Balıkesir

Balıkesir, Türkiye'nin bir ili ve en kalabalık on yedinci şehri. Marmara Bölgesi'nin Güney Marmara Bölümü'nde, topraklarının bir kısmı ise Ege Bölgesi'nde yer alan ilin hem Marmara hem de Ege Denizi'ne kıyısı bulunur. Türkiye genelinde ise iki deniz ile komşu olan sadece 6 il vardır.[4] İl, Kuzeybatı Anadolu'da bulunmaktadır. Doğusunda Bursa ve Kütahya illeri, güneyinde Manisa ve İzmir illeri ve batısında Çanakkale ili vardır.[5] Ayvalık ilçesinden de Yunanistan'ın Midilli Adası'na komşudur.[6]

Başlığın diğer anlamları için Balıkesir (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Balıkesir
İl & Büyükşehir

Balıkesir'in Türkiye'deki konumu
Ülke Türkiye
Bölge Marmara Bölgesi
İdare
 • Vali Hasan Şıldak[1]
 • Belediye Başkanı Yücel Yılmaz[2] (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam 14,272 km² (5.510 mil²)
Nüfus
 (2019)
 • Toplam 1,228,620[3]
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
Alan kodu (+90) 266
Plaka kodu 10

2019 Yılı verilerine göre nüfusu 1.228.620’dir.[7] İlin yüz ölçümü 14.583 m²'dir. İlde km²'ye 82 kişi düşmektedir. Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe, 254 kişi ile Karesi'dir. İlin denizden yüksekliği 145 metredir. 2016 yılında TÜİK verilerine göre 20 ilçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 1129 mahalle bulunmaktadır.

Tarihte genellikle Misya ve Karesi adlarıyla bilinen Balıkesir yöresi, zamanla Roma, Bizans, Anadolu Selçuklu, Karesi Beyliği ve Osmanlı egemenliğinde kalmıştır. Temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olup bamya, börülce, kavun, zeytin, zeytinyağı, kelle peyniri gibi zirai ürünleri ile ayrıca daha çok yerli turizmde öne çıkan sahil kasabalarıyla meşhurdur. Yağcıbedir halısı, kolonyası, kaymaklısı, kozak üzümü, ayvalık tostu, susurluk ayranı, saçaklı mantısı ve höşmerimi diğer bilinen yöresel ürünleridir.

Türk Silahlı Kuvvetleri Hava Kuvvetleri Komutanlığı'nın ilk jet üssü olan 9. Ana Jet Üs Komutanlığı ile 6. Ana Jet Üs Komutanlığı Balıkesir'de bulunmaktadır.

Köken bilimi

Balıkesir, adını günümüzde ikiye ayrılan eski merkez ilçesinden almaktadır. İlin eski adı Karesi olup 24 Ekim 1926 tarih ve 4248 sayılı Kararname ile Balıkesir olmuştur.[8] Balıkesir kelimesinin kökenine dair çeşitli rivayetler mevcuttur. Roma İmparatoru Hadrianus, Balıkesir şehri çevresinde sahip olduğu bir bölgede avcılık yaptığı için Adriyanutere lakabını almıştır. Ardından yine burada bir şato yaptırmıştır. Bu şatonun adı Paleo Kastro olarak bilinmektedir. Balıkesir adının bu kelimeden geldiği düşünülmektedir[9] Paleo Kastro 'nun anlamı ise Eski Hisar 'dır.[10] Bazı kaynaklar Balıkesir kelimesinin Balak Hisar veya Balık Hisar kelimelerinden geldiğini söylemektedir. Eski Türkçede balık kelimesi şehir anlamına geldiği için Balık Hisar kelimesinin anlamı Hisar Şehri 'dir. Fakat Balıkesir il merkezinde hisar veya harabe yoktur. Ayrıca Balıkesir şehrinde Hisariçi Mahallesi bulunmaktadır.[11] Bir rivayete göre bölgeye akın yapan Pers hükümdarı Balı-Kisra'dan gelmektedir. Bazı kaynaklara göre ise balı çok, güzel anlamına gelen Bal-ı Kesr kelimesinden türediği belirtilmektedir.[12] Yeni ortaya atılan bir teze göre ise, Bağıkesir 'den geldiğine yöneliktir. Zira 17. yüzyıla değin şehir merkezinde en önemli tarım faaliyetinin bağcılık olduğu Balıkesir kadı sicilleri ve tereke kayıtlarından doğrulanmaktadır.[13]

Tarihçe

Balıkesir genelindeki pek çok höyük, mağara ve düz yerleşim yerlerinde yapılan araştırmalarda bu topraklara MÖ 8000-3000 yılları arası yerleşildiği ortaya çıkmıştır.[14] Havran'a 8 km. mesafedeki İnboğazı mağaralarında Paleolitik, Neolitik ve Kalkolitik devirlerinden kalma kalıntılar bulunmuştur. Babaköy (Başpınar) kazılarında, Yortan mezarlığında, Ayvalık Dikili yolu üzerindeki Kaymak Tepe'de Bakır Çağı'na ait kalıntılar ve yerleşim yerleri bulunmuştur.[15] Bu bölgede ilk defa adı geçen şehir Agiros (Achiraus)'dur.[16] Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasından sonra bölgede Karesi Beyliği kurulmuş,[17] ardından bölge Osmanlı Devleti'nin eline geçmiştir.[18]

Antik çağlar
Ana maddeler: Assuva ve Misya
Yeşil ile gösterilen yer Misya

Balıkesir'in bulunduğu bölgenin adı eski çağlarda Misya'dır. Bu kelimenin Lidya dilindeki anlamı Kayın Ağacı 'dır.[19] Bölgenin sınırları zamanla çeşitli değişikliklere uğramış olup, kuzeyde Marmara Denizi, batıda Çanakkale Boğazı ve Ege Denizi, doğuda Atranos Çayı ve güneyde de Lidya ile çevrilmiştir. Keşiş Dağından itibaren Marmara Denizi sahilini takiben Çanakkale Boğazı'na kadar olan kısıma Küçük Misya, geri kalan kısma ise Büyük Misya denilmiştir.[20] Büyük Misya; Pergam (Bergama), Adramitiyum (Edremit), Arjiza (Balya-Pazarköy), Assos (Behramkale), Teruvad (Truvada), Gargar, Antandos (Avcılar civarı), Belodos (Dursunbey) ve Adriyanatere (Balıkesir) şehirlerinden oluşmaktadır. Küçük Misya ise Sizik (Belkız), Lâmpesak (Lapseki), Perkot (Bergoz), Abidus, Milotopolis (Mihaliç), Apoloni, Periyapos (Kara Biga), Poimanenon[21] (Eski Manyas), Artemea (Gönen), Zeleya (Sarıköy), Artas (Erdek) ve Panormos (Bandırma) şehirlerinden oluşmaktadır.[22]

MÖ 3000-1200 yılları arasında bu bölgede farklı diller konuşan Pelasg ve Leleg kolonileri kurulmuştur.[14] Bu bölgede yaşayan Misyalıların soyu da Pelasglardan gelmektedir.[20] Misyalılar bu bölgeye geldiklerinde Bitinyalıları yendikten sonra Misya'ya hakim olmuşlardır.[23] Serbest yaşamayı sevdikleri için şehir kurmamışlardır.[24]

MÖ 1120'lerde[25] Hitit kralı IV. Tuthalya devrinde, Misya Hitit egemenliğine girmiştir.[26] Hititler bölge için Assuva adını kullanmıştır.[19] MÖ 1200 yıllarında Akalar ile Troya arasında çıkan ve dokuz yıl süren Truva Savaşı'nda, başlarında Khromis ve bilici Ennomos bulunan Misyalılar Troya'yı destekleyerek Troya'nın egemenliğine girmişlerdir.[27] Troya'nın dağılmasından sonra Misya, Lidya egemenliğine girmiştir.[28] MÖ 546 yılında,[22] Büyük Kiros ve halefleri zamanında Misya, Ahameniş İmparatorluğu'na dahil olmuştur.[29] Büyük İskender MÖ 334 yılında Biga Çayı civarında Ahameniş İmparatorluğu ile yaptığı Granikos Savaşı'nı kazanarak Misya'yı ele geçirmiştir.[30] Bu tarihten sonra Misya halkı paralı asker olarak ün kazanmıştır. O dönemde Mısır ordusunda bile Misya süvari birliği vardır.[31] İskender'in ölümünden sonra kumandanları birbirleri ile savaşmıştır. Savaş sonunda Misya'yı Lisimakus ele geçirmiştir. O da Korupedyon Savaşı'nda I. Selevkos Nikator tarafından öldürülmüştür. Misya, Nikator'un eline geçse de Lisimakus'un emrinde çalışmış Paflagonyalı Fletairos, Bergama'yı ele geçirmiş,[30] Misya'ın bir kısmına da egemen olmuştur.[14] Fletairos'dan sonra yeğeni I. Eumenes geçmiştir. MÖ 278 yıllarında Galyalılar Misya'ya gelmiştir. I. Eumenes'den sonra Bergama Krallığı'nın başına geçen I. Attalos, Misya'nın geri kalan kısmını da ele geçirmiştir.[32] Bergama Krallığı egemenliğinde Misya ekonomik yönden rahat bir dönem yaşamıştır.[22] MÖ 133 yılında Misya, Bergama kralı III. Attalos'un vasiyeti ile Roma İmparatorluğu hakimiyetine geçmiştir.[33]

Roma ve Bizans dönemi

Misya Roma egemenliğine girdikten sonra MÖ 133 yılında konsül Manius Aquillius tarafından Roma'ya bağlı Asya Eyaleti kurulmuş[34] ve Misya'nın bir kısmı bu eyalete bağlanmıştır.[35] Romalılar Misya'yı, uzun süre vergi ve kölelikle sömürmüş, baskı altında tutmuşlardır. Bunlara karşı halkın da desteklediği Pontus kralı VI. Mithridates'in başlattığı hareket başarılı olduysa da çok uzun sürmemiş ve MÖ 85 yılında bölge tekrar tamamen Roma idaresine girmiştir.[22]

Kavimler Göçü'nün etkisi nedeniyle M.S. 395 yılında Roma İmparatorluğu doğu ve batı diye ikiye ayrılmış[36] ve Misya yeni kurulan Doğu Roma İmparatorluğu'un yani Bizans'ın egemenliğine girmiştir. Misya topraklarının büyük bir kısmı Bizans egemenliği döneminde Opsikion Theması'nda yer almıştır. 675 yılında İstanbul Kuşatması sırasında Araplar, Misya'ya saldırmışlardır. 716-718 yıllarındaki İkinci İstanbul Kuşatması'nda Suriye sahillerinden hareket eden Araplar, Bergama ve Edremit yörelerini yağmalamışlardır.[37]

