Eyyûbîler

Eyyûbîler Devleti veya Eyyûbîler (Arapça: الأيّوبيّون, Eyyûbîyûn), Zengi Devleti'nin komutanı olan Selahaddin Eyyûbî'nin kurduğu hanedanın egemen olduğu Mısır'daki devletin adıdır.[3][4][5][dn 1] En güçlü olduğu dönemde Mısır, Suriye, Irak, Hicaz ve Yemen'i egemenliği altında tutmuştur.

Arapça: الأيّوبيّون (Eyyûbîyûn) Eyyûbîler
1171-1250
Bayrak
Başkent	Kahire (1171-1174) Şam (1174-1218) Kahire (1218-1250) Şam (1250-1260) Hama (1260-1341)
Yaygın diller	Kürtçe[1][2] Arapça
Hükûmet	Monarşi
Sultan
• 1171-1193	Selahaddin
• 1250-1254	Eşref Musa
Tarihçe
• Kuruluşu	1171
• Montgisard Muharebesi	1177
• Hıttin Savaşı	1187
• Dağılışı	1250
Öncüller Ardıllar Fatımîler Zengiler Memlûk Devleti

Moğol istilası öncesi

Hanedanın etnik yapısı tartışmaları ve devlet yapısı

Eyyûbî hanedanı Hezbani Kürtlerinin Revvadi kolundandır. Revvadiler aslen Arap olan Yemenli Ezd kabilesine mensupturlar,ancak zaman içerisinde Hezbani Aşireti ile karışarak Kürtleşmişlerdir[6], nitekim, Sellahattin Eyyubi'de Kürt bir Ailede doğmuştur[7][8][9][10][11][12]El-Hazrecî'nin Eyyubileri anlatan eserinin ismi Târihu Devleti'l-Ekrâd (Türkçe: Kürd Devletinin Tarihi) ismini taşımaktadır [13][14][15]Bu isim Memlûk Sultanlığı'nın en yaygın adıdır. Fakat bu yazarların Memlûk Sultanlığı'nın isminden esinlenmiş olma ihtimali yoktur, çünkü hem İbnü'l-Esîr hem de İbn Senaü'l-Mülk, Memlûk Sultanlığı'nın kuruluşundan (1250) önce ölmüşlerdir.[16] Siyasi yapısı bakımından, Eyyûbî konfederasyonun yönetim tutumları kendi yurdunun siyasi kurumları ile alakalı olabilir. Fakat bu kurumları çağdaş Türk devletlerinin temel yapısıyla önemli ölçüde farksızdı ve Eyyubîler birçok yönden sadece Selçukluların bir halefi olarak anlaşılabilir.[3][17]

Siyasî tarih

Selahaddin Eyyübi'nin Mısır’ı fethi ve Bâtınîlerin etrafa yayılması

Fâtımîler’in son halifesi olan El-Âzıd bil-Lâh’ın 1171 tarihinde vefatı üzerine Şâfiî olan Selahaddin Eyyübi Mısır’a yerleşti. Bunun üzerine iki yüz yetmiş sekiz sene süren Mısır Şii'liğinin tarihe karışması neticesinde “Mısır Şia Batınilik mensupları da çeşitli ülkelere dağılmak zorunda kaldılar. Böylece, Sultan Selahaddin Eyyübi’nin baskısından bunalan Batınilik dâîleri bu yeni bağımsızlığına kavuşan bölgelere göç ettiler.

1158 yılında Büyük Selçuklular'ın sonu olarak kabul edilen Sultan Sencer’in evlât bırakmadan ölmesi üzerine Selçuklu valileri Horasan, Irak-ı Acem, Kerman, Halep, Şam, Konya Selçuk şubeleri oluşturdukları gibi Benî Artıklar, Elgarzîler, Musul ve Halep Atabeylikleri isimleri altında bağımsızlıklarını ilân ettiler.[3]

Selahaddin Eyyübi ve Haçlılar

1171’de Fatimilere son veren Selahaddin Eyyûbî, Mısır'da hutbeyi yeniden Abbasi halifesi adına okutmuş ve Mısır'da Sünnîliği yeniden başlatmıştır. 1174'te kendi adına hutbe okutarak devletin başına geçti. İlk iş olarak Zengileri kendi topraklarına bağladı. Suriye, Filistin, Hicaz, Ürdün, Yemen, Güneydoğu Anadolu Bölgesini egemenliği altına aldı. 1177 yılında Montgisard Muharebesinde Kudüs kralı IV. Baudouin'e yenildi.

