Mümtaz Soysal
Osman Mümtaz Soysal[1] (15 Eylül 1929, Zonguldak - 11 Kasım 2019, İstanbul), 1961 Anayasası'nın imza sahiplerinden biri olarak isim yapan hukukçu, akademisyen ve siyaset adamı.
| Mümtaz Soysal | |
|---|---|
| Türkiye Dışişleri Bakanı | |
| Görev süresi 27 Temmuz 1994 - 28 Kasım 1994 | |
| Başbakan | Tansu Çiller |
| Yerine geldiği | Hikmet Çetin |
| Yerine gelen | Murat Karayalçın |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 19. ve 20. dönem milletvekili | |
| Seçim Bölgesi | 1991 - Ankara 1995 - Zonguldak |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Osman Mümtaz Soysal[1] 15 Eylül 1929 Zonguldak, Türkiye |
| Ölüm | 11 Kasım 2019 (90 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi Sosyaldemokrat Halkçı Parti Demokratik Sol Parti Bağımsız Cumhuriyet Partisi |
| Evlilik(ler) | [2] Sevinç Karasapan Soysal |
| Çocuk(lar) | Defne Soysal (d. Aralık 1973) [3] Funda Soysal (d. 3 Mart 1975)[4][5] |
| Bitirdiği okul | Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi |
| Mesleği | Hukukçu, siyasetçi |
Yaşamı
1929 yılında Zonguldak İli'nde doğdu. Galatasaray Lisesini (1949), ardından Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesini (SBF) (1953) bitirdi. Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü'nde asistan olarak görevliyken fark dersi sınavlarını vererek Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden de mezun oldu (1954). 1956'da SBF'de asistan olarak çalışmaya başladı; 1958'de siyasal bilimler alanında doktora çalışmasını tamamladı. SBF'de Anayasa Hukuku profesörü olarak uzun yıllar ders verdi.
Temsilciler Meclisi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) temsilcisi (6 Ocak 1961 - 25 Ekim 1961) olarak Anayasa Komisyonu üyeliği yaptı. 1963'te SBF'de doçent, 1969'da profesör olan Soysal, 1971 yılında aynı fakültenin dekanlığına seçildi. 12 Mart Muhtırası'ndan sonra 18 Mart 1971'de dekanlığı esnasında, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığınca gözaltına alınıp tutuklandı. 1968'den beri okuttuğu Anayasa'ya Giriş ders kitabında komünizm propagandası yapmakla suçlandı, 6 yıl 8 ay ağır hapis, 2 ay 20 gün Kuşadası'nda emniyet gözetimi altında bulundurulmaya ve kamu haklarından ebediyen mahrumiyete mahkûm edildi. Toplam 14.5 ay Mamak Cezaevi'nde kaldı. Mamak Cezaevi'nde iken yazar Sevgi Soysal ile evlendi.
1962 yılında arkadaşlarıyla birlikte Sosyalist Kültür Derneği'ni kurdu. 1969-71'de Akdeniz Sosyal Bilim Araştırma Konseyi Başkanlığı, 1974-78 arasında Uluslararası Af Örgütü ikinci başkanlığı görevlerini yürüttü. 1979'da BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Uluslararası İnsan Hakları Öğretimi Ödülü'nü aldı.
15 Temmuz 1983 günü Paris yakınlarındaki Orly Havaalanı'nın THY bürosu önünde patlayan bir bombanın neden olduğu sekiz kişinin ölümüne ve altmış dolayında kişinin de yaralanmasına yol açan Orly Havalimanı saldırısı'nı gerçekleştirmekten dolayı tutuklanan ASALA mensuplarının yargılandığı davaya Türk mağdurları temsilen müdahil taraf uzman tanık olarak katılmıştır.[6]
1991 seçimlerinde Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) listesinden Ankara'dan kontenjan adayı oldu ve TBMM'ye seçildi. TBMM'de Çekiç Güç, OHAL, demokratikleşme, Kıbrıs, özelleştirme gibi konularda hükûmet politikalarını eleştiren Soysal, özellikle özelleştirme konusundaki yetki yasaları için Anayasa Mahkemesi'ne yaptığı başvurularla koalisyon ortağı DYP'lilerin tepkisini çekti. Bu başvuruları sonucunda Anayasa Mahkemesi tarihinde ilk kez bir yürütmeyi durdurma kararı verdi. Anayasa Profesörü Soysal, SHP'nin hükûmet ortaklığı içindeki pasif tutumuna sürekli tepki gösterdi, "vuruşarak çekilme" yaklaşımıyla Türk siyasi literatürürne geçti. Murat Karayalçın döneminde kısa bir süre için dışişleri bakanı olarak görev yaptı. Ancak bir süre sonra bakanlıktan istifa etti.