Selçuklular dönemi

1015 yılından itibaren Selçuklu Türkleri, Bizans İmparatorluğu egemenliğindeki Anadolu'da görülmeye başlamıştır.[38] 1048 tarihli Pasinler Muharebesi ile Türklerin Anadolu'ya yaptığı akınlar hız kazanmıştır. 1071 tarihli Malazgirt Meydan Muharebesi'den sonra da Türkler Anadolu'ya yerleşmeye başlamışlardır.[39] Kutalmışoğlu Süleyman Şah, İzmit çevresi ve Marmara sahillerinde[40] Malazgirt Meydan Muharebesi'nden dört yıl sonra 1075 yılında İznik merkezli Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurmuştur.[41] 1076 yılında[38] da Misya'nın şehirlerinden Sizik ve Edincik'i ülkesine ilhak etmiştir.[42] 1081 yılında Türkler nehir yolu ile Apollonia (Gölyazı)'ya gelen bir Bizans birliğini yok etmişlerdir. Fakat başka bir Bizans birliği Sizik ve Poimanenon (Manyas)'ı Türklerden geri almıştır.[43] 1085 yılında Süleyman Şah doğudayken, ona bağlı emirlerinden biri olan İlhan Bey, kısa bir süre önce ellerinden çıkmış olan Sizik, Apollonia, Poimanenon ve Edincik'i geri almıştır.[44]

1086 yılında Süleyman Şah'ın Halep'i kuşatması üzerine kardeşi Melikşah tarafından görevlendirilen Tutuş, Ayn Seylam (Ayn Selm veya Aynı Salem) mevkiinde Süleyman Şah'ı yenmiş,[45] bunun üzerine Süleyman Şah, 5 Haziran 1086 tarihinde intihar etmiştir.[46] Ardından vezir Ebu'l-Kasım devletin başına geçmiştir. Sizik'i üst edinerek Marmara sahillerinin hakimi olmuştur.[47] 1090 yılında I. Aleksios'un Eufuryanis Alexaders'ı göndermesiyle bölgede savaşlar olmuştur.[48] Ebu'l-Kasım, Gemlik'i alarak burada gemiler yaptırmaya başlasa da burası Bizans'ın eline geçmiştir.[49]

Ebu'l-Kasım'dan sonra Anadolu Selçuklu Sultanı olan I. Kılıç Arslan, Marmara kıyılarını ve Edremit Körfezi'ne kadar olan kısmı ülkesine ilhak etmiştir.[39] Kılıç Arslan'ın kayınpederi İzmir Beyi Çaka Bey ise Edremit'ten Abydos'a kadar olan kıyılar ile Sakız ve Midilli Adası'nı ele geçirmiştir.[50] Fakat verilen bir ziyafette Kılıç Arslan tarafından öldürülmüştür.[51] Kılıç Arslan, bölgeyi 1099 yılında gelen Haçlılar'a karşı savunmuştur. 1107 yılında Kılıç Arslan ölünce Türkler Batı Anadolu'dan çekilmek zorunda kalmştır. Misya'yı yeniden ele geçiren Bizanslılar, Marmara sahillerinde bulunan bütün Türkmenlere savaş açmışlardır.[38] 1115 yılına kadar bölgede Türk-Bizans çekişmesi yaşanmıştır. 1175 yılında Eskişehir ovasında toplanan 100.000 çadır Türkmen'in bir kısmı bu bölgeye gelmiştir.[14] 1206 yılında Türkmenler Misya kentlerine akın etmeye başlamış ve Bizans ahalisi bölgeyi terk ederek Türkmenler bölgeye yerleşmiştir.[52] 1237 yılında II. Gıyaseddin Keyhüsrev, Misya'daki uç beylerini teftiş etmiştir.[53] 1280'li yıllarda, daha sonra Karesi Beyliği'ni kuracak olan ve soyu Danişmend Gazi'den gelen Karesi Bey, babası Kalemşah ve büyük bir Türkmen grubu Misya'ya gelmiştir.[54] Bunların yanında Germiyanoğlu Yakup Bey de vardır.[14]

Karesi Beyliği dönemi
Ana madde: Karesi Beyliği
Karesi Beylik türbesi

Kara İsa adıyla da bilinen[55] Karesi Bey, muhtemelen 1296-1297 yıllarında Erdek, Biga, Edremit, Bergama, Çanakkale hariç büyük Misya sahasını Germiyan kuvvetlerinin desteğiyle ele geçirmiştir.[56][57] 1306 yılında (bu tarih kesin değil) bir grup Türkmen, Ece Halil önderliğinde Trakya üzerinden Karesi topraklarına gelmiştir.[58] Karesi Bey'den sonra yerine oğlu olan Aclan Bey'in geçtiği söylense de Aclan Bey'in kimliği henüz netlik kazanmamıştır. Aclan Bey'in oğlu olduğu düşünülen Demirhan Bey hükümdar olduğu dönemde kardeşi Yahşi Bey de Bergama taraflarını yönetmektedir.[59] Diğer kardeşi Dursun Bey ise Osmanlı hükümdarı Orhan Gazi'ye sığınmıştır.[60] Dursun Bey, Orhan Gazi'ye Karesi Beyliği'ne saldırırsa Balıkesir, Edincik ve Bergamayı vereceğini[61] ve kendisinin sadece Kızılca Tuzla ile Makhram'ı alacağını söylemiştir. Makhram denilen yer ise Makhramion yani Behram Kale batı yakınında, Strabon'un andığı Tragasai Tuzlası'dır.[62] Bu teklifin üzerine Orhan Gazi, Dursun Bey ile birlikte Balıkesir'e doğru gelmiştir. Orhan'ın hareketini duyan Demirhan Bey, Balıkesir'den Bergama'ya kaçmıştır. Burada Dursun Bey kaleden atılan bir ok yüzünden ölmüştür.[63] Karesi'nin Osmanlı'ya ilhakı 1361 yılında[64] Çanakkale'nin alınmasıyla tamamlanmıştır.[65] Karesi ümerâsı, Osmanlı egemenliğine geçtikten sonra Orhan Bey'in oğlu Süleyman Gazi'ye Rumeli'ye geçişinin gerek hazırlık döneminde gerekse icraat sırasında yardım etmişler ve destek olmuşlardır.[66]

Osmanlı Devleti dönemi

Karesi Beyliği'nin tarih sahnesinden çekilişi ve yerini henüz devlet olma aşamasında bulunan Osmanlı Beyliği'ne bırakışı, ileride güçlü bir devlet hâline gelecek olan Osmanlılar için askeri ve siyasi genişleme açısından önemli bir adım olmuştur.[67]

Bigadiç, Erdek, Bandırma ve Balıkesir'de deprem olduğuna dair mahallinden gönderilen 19 Nisan 1898 tarihli telgraf[68]

Karesi, Osmanlı'ya ilhak olduktan sonra müstakil bir sancak yapılıp[69] yönetimi Süleyman Gazi'ye verilmiştir.[70] Yıldırım Bayezid, Saruhanoğulları Beyliği'ni 1390'da ele geçirdikten sonra Saruhan ve Karesi'yi birleştirerek oğlu Ertuğrul'a vermiş, daha sonra buranın yönetimine Bayezid'in oğullarından bir diğeri olan İsa Bey getirilmiştir.[71] Bir süre sonra Saruhan ve Karesi tekrar ayrılmıştır.[72] 1393 yılında Karesi Sancağı, aynı yıl kurulan Anadolu Eyaleti'ne bağlanmıştır.[73] 1402 tarihli Ankara Muharebesi'nde Karesi kuvvetleri, Osmanlı büyük ordusunun sağ kolunda bulunmuştur.[74] Yenilginin ardından Balıkesir'in bulunduğu bölge Timur ordusunun saldırılarına maruz kalmıştır.[75] Timur'un kendilerine bağımsızlık verdiği öteki beylikler gibi Karesi Beyliği, yeniden bir canlanma dönemi yaşamamıştır.[76]

Anadolu'nun genelinde yaşanan kıtlık, 1494 ile 1503 yılları arası Balıkesir genelinde de yaşanmıştır. 1525 yılından 1527 yılına kadar 3 mahsul yılında çekirge felaketi yaşanmıştır.[77] 21 Eylül 1577 (H. 8 Recep 985) tarihinde ise bu yörede çok şiddetli bir deprem olmuştur.[78] 1596'dan 1610'a kadar olan dönemde, Anadolu'daki Celali isyanları sonucu doğudan batıya doğru göç eden yörüklerin bir kısmı Balıkesir yöresine gelmiştir.[79] 1816 yılına gelindiğinde Karesi Sancağı, Anadolu Eyaleti'nden ayrılarak kurulan Hüdavendigâr ve Kocaeli Eyaleti'ne bağlanmıştır. Ardından 1841 yılında, bu eyaletin yenilenmesiyle kurulan Hüdavendigâr Eyaleti'ne bağlanmıştır.[80] Bu arada 1821 yılında Ayvalık Rumları, Yunan İsyanı'na katılmışlardır. Bunun üzerine Balıkesir Mutasarrıfı, bölgedeki konar göçer aşiretleri Rumların üzerine salmıştır. Bu aşiretler içinde en büyüğü başlarında Davasoğlu isimli biri bulunan Kepsut Çepnileri'dir. Ardından isyan bastırılmıştır.[81]

1845 yılında Karesi ile Saruhan Sancağı'nın birleşmesiyle yeni bir eyalet kurulsa da bu eyalet 1847 yılında kaldırılmış, Karesi yeniden Hüdavendigâr Eyaleti'ne bağlanmıştır.[82] 1867 yılında Hüdavendigâr, vilayet olmuştur. Karesi, 1881-1888 yılları arasında vilayet olmuştur.[83] 29 Ocak 1898 tarihinde Balıkesir'de çok şiddetli bir deprem olmuştur.[84] 1909 yılında Karesi, bağımsız bir sancak olmuştur.[85]

Kurtuluş Savaşı dönemi
Ana madde: Balıkesir'in Kurtuluşu
O yeşil toprağın ey yüzler ağartan Karesi,
Şimdi binlerce şehîdin kanayan makberesi.
Sana hasret kalan evlâdın için dünyâda
Varsa kahrolmadan ârâm edecek yer, neresi?
Hani gök kubbenin altında görülmüşmü eşin?
Dağların bağ, hele vâdilerin altın deresi!
Ey benim her taşı bir ma'bed-i iman yurdum,
Seni er-geç bana mutlak verecek ma'budûm!.