Selahaddin Eyyübi, Haçlılarla uzun süren mücadeleler yaptı. Onlara karşı İslam'ın geçilmez kalesi oldu. Kudüs'ü alarak tekrar İslamiyet'e kazandırdı. Fetihten sonra katliam beklentisi içinde olan Gayrimüslimlere gösterdiği engin hoşgörü ve benzeri insanî özellikler ile büyük takdir kazandı. İslâm dünyasında bir efsane hâline geldi. 1187 yılında Hittin Savaşı'nda Haçlıları yenilgiye uğratarak Kudüs'ü Haçlılardan geri aldı. 1188 yılında Selahaddin, Antakya Prensliği'ne (Haçlı Kontluğu) karşı sefere çıkmıştır. Bu bölgede birçok kaleyi ele geçirdi.

1189 yılı başlarında Üçüncü Haçlı seferi Papa tarafından başlatılmıştı. Bu sefere daha önce Hittin Savaşına katılan Haçlılardan başka İngiliz, Fransız, Alman ve Sicilya içinde olduğu devletlerin oluşturduğu donanmaları ve kara kuvvetleri haçlılara katıldılar. Selahaddin bütün Müslümanlardan yardım istedi fakat çok azı bu yardıma cevap verdi. Artık her iki tarafın askerleri de savaşın bitmesini istiyorlardı. Bunun üzerine anlaşmaya karar verildi. 2 Eylül 1192 tarihinden geçerli olmak üzere üç yıl sekiz ay karada ve denizde geçerli olacak bir anlaşma imzalandı.

Bu anlaşma ile Yafa ile Sur arasındaki dar sahil şeridi Haçlılar'ın elinde kalıyor, diğer fethedilen yerler müslümanların oluyordu. Bu zaman zarfında Ortadoğu'daki Haçlı varlığının belini kırmış, onu asla eski gücüne kavuşamayacağı hale getirmişti. Sultan 4 Mart 1193 günü Şam'da öldü. Ölümü üzerine dört oğlu kendi aralarında mücadeleye başladı. Selahaddin Eyyübi, bütün bu işlerin dışında Haşhaşiler/Batınilik meselesi ile de uğraştı.

Selahaddin Eyyübi'nin kurduğu devlet, babasının adından dolayı Eyyûbîler olarâk anıldı. Eyyûbîler Devleti'nin sınırları kısa sürede Mısır, Suriye, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Arabistan'ın güneyine kadar genişledi.

Selahaddin'den sonraki Eyyubiler sultanlar

Selâhaddin Eyyubi yaşamakta iken 17 oğlundan en büyüğü {{Afdal bin Selâhaddin|Afdal]'i Şam'da Suriye Eyyubiler Sultanı olarak tayin etti ve Eyyubiler büyük sultanı olmak için veliahd olarak seçti ve diğer oğullarına alt-sultanlıklar verdi ve 3/4 Mart 1193'de Sultan Selâhaddin olduğu zaman Eyyubiler yüksek bürokrasisi 1186'da Selahaddin'in yaptığı görev paylaştırmasını onun mirası olarak kabul ettiler. Böylece büyük oğul olan Afdal Eyyubiler Suriye Sultanı oldu ve Eyyubiler üst Sultanlığı görevi ve yetkileri de verildi. İkinci oğlu Aziz Osman Eyyubiler Mısır Sultanı ve üçüncü oğlu Zahir Gazi Halep Emiri oldu.

Afdal gayet yumuşak huylu bir kişi olduğu için yönetici emirler ve halk tarafından sevilmekte idi. Fakat tecrübesiz idi ve zayıf ve yumuşak karakterli olduğu için kendi isteklerini kabul ettirmekte güçlük çekmekte idi ve erkanının, özellikle Veziri olan Ziyaeddin İbnü'l-Esir'in büyük etkisi altında kalmakta idi. Bazen de kendini içkiye ve eğlenceye kaptırmakta idi. Bunun için Şam'da bulunan ve ona darılan Eyyubiler emir ve idarecileri onun yanından ayrılıp diğer Eyyubiler alt-sultanlarına, özellikle Kahir Mısır’daki Melik Azîz’in ve Halep'deki Melik Zâhir Gazi’ye bağlandılar. Mısır alt-sultanı Azîz Şam'ı eline geçirip büyük sultan olmaya karar verdi. 1194'de Aziz Mısır ordusu ile Şam'a yürüdü ve şehri kuşatmaya aldı. Afdal amcası olan Elcezire Emiri , Âdil’e başvurup Aziz ile anlaşmazlığına hakem olmasını istedi. Âdil Afdal'i doğru bularak Aziz'in saldırmasından kurtardı. Aziz ikinci defa 1195'te Azîz yeni bir saldırıya geçti Şam'ı kuşattı ve amcası Adil yine Afdal'i kurtardı. 1196'da Aziz üçüncü bir saldırıya geçmeden o zaman Elcezire emirliğini bırakıp Mısır'a yerleşmiş Âdil ile anlaştı ve Adil ve Aziz birlikte Şam'ı kuşatıp eline geçirdiler. Melik Aziz Osman Mısır sultanı ve büyük Eyyubiler hükümdarı olarak kabul edildi. Afdal Suriye tahtından indirilip küçük bir valilik olan Sarhad valiliğine gönderildi. Adil Eyyubiler Suriye Sultanı oldu.

