kadar ülke, İspanyol asıllı beyazlar tarafından yönetildi. Bundan sonra başlayan bağımsızlık mücadelesini Kuzey Amerika ve Fransa İhtilalleri daha da kuvvetlendirdi. 1808 yılında Napolyon, İspanya'yı işgal edince Amerika´daki İspanyol sömürgeleri bağımsızlık savaşlarını ilan etti. Böylelikle Simón Bolívar önderliğindeki güçler Cartagena´da bağımsızlıklarını ilan ettiler ve 1821 yılında Büyük Kolombiya adıyla bugünkü Kolombiya, Ekvador, Panama ve Venezuela topraklarını kapsayan bir federasyon kuruldu. 1829 yılında Venezuela ve 1830 yılında ise Ekvador federasyondan ayrıldı.

Kolombiya Birleşik Devletleri ve Kolombiya Cumhuriyeti

1886’da ülkeye, kıtayı keşfeden Kolomb’un ismi verildi ve Kolombiya Cumhuriyeti ilan edildi. 1903 yılında, ülke topraklarına dahil olan Panama, ABD’nin yardımı ile Kolombiya’dan ayrılarak bağımsız bir devlet oldu. Panama aynı yıl Panama Kanalı´nın kullanım hakkını ABD´ye verdi. Bu ayrılma yüzünden ABD ile Kolombiya arasında 1921 yılına kadar süren bir gerginlik yaşandı. Bu tarihten sonra Kolombiya yönetimine iki büyük parti olan Liberaller Partisi ile Muhafazakârlar Partisi hâkim oldu. Fakat bu iki parti arasındaki sürtüşmeler, iç karışıklıklara ve ülkenin uzun süre diktatörler tarafından yönetilmesine sebeb oldu. Sivil hükûmetle yönetilen Kolombiya’da günümüzde iç karışıklıklar devam etmektedir.

La Violencia dönemi
Ana madde: Kolombiya çatışmaları (1964–günümüz)

1948 ila 1953 arasında Kolombiya içinde büyük karışıklıklar yaşandı. Violencia adı verilen şiddet olayları meydana geldi. 1950 yılında muhafazakâr Mariano Ospina Pérez iktidarı devralan bir başka muhafazakâr olan Laureano Gómez vekili Roberto Urdaneta ile birlikte katı bir yönetim sergiledi. Üç yıllık görev sırasında 80.000 kişinin hayatını kaybettiği tahmin ediliyor. Violencia 1963 yılına kadar sürdü. Bu zaman zarfında 200.000 kişi öldü. Violencia'ya karşı solcu gerilla grubu FARC mücadele etti. Ülkedeki karışıklıklar sebebiyle 12 ağustos 2002'de Başkan Álvaro Uribe Vélez 90 günlük olağanüstü hâl ilan etti.

Coğrafya
KOLOMBIYA'dan yönler
 Panama Karayip Denizi
 		  Venezuela
Büyük Okyanus
K
B D
G
 Venezuela
 Ekvador  Peru
 		  Brezilya

İklimi
Sumapaz alpin çayırı, And Dağları.
San Andres Takımadaları, Karayip Denizi.

Kolombiya´nın iklimi bölgelere göre çeşitlilik gösterir. Vadilerde tropik, yüksek kesimlerde ise ılıman iklim özellikleri görülmektedir. Sıcak iklim kuşağında yer alan ülke dağlarının doruklarında her zaman kar vardır.

Bitki örtüsü

Ülke topraklarının yarıya yakını sık ormanlarla kaplıdır.

Faunası

Amazon Ormanları´nda maymun, jaguar, timsah, puma, tapir ve armadillo gibi çeşitli hayvanlar yaşar. Ayrıca papağan ve kolibri gibi tropik kuşlarla Kuzey Amerika´dan göç eden göçmen kuşlar da kış mevsimini burada geçirirler. Yüksek dağlık bölgelerde And Kondoru denen büyük Güney Amerika akbabaları yuva yapar. Pek çok kelebek, örümcek ve böcek türlerinin yanı sıra Magdalena Nehri´nde da timsah ve kaymanlar yaşar.

Coğrafî şekilleri

Cristóbal Colón Dağı ve Simón Bolívar Dağı ülkenin en büyük yükseltileridir (Her ikisinin de yüksekliği 5775 metredir). And Dağları sisteminin üç büyük sıra dağı olan Batı, Orta ve Doğu Cordillera'lar ülkenin batı yarısı boyunca uzanarak Ekvador sınırında birleşirler. Alçak doğu düzlüğü boyunca Amazon ve Orinoko ırmaklarının kolları uzanır. 1600 km uzunluğundaki Magdalena Nehri, kuzeye doğru akarak Karayip Denizi'ne dökülür.