Mehmet Âkif Ersoy, 30 Haziran 1922
(1338), Yeni Gün Gazetesi.[86]

I. Dünya Savaşı'ndan sonra Yunanlar, 15 Mayıs 1919 tarihinde İzmir'i zapt etmişlerdir. Ertesi gün bu haber telgraf ile Balıkesir'e de ulaşmıştır.[87] 17 Mayıs günü Balıkesir şehrindeki Alaca Mescit'te toplantı yapılmasına karar verilmiş[88] ve ertesi gün burada Vehbi (Bolak) Bey önderliğinde 41 kişiden oluşan Balıkesir Redd-i İlhak Cemiyeti kurulmuştur.[89] Yunan orduları, 29 Mayıs 1919 tarihinde Ayvalık taraflarına küçük bir çıkarma yapmışlardır.[90] 26-31 Temmuz ve 16-22 Eylül tarihlerinde I. ve II. Balıkesir Kongreleri düzenlenmiş ve bölgede Kuvâ-yi Milliye birlikleri kurulmuştur.[91] 22 Haziran 1920 tarihinde Yunan orduları Soma-Akhisar cephesine karşı taarruza geçmiştir.[92] Bu cephenin dağılmasının ardından Yunan orduları, 30 Haziran 1920 tarihinde hem Balıkesir şehrini[93] hem de Bigadiç'i ele geçirmişlerdir.[94] 18 Eylül 1922 tarihinde Erdek'in de Yunan işgalinden kurtulmasıyla Balıkesir tamamen Türklerin eline geçmiştir. Bilinenin aksine Büyük Taarruz; İzmir'in değil Erdek'in kurtuluşu ile sona ermiştir.[10]

Cumhuriyet dönemi
1923 yılında Karesi ilinin ilçeleri. O dönemde, 8 ilçe bulunmaktaydı. Yenice ilçesi de Balıkesir'e dahildi.

1923 yılında bütün sancakların il olmasıyla Karesi ili kurulmuştur.[10] 1926 yılında ilin adı Balıkesir olmuştur.[8] 15 Kasım 1942 tarihinde Balıkesir'de 7 şiddetinde deprem olmuştur. Bu depremin sonucunda büyük can ve mal kaybı yaşanmıştır.[95] 1980 İhtilali sonucu 12 Eylül 1980 günü sabah saatlerinde ilde sıkı yönetim başlamış, 19 Temmuz 1984 günü saat 17.00'de sona ermiştir.[96] İlde yaşanan önemli olaylardan biri de Susurluk Kazası olayıdır. 3 Kasım 1996 tarihinde Susurluk ilçesinin Çatalceviz mevkiinde meydana gelen bu olay Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en önemli skandallarından biridir. 17 Ağustos 1999 depreminden sonra dönemin Kandilli Rasathanesi Müdürü Prof. Dr. Ahmet Mete Işıkara, 19 Ağustos günü Marmara'da yeni bir depremin olabileceğini söylemesi üzerine aynı gün Balıkesir valisinin talimatı ile Balıkesir'de evler boşaltılmıştır.[97] Balıkesir, 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir olmuştur.[98]

Coğrafya
Ayvalık'taki adalardan bir görünüm

Yüz ölçümü 14.299 km² olan[99] Balıkesir'in toprakları 39,20° - 40,30° Kuzey paralelleri ve 26,30° - 28,30° Doğu meridyenleri arasında yer alır. Kuzeybatı Anadolu'da bulunan il, doğuda Bursa ve Kütahya illeri, güneyde Manisa ve İzmir illeri ve batıda Çanakkale ili ile komşudur. İlin kuzey yöndeki en uç noktası güneydekine 175 kilometre, doğu yöndeki en uç noktası bastısındakine 210 kilometre uzaklıktadır.[8]

İlin topraklarının büyük bir kısmı Marmara Bölgesi'nde, geri kalan kısmı da Ege Bölgesi'ndedir. Hem Marmara hem de Ege Denizi'ne kıyı bulunmakta olup Türkiye genelinde iki deniz ile komşu olan 6 ilden biridir.[4] 290,5 km'lik kıyı bandının 115,5 km'si Ege Denizi'de, 175 km'si de Marmara Denizi'ndedir.[100]

Kuşcenneti Millî Parkı'ndan görünüm

İlin Ege Denizi'nde Ayvalık Adaları olarak bilinen 22 adası,[101] Marmara Denizi'nde de Marmara Adaları olarak bilinen adaları vardır. Ovaların başlıcaları ise Gönen Ovası, Manyas Ovası, Balıkesir Ovası ve Körfez Ovaları'dır. Önemli gölleri Manyas ve Tabak Gölü'dür. Önemli akarsuları Susurluk Çayı, Gönen Çayı, Koca Çay, Havran Çayı,[99] Simav Çayı, Atnos Çayı, Üzümcü Çayı ve Kille Deresi'dir. İlin düzlük yerleri olduğu kadar dağlık kısımları da vardır. İlin en yüksek noktası 2089 metre ile Dursunbey ilçesinde bulunan Akdağ tepesidir.[102] Karadağ, Edincik Dağı, Kapıdağ, Sularya Dağı, Keltepe, Çataldağı, Alaçam Dağları, Madra Dağları, Kaz Dağı ve Hodul Dağı, ilin önemli dağlarıdır.[99]

Ormanlar, ilin topraklarının % 31'ini kaplamaktadır.[103] Bu değer il arazisinin % 45'ine tekabül etmektedir. İlin arazisinin %32'si kültür arazisi, % 8'i çayır ile mera ve %15'i kullanılmayan arazidir. Genel olarak ormanlarda karaçam, kızılçam, kayın, gürgen, meşe, söğüt, ılgın, çınar ve zeytin ağaçları vardır. Kuşcenneti Millî Parkı'nda ve Kazdağı Millî Parkı'nda çeşitli kuş türleri vardır. İlin iki denize kıyısı bulunduğundan balık türlerinde çeşitlilik görülür.[104] Kazdağı göknarı ilde yetişen ve koruma altına alınmış endemik bitkidir.

İklim

Ege kıyılarında, yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz iklimi etkilidir.[105] Batıdan doğuya, kuzeyden güneye gidildikçe Karasal iklim etkilidir. Bu yüzden iç kesimlerde kışlar soğuk ve kar yağışlı geçmektedir.[106] Marmara kıyılarında ise Karadeniz ikliminin etkisi görülür. Dolayısıyla burası yazları ılıktır.[107]

 Balıkesir iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 23,5 24,8 30,7 35,2 38,2 42,5 43,2 43,7 40,3 36,4 29,0 26,1 43,7
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 9,1 10,6 13,8 19,3 24,5 29,2 31,2 31,3 27,8 22,1 15,9 10,7 20,4
Ortalama sıcaklık (°C) 4,9 5,9 8,3 13,0 17,8 22,5 24,8 24,6 20,7 15,7 10,4 6,7 14,6
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) 1,3 1,8 3,4 6,9 10,9 14,9 17,6 17,8 14,0 10,1 5,8 3,1 8,9
En düşük sıcaklık (°C) −13,8 −18,8 −8 −4 0,6 4,0 9,1 8,7 4,0 −2,3 −7,9 −12,9 −18,8
Ortalama yağış (mm) 80,3 68,3 57,8 51,3 41,2 24,6 7,9 5,8 23,3 45,4 76,7 94,2 576,8
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[108]

Nüfus
Balıkesir Valiliği
Geçmiş yıllara ait nüfusları
Demografi
YılNüfusKaynak
1927421.066[109]
1935481.372[110]
1940482.827[110]
1945524.748[110]
1950563.221[110]
1955613.727[110]
1960670.669[111]
1965708.342[111]
1970749.669[109]
1975789.255[112]
1980853.177[112]
1985910.282[112]
1990974.274[113]
19971.030.978[114]
20001.076.347[112]
20071.118.313[115]
20081.130.276[116]
20101.152.323[117]

2010 nüfus sayımına göre ilin nüfusu 1.152.323'tür. Bu rakamın 578.663'ini erkek, 573.660'ini kadın oluşturmaktadır. İl sınırları içinde nüfusun en çok olduğu yer ise Altıeylül ilçesidir.[116][117] Kent nüfusu 662.199, kırsal kesim nüfusu 468.077'dir.[118] 2000 yılı verilerine göre il, ülkede doğurganlık hızı en fazla olan 68. ildir.[119]

Yine 2008 verilerine göre altı yaşın üstündeki 68.878 kişi okuma yazma bilmemektedir. Bunun 16.192'si erkek, 52.686'sı kadındır. 50.545 kişinin okuma yazma bilip bilmediğine dair bilgi olmamakla birlikte 932.726 kişi okuma yazma bilmektedir.[120][121] 2000 yılı verilerine göre ildeki okur yazar nüfus oranı 88.34 olup, il ülke genelinde 29.dur.[119]

Balıkesir'deki nüfusun 897.849'u nüfusa Balıkesir adına kayıtlı iken geri kalan nüfus diğer illerden göçenler ve yabancılardan oluşmaktadır. Diğer illerden gelen nüfus içinde en büyük oran 19.735 kişiyle Çanakkale'ye aittir. Çanakkale'yi 13.808 kişiyle İstanbul, 12.611 kişiyle Bursa, 8.872 kişiyle Manisa, 8.787 kişiyle İzmir ve 7.306 kişiyle Sivas izlemektedir. Marmara ve Ege Bölgesi'nden olmayanlar içinde en yoğun nüfus Sivas'tan sonra 6.891 kişiyle Trabzon'a aittir. Bu ili 6.744 kişiyle Erzurum ve 5.489 kişiyle Ankara izlemektedir. Balıkesir'de en az nüfus barındıran iller ise 386 kişiyle Yalova, 292 kişiyle Hakkâri ve 197 kişiyle Şırnak'tır.[122]

Türkiye genelinde ise Balıkesir kütüğüne kayıtlı insan sayısı 1.226.302'dir. Balıkesir adına kayıtlılar, Balıkesir'den sonra en çok 87.998 kişiyle İstanbul'dadır.[123] İstanbul'u 65.950 kişiyle İzmir,[124] 41.039 kişiyle Bursa,[125] 36.717 kişiyle Manisa,[126] 17.292 kişiyle Ankara[127] ve 10.003 kişiyle Çanakkale izlemektedir.[128] Balıkesir adına kayıtlıların en az bulunduğu il ise Kilis'tir. Burada sadece 86 Balıkesirli vardır.[129]

