Deniz Baykal

Deniz Baykal (d. 20 Temmuz 1938, Antalya), Türk avukat, siyasetçi ve eski Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) genel başkanı. 1995–1996 yılları arasında Başbakan yardımcılığı görevini yürütmüştür. Birçok hükûmette yer alan Baykal, 1992–Şubat 1995, Eylül 1995–1999 ve 2000–2010 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi’nin Genel Başkanlığını yapmıştır. 2002–2010 yılları arasında Ana Muhalefet Partisi lideri olmuştur.

Deniz Baykal
Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı (vekil)
Görev süresi 17 Kasım 2015 - 22 Kasım 2015
Cumhurbaşkanı	Recep Tayyip Erdoğan
Yerine geldiği	İsmet Yılmaz
Yerine gelen	İsmail Kahraman
Görev süresi 23 Haziran 2015 - 1 Temmuz 2015
Cumhurbaşkanı	Recep Tayyip Erdoğan
Yerine geldiği	Cemil Çiçek
Yerine gelen	İsmet Yılmaz
Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı
Görev süresi 30 Eylül 2000 - 10 Mayıs 2010
Yerine geldiği	Altan Öymen
Yerine gelen	Cevdet Selvi (vekil)
Görev süresi 11 Eylül 1995 - 22 Nisan 1999
Yerine geldiği	Hikmet Çetin
Yerine gelen	Cevdet Selvi (vekil)
Görev süresi 9 Eylül 1992 - 18 Şubat 1995
Yerine gelen	Hikmet Çetin
Türkiye Başbakan Yardımcısı
Görev süresi 30 Ekim 1995 - 6 Mart 1996
Başbakan	Tansu Çiller
Yerine geldiği	Hikmet Çetin
Yerine gelen	Nahit Menteşe
Türkiye Dışişleri Bakanı
Görev süresi 30 Ekim 1995 - 6 Mart 1996
Başbakan	Tansu Çiller
Yerine geldiği	Coşkun Kırca
Yerine gelen	Emre Gönensay
Türkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı
Görev süresi 5 Ocak 1978 - 12 Kasım 1979
Başbakan	Bülent Ecevit
Yerine geldiği	Kamran İnan
Yerine gelen	Ahmet Esat Kıratlıoğlu
Türkiye Maliye Bakanı
Görev süresi 26 Ocak 1974 - 17 Kasım 1974
Başbakan	Bülent Ecevit
Yerine geldiği	Sadık Tekin Müftüoğlu
Yerine gelen	Bedri Gürsoy
Türkiye Büyük Millet Meclisi 15., 16., 18., 19., 20., 22., 23., 24., 25., 26. ve 27. Dönem Milletvekili
Görevde
Makama geliş 14 Kasım 2002
Seçim Bölgesi	2002 – Antalya 2007 – Antalya 2011 – Antalya Haziran 2015 – Antalya Kasım 2015 – Antalya 2018 - Antalya
Görev süresi 14 Aralık 1987 - 18 Nisan 1999
Seçim Bölgesi	1987 – Antalya 1991 – Antalya 1995 – Antalya
Görev süresi 14 Ekim 1973 - 12 Eylül 1980
Seçim Bölgesi	1973 – Antalya 1977 – Antalya
Kişisel bilgiler
Doğum	20 Temmuz 1938 Antalya, Türkiye
Partisi	Cumhuriyet Halk Partisi (1968-1980) Sosyaldemokrat Halkçı Parti (1987-1992) Cumhuriyet Halk Partisi (1992-günümüz)
Evlilik(ler)	Olcay Baykal
Mesleği	Avukat Siyasetçi

İlk defa 1973 Türkiye genel seçimleri'nde meclise giren Baykal, 37. Türkiye Hükûmeti'nde Maliye Bakanı ve Bülent Ecevit'in kuruduğu 42. Türkiye Hükûmeti'nde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı olarak yer almıştır. 12 Eylül Darbesi'den sonra Cumhuriyet Halk Partisi kapatılınca 1987 yılında Sosyaldemokrat Halkçı Parti’den (SHP) milletvekili olarak seçilmeden önce bir süre gözetim altında tutulmuştur.