Demografi
Cartagena'daki bir devlet okulunda öğrenciler.

Ekim 2006´da yapılan nüfus sayımında 1.141.748 km2´lik Kolombiya topraklarında 41.966.004 kişinin yaşadığı tespit edilmiştir. Nüfusun % 60´ını İspanyol ve yerli karışımı mestizolar, % 20´sini İspanyol kökenli beyazlar, % 14´ünü Avrupalı-Afrikalı karışımı mulattolar oluşturur. Kıyı kesimlerinde Afrokolombiyalılar yaşamaktadır. Diğer etnik gruplar arasında Arap asıllı Lübnanlı Kolombiyalılar vardır.

Yönetimsel birimler
Ana madde: Kolombiya'nın doğal bölgeleri

Kolombiya'nın başkenti Bogota'dır. Ülkenin en büyük idari birimleri departmanlardır ve 32 departman vardır. Bogotá özel bir bölgedir (Başkent Eyaleti). Bu departman ilçelere ayrılmıştır, toplamda 1128 ilçe mevcuttur. Ayrıca ülke coğrafi, demografik ve ekonomik koşullar göz önüne alınarak 5 bölgeye ayrılmıştır ancak bu bölgeler herhangi bir idari yapıyı temsil etmemektedir[20].

Kolombiya Cumhuriyeti'nin departmanları
DepartmanBaşkent Alan (km2)NüfusTarih
-BogotáBaşkent Eyaleti 158771179841886
01AmazonasLeticia 109665803601991
02AntioquiaMedellín 6361257504781858
03AraucaArauca 238182823021991
04AtlánticoBarranquilla 338823656631910
05BolívarCartagena de Indias 2597822299671857
06BoyacáTunja 2318914112391858
07CaldasManizales 788811701871905
08CaquetáFlorencia 889654633331982
09CasanareYopal 446403257131991
10CaucaPopayán 2930813630541857
11CesarValledupar 2290510503031967
12ChocóQuibdó 465304131731947
13CórdobaMontería 2502013929051952
14CundinamarcaBogotá 2421094675621857
15GuainíaInirida 72238433141963
16GuaviareSan José del Guaviare   534601332361991
17HuilaNeiva 198909942181905
18La GuajiraRiohacha 208485246191965
19MagdalenaSanta Marta 2318814033181824
20MetaVillavicencio 856357710891960
21NariñoPasto 3326817751391904
22Norte de SantanderCúcuta 2165814939321910
23PutumayoMocoa 248853784831991
24QuindíoArmenia 18456133751966
25RisaraldaPereira 414010243621966
26San AndrésSan Andrés 52834911991
27SantanderBucaramanga 3053720850841857
28SucreSincelejo 109178686481966
29TolimaIbagué 2356213129721886
30Valle del CaucaCali 2214045246781910
31VaupésMitú 54135331521991
32VichadaPuerto Carreño 100242972761991

Yerleşim

Dış ilişkiler
Diplomatik ve Konsuluk misyonlar

Kolombiya, Birleşmiş Milletler (1943), Amerikan Devletleri Örgütü (1948), G-77(1964), And Milletler Topluluğu (1969), G-24 (1971), Amazon İşbirliği Antlaşması Örgütü(1978), Güney Amerika Milletler Birliği (2004), Latin Amerika ve Karayip Devletleri Topluluğu[22] CELAC (2010) ve Pasifik İttifakı (2013)[23], gibi uluslararası örgütlerin kurucu üyelerinden birisidir.

Din

Kolombiya Anayasası'nda inanç özgürlüğü garantiye alınmıştır. Kolombiya hükûmeti din konusunu yasal olarak belgelemese de, 2001'de El Tiempo gazetesince yapılan bir anket sonucunda şöyle sonuçlar çıkmıştır:

Ekonomi
Kolombiya Kahvesi yetiştiriciliği, Quindío.

Kolombiya, Güney Amerika´nın en önemli üretici ülkelerinden, OECD’ye üye olmayan ekonomilerin de en büyüklerinden biridir. Kişi başı GSYİH son 6 yılda ikiye katlanmış olup, orta sınıf giderek genişlemektedir. 2012 yılında ülke ekonomisi %4 oranında büyümüş olup, 2013 yılında %4,2 büyüdüğü tahmin edilmektedir[24].