Bugün, Balıkesir halkı Manav, Yörük, Çepni, Türkmen (Tahtacı), Muhacir ve Tatar olarak altı etnografik karaktere ayrılmaktadır. Washington Yakın Doğu Araştırmaları Enstitüsü'nün yaptığı araştırmaya göre nüfusun % 5 ile 10 arası Alevidir.[130] 17. yüzyıldan sonra yöre, iskan merkezi olduğundan Türkçe konuşmayan gruplar da yörede iskan edilmiştir. Bunlar; Balkanlardan gelen Bosnalı, Arnavut ve Pomaklar ile Kafkasyadan gelen Çerkes ile Gürcü gruplarıdır. Osmanlı döneminde yörede sayıları fazla olan Rumlar ve Ermeniler, Türk Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Yunan kuvvetleriyle beraber ve nüfus mübadelesi ile Yunanistan'a gitmişlerdir.[131]

Balıkesir il nüfus bilgileri
Yıl Toplam Sıra Fark Şehir - Kır
1965[132]708.3429
  %33     230.353
477.989     %67  
1970[133]749.6699%6
  %35     261.626
488.043     %65  
1975[134]789.25510%5
  %37     294.827
494.428     %63  
1980[135]853.17711%8
  %40     344.368
508.809     %60  
1985[136]910.28214%7
  %45     407.585
502.697     %55  
1990[137]973.31416%7
  %48     468.758
504.556     %52  
2000[138]1.076.34716%11
  %54     577.595
498.752     %46  
2007[139]1.118.31317%4
  %58     649.423
468.890     %42  
2008[140]1.130.27617%1
  %59     662.199
468.077     %41  
2009[141]1.140.08517%1
  %60     678.732
461.353     %40  
2010[142]1.152.32317%1
  %60     694.926
457.397     %40  
2011[143]1.154.31417%0
  %61     701.213
453.101     %39  
2012[144]1.160.73117%1
  %61     711.743
448.988     %39  
2013[145]1.162.76117%0
  %100     
     %0  
2014[146]1.189.05717%2
  %100     
     %0  
2015[147]1.186.68817-%0
  %100     
     %0  

Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 4 Şubat 2020 verileri[148])

Balıkesir İl Nüfusu: 1.228.620'dir (2019 sonu). İlin yüz ölçümü 14.583 km2'dir. İlde  km2'ye 84 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 263 kişi ile Karesi’dir)

İlde yıllık nüfus artış oranı % 0,17 olmuştur. Nüfus en çok artan ilçe: Gömeç (%2,02) Nüfusu en çok azalan ilçe: Erdek(-% 2,56)

4 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre 20 ilçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 1.130 mahalle bulunmaktadır.

2019 yılı sonunda Balıkesir ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe Nüfus 2018 Nüfus 2019 Fark Nüfus Artışı % Mah.Say. Alanı  km2[149] Yoğunluk
Altıeylül 181.209 181.286 77 0,04 94 956 190
Ayvalık 71.063 70.720 -343 -0,48 34 305 232
Balya 13.141 12.932 -209 -1,59 46 797 16
Bandırma 154.359 156.787 2.428 1,57 54 755 208
Bigadiç 49.887 49.926 39 0,08 80 1.108 45
Burhaniye 60.799 60.490 -309 -0,51 38 420 144
Dursunbey 35.875 35.122 -753 -2,10 111 1.719 20
Edremit 154.487 155.837 1.350 0,87 47 682 229
Erdek 32.963 32.120 -843 -2,56 28 307 105
Gömeç 13.894 14.175 281 2,02 13 171 83
Gönen 73.829 74.183 354 0,48 101 1.162 64
Havran 27.741 27.857 116 0,42 34 565 49
İvrindi 32.758 32.492 -266 -0,81 69 818 40
Karesi 181.013 183.084 2.071 1,14 70 695 263
Kepsut 23.123 23.142 19 0,08 69 889 26
Manyas 19.339 18.936 -403 -2,08 50 634 30
Marmara 9.870 9.730 -140 -1,42 14 134 73
Savaştepe 18.243 17.844 -399 -2,19 50 427 42
Sındırgı 33.924 33.253 -671 -1,98 74 1.387 24
Susurluk 39.058 38.704 -354 -0,91 54 652 59
BALIKESİR 1.226.575 1.228.620 2.045 0,17 1.130 14.583 84

Konum
Konum Bilgileri
İlçe Kuruluş

Yılı[150]

 Önceden bağlı

olduğu ilçe

 Alanı km² Rakım mt. Merkeze

uzaklığı km[151]

 Ulaşan Yollar
Altıeylül 2012 Balıkesir 956 144 0 -02, / -06, -09
Ayvalık 1928 Burhaniye 305 6 127 / -07
Balya 1923 797 242 50 -08,
Bandırma 1923 755 17 99 / -03, -12
Bigadiç 1943 Merkez 1.108 169 38 -09
Burhaniye 1923 420 22 93 / -07
Dursunbey 1923 1.719 638 80 -03,
Edremit 1923 682 31 86 / -06, -01,
Erdek 1928 Bandırma 307 7 120 -03=> -12=>
Gömeç 1990 Burhaniye 171 16 111 / -07
Gönen 1923 1.162 41 103 -03=> , ,
Havran 1959 Edremit 565 43 77 -01
İvrindi 1944 Merkez 818 277 38 -01, ,
Karesi 2012 Balıkesir 695 145 0 -02, / -06, -09
Kepsut 1953 Merkez 889 88 28 -03
Manyas 1936 Bandırma 634 56 82 -05=>
Marmara 1987 Erdek 134 38 105
Savaştepe 1954 Merkez 427 284 48 -07=>
Sındırgı 1923 1.387 228 63 -09/ -03=> ,
Susurluk 1926 Merkez 652 46 42 / -06
BALIKESİR 1923 14.583 145

Ekonomi

Balıkesir'in sahil kesimlerinde zeytincilik, bağcılık ve balıkçılık yapılmaktadır. Buralarda turizm de gelişmiştir. İç kesimlerinde ise tarım, hayvancılık, ormancılık ve madencilik yapılmaktadır.[152] İl, tek merkezli büyüme modeli yerine dengeli büyüme modelini seçerek bu kalkınma planına ilçeleri de dahil etmiştir.[153] İlde Anadolu Kaplanı sıfatına sahip 16 şirket,[154] 2003 yılı istatistiklerine göre de Sanayi siciline kayıtlı 467 kuruluş vardır. İlin iç ve dış ticaret hacmi 486.313.997.254.096 TL, ihracat miktarı 80.699.902 $ ve ithalat miktarı 147.567.184 $'dır.[155] Balıkesir, devletin en fazla mülk sahibi olduğu ildir. İlin % 40,77'si, Hazineye ait taşınmazlardan oluşmaktadır.[156]

Balıkesir Türkiye'nin gelişmiş illerinden biridir. 2001 yılı verilerine göre Türkiye gayri safi yurt içi hasılası içinde yüzde 1,5'lik paya sahip olan Balıkesir, iller sıralamasında 13. büyük ekonomidir. 2000 yılındaki GSYİH'si 2.429.091.750 TL olup kişi başına düşen millî gelir ise 2005 dolardır.[157]

Balıkesir GSYH'nın ilçeler bazında üretimi

İlçe Oran
Altıeylül/Karesi24,12
Bandırma13,98
Gönen12,68
Edremit6,76
Manyas5,58
İlçe Oran
Ayvalık4,82
Bigadiç4,61
İvrindi3,79
Susurluk3,49
Dursunbey2,96
İlçe Oran
Sındırgı2,82
Burhaniye2,77
Kepsut2,51
Balya2,38
Erdek2,10
İlçe Oran
Havran1,75
Savaştepe1,36
Marmara0,84
Gömeç0,70
Toplam100,00

Kaynak:Türkiye İstatistik Kurumu[158]

Tarım ve hayvancılık
İlde zeytincilik ön plandadır.

İlin başlıca geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır.[159] Ekonomik faaliyetler içinde tarımın payı sanayiye göre az olup %49'dur.[160] Çalışan nüfusun ise % 56,7'si tarım ile uğraşmaktadır.[115] İlin tarım yapılan arazisi 510.456 hektardır.[161] İlde genel olarak yetiştirilen tarım ürünleri; tahıl ürünleri, susam, haşhaş, ayçiçeği, tütün, şeker pancarı, domates ve kavundur. Yetiştirilen diğer önemli ürünler tütün, taze fasulye, börülce, şeftali, elma ve mandalinadır. 2002'de Türkiye'de üretilen baklanın %4,3'ü, sarımsağın %13,5'i, karnabaharın %9,8'i, pirincin %12,2'si, domatesin %5,5'i, karpuzun %3,9'u, kavunun %6,9'u, aspirin %89'u ve buğdayın %2,2'si Balıkesir topraklarında yetiştirilmiştir. Türkiye'nin 12 tonluk kuşkonmaz üretiminin tamamı Balıkesir'den gerçekleştirilmekte olup, baklagil üretiminde de birinci sıradaki ildir. İlin 71 dekarlık alanında seracılık yapılmakta olup, buralarda domates, salatalık ve taze fasulye üretilmektedir. Balıkesir'deki traktör sayısı ise 2002 rakamlarına göre 33449'dur.[162] Toplam tarım ürünü üretimine bakıldığında il, ülkede 3. sıradadır.[163] Pamuk üretimi de yapılmakta olup Marmara Bölgesi'nde Bursa ili ile birlikte en çok pamuk üreten ildir.[164] İlin sahil kesiminde zeytincilik yapılmaktadır. İl sınırları içinde 10 milyon kadar zeytin ağacı bulunmaktadır.[165] İldeki zeytin üretimi, ülkedeki toplam zeytin üretiminin % 8'i kadardır.[115] Halbuki bu oran 2002 yılında %10,7'dir.[157] Balıkesir Ovası, Gönen Ovası, Susurluk Ovası ve Edremit Ovası ilin başlıca üretim yerleridir. Gönen ovasının başlıca ürünü ise pirinçtir.

210.020 hektarlık meralar ve çayırlar[161] ile yüksek kesimlerde küçük ve büyük baş hayvancılık yapılmaktadır. 2007 yılında il, kırmızı et üretiminde birinci olmuştur.[166] İl, ülkedeki tavuk işletmelerinin % 9'u barındırarak ülkede 3. konumdadır.[167] Balıkesir'de 2000 yılı verilerine göre, yaklaşık 700 bin koyun, 238 bin sığır, 151 bin kıl keçisi ve 15 milyon tavuk bulunmaktadır. Türkiye süt üretiminin %3,8'i, kırmızı etin %5,6'sı, beyaz etin %18'i Balıkesir'de üretilmektedir.[168] İlde devekuşu ve domuz çiftlikleri de bulunmaktadır. İldeki domuz çiftliği, Türkiye'deki son domuz çiftliğidir.[169] Merkez, Havran, İvrindi, Susurluk, Manyas ve Savaştepe ilçelerinde peynir ve yoğurt mandıraları yaygındır.