Eyyubiler ve Haçlı Seferleri

Ancak Eyyubiler Hanedanı sultanları Üçüncü Haçlı Seferi ve daha sonra orta-doğuya yapılan Haçlı Seferleri ile uğraşmak zorunda kaldılar. Özellikle Mısır'a Dimyat'a yönelik Beşinci Haçlı Seferi, Eyyubiler Sultanı Kamil bin Adil'in bir anlaşma ile Kudüs'u Haçlılara terk ettiği Altıncı Haçlı Seferi ve yine Mısır'a yönelik ve Dimyat'ın Haçlılara ellerine geçemesine neden olan Fransa Kralı IX. Louis Yedinci Haçlı Seferi Eyyubiler devleti ve sultanlarını çok uğraştırdı.

Eyyubiler hanedan mensuplari arasındaki mücadele Mısır'da isyân çıkmasına neden oldu. Abbâsî Hâlifesi'nin yardım amaçlı gönderdiği Memlûk askerleri yönetimi ele geçirdi. Bundan sonra İslâm Dünyası'nda Kölemenler egemen olmaya başladı.

Özellikle Yedinci Haçlı Seferi Eyyubiler Sultanı olan Salih Eyyub'un beklemediği bir şekilde gelişti. Suriye'de Haçlıları beklerken ve oğlu ve varisi olan Muazzam Turanşah'i Mısır'dan uzaklaştırıp Elcezire valisi olarak Hasankeyf'e göndermişken beklenmedik şekilde Mısır'a yönelen ve Dimyat kalesini ellerine geçiren Haçlılara karşı direnmesi ancak kendinin köle olarak satın alıp eğitilip yetiştirilmelerini sağladığı Memluklu kölemenler ordusunun gayreti ve yetenekleri ile mümkün oldu. Zaten veremden hasta olan Sultan Salih Eyyub sedye ile getirildiği Mansuriye'de daha da hastalandı ve bacağında çıkan abşe nedeniyle ameliyat olmasından sonra oldu. Varisi olan Muazzam Turanşah'a Mısır'a El Cezire'den gelmesi için haber yollandı ve o da allelacele yola çıktı.

Mısır ordusunun komutanları bu ölümü sakladılar ve Salih Eyyub'un dul karısı Şecer-üd-Dürr devlet idaresini efektif olarak eline aldı. Mısır ordusu Memluklu komutanlarının gayet büyük yetenekleri dolayısıyla Haçlı ordusu Mansura Muharebesi'nde büyük bir yenilgiye uğratıldı. Bir oyun ile Mansure içine girmelerini saglayip sonra onları kuşatılmaya alındı. Bu sırada Muazzam Turanşah Mısır'a yetişip Sultanlık ve Mansura'yı kuşatan Mısır ordusu komutasını üzerine almıştı. Haçlılara karşı yapılan Fariskur Muharebesi'nde Haçlılar ordusu büyük bir yenilgiye uğradı ve imha edildip ordu olmaktan çıktı. Kral IX. Louis esir alındı ve ancak gayet büyük bir meblağ altın fidye vermek suretiyle esirlikten kurtuldu. Dimyat'ı geri vererek Haçlı ordusunun kalıntıları başında Mısır'ı terketti.

Memlukluler tarafından Eyyubiler Devleti'nin yıkılması

Tam bu sırada Muazzam Turanşah üvey annesi olan Şecer-üd-Dürr'u ve gayet güçlü Memluklu emirlerini tavırları ve onlar aleyhinde politikaları ile kendinden gocuttu. Memluklu askeri komutan emirler ona bir suikast uygulayarak onu öldürüp Mısır Eyyubiler hanedanının hükümdarlığına effektif olarak son verdiler.