1992 yılında tekrar kurulan CHP'nin Genel Başkanı seçilmiştir. Baykal'ın Genel Başkanlığını yaptığı CHP, Tansu Çiller'in Genel Başkanlığını yaptığı Doğru Yol Partisi ile 1995 Türkiye genel seçimleri'nde yarışmıştır ve koalisyon hükûmeti kurmuştur. 1995–1996 yılları arasında Başbakan yardımcısı ve Dışişleri Bakanı olarak görev yapmıştır. 1999 Türkiye genel seçimleri'nde partisi CHP %10'luk seçim barajını geçemeyince istifa etmiştir. Eylül 2000 tarihinde tekrar CHP genel başkanı seçilmiştir ve 2002 Türkiye genel seçimleri'nde partisi ana muhalefet olmuştur. 2010 yılında kendisi ve başka bir CHP milletvekili içinde bulunduğu iddia edilen gizli kamera görüntülerine meydan okumak için genel başkanlık görevinden istifa etmiştir.

Baykal, meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla 2015 Türkiye genel seçimleri'nden sonra bir süre Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı olarak görev yapmıştır. Haziran-Temmuz 2015 TBMM Başkanlığı seçimi'nde CHP meclis başkanı adayı olmuştur fakat Adalet ve Kalkınma Partisi meclis başkanı adayı İsmet Yılmaz'a yenilmiştir. Ahmet Davutoğlu'ndan Baykal'a Seçim hükûmeti bakanlığı teklif edilmiştir fakat Baykal bu teklifi bir mektupla reddetmiştir.[1] Kasım 2015 Türkiye genel seçimleri'nden sonra meclisteki en yaşlı milletvekili olduğu için 17 Kasım 2015'te bir süre TBMM Meclis başkanı olarak görev yapmıştır. TBMM Meclis başkanlığı görevine Baykal yerine 22 Kasım 2015 tarihinde Meclis başkanı olarak seçilen AK Parti milletvekili İsmail Kahraman geçmiştir.

2018 genel seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi’nden Antalya milletvekili seçilmiştir.

Erken yaşamı ve eğitimi

Deniz Baykal 20 Temmuz 1938 tarihinde Antalya'da doğdu. Babası Hüseyin Hilmi Bey, annesi ise Feride Hanım'dır. 1952 yılında Antalya Atatürk Ortaokulundan, 1955 yılında Antalya Lisesi'nden mezun oldu. 1959 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'ne 1960 yılında asistan olarak girdi. 1963'te doktora çalışmalarını tamamladıktan sonra iki yıl Rockefeller Foundation bursu ile ABD'de kaldı ve Columbia Üniversitesi ile Berkeley Üniversitesi'nde çalışmalarını sürdürdü.[2]

Siyaset hayatı

İlk yılları

Siyasetle 1960'lı yıllara doğru Demokrat Parti iktidarına karşı gelişen öğrenci hareketlerine katılmakla tanışan Baykal, CHP'nin 1965 genel seçimlerindeki yenilgisini analiz ettiği ve daha sonra doçentlik tezine dayanak olacak olan raporla CHP yönetiminin dikkatini çekti.[3] Doçent olduğu yıl olan 1968'de CHP'ye girerek siyasal yaşama atıldı. 14 Ekim 1973'te yapılan genel seçimlerde 185 milletvekili kazanarak birinci olan Cumhuriyet Halk Partisi'nden Antalya milletvekili seçildi.

Seçimlerden sonra 1974'te Bülent Ecevit başbakanlığında kurulan ve kurulması için kendisinin de çok uğraştığı[4] CHP-MSP koalisyon hükûmetinden Maliye Bakanı oldu. Kıbrıs Harekatı'nın seçim zaferine dönüşmesi için Ecevit'i zorlayanlardan biri oldu ve hükûmetin istifasından sonra erken seçime gidilememesi nedeniyle parti içinde zor durumda kaldı.[5] 1976 yılındaki parti kurultayında Ecevit'e açıkça karşı çıktı, ancak listesi seçimi kaybetti.