Economist Intelligence Unit tarafından, BRIC ülkelerine (Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin) ek olarak belirlenen yeni gelişmekte olan ülkeler sınıflaması CIVETS (Kolombiya, Endonezya, Vietnam, Mısır, Türkiye ve Güney Afrika Cum.)[25]. içinde Latin Amerika’dan yalnızca Kolombiya yer almaktadır. Bu ülkeler nüfusları, dinamik ve istikrarlı ekonomileri ile geleceğin yıldız ekonomileri olarak görülmektedir[26].

HSBC tarafından hazırlanan ve 2050 yılında dünya ekonomilerinin büyümelerine ilişkin öngörüleri içeren bir raporda, Kolombiya en iyi 26. ekonomi olarak gösterilmektedir. Ülke GSYİH’sinin %155 artışla 2050 yılında 725 milyar Dolar’a ulaşacağı, kişibaşı gelir, nüfus ve yatırım göstergelerinde de önemli ölçüde gelişme kaydedileceği öngörülmektedir. Kolombiya’nın Latin Amerika ülkeleri içinde en yüksek büyüme kaydedecek ülke olacağı tahmin edilmektedir.

Sektörler

Dünyanın en büyük ikinci-üçüncü kahve üreticisi olmasına karşın en çok tanınan kahve üretici ülke Kolombiya'dır. Bunun sebebi, Kolombiya'nın kahve üretimini ciddiye alıp, üretim standartlarını yakından takip edip, mükemmelik konusunda ciddi emek sarf etmesidir. Kahve üretim birliklerinin sarf ettiği bu gayretin ceremesi ise kahve kalitesinde sağladıkları güven ve marka değeridir[27].

Karanfil üretiminde dünyada birinci sırada yer alan Kolombiya, kahve üretiminde de dünyada Brezilya´dan sonra ikinci sırada gelmektedir. Ulaşımın ülkede gelişmesi ile birlikte sanayi de hızlı bir büyüme göstermektedir.

Tarımdan elde edilen ürünlerin satışı, ulaşım sayesinde ekonomi daha da gelişmektedir. Ülkede tarım üretiminin temelini kahve, kesme çiçek, pirinç, tütün, mısır, şeker kamışı, kakao, yağlı tohumlar, sebzeler ve limon, portakal, muz, mango ve guava gibi meyveler oluşturmaktadır. Ormancılık, balıkçılık ve hayvancılık da önemli sektörlerdir.

Sık ormanlarından kereste, kâğıt ve kontrplak gibi ürünler elde edilir. Dünyanın en değerli zümrütleri burada çıkarılır. Zengin zümrüt (dünyanın birincisi) platin, altın, gümüş, bakır, kömür, demir, tuz, nikel, fosfat, manganez, mika ve kuvars yatakları mevcuttur. Venezuela ve Ekvador sınırları yakınlarında çıkarılan petrolün bir bölümü dış ülkelere satılmaktadır. Modern dokuma ve giyim sanayisinin yanı sıra kimyasal madde, ilaç hammaddeleri, madeni eşya, çimento ve motorlu araç sanayileri de gelişmektedir.

Kültür
Gabriel García Márquez, 1982 yılında Nobel Edebiyat Ödülü.

Fernando Botero dünyadaki ünlü şişman insanlar çizen Kolombiya doğumlu modern sanat ressamıdır[28]. Kolombiya edebiyatının bir yazarı olan Gabriel García Márquez, 1982 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülmüştür. Catalina Sandino Moreno Maria Full of Grace filmi ile 2004 yılında Berlin Film Festivali'nde Charlize Theron'la birlikte En İyi Kadın Oyuncu ödülü kazanmıştır. Bu filmdeki performansı ile Akademi Ödülü'ne aday olmuştur. Ayrıca, Shakira, Juanes, J Balvin, Danna García, César López gibi, uluslararası alanda da kabul görmüş Kolombiyalı sanatçılar da vardır.

Romantizmle bağlantılı bağımsızlık sonrası literatürde Antonio Nariño, José Fernández Madrid, Camilo Torres Tenorio ve Francisco Antonio Zea gibi yazarlar ön plana çıkmıştır. Ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında ve yirminci yüzyılın başlarında costumbrismo olarak bilinen edebi tür popüler oldu; bu dönemin büyük yazarları Tomás Carrasquilla, Jorge Isaacs ve Rafael Pombo'ydı (ikincisi çocuk edebiyatında dikkate değer eserler yazdı). Bu dönemde José Asunción Silva, José Eustasio Rivera, León de Greiff, Porfirio Barba-Jacob ve José María Vargas Vila gibi yazarlar modernist hareketi geliştirdiler. 1872'de Kolombiya, Amerika'aki ilk İspanyolca dil akademisi olan Kolombiya Dil Akademisi'ni kurdu. Candelario Obeso, Afro-Kolombiyalı bir yazarın ilk şiir kitabı olan çığır açan Cantos Populares de mi Tierra'i (1877) yazdı.