Sanayi
Sümerbank binası

İlde yapılan sanayi işlerinin payı % 51'dir. Sanayinin oranı tarımdan yüksek olsa da diğer illerde bu rakam çok daha yukarılardadır. İl sınırları içerisinde Sanayi siciline kayıtlı 4 tane Organize Sanayi Bölgesi vardır.[160] İlin başlıca geçim kaynağı tarım olduğu için de tarıma dayalı endüstri gelişmiştir.[115] İlin iç kesimlerinde tarıma dayalı sanayi egemendir. Ayrıca buralarda şeker, un, yem, döküm, tarım alet ve makinaları, transformatör, floresan-aydınlatma, pamuklu dokuma, kâğıt, mobilya, sentetik dokuma ve elektrik teçhizatları üretimi de yapılmaktadır. Körfez yöresinde konserve, sabun, bitki çayı ve zeytinyağı üretimi yaygındır. Bandırma taraflarında; kimyasal madde, şarap ve gübre sanayi gelişmiş, Dursunbey taraflarında ise kereste sanayi gelişmiştir.[168] İlde kolonyacılık sektörü de gelişmiş durumdadır.[170] İmalat sanayi ise toplam GSYİH'nın %17'sini oluşturmaktadır. Sındırgı ve Bigadiç'te ise çok miktarda halı tezgâhı vardır. 2001 Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, 10 kişiden fazla işçi çalıştıran fabrika sayısı 104'tür ve buralarda 14 bin kişi çalışmaktadır.[168]

8 ticaret odası ve 5 ticaret borsası bulunan Balıkesir'de üretilen ürünlerin çoğu yurt içinde tüketilmekte, bir kısmı da Bandırma Limanı'ndan ihraç edilmektedir. Gümrüklerinde, aralarında kimyasal maddeler, elektrikli araçlar, sentetik çuval, gıda, madencilik, mermer gibi ürünlerin de bulunduğu ihracatta 50, ithalatta 32 ayrı ürün çeşidi yer almaktadır.[170] İlin dış ticaret merkezi olan Bandırma Limanı, tüm Balıkesir’in ihracat ve ithalatının yüzde 90'ını gerçekleştirmektedir.[171]

Madencilik

İl bor minarelleri bakımından oldukça zengindir. Türkiye'de bulunan Dünya'daki bor rezervlerinin %60'ına tekabül eden bor madenlerinin bir kısmı Bigadiç ilçesindedir.[172] Marmara Adası'nda mermer ocakları vardır.[173] Balya'da kurşun, Edremit'te demir rezervi, Dursunbey'de ametist yatakları vardır.[174]

Kültür
Ana maddeler: Balıkesir yöresi halkoyunları, Balıkesir Türküleri ve Balıkesir mutfağı
Bir Yörük kızı

Balıkesir halkının büyük çoğunluğu Müslüman olup halkın bir kısmı Alevi inancına sahiptir. Dolayısıyla ilde camilerin yanı sıra cemevleri de vardır. Son araştırmalara göre ilde toplam 1595 adet cami vardır.[175] 1995 yılında bu sayı 1513'tür.[176] Ayrıca il sınırları içinde tarihi kiliseler de vardır.[177]

İldeki önemli inanışlardan biri 6 Mayıs günü kutlanan Hıdırellez'dir.[178] Hıdırellez günü öncesi ateş yakılır, ilk baharın çeşitli günlerinde köylerde hayırlar yapılır. Bazı hayırlarda Yağmur Duası okunur. Yatır inancı da kültür hayatında önemli bir yere sahiptir. Şehir, kasaba ve köylerde birçok yatır vardır. Dede veya baba adları ile anılan bu yatırlarda devlet ve ilim adamları, din ve tasavvuf erbapları, şehitler, saz şairi, âşıklar, meslek pirleri, eşkıya ve destan kahramanları yatmaktadır. Buralar halk tarafından ziyaret edilmekte olup buralara çeşitli inançlara bağlı olarak uygulamalar yapılmaktadır.[179] Hasan Baba ve Sarıkız, ildeki en ünlü ermişlerdir.

Köy düğünleri başta olmak üzere düğünlerde çeşitli uygulamalar yapılmaktadır. Sokakta yapılan düğünler, köylerde daha yaygın olsa da şehir ve kasabalarda da yapılır. Eskilerden gelen bir inanca göre iki bayram arası nikâh olmaz. Şayet yapılırsa geçimin olmayacağına inanılır.[180]

Balıkesirli erkeklerin geleneksel kıyafetleri şimdikinden çok farklıdır. Eskiden erkeklerin başlarına, kenar kısmında işleme veyahut süs bulunan sarıklı fes giydikleri ve Bursa, Horasan kumaş ve şallarından yapılan kuşakları bele sarıp üzerine tabanca veya hançer koydukları bilinmektedir. Pantolon niyetine giyilen şalvarlar ise el tezgâhlarında dokunmuş olup pamuk ve yünlü şayaklardan yapılmış salta ile patura yakındır. Ayakkabılar genellikle mest, lapçın, kaloş ve çizmedir. Kadınların geleneksel kıyafetleri de farklıdır. Kadınlar başlarına türbanların iç içe geçmesiyle yapılan ve hotoz adı verilen kenarlarına zincir takılmış gümüş para ile sıralanan başlık giydikleri bilinmektedir. Sırtlarında ise kenarları oyalı veya sırmalı üç etekli entari bulunmaktadır. Sokağa çıkarken başlarına üstlük veya çar adı verilen örtü giyerlermiş. Geçmiş yıllarda da özellikle köylü kadınlarının giydiği ferace ve yaşmak, bugün hâlâ köylü kadınlarınca giyilmektedir.[181] İlde erkeklerin oynadığı halkoyunları Ağır Zeybek, Kırık Zeybek ve Kaşıklı Zeybek olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Bunların içinden Bengi ve İkili Güvende ünlüdür. Oyunlarda genellikle neşe, yas, aşk, kahramanlık, askerlik gibi konular ele alınmıştır. Türkülerden ise İki Keklik ünlüdür. İldeki ünlü yemekler keşkek, sura, tirit, saçaklı mantı, tavuklu mantı ve peynirli patlıcandır. Çorbalardan düğün çorbası ünlüdür. Tatlılardan ise Balıkesir kaymaklısı, höşmerim ve zerde tatlısı ünlüdür. Ayvalık tostu da meşhurdur. Kıyı kesimlerde yemeklerde zeytin yağı kullanılmakta, iç kesimlerde ise çiçek yağı ve tereyağı kullanılmaktadır.[182] Ayrıca ilde kış aylarında deve güreşleri düzenlenir.[183] Bölgede Batı Anadolu ağzı kullanılmaktadır.[184]

Turizm
Sarımsaklı Plajından bir görünüm, Ayvalık

Balıkesir, denize sahip olduğu için deniz turizmi gelişmiştir. Marmara'da veya Ege'de kıyıya sahip ilçeler ile adalar, başlıca turizm merkezleridir. Buralarda çeşitli plajlar ve oteller mevcuttur.[12] İl, 1970'li yıllarda Türkiye'nin gelişme bakımından en önde giden turizm bölgesi haline gelmiştir.[185] Balıkesir'in turizm beldeleri, genelde iç turizm talebini karşılar. İl kış turizminden mahrum olsa da kaplıca turizmi yapılmaktadır. Gönen, Edremit, Manyas, Susurluk, Bigadiç, Sındırgı ilçelerinde ve Merkez'e bağlı Pamukçu Beldesi'nde kaplıcalar bulunmaktadır. Bu kaplıcalar sayesinde ildeki turizm süresi uzamaktadır.[186] İlde turizme katkısı olan cami, kilise, harabe gibi çeşitli tarihi eserler mevcuttur.[12] Kazdağı çevresinde oksijen yoğunluğu fazladır.[187]

İlde birçok etkinlik düzenlenmektedir. Dağlık yerlerde dağ sporları yapılmaktadır.[188] Yine kıyı yöresinde yelkencilik yapılmaktadır. Ayvalık'ta, Edremit'teki Kazdağları ile Şahinderesi Mevkii'nde ve Merkez'deki Çengeloğlu Mevkii'nde avcılık yapılmaktadır. Avcılığa dair ilde kulüpler de bulunmaktadır.[185]

İlde toplam 178 tane sit alanı vardır.[189] Adramytteion, Antandros ve Kizikos gibi arkeolojik sitler, turizm açısından önemlidir. İl sınırları içinde 10 tane müze vardır.[190] Bu müzelerden 2 tanesi Balıkesir Müzesi Müdürlüğü'ne bağlıdır.[191] Yine ilde Balıkesir Ulusal Fotoğraf Müzesi adlı fotoğraf müzesi bulunmaktadır. Merkezdeki Devrim Erbil Çağdaş Sanatlar Müzesi'nde bulunan Kent Arşivi'nde il ile ilgili birçok kaynağa ulaşılabilir.[192]

Spor
Ana madde: Balıkesir'de spor

İlde en çok rağbet gören spor futboldur. Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde İdman Yurdu ile Çalışma Derneği kurularak sporsal faaliyetlere başlanılmıştır. İleriki dönemlerde ildeki futbolcular büyük şehirlerde çalışmışlardır.[193] 1966 yılında ilin kendi futbol kulübü olan Balıkesirspor kurulmuştur. Diğer önemli futbol takımı olan Bandırmaspor, 1965 yılında kurulmuştur. Basketbol dalında Bandırma Banvitspor önemlidir. En büyük spor tesisleri Atatürk Stadı ve Bandırma Stadı'dır.[194] Balıkesir'de güreşin de önemli bir yeri vardır. Kurtdereli Mehmet Pehlivan en önemli güreşçidir.[109]

2016-17 Sezonunda basketbol erkekler Türkiye Kupası'nda Banvit şampiyon oldu.

2018-2019 Sezonu sonunda, Futbol takımı Balıkesirspor, 1. ligde 15.ci, Bandırmaspor 2. Ligde grup 13.sü olmuştur. Bölgesel Amatör Lig'de bir takımı kalmıştır.

Banvit, basketbol süper liginde 8.olmuş ve Avrupa FİBA Şamp.Ligi son 16' da elenmiştir. Ayrıca kadınlar ve erkekler basketbol 1. Liginde Gürespor, Bandırma Kırmızı, Karesi Basketbol takımları vardır.

Voleybol erkekler 1. liginde Bigadiç Belediyesi, kadınlar liginde ise Bigadiç Belediyesi yer almaktadır. 2. Ligde iki takımı kalmıştır.