5 Haziran 1977'de yeniden Antalya milletvekili seçilerek TBMM'ye girdi. 1978'de kurulan 3. Ecevit hükûmetinde ise Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yaptı. Bakanlığı sırasında ATAŞ Rafinerisi'nin kamulaştırılması için Başbakandan habersiz bir manevraya girişti.[5] Deniz Baykal bu dönemde CHP parti meclisi ve merkez yürütme kurulu, genel sekreter yardımcılığı görevlerinde bulundu. 1979 Ekim ara seçimlerinden sonra toplanan olağanüstü CHP kurultayında parti yönetimini ağır bir şekilde eleştirdi ve Ecevit'e rakip olarak genel başkan adaylığını açıklayan Erol Çevikçe'yi destekledi; fakat Ecevit seçimi büyük bir oy farkıyla kazanınca Baykal'ın parti içindeki itibarı azaldı.[5] 1980 yılında MHP ile koalisyon arayışına girecek kadar Ecevit'ten uzaklaştı. 12 Eylül 1980 askeri darbesi’nden sonra bir süre Ankara'da Ordu Dil Okulu'nda gözetim altında tutuldu.

1982 Anayasası'nın 5 yıl süreyle siyasi yasağı getirdiği politikacılar arasında yer aldı. 1983 yılında siyasal partilerin kurulmasına izin verilmesinden sonra "yasaklı olmalarına rağmen faaliyetlerini sürdürdüğü" gerekçesiyle bir grup önde gelen CHP'li ve AP'li politikacıyla birlikte Çanakkale Zincirbozan Askeri Tesisleri'nde ikinci kez gözetim altına alındı.

Siyasi yasaklı olmasına karşın 1984 yılında Sosyal Demokrasi Partisi'ne (SODEP) girdi; bu partinin Sosyaldemokrat Halkçı Parti'yle (SHP) birleşmesiyle SHP'li oldu. Eylül 1987'deki genel seçimlerde SHP'den Antalya milletvekili seçildi. SHP'de önce grup başkanvekilliği ardında da genel sekreterlik görevlerinde bulunan Baykal, Haziran 1988'de göreve başladığı genel sekreterlikten 10 Eylül 1990'da istifa etti. Bu dönemde demokratikleşme çabalarına ilişkin bir rapor hazırlattı (Temmuz 1990). SHP'de bu dönemden başlayarak olağan ve olağanüstü kurultaylarda Genel Başkan Erdal İnönü'nün üç defa karşısına çıktı ancak hepsinde yenildi. Genel Sekreterlikten istifasından sonra SHP parti içi muhalefetinin önderi oldu.

Deniz Baykal, Antalya milletvekili olarak Türkiye Avrupa Birliği Karma Parlamentolararası Komitesi eşbaşkanlığını yürüttü. Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi üyeliğine seçildi. TBMM Dışişleri Komisyon üyeliğinde bulundu. Temmuz 1992'de kapatılan siyasi partilerin açılmasına izin veren yasanın sağladığı imkânla CHP'ye geçti ve 9 Eylül 1992 tarihinde toplanan CHP Kurultayında Genel Başkanlığa seçildi. Genel başkan olduğunda 54 yaşındaydı.

Koalisyon dönemi

1994 yerel seçimlerine üç parça halinde (SHP, DSP, CHP) katılan sol partiler birleşme arayışlarına başladılar. DSP baştan olumsuz yanıt verdi. SHP bu karara olumlu yaklaştı. SHP ve CHP 18 Şubat 1995'te toplanan kurultayda birleşti. CHP Genel Başkanı Deniz Baykal bu kurultayda genel başkanlığa aday olmadı. Birleşmeden sonra, 9-10 Eylül 1995 tarihlerinde Ankara'da yapılan CHP Olağan Kurultayında Murat Karayalçın'ı yenerek genel başkanlığa seçildi.

Kurultay'dan sonra DYP-SHP koalisyonunun yeni başbakan yardımcısı olan Baykal, ortağı Tansu Çiller’den İstanbul Emniyet Müdürü Necdet Menzir’in istifasını istedi; ancak Çiller bunu kabul etmedi. Bozulan ortaklık nedeniyle Çiller, hükûmetin istifasını Cumhurbaşkanı Demirel’e sundu. Çiller, azınlık hükûmeti kurdu; ancak güvenoyu alamadı. Bunun üzerine Çiller ve Baykal yine bir araya geldi. Baykal, genel seçim şartıyla koalisyon kurabileceğini söyledi ve 24 Aralık tarihinde seçim yapılması kararı çıktı. 30 Ekim 1995 tarihinde kurulan DYP-CHP koalisyon hükûmetinde Başbakan Yardımcılığı ve Dışişleri Bakanlığı görevlerini üslendi. Deniz Baykal, koalisyona katılırken, erken seçime gidilmesi şartı koşmuştu. Türkiye 24 Aralık 1995'te erken seçimlere gitti.