1995 yılındaki anayasa değişikliği çalışmaları esnasında özellikle DYP'li Coşkun Kırca ile tartışmalarıyla yine gündemde kaldı. Seçim yasasının Anayasa Mahkemesi'ne götürülmesinde başrolü oynadı. Sonrasında CHP'ten koptu, DSP saflarına geçti. 1995 genel seçimleri'nde DSP’den Zonguldak milletvekili seçildi. Daha sonra Bülent Ecevit ve Rahşan Ecevit’le anlaşmazlığa düşerek DSP’den ayrıldı (1998). 2002'de Bağımsız Cumhuriyet Partisi'ni kurdu ve parti genel başkanı oldu.
Kıbrıs'taki toplumlararası görüşmelerde anayasa danışmanlığı görevini üstlenen uzun yıllar Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş'a danışmanlık yaptı. Mümtaz Soysal aralarında Forum, Akis, Yön, Ortam gibi dergilerde; Yeni İstanbul, Ulus, Barış, Cumhuriyet, Milliyet ve Hürriyet'in de olduğu günlük gazetelerde köşe yazıları yazdı[7][8]. Milliyet gazetesinde 1974'te "Açı" başlığıyla yayımlamaya başladığı köşe yazılarını 1991-2001 yılları arasında Hürriyet'te, 2001'den sonra Cumhuriyet'te sürdürdü.
11 Kasım 2019 tarihinde İstanbul Beşiktaş'taki evinde hayata gözlerini yuman Soysal, evli ve 2 çocuk babasıydı. Cenazesi, Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.[9]
Yapıtları
- Avrupa Birliği ve Türkiye (1954)
- Demokratik İktisadi Planlama İçin Siyasi Mekanizma (1958)
- Dış Politika ve Parlamento (1964)
- Halkın Yönetime Etkisi (1965)
- Dinamik Anayasa Anlayışı (1969)
- 100 Soruda Anayasanın Anlamı (1969)
- Güzel Huzursuzluk (1975)
- Demokrasiye Giderken (1982)
- Düşünceler Günlüğü (1995)
- İdeoloji Öldü Mü?
- Aklını Kıbrıs'la Bozmak
- Öpülesi Gemiler
- Anayasa'nın Püf Noktası
- İçgüveysinin Encamı
- Balinanın Böcekleri
- Anayasanın Anlamı
Kaynakça
- https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/milletvekillerimiz_sd.bilgi?p_donem=20&p_sicil=4485
- http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Arsiv/1971/07/14
- https://iletisim.com.tr/kisi/sevgi-soysal/5614
- http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Arsiv/1975/03/05 28 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "Mümtaz Soysal kimdir kaç yaşında öldü eşi ve çocukları kimdir?". 11 Kasım 2019. 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 20 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2017.
- "Mümtaz Soysal: Anayasa profesörü Mümtaz Soysal hayatını kaybetti". BBC Türkçe. DHA. 11 Kasım 2019. 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019.
- "Eski Dışişleri Bakanı Prof. Dr. Mümtaz Soysal vefat etti". Hürriyet. 11 Kasım 2019. 11 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019.
- "Prof. Dr. Mümtaz Soysal son yolculuğuna uğurlandı". Anadolu Ajansı. 13 Kasım 2019. 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