Hentbol liglerindeki tek takım, kadınlar 1. ligindeki Bandırmaspor'dur.

Ziraat Türkiye Kupası'nda Bandırmaspor 4.turda Van B.Bld.spor'a, Balıkesirspor son 16 turunda Trabzonspor'a elenmiştir.

Basketbol Federasyon Kupası'na Gürespor, Bandırma Kırmızı, Karesi Basketbol takımları katılmıştır.

Önemli spor tesisleri: Atatürk Stadyumu (15.800), Bandırma 17 Eylül Stadyumu (10.410), Ayvalık Hüsnü Uğural Stadyumu (5.000), Edremit Şehit Hamdibey Stadyumu (5.000), Teksüt Kara Ali Acar Spor Salonu (3.000, Kurtdereli Spor Salonu (1.600), Atatürk Olimpik Yüzme Havuzu-açık (500).

Yönetim
Ana maddeler: Balıkesir'in ilçeleri ve Balıkesir'deki yerleşim yerleri listesi

Balıkesir il oluşundan dolayı ilçelerden meydana gelmektedir. 2014 itibarıyla Balıkesir'in 20 ilçesi vardır.[195] Bugünkü Çanakkale ilinin Yenice ilçesinin topraklarının bir kısmına tekabül eden Avunya bölgesi, 1936 yılından önce Balıkesir'in Edremit ilçesine bağlı bir bucaktır. Burası 1936 yılında Çanakkale'ye verilmiştir.[196] Balıkesir, 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir olmuştur.[98] Daha önce 24 Ekim 1997 tarih ve 2/921 sayı ile TBMM'ye Balıkesir şehrine büyükşehir statüsü verilmesi ve Balıkesir ilçesine bağlı Bahçelievler, Adnan Menderes ve Oruçgazi adlı üç ilçenin kurulması hakkında kanun teklifi verilmiştir.[197] 11 Ocak 1952 tarihinde de Bandırma ilçesi, il olmak istemiştir. Fakat Altıeylül ve Karesi ilçeleri kurulmuş ve Bandırma il olması uygun görülmeyerek büyükşehirde kalmıştır. Eski Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Açık Ceza İnfaz Kurumu olarak faaliyetine devam etmektedir. İleriki tarihlerde Kepsut'ta bulunan L Tipi Ceza İnfaz Kurumu'nun Açık Ceza İnfaz Kurumu'na dönüştürülmesinden sonra Balıkesir'de Kampüs Cezaevleri açılması gündemdedir.[198]

Merkezi Yönetim

Büyükşehir illerinde merkezî yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur.

Balıkesir, bir ‘büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır.

Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

Balıkesir Valisi 1969-Çanakkale/Ayvacık doğumlu Hasan Şıldak, 10 Haziran 2020 tarihinde Burdur Valisi iken atanmıştır.[199][200]

Vali ve Kaymakamlara ait bilgiler Balıkesir'in ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Yerel yönetim
Ayrıca bakınız: Balıkesir'in ilçeleri

Büyükşehir belediyelerinde yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur.

Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır.[201][202] Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır.

Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. (5216 saylı kanun 16.madde)

Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

Balıkesir Büyükşehir Belediye Başkanı, 1975-Almanya doğumlu Yücel Yılmaz (AK Parti), 31 Mart 2019 seçimlerinde %47,81 oy oranıyla seçilmiştir.[203]

İlçe belediyeleri, 2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre, dört değişik parti tarafından yönetilmektedir. AK Parti 10, CHP 8, DP ve İYİ Parti birer ilçe belediyesi kazanmıştır.[204]

Balıkesir Büyükşehir Belediye Meclisi üye sayısı 93’tür (Büyükşehir Belediye Başkanı, 20 ilçe belediye başkanı ve 72 üye). AK Parti 45, CHP 30, İYİ Parti 13, DP 4 ve MHP 1 üyeye sahiptir.[205]

Büyükşehir ve ilçe belediye başkanlarına ait bilgiler Balıkesir'in ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Eğitim
Balıkesir Üniversitesi

Bugün ilde birçok ilk ve orta dereceli okul vardır. Balıkesir yöresindeki en eski eğitim kurumları olan medreseler Fatih Sultan Mehmed zamanında kurulmuştur. Medreselerin sayısı zamanla artmış, bunun yanında mektepler de kurulmuştur. 1851 yılında da ilk Gayrimüslim okulu kurulmuştur.[206] İleriki dönemlerde Çanakkale Savaşı'na öğrenci gönderen ve Balıkesir'in ilk lisesi olan Balıkesir Lisesi 1884 yılında kurulmuştur.[207] Bugünkü ilköğretim okullarından Alişuuri İlkokulu 1906 yılında[208] ve Kayabey İlköğretim Okulu 1909 yılında kurulmuştur.[209] 1940 yılında Balıkesir'in Savaştepe ilçesinde bir Köy Enstitüsü kurulmuştur.[210] Bugün, ildeki en yüksek puanlı liseler Balıkesir T.C. Ziraat Bankası Fen Lisesi, Fatma Emin Kutvar Anadolu Lisesi, Muharrem Hasbi Anadolu Lisesi, Gülser-Mehmet Bolluk Anadolu Lisesi, Cumhuriyet Anadolu Lisesi, Rahmi Kula Anadolu Lisesi ve Sırrı Yırcalı Anadolu Lisesi'dir. Ayrıca ilde Astsubay Okulu ve Polis Okulu vardır.

İldeki Balıkesir Üniversitesi ise 11 Temmuz 1992 tarih ve 21281 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan 3837 Sayılı Kanun gereğince kurulmuş ve 1 Ocak 1993 tarihinde tüzel kişiliğini kazanmıştır.[211]

Medya

Balıkesir'de yayımlanan ilk gazete Karesi Gazetesi'dir. Arap harfleri ile yazılan bu gazetenin ilk sayısı 5 Mart 1886 Çarşamba günü yayımlanmıştır. 1888 yılında gazete yayın hayatına son vermiştir. İlde yayımlanan ilk sanat dergisi ise Dilek Dergisi'dir. Bu dergi 15 Mart 1923'ten itibaren 15 günde bir yayımlanmıştır.[212] Bugün ilde biri uyduda olmak üzere 4 televizyon kanalı (TV100, Egetürk TV, Kent TV, Marmara TV) yayın yapmaktadır. Balıkesir'de yerel basın oldukça gelişmiştir. Yerel gazetecilikle ilgili birkaç dernek bulunmasına rağmen aktif olan tek meslek kuruluşu Balıkesir İli Gazeteciler Cemiyeti'dir. Kentte, Basın Müzesi bulunmaktadır.

Yerel gazeteler
  • Balıkesir: Yeni Haber, Marmara Bölge, Ekspres, Politika, Demokrat, Birlik, Haberci, Yeni Söz, Yeni Gazetem, Balıkesir Posta,
  • Ayvalık: Hürses, Sözcü
  • Bandırma: İlkhaber, Banses, Genç Bayrak, Yaşam, Son Kurşun
  • Bigadiç: Halkın Sesi, Bigadiç
  • Burhaniye: Körfez Demokrat, Zeytin Efe
  • Dursunbey: Hakimiyet, Balat
  • Edremit: Körfezde Olay, Körfez Star, Önce Körfez, Ege Gündem, Körfez Hakimiyet
  • Erdek: Yeni Erdek, Erdek Doğuş
  • İvrindi: Bizim İvrindi, İvrindi Mercek
  • Havran: Zafer
  • Manyas: Manyasın Sesi
  • Gönen: Gönen Postası
  • Susurluk: Kardeş, 5 Eylül
  • Sındırgı: Sındırgı Gündem, Sındırgı Haber
Radyolar
  • Balıkesir: Radyo 10, Karesi FM, Brt Radyo, Sev Radyo, Bengi FM, Ultra FM, Tempo FM, Çamlıca FM, Omega FM.
  • Bandırma: Venüs, Özlem FM, Brt, Etaş FM.
  • Burhaniye: Burhaniye FM, Kemer FM, Sahil FM.
  • Edremit: Körfez FM, AkBest Radyo, Ecem Radyo.
  • Erdek: Erdek Marmara FM.
  • Gönen: Açelya FM, Gönen Mega FM, Venüs FM, Termal Radyo.

Altyapı

Ulaşım

İlde iki hava meydanı vardır. Bunlardan biri Altıeylül ilçesinde, diğeri Edremit ilçesindedir.[213] Edremit'teki Kocaseyit havalimanının 2010 yılında uluslararası uçuşlara açılmıştır. Altıeylül'deki Balıkesir Havalimanı yeni terminali ile 2019 yılında hizmete alınması planlanmaktadır.[214] İlin iki denize de kıyısı bulunmasından dolayı deniz ulaşımı gelişmiştir. İlde, Marmara adası ve Avşa adasına İstanbul Deniz Otobüsleri deniz otobüsleri ile Bandırma iskelesinden ulaşılır. Osmanlı Devleti döneminde Fevâid-i Osmaniye adlı kuruluşa ait posta vapurları perşembe günleri Bandırma'ya uğramakta pazar günü ise geri dönmektedir. 1872 yılında hareket günü çarşambaya alınmıştır. Demiryollarının yapımı ise Birinci Meşrutiyet'ten sonra hızlanmıştır.[215] İl sınırları içinde; 9 Eylül Ekspresi, İzmir Mavi Treni, Karesi Ekspresi, Ege Ekspresi ve 6 Eylül Ekspresi gibi tren hatlarının durakları bulunmaktadır. İlin karayolları T.C. Karayolları 14. Bölge Müdürlüğü'ne bağlı olup Gebze-İzmir otoyolu il sınırlarında bulunmaktadır ve Balıkesir-Kınalı[216] otoyolu proje aşamasındadır. Ayrıca Ayvalık'tan Midilli'ye feribot seferleri başlamıştır.[217]

Sağlık

Balıkesir'de Sağlık Müdürlüğü'ne bağlı 21 tane devlet hastanesi,[218] 3 tane özel hastane vardır.[219] Toplamda 366 tane eczane[220] ve 132 tane Sağlık Ocağı bulunmaktadır.[221] Ayrıca Balıkesir Üniversitesi'ne bağlı Tıp Fakültesi vardır.[222]

Kardeş şehirler

Kaynakça
  • İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1984). "Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri". Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • İsmail Hakkı Uzunçarşılı (2000). "Karesi Vilâyeti Tarihçesi". Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı.
  • Zekeriya Özdemir (1993). "Bigadiç". Karşı Matbaası. ISBN 975-95726-0-5.
  • Zekeriya Özdemir (1997). "Bor beldesi İskele".
  • Zekeriya Özdemir (1998). "Kaplıcalar şehri Gönen". Gönen Belediyesi.
  • Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). "Salnâmelere Göre Karesi (1847-1922)". Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı.
  • Aydın Ayhan (1999). "Balıkesir ve Çevresinde Yörükler, Çepniler ve Muhacırlar". Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı.