24 Aralık 1995 milletvekili genel seçimlerinde yeniden Antalya milletvekili oldu. Seçimleri takiben 53. Hükümetin (Anayol Hükûmeti) kurulmasıyla Dışişleri Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı görevlerinden ayrıldı. 1997'de kurulan Anasol-D Hükümetini dışarıdan destekledi. Ancak 1998'in yaz aylarında patlak veren Türkbank Skandalı'ndan sonra desteğini çekti. 23 Mayıs 1998 tarihinde yapılan Cumhuriyet Halk Partisi 27. Olağan Kurultayında genel başkanlığa 3. kez seçildi. 18 Nisan 1999 seçimlerinde, Deniz Baykal liderliğindeki Cumhuriyet Halk Partisi tarihindeki en kötü seçim sonucunu alarak yüzde 10'luk seçim barajını aşamadı ve ilk kez TBMM dışında kaldı. Seçim yenilgisinin ardından istifa etmeyeceğini açıklayarak kendisine yöneltilen tepkileri artıran Baykal, sonunda artan tepkilere karşı duramayarak 22 Nisan 1999 tarihinde genel başkanlıktan istifa etti. 30 Eylül 2000 tarihinde Ankara'da toplanan Cumhuriyet Halk Partisi 11. Olağanüstü Kurultayında yeniden seçilerek dördüncü kez CHP Genel Başkanı oldu.

Ana muhalefet partisi lideri

3 Kasım 2002 Türkiye genel seçimleri’nde CHP yüzde 19,4 oyla 177 milletvekili kazanarak TBMM'ye girdi. Deniz Baykal Antalya milletvekili seçilmişti. Baykal, 22.Dönem TBMM'de Ana muhalefet partisi genel başkanı olarak görev yaptı. 2003 Ekim ayında 30. Kurultayda tekrar genel başkanlığa seçildi. 2004 Temmuz ayında muhaliflerden Mustafa Sarıgül'e karşı olağanüstü kurultayda güvenoyu aldı.

29 Ocak 2005'te yapılan CHP Olağanüstü Kurultayı'nda, rakibi Mustafa Sarıgül'ü yenerek genel başkanlık görevine devam etti. 19-20 Kasım'da toplanan 31. Olağan Kurultayda 1158 oyun tamamını alarak tekrar genel başkanlığa seçildi. 2007 seçimlerinden önce CHP'nin de içinde bulunduğu sol ittifakı, 22 Temmuz 2007'de yapılan Genel Seçimleri'nde yüzde 20,8 oy aldı. Deniz Baykal 26 Nisan 2008'de yapılan CHP 32. Olağan Kurultayı'nda 1231 delegeden 1021'inin oyunu alarak tekrar genel başkan seçildi. 10 Mayıs 2010 tarihinde, internet yoluyla gündeme gelen, kendisi ve Nesrin Baytok içinde bulunduğu iddia edilen gizli kamera görüntülerine meydan okumak için genel başkanlık görevinden istifa ettiğini açıkladı.[6]

Ana muhalefet partisi liderliği sonrası

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile yaptığı görüşme esnasında Deniz Baykal (10 Haziran 2015)

Baykal, 2011 ve Haziran 2015 genel seçimlerinde CHP'den Antalya milletvekili seçildi. 2015 genel seçimlerinden sonra meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla 23 Haziran 2015 günü 25. Dönemin ilk oturumunu açtı ve yeni TBMM Başkanı İsmet Yılmaz seçilene kadar Meclis Başkanlığına vekalet etti. 24 Haziran 2015 tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi tarafından 30 Haziran 2015'te yapılan TBMM başkanlık seçimleri için TBMM başkan adayı olarak gösterildi.[7] Seçimde 1. turda 125, 2. turda 128, 3. turda 129 ve 4. turda 182 oy alarak seçimi kaybetti. Son turdaki rakibi İsmet Yılmaz 258 oy ile 1. olup 26. TBMM Başkanı oldu.[8]

1 Kasım 2015 tarihinde yapılan erken seçimlerde CHP'den Antalya milletvekili seçildi. Yine bu seçimlerden sonra meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla yeni başkan seçilene kadar oturumları yönetti.[9]