1939 ve 1940 yılları arasında Bogotá şehrinde Stone ve Sky adıyla ülkeyi önemli ölçüde etkileyen yedi şiir kitabı yayınlandı; şiiirler şair Jorge Rojas tarafından düzenlendi. Sonraki on yıl içinde, Gonzalo Arango zamanın şiddetine yanıt olarak "hiçlik" hareketini kurdu; nihilizm, varoluşçuluk ve başka bir büyük Kolombiyalı yazar Fernando González Ochoa'nun düşüncesinden etkilendi. Latin Amerika edebiyatındaki patlama sırasında, Nobel ödüllü Gabriel García Márquez ve magnum opus, Yüz Yıl Yalnızlık, Eduardo Caballero Calderón, Manuel Mejía Vallejo ve Cervantes Ödülünü kazanan bir yazar Álvaro Mutis liderliğindeki başarılı yazarlar ortaya çıktı.

Spor

Kolombiya'da futbol, bisiklet[29],boks[30], beyzbol[31], basketball ve tejo (yerel spor) en çok sevilen sporlardır. Futbol ligler hâlinde oynanmakta ve bunların en büyüğü Liga Postobón'dur. Libertadores Kupası kazanabilmiş olan takımların ikisi (Once Caldas ve Atlético Nacional) takımdır. Futbol kulüpleri Kolombiya Futbol Federasyonu çatısı altında toplanmıştır[32].

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. http://www.justlanded.com/english/Colombia/Colombia-Guide/Language/Official-languages
  2. http://www.studylands.com/guide/CO-language.htm
  3. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 23 Ekim 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2014.
  4. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 5 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2014.
  5. "¿Cuántos somos?". Departamento Administrativo Nacional de Estadística (DANE). 27 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2020.
  6. "World Economic Outlook Database: Colombia". International Monetary Fund. October 2019. Erişim tarihi: 26 Mart 2020.
  7. "GINI index (World Bank estimate) – Colombia". World Bank. 8 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
  8. "2019 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. 2019. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2019.
  9. "Arşivlenmiş kopya". 16 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2014.
  10. "Arşivlenmiş kopya". 24 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2014.
  11. http://www.navescolombia.com/index.php?option=com_k2&view=itemlist&layout=category&task=category&id=38&Itemid=17&lang=en
  12. "Arşivlenmiş kopya". 13 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2014.
  13. http://www.spanish411.net/Spanish-Speaking-Countries.asp
  14. http://www.mfa.gov.tr/kolombiya-ekonomisi.tr.mfa
  15. http://www.milliyet.com.tr/2005/07/31/yazar/myilmaz.html
  16. http://www.etymonline.com/index.php?term=Colombia
  17. http://colombiareports.co/archaeologists-recover-remains-pre-columbian-village-central-colombia/
  18. http://workmall.com/wfb2001/colombia/colombia_history_the_pre_columbian_era.html
  19. http://www.colombia.travel/en/international-tourist/sightseeing-what-to-do/recommended-tourist-attractions-special-reports/colombia-a-pre-hispanic-treasure
  20. http://www.statoids.com/uco.html
  21. "Largest cities" (PDF). Departamento Administrativo Nacional de Estadistica (DANE). 29 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2020.
  22. http://www.mfa.gov.tr/i_-turkiye_nin-latin-amerika-ve-karayiplere-yonelik-politikasi-ve-bolge-ulkeleri-ile-iliskileri.tr.mfa
  23. http://www.mfa.gov.tr/no_-207_-22-temmuz-2013_-ulkemizin-pasifik-ittifaki_na-gozlemci-uye-olmasi-hk_.tr.mfa
  24. http://www.economist.com/news/finance-and-economics/21610305-colombia-overtakes-peru-become-regions-fastest-growing-big-economy-passing
  25. http://knowledge.wharton.upenn.edu/article/the-new-brics-on-the-block-which-emerging-markets-are-up-and-coming/
  26. "Arşivlenmiş kopya". 25 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2014.
  27. http://www.kahvem.co/kolombiya_kahvesi/
  28. http://www.nytimes.com/2005/05/08/international/americas/08botero.html?_r=1&
  29. http://www.bbc.com/news/world-latin-america-23709753
  30. http://sports.espn.go.com/sports/boxing/news/story?id=3440504
  31. http://sports.espn.go.com/mlb/columns/story?id=6038291
  32. http://www.mackolik.com/Kupa/119/Libertadores-Kupasi

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.