Mısır'ın ve ordusunun efektif idaresi Salih Eyyub'un kurmuş olduğu "Bahri Memluklular" emirleri eline geçmişti. Önce Salih Eyyub'in karısı Şecer-üd-Dürr Sultan ilan edilmiş ve Mısır idarecileri ona biat etmiştir. Fakat Suriye Eyyubiler'inin ve Bağdad Abbasiler halifesinin gayet negatif olarak ona biat etmemeleri yeni bir tutum uygulmalarına yol açtı. (1250)'da Şecer-üd-Dürr tahttan feragat etti ama ona en yakin Bahr-i Memluk komutanlarından Aybeg sultan olarak tahta gecirildi ve Şecer-üd-Dürr onunla evlendi. Eyyubiler Suriye Sultanı Nasır Yusuf devam etti ve bu sultan ordusuyla Mısır'a hücum etti. Aybeg bir ara Eyyubiler Suriye Sultanı Nasır Yusuf'un tehdidini önlemek için ile ortak sultan olarak Mısır Sultanı tahtına 1250-1254 arasında 16 yaşında bir çocuk olan Eyyubiler hanedanından Eşref Musa'yi geçirdiğini ilan etti ise de bu çocuk hükümdar bir kukla olmaktan ileri geçmedi. Eyyubiler Suriye Sultanı ordusu Mısır'de Mamluklularla yapılan iki büyük muharabeden sonra Mısır'dan püskürtüldü. Bu tehdid ortadan kalkınca Eşref Musa tahttan indirilip Eyyubiler hanedanının Mısır idaresi sona erdi ve Mısır'ın idaresi Memlüklüler Devleti'ne geçti.

Eyyubiler hanedanının diğer kolları diğer bölgelerde hükümdarrlik etmeye devam etti. Eyyubi Nasır Yusuf önce 1236-1260 döneminde Hama emiri; sonra (1250-1260) döneminde Eyyubiler Suriye Sultanı oldu. Eyyubiler hanedanının kollarinden olan Eşref Musa bin Mansur İbrahim 1260-1263 döneminde Humus Emiri; Kamil Muhammed 1247-1260 döneminde Meyafarikîn Emiri olarak hüküm sürmüşlerdir. Bu Eyyubiler sultanlık ve emirlikleri Moğolların Suriye ve Filistin'e hücumları ile çok geçmeden ortadan kaldırıldı.

Hükümdarlar

1. Selahaddin Eyyûbî (1169 -1193)
2. Aziz Osman bin Selahaddin (1193 - 1198)
3. Mansur bin Aziz (1198 - 1200)
4. I. Adil (1200 - 1218)
5. Kamil bin Adil (1218 -1238)
6. II. Adil (1238 - 1240)
7. Salih Eyyub (1240 - 1249)
8. Muazzam Turanşah (1249 - 1250)
9. Eşref Musa (1250 - 1254)

Soyağacı

Mısır Eyyûbî sultanları soyağacı:

Şadi bin Mervan

Necimeddin Eyyub

Esadeddin Şirkuh

Selahaddin Eyyûbî 1.(1169-1193)

I. Adil 4.(1200-1218)

Aziz Osman bin Selahaddin 2.(1193-1198)

Kamil bin Adil 5.(1218-1238)

Mansur bin Aziz 3.(1198-1200)

Mesud -

II. Adil 6.(1238-1240)

Salih Eyyub 7.(1240-1249)

Şecer-üd-Dürr (cariye)

Muazzam Turanşah 8.(1249-1250)

Mısır Memlûk

Ayrıca bakınız

• Haçlı devletleri
• Hittin Savaşı
• Üçüncü Haçlı seferi
• Eyyûbî Hükümdarları Listesi