16 Ekim 2017'de beynindeki ana damarın tıkalı olması nedeniyle Ankara Üniversitesi İbni Sina Hastanesi’nde yoğun bakım servisinde tedavi altına alındı. Buradaki 51 günlük tedavi sürecinin ardından, Almanya'da da yaklaşık 2,5 ay fizik tedavi gördü.[10] 20 Mart 2018 tarihinde Türkiye'ye dönen Baykal'ın tedavisi devam etti. 2018 Genel Seçimleri öncesinde, CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, tedavisi Gülhane Eğitim ve Araştırma Hastanesi'nde süren Baykal'ı ziyaret ederek Antalya'dan birinci sıradan adaylık teklif etti. 24 Haziran 2018 seçiminde Antalya milletvekili olarak seçilen Baykal, sağlık sorunları nedeniyle ancak 21 Şubat 2019'da Meclis'te yemin edebildi.[11] Deniz Baykal'ın en yaşlı üye olmasına rağmen sağlık sorunları gerekçesiyle özür beyan etmesi üzerine ikinci en yaşlı üye olarak Durmuş Yılmaz, meclisin geçici başkanı oldu.[12]

Aile Yaşamı

1961 yılında Olcay Baykal'la yaptığı evlilikten biri kız (Aslı Baykal), biri erkek (Ataç Baykal) iki çocuk ve üç torun sahibidir.

Kaynakça

1. "Arşivlenmiş kopya". 23 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2016.
2. "Biyografi.Net". 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2010.
3. Gölgesini büyüten adam 13 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Milliyet, 2 Nisan 2004.
4. Suavi Aydın, Yüksel Taşkın (2014). 1960'tan Günümüze Türkiye Tarihi (2014 bas.). İstanbul: İletişim Yayınları. s. 290. ISBN 978-975-05-1462-3.
5. Aydın & Taşkın, a.g.e. s. 290.
6. "hurriyet.com.tr/gundem. Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2010". 13 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2010.
7. "CHP'nin Meclis Başkanı adayı Deniz Baykal". NTV. 24 Haziran 2015. 24 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2015. |yayımcı= dış bağlantı (yardım)
8. "İsmet Yılmaz TBMM Başkanı oldu". CNN Türk. 1 Temmuz 2015. 2 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2015. |yayımcı= dış bağlantı (yardım)
9. "TBMM Geçici Başkanı Baykal görevini Kahraman'a devretti". TRT Haber. 22 Kasım 2015. 25 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2015. |yayımcı= dış bağlantı (yardım)
10. "Deniz Baykal'ın sağlık durumu hakkında 'saklanan gerçek' ortaya çıktı". Cumhuriyet. 10 Nisan 2018. 2 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
11. "CHP eski Genel Başkanı ve Antalya Milletvekili Deniz Baykal ilk kez mecliste". Internet Haber. 23 Ağustos 2019. 23 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
12. "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.

Siyasi görevi
Önce gelen: Tansu Çiller	TBMM Ana Muhalefet Partisi Lideri 19 Kasım 2002 - 10 Mayıs 2010	Sonra gelen: Kemal Kılıçdaroğlu
Önce gelen: Hikmet Çetin	Türkiye Başbakan Yardımcısı 30 Ekim 1995 - 6 Mart 1996	Sonra gelen: Nahit Menteşe
Önce gelen: Coşkun Kırca	Türkiye Dışişleri Bakanı 30 Ekim 1995 - 6 Mart 1996	Sonra gelen: Emre Gönensay
Önce gelen: Kamran İnan	Türkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı 5 Ocak 1978 - 12 Kasım 1979	Sonra gelen: Ahmet Esat Kıratlıoğlu
Önce gelen: Sadık Tekin Müftüoğlu	Türkiye Maliye Bakanı 26 Ocak 1974 - 17 Kasım 1974	Sonra gelen: Bedri Gürsoy
Parti siyasi görevi
Önce gelen: Altan Öymen	Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı 30 Eylül 2000 - 10 Mayıs 2010	Sonra gelen: Cevdet Selvi (vekil)
Önce gelen: Hikmet Çetin	Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı 11 Eylül 1995 - 22 Nisan 1999	Sonra gelen: Cevdet Selvi (vekil)
Önce gelen: Bülent Ecevit	Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı 9 Eylül 1992 - 18 Şubat 1995	Sonra gelen: Hikmet Çetin