Schindler'in Listesi

Schindler'in Listesi (İngilizce: Schindler's List), yönetmenliğini Steven Spielberg'in yaptığı, 1993 ABD yapımı bir filmdir. II. Dünya Savaşı sırasında Naziler'in uygulamış olduğu soykırımdan binin üzerinde Polonya Yahudisinin kurtarılmasında rolü olan Oskar Schindler'i ve bu kurtarmayı konu edinen film, 321 milyon dolar gişe hasılatı elde etmiş[1] ve Akademi, Altın Küre, BAFTA ve Grammy ödülleri kazanmıştır. "Tüm zamanların en iyi filmleri" konulu çeşitli listelerde üst sıralarda bulunan film, Amerikan Film Enstitüsü'nün güncel listesinde 9. sırada yer almaktadır.[2]

Schindler'in Listesi
Schindler's List
Yönetmen Steven Spielberg
Yapımcı Branko Lustig
Gerald R. Molen
Steven Spielberg
Senarist Eser:
Thomas Keneally
Uyarlama:
Steven Zaillian
Oyuncular Liam Neeson
Ben Kingsley
Ralph Fiennes
Müzik John Williams
Görüntü yönetmeni Janusz Kaminski
Kurgu Michael Kahn
Stüdyo Amblin Entertainment
Universal Pictures
Cinsi Sinema filmi
Türü Dram, savaş, tarih
Renk Siyah-beyaz
Renkli (DeLuxe)
Yapım yılı 1993, ABD
Çıkış tarih(ler)i ABD: 15 Aralık 1993
Türkiye: 4 Mart 1994
Süre 195 dakika
Dil İngilizce, İbranice, Almanca, Lehçe
Bütçe 22 milyon $
Hasılat 321.2 milyon $

"Schindler'in Listesi", 2004 yılında Kongre Kütüphanesi tarafından "kültürel, tarihi ve estetik olarak önemli" filmler arasına seçilerek ABD Ulusal Film Arşivi'nde muhafaza edilmesine karar verilmiştir.[3]

Konu

II. Dünya Savaşı, Nazi Almanyası. Oskar Schindler Almanya'ya iş kurmak amacı ile gelir. Fakat beş kuruşu yoktur. Kendi deyişiyle sunum yeteneği sayesinde birçok üst düzey Alman SS subayı ile dost olur. Bu sırada Yahudi Soykırımı başlamıştır. Schindler'in fabrikası artık getto kamplarındakilerin cennet kapısı olmaya başlamıştır. Schindler´in yardımcısı Itzhak Stern de bir Yahudidir. Stern, Schindler'in fabrikasının idaresini yürütürken, bir yandan da belgelerde yaptığı değişikliklerle birçok Yahudi'yi Alman savaş gücü için gerekli göstererek, fabrikaya alır ve toplama kamplarına gönderilmekten kurtarır.

Sonrasında, gettolardaki Yahudiler, Kraków'un güneyinde inşa edilen Plaszow Toplama Kampına sürülür ve bu sırada Alman askerlerinin gettoları boşaltmasını bölgeye hakim bir tepeden izleyen Schindler, birçok Yahudi'nin öldürülmesine tanık olur. Fakat, Stern'in de uyarılarıyla, özellikle Plaszow kampının komutanı Amon Göth başta olmak üzere, Alman subaylarıyla işbirliğine devam eder. Fabrika bir yandan kâr amacıyla çalışırken, Schindler bir yandan da mümkün olduğunca çok Yahudi'nin kurtarılması için çabalamaktadır.

Bu esnada, Berlin'den gelen emirle, kamp tasfiye edilip, tüm esirler Auschwitz'e sürülmeye başlanır. Schindler, her işçi için verdiği yüklü miktardaki rüşvetle, Amon Göth'ü kendi Yahudileri'ni, eski evinin bulunduğu Zwittau-Brinnlitz'de (Çekoslovakya) kuracağı fabrikaya götürmeye ikna eder. Gene de sorunlar devam eder ve Schindler'in fabrikasına götürülmek üzere trene bindirilen erkeklerin fabrikaya ulaşmasına rağmen, Yahudi kadınlar bir yanlışlık sonucu Auschwitz'e götürülür. Fakat, Schindler kampın komutanı Rudolf Höß'e verdiği rüşvet ile kadınları tekrar kurtarır ve sonunda listesinde bulunan tüm Yahudileri kendi fabrikasına aldırmayı başarır.

Almanya'nın teslim olması ile beraber, hâlen bir Nazi partisi üyesi ve kendi deyişiyle köle işçilerden kazanç sağlayan bir kimse olduğu için Schindler, Sovyet askerlerinden kaçmak zorundadır. SS korumalarına, evlerine bir katil veya insan olarak dönmenin ellerinde olduğunu söyler ve askerler esirlere dokunmadan fabrikayı terk ederler. Gece, işçileri ile vedalaşması esnasında, işçiler Schindler'e gerekirse delil olarak sunması için her birinin imzaladığı ve onlar için bir katil olmadığını izah ettikleri bir mektup ile üzerine Talmud'dan "Kim ki bir insanın hayatını kurtarır, o tüm Dünya'yı kurtarır" sözünün işli olduğu, bir işçinin altın dişinden dövdükleri bir yüzük verirler. Schindler, duygulanır ve ağlayarak tüm bunların yeterli olmadığını, elinden gelenden daha fazlasını yapmış, daha fazla insan kurtarmış olabileceğini söyler.

Ertesi sabah, Schindler Yahudileri, doğan güneş ile uyanırlar ve gelen bir Sovyet askeri tarafından artık özgür oldukları söylenir. Birlikte, yiyecek bulmak adına yürüyen işçiler, sahnenin değişmesi ile birlikte, Oskar Schindler'in Kudüs'te bulunan mezarına doğru yürüyen, günümüz Schindler Yahudileri'ne dönüşür. Filmde son olarak, Schindler'in kurtardığı yaklaşık 1100 kişinin soyundan gelenlerin, filmin çekildiği tarihte yaklaşık 6000 kişi olduğu ve bir zamanlar milyonlarla ifade edilen Polonya Yahudileri'nin artık 4000'den daha az bir sayıyla ifade edildiği seyirciye yansıtılır.

Film dışında Oskar Schindler

Filmde Oskar Schindler'in Çekoslovakya'da Almanya adına casusluk yaptığından bahsedilmez. Ayrıca savaş sonuna kadar Nazi Partisi üyesidir.[4] Savaştan sonra kurtardığı insanların finansal desteğiyle ayakta kalması, hatta masraflarını geri istemesi gibi konulara değinilmemiştir.[5] Film karakteri Stern adlı sadık muhasebeci de birkaç kişinin özleştirilmiş halidir ve fabrikayı muhasebecilerinin Yahudi bağlantılarından çok ucuz bir fiyata almıştır. Schindler'in fakirlik ve yokluk içinde öldüğü de betimlenmeyen gerçeklerdendir.[6][7]

Oyuncu listesi
Liam Neeson (2012 yılındaki fotoğrafı) filmde Oskar Schindler olarak yer alıyor.
Oyuncu Rolü
Liam NeesonOskar Schindler
Ben Kingsleyİtzhak Stern