Kaynakça

1. Magill 1998, s. 809
2. France 1998, s. 84
3. Şeşen, Ramazan (2012) ,Eyyübiler (1169-1260), İstanbul:İsam Yayınları, ISBN 9786055586850
4. Humphreys, R. Stephen (1977), From Saladin to the Mongols: The Ayyubids of Damascus, 1193–1260. Albany, New York: State University of New York Press,. ISBN 0-87395-263-4 (İngilizce)
5. "Ayyubids and Mamluks." Kaynak: Rathven, Malise ve Nanji, Azim (ed) (2004) Historical Atlas of the Islamic World., Oxford: OUP ISBN 978-0198609971
6. "RAWWADIDS – Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
7. He was a Sunni Muslim of Kurdish origin, born in Tikrit in present day Iraq in either 1136 or 1137, and though his father and uncle achieved positions of prominence — his father Ayyub was a political aide to the great Nur al-Din and his uncle Shirkuh was one of the emir's best military commanders — his youth seems to have been uneventful. Chicago Tribune. Barra,Allen.
8. A number of contemporary sources make note of this. The biographer İbn Kallikan writes, "Historians agree in stating that [Saladin's] father and family belonged to Duwin [Dvin]. ... They were Kurds and belonged to the Rawādiya (sic), which is a branch of the great tribe al-Hadāniya": Minorsky (1953), p. 124. The medieval historian İbn Athir, also a Kurd, relates a passage from another commander: "... both you and Saladin are Kurds and you will not let power pass into the hands of the Turks": Minorsky (1953), p. 138.
9. Humphreys, R. Stephen. (1977). From Saladin to the Mongols : the Ayyubids of Damascus, 1193-1260. Albany: State University of New York Press. ISBN 0-87395-263-4. OCLC 3072517.
10. "Saladin Biography". web.archive.org. 30 Ağustos 2017. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
11. Özoglu, Hakan (2004), Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries, New York:SUNY Press, 2004, ISBN 0791485560, s. 46.
12. Ali Muhammed es-Sallabi - Eyyübiler Devleti Selahaddin Eyyübi ve Kudüs'ün Yeniden Fethi, Ravza Yayınları “Selahaddin, asalet ve şeref sahibi bir Kürt aileye mensuptur. Bu aile de nesep cihetinden Kürtlerin en asil aşiretlerinden biri olan Revâdiyye aşiretine mensuptur.”.
13. "Bilinen ilk Kürt tarihi eseri: Tarihü’l-devletü’l-Ekrad". yeniozgurpolitika.info. Erişim tarihi: 8 Şubat 2016. 38. harf sırasında bulunan |başlık= parametresi C1 control character içeriyor (yardım) Arşivlenme tarihi:8 Şubat 2016

    “

    1257 tarihli, tek nüshası İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan bu eser, Tarihü’l- Devletü’l- Ekrad’dır (Kürd Devleti Tarihi). Memlük Hanedanlığı’ndan da söz ettiği için yazma eserin başlığına sonradan “ve’l-Etrak” kelimesi, farklı bir yazıyla (istinsah) eklenmiştir. ...(589/ 1193, 655/ 1257) İki ucu (başı ve sonu) çıkarılmış ve “Tarikh Davlat al- Akrad wa’l- Atrak” (Kürd - Eyyubi ve Türk - Memlük Hanedanlarının Tarihi) adlı başlık eklenmiştir. ...Çünkü eser, 13. yüzyıl Arapçasıyla kaleme alınmış el yazması bir eserdi. Yani herkesin rahatlıkla içinden çıkabileceği türden değildi.

    ”

15. “

    DS 379 al-Ansari al-Khazraji, Muhammad ibn Ibrahim 'Abd al-'Aziz. Ta'rikh dawlat al-Akrad wa-al-Atrak. Microfilm (negative) of Hekimoglu Ali Pasa ms. 695. Chicago: Department of Photoduplication, University of Chicago Library, 1978.

    ”

16. Ayalon, David, (1977) "Aspects of the Mamluk Phenomenon: b) Ayyubids, Kurds and Turks," Der Islam, Cilt:54, s. 3 (s. 1-32).
17. Humphreys, R. S. (2011) "Ayyubis" Encyclopædia Iranica Cilt: III(2), Sayfa:164-167 Online:, (İngilizce)

Dış kaynaklar

• Şeşen, Ramazan. (2012) ,Eyyübiler (1169-1260), İstanbul:İsam Yayınları, ISBN 9786055586850
• Humphreys, R. Stephen (1977), From Saladin to the Mongols: The Ayyubids of Damascus, 1193–1260. Albany, New York: State University of New York Press,. ISBN 0-87395-263-4 (İngilizce)
• "Ayyubids and Mamluks." Kaynak: Ruthven, Malise ve Nanji, Azim (ed) (2004) Historical Atlas of the Islamic World., Oxford: OUP ISBN 978-0198609971 (İngilizce)

Dış bağlantılar

• Şeşen, Ramazan, "Eyyübiler (Siyasî Tarih, Medeniyet Tarihi) " (1995) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:12 Sayfa:20-31 İstanbul:TDV Yayınları. Online:
• Beksaç, A. Engin, "Eyyübiler (Medeniyet Tarihi, Sanat) " (1995) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:12 Sayfa:31-33 İstanbul:TDV Yayınları. Online:
• Humphreys, R. S. (2011) "Ayyubis" Encyclopædia Iranica Cilt: III(2), Sayfa:164-167 Online:, (İngilizce)

1. Selahaddin Eyyûbî'nin etnik kökeni üzerindeki tartışmalar için Selahaddin Eyyûbî#Soyu ve ailesi bölümüne bakınız.