Dipnotlar
  1. "Valiler Kararnamesi yayınlandı: 41 ilin valisi değişti". NTV. 10 Haziran 2020. 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.
  2. "Arşivlenmiş kopya". 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2019.
  3. "ADRESE DAYALI NÜFUS KAYIT SİSTEMİ (ADNKS) VERİ TABANI". TÜİK. 28 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015.
  4. "Genel Bilgiler". Tekirdağ İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 1 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2008.
  5. Mustafa Salman (1955). "Balıkesir Tarih ve Coğrafyası". ss. s. 7.
  6. Geōrgios Nakratzas, İbram Onsunoğlu (2003). "Anadolu ve Rum göçmenlerin kökeni". Belge. ss. s. 126.
  7. "Balıkesir Nüfusu". YerelNET. 2 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2020.
  8. Erol Tuncer (2002). "Osmanlı'dan günümüze seçimler, 1877-1999". Toplumsal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı. ss. s. 302.
  9. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 48.
  10. M. Orhan Bayrak (1979). "Türkiye tarihi yerler kılavuzu". Remzi Kitabevi. ss. s. 109.
  11. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 49.
  12. "Tarihçe". Balıkesir Belediyesi. 28 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  13. Bülent Özdemir, Zübeyde Güneş Yağcı (2007). "Osmanlıdan Cumhuriyete Balıkesir". Yeditepe Yayınevi. ss. s. 30.
  14. "Tarihçe". T.C. Balıkesir Valiliği. 24 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  15. N. Hacıoğlu, D. Bozok (1997). "Balıkesir: Bir Kentin Kimliği". Balıkesir Rotary Kulübü. ss. s. 10-11.
  16. "Balıkesir Adının Menşei". Balıkesir İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 8 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  17. Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 6.
  18. Niyazi Akşit, Ferruh Sanır (1981). "A'dan Z'ye Genel Bilgi Ansiklopedisi". ss. s. 790.
  19. Zekeriya Özdemir (1997). a.g.e. ss. s. 15.
  20. Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 3,4.
  21. "Eski Manyas/Poimanenon Ortaçağ yapıları / Eski Manyas/Poimanenon Middle Age buildings İLKNUR ŞATIROĞLU". tez.yok.gov.tr. 2010. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2020.
  22. Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 4.
  23. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 7.
  24. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 8.
  25. Nezih Başgelen (1981). "Birgi'den Gevaş'a Anadolu notları". Ufuk Matbaası. ss. s. 2.
  26. "Büyük lûgat ve ansiklopedi‎". Meydan. 1986. ss. s. 731.
  27. Zekeriya Özdemir (1993). a.g.e. ss. s. 24.
  28. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 10.
  29. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 11.
  30. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 13.
  31. Veli Sevin (2001). "Anadolu'nun tarihi coğrafyası". Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. c. 1, s. 44.
  32. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 14.
  33. "Türkiye Cumhuriyetinin 75. Yılında Balıkesir". Balıkesir Valiliği Yayınları. 1993. ss. s. 55.
  34. "Oxford Klasik Sözlüğü". ss. s. 189,190.
  35. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 15.
  36. Mehmet Fatsa, Türker Keşmer (2005). "XV. ve XVI. Yüzyıllarda Giresun Kırsalı'nın İdari ve Sosyal Tarihi". Giresun Belediyesi. ss. s. 46.
  37. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 16.
  38. Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 5.
  39. Tacettin Akkuş (2001). "Tanzimat Başlarında Balıkesir Kazası". Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı. ss. s. 5.
  40. Dr. Osman Turan (1971). "Selçuklular Zamanında Türkiye". Turan Nesriyat Yurdu. ss. s. 22.
  41. Nuri Ünlü (1984). "Anahatlarıyla İslâm tarihi". İlahiyat Fakültesi. ss. s. 178.
  42. Ahmet Refik (1912). "Tarih-i Umumi ". Kitabhane-yi İslam ve Askeri. ss. c. 6, s. 290.
  43. Zekeriya Özdemir (1998). a.g.e. ss. s. 41.
  44. Dr. Osman Turan. a.g.e. ss. s. 75.
  45. Ahmet Yaşar Ocak (2006). "Anadolu Selçukluları ve beylikler dönemi". T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. ss. s. 547.
  46. İbrahim Kafesoğlu (1972). "Selçuklu tarihi". Millî Eğitim Basımevi. ss. s. 66.
  47. Dr. Osman Turan. a.g.e. ss. s. 84.
  48. Reşit Mazhar Ertüzün (1964). "Kapıdağı Yarımadası ve Çevresindeki Adalar". ss. s. 45.
  49. Muharrem Kesik (2003). "Türkiye Selçuklu devleti tarihi". Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. s. 4.
  50. Dr. Osman Turan. a.g.e. ss. s. 90.
  51. Cemal Anadol, Fâzile Abbasova (Ocak 2002). "Türk Kültür ve Medeniyeti". IQ Kültür Sanat Yayıncılık. ss. s. 582. ISBN 975-6618-08-6.
  52. Abdülmecit Mutaf (1996). "Tarihi eserleriyle Balıkesir". Balıkesir Belediyesi. ss. s. 6.
  53. Zekeriya Özdemir (1998). a.g.e. ss. s. 38.
  54. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1984). a.g.e. ss. s. 96.
  55. Mehmet Önder (1995). "Efsâneleri, destânları, hikâyeleriyle şehirden şehire Anadolu". Türkiye İş Bankası. ss. s. 65. ISBN 975-458-073-1.
  56. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1984). a.g.e. ss. s. 96.
  57. Mustafa Çetin Varlık (1974). "Germiyanoğulları Tarihi (1300-1429)". ss. s. 9.
  58. Zeki Velidi Togan. "Umumi Türk Tarihine Giriş". ss. s. 269.
  59. Celil Ender (2000). "Karesi, Saruhan, Aydın ve Menteşe beylikleri paraları". Ender Nümismatik Yayınları. ss. s. 16.
  60. Server Rifat İskit (1957). "Resimli-haritalı mufassal Osmanlı tarihi". İskit Yayını. ss. s. 74.
  61. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1984). a.g.e. ss. s. 101.
  62. Bilge Umar (1993). "Türkiye'deki tarihsel adlar". İnkılâp Kitabevi. ss. s. 161.
  63. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1947). "Osmanlı tarihi". Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. c. 1, s. 123.
  64. Ali Sevim, Yaşar Yücel (1990). "Türkiye tarihi". Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. c. 1, s. 209.
  65. Server Rifat İskit. a.g.e. ss. s. 75.
  66. Aşıkpaşazade (H. 1332). "Tevârih-i Al-i Osmân". ss. s. 44-45. Tarih değerini gözden geçirin: |yıl= (yardım)
  67. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1947). a.g.e. ss. s. 124.
  68. "Fermanlar, Beratlar ve Balıkesir Belgeleri Sergisi". T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. 2005. ss. s. 11.
  69. Zekeriya Özdemir (1998). a.g.e. ss. s. 46.
  70. Ekmeleddin İhsanoğlu (2000). "İki tarafın bakış açısından Türk-Arap münasebetleri". İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi. ss. s. 50.
  71. Tuncer Baykara (1988). "Anadolu'nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I. Anadolu'nun İdarî Taksimatı". Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. ss. s. 85.
  72. Mahmut Kaplan (2006). "Manisa şehri bilgi şöleni". Emek Matbaacılık. ss. s. 5.
  73. Özer Ergenç (2006). "XVI. Yüzyılın sonlarında Bursa". Türk Tarih Kurumu. ss. s. 119.
  74. Zekeriya Özdemir (1993). a.g.e. ss. s. 49.
  75. Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 7.
  76. Claude Cahen (1994). "Osmanlılar'dan Önce Anadolu'da Türkler". Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. ss. s. 628.
  77. Zekeriya Özdemir (1997). a.g.e. ss. s. 26.
  78. Güler Eren, Kemal Çiçek, Halil İnalcık, Cem Oğuz (1999). "Osmanlı". Yeni Türkiye Yayınları. ss. c. 5.
  79. Behset Karaca (2000). "XV. ve XVI. yüzyıllarda Teke Sancağı". Fakülte Kitabevi. ss. s. 232.
  80. İsmail Hakkı Uzunçarşılı (2000). a.g.e. ss. s. 120.
  81. Aydın Ayhan. a.g.e. ss. s. 129.
  82. Teoman Ergül (1991). "Kurtuluş Savaşında Manisa, 1919-1922". Manisa Kültür Sanat Kurumu. ss. s. 14.
  83. Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 18.
  84. Ömer Âli Bey, Metin Kayahan Özgül (1997). "Türkmen kızı". Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı. ss. s. 14.
  85. Bekir Topaloğlu (2005). "Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi". Türkiye Diyanet Vakfı. ss. c. 19, s. 13.
  86. Hilmi Yücebaş (1958). "Bütün cepheleriyle Mehmet Âkif". A. Halit Kitabevi. ss. s. 13.
  87. Hikmet Adın (1991). "Balıkesir, Balya, Ilıca, Şamlı yöreleri". ss. s. 247.
  88. Bülent Özdemir, Zübeyde Güneş Yağcı. a.g.e. ss. s. 303.
  89. Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 17.
  90. Mustafa Turan (2006). "Yunan Mezalimi". Atatürk Araştırma Merkezi. ss. s. 251.
  91. Mücteba İlgürel (1997). "Balıkesir Kongreleri". ss. s. 35.
  92. Kâzım Özalp (1988). "1919-1922 Millî Mücadele". Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. c. 1, s. 134. ISBN 975-17-1888-0.
  93. Doç. Dr. Mediha Akarslan (1998). "Türk Millî Mücadelesi’nin Balıkesir Cephesi". T.C. Balıkesir Valiliği Kültür Yayınları. ss. s. 61. ISBN 975-17-1888-0.
  94. Zekeriya Özdemir (1993). a.g.e. ss. s. 99.
  95. "Atatürk Üniversitesinin kuruluşunun XX. yıl armağanı". Atatürk Üniversitesi. 1978. ss. c. 4, s. 338.
  96. "18 Temmuz 1984". Yeni Haber.
  97. "Doğru Yaptı-20 Ağustos 1999". Sabah gazetesi.
  98. "Kanun No. 6360". 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2014.
  99. "Fiziki Özellikler". Balıkesir İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  100. Metin Ayışığı (2007). "Balıkesir Sempozyumu: 17-20 Kasım 2005". Balıkesir Belediyesi. ss. s. 14.
  101. Ahmet Yorulmaz (1991). "Ayvalık'ı gezerken". Geylân Kitabevi. ss. s. 110.
  102. Tacettin Akkuş. a.g.e. ss. s. 1.
  103. "Balıkesir il yıllığı, 1967". Çelikcilt Matbaası. 1969. ss. s. 326.
  104. "Bitki Örtüsü ve Fauna". Balıkesir İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  105. "Larousse Gençlik Ansiklopedisi". Meydan Gazetecilik ve Neşriyat. 1976-1977. ss. c. 1, s. 191.
  106. Hüsamettin Toros (1965). "Türkiye vilâyetleri-sanayii-turizm ansiklopedisi". Uycan Matbaasi. ss. s. 91.
  107. "İklim". Balıkesir İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  108. "Resmî İstatistikler - Balıkesir". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2016.
  110. M. Reşit Kıpçak. a.g.e. ss. s. 22.
  111. "Balıkesir il yıllığı, 1967". ss. s. 103.
  112. "İl Çevre Durum Raporu 2003" (PDF). Balıkesir Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü. 22 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  113. "Nüfus". Devlet Planlama Teşkilatı. 7 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  114. "Nüfus". Balıkesir Barosu. 29 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  115. "Balıkesir İl Raporu". Ege Ekonomiyi Geliştirme Vakfı. Erişim tarihi: 4 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  116. "İllere göre ilçe, bucak, belde ve köy nufusları - 2008". Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  117. "İllere göre ilçe, bucak, belde ve köy nufusları - 2010". Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 11 Şubat. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  118. "İllere göre il/ilçe merkezi, belde/ köy nüfusu ve yıllık nüfus artış hızı". Türkiye İstatistik Kurumu. 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  119. "Balıkesir İli Gelişmişlik Performansı" (PDF). Devlet Planlama Teşkilatı. 25 Kasım 2004 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  120. "Okuma yazma durumu ve cinsiyete göre il/ilçe merkezleri nüfusu ( 6 +yaş ) - 2008". Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 14 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  121. "Okuma yazma durumu ve cinsiyete göre belde/köy nüfusu ( 6 +yaş ) - 2008". Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 14 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  122. "Balıkesir / İkamet edilen ile göre nüfusa kayıtlı olunan il - 2008". Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 14 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  123. "İstanbul / İkamet edilen ile göre nüfusa kayıtlı olunan il - 2008". Türkiye İstatistik Kurumu. 7 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  124. "İzmir / İkamet edilen ile göre nüfusa kayıtlı olunan il - 2008". Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 14 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  125. "Bursa / İkamet edilen ile göre nüfusa kayıtlı olunan il - 2008". Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 14 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  126. "Manisa / İkamet edilen ile göre nüfusa kayıtlı olunan il - 2008". Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 14 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  127. "Ankara / İkamet edilen ile göre nüfusa kayıtlı olunan il - 2008". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  128. "Çanakkale / İkamet edilen ile göre nüfusa kayıtlı olunan il - 2008". Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 14 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  129. "Kilis / İkamet edilen ile göre nüfusa kayıtlı olunan il - 2008". Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 14 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  130. "Turkey: Alevi Population by Province" (PDF) (İngilizce). Washington Yakın Doğu Araştırmaları Enstitüsü. 9 Aralık 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  131. Aydın Ayhan. a.g.e. ss. s. 206.
  132. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  133. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  134. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  135. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  136. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  137. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  138. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  139. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  140. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  141. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  142. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  143. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  144. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
  145. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
  146. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
  147. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
  148. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr 3 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TUİK 4 Şubat 2020 verileri
  149. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 16 Nisan 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2020.
  150. İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
  151. Karayolları Genel Müdürlüğü
  152. "Türkiye sorunlarına çözüm konferansı-V". Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü. 2003. ss. s. 324.
  153. "Ulaştırma Bakanı Balıkesir'de". T.C. Balıkesir Valiliği. Erişim tarihi: 26 Temmuz. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  154. "Anadolu Kaplanları teşviklerle büyüdü". Yeni Şafak gazetesi. 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  155. "Ekonomi". Yeni Balıkesir gazetesi. 22 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  156. "Rize özel, Balıkesir devletin". samanyoluhaber.com. Erişim tarihi: 3 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  157. "Türkiye İller Ansiklopedisi". Milliyet gazetesi. 2005. ss. c. 1, s. 160.
  158. "İllere Göre GSYH". Türkiye İstatistik Kurumu. 8 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  159. "Tarih Boyunca Anadolu'da Doğal Afetler ve Deprem Semineri, 22-23 Mayıs". İstanbul Üniversitesi, Tarih Araştırma Merkezi. 2001. ss. s. 193.
  160. "Ekonomik Yapı". Balıkesir İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  161. "Genel Coğrafya". Balıkesir Barosu. 16 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  162. "Türkiye İller Ansiklopedisi". Milliyet gazetesi. ss. c. 1, s. 161.
  163. "Tarih Boyunca Anadolu'da Doğal Afetler ve Deprem Semineri, 22-23 Mayıs". ss. s. 325.
  164. Selâhattin Tuncer (1972). "Türkiye'de pamuk". İktisadi Araştırmalar Vakfı. ss. s. 8.
  165. "Balıkesir'de Sanayi". Balıkesir Sanayi Odası. 1 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  166. "Balıkesir Kırmızı Et Üretiminde Birinci". Balıkesirim.com. Erişim tarihi: 4 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  167. "Yumurta Tavukçuluğu Projesi" (PDF). Balıkesir İl Çevre ve Orman Müdürlüğü. Erişim tarihi: 4 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  168. "Türkiye İller Ansiklopedisi". Milliyet gazetesi. ss. c. 1, s. 162.
  169. "Son domuz çiftliği de kapatılıyor". ntvmsnbc.com. 7 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  170. "İl Çevre Durum Raporu 2006" (PDF). Balıkesir Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü. 7 Eylül 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  171. "Türkiye İller Ansiklopedisi". Milliyet gazetesi. ss. c. 1, s. 163.
  172. "Lisans Eğitimi Programı, Avrupa Kredi Transfer Sistemi Kılavuzu". Balıkesir Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü. Erişim tarihi: 5 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  173. Mustafa Salman. a.g.e. ss. s. 31.
  174. "Alaçam Madencilik". Ametisttasi.com. 16 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  175. "Yılbaşı rezaletleri hutbesi!". Vatan gazetesi. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  176. "Dönem: 20, Cilt: 18, Yasama Yılı: 1". TBMM. 14 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  177. Örneğin Taksiyarhis Kilisesi ve Saatli Camii
  178. "Bayramlar". Balıkesir İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  179. "Balıkesir ve Çevresindeki Yatırları Fonksiyonları Açısından Bir Değerlendirme". Balıkesir Üniversitesi. 17 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  180. "Balıkesir il yıllığı, 1967". ss. s. 148.
  181. M. Reşit Kıpçak (1968). "Turistik Ekonomik Balıkesir". Acar Matbaası. ss. s. 123.
  182. "Mutfak ve Yemek Kültürü". Balıkesir İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  183. "Kış Şöleni Deve Güreşleri Başlıyor". Haberler.com. 3 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  184. Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996)
  185. "Hürriyet ansiklopedik yıllığı". Hürriyet. 1973. ss. s. 366.
  186. "Balıkesir kültürel ve turistik mekanlar". Zaman gazetesi. Erişim tarihi: 7 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  187. "Balıkesir'in Tarihçesi". Balıkesir Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü. 9 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  188. "Kara Sporları". Balıkesir İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  189. "Sit Alanları". Balıkesir İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  190. Türkiye'deki müzeler listesi sayfasındaki müze sayısına göre verilmiş rakamdır.
  191. "Balıkesir Müzesi Müdürlüğü". Balıkesir İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  192. "Kent Arşivi". Balıkesir Belediyesi. 23 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  193. "Spor'un Tarihçesi". Balıkesir Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü. 12 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  194. Hikmet Bila. a.g.e. ss. s. 232.
  195. "Türkiye'nin geleceği". Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü. 2003. ss. s. 324.
  196. Dr. Yahya Akyüz (Mart 1994). "Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi-Sayı:28". Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. 10 Aralık 2011 tarihinde kaynağından (HTML) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2009.
  197. "Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına" (PDF). TBMM. 4 Ocak 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  198. "Türkiye Cumhuriyeti'nin 75.Yılında Balıkesir". Balıkesir Valiliği. 1999. ss. s. 158.
  199. "Arşivlenmiş kopya". 12 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020.
  200. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2020.
  201. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020.
  202. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020.
  203. "Arşivlenmiş kopya". 15 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020.
  204. "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020.
  205. "Arşivlenmiş kopya". 15 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020.
  206. Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 53,54.
  207. "Balıkesir Lisesi'nin Tarihçesi". Balıkesir Lisesi. 25 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  208. "Okulumuzun Tarihçesi". Alişuuri İlköğretim Okulu. 11 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  209. "Anasayfa". Kayabey İlköğretim Okulu. 27 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  210. Erdoğan Başar (2004). "Millî Eğitim bakanlarının eğitim faaliyetleri, 1920-1960". T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. ss. s. 365.
  211. "Üniversitemizin Tarihçesi". Balıkesir Üniversitesi. 27 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  212. "Türkiye Cumhuriyeti'nin 75.Yılında Balıkesir". 1999. ss. s. 127.
  213. "Havaalanları". Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü. 12 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  214. "Edremit'te toplantı fiyaskosu yaşandı". Milliyet gazetesi. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  215. Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). a.g.e. ss. s. 37.
  216. "Otoyollar Haritası". Karayolları Genel Müdürlüğü. 27 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  217. "Midilli'ye feribot". Radikal gazetesi. 28 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  218. "Balıkesir Devlet Hastaneleri". Balıkesir Sağlık Müdürlüğü. 5 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  219. "Balıkesir Özel Hastaneleri". Balıkesir Sağlık Müdürlüğü. 7 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  220. "İstatistikler". Eczanetr.com. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  221. "Sağlık Ocaklar". Balıkesir Sağlık Müdürlüğü. 2 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  222. "Balıkesir Üniversitesi Tıp Fakültesi". Balıkesir Üniversitesi. 6 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
  223. "Schwäbisch Hall and its twin towns". Stadt Schwäbisch Hall. 20 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2013.
  • Kısaltmalar; a.g.e. (adı geçen eser), c (cilt), s (sayfa), s. x-x (sayfa x ile x arası), s. x,x (sayfa x ve x)

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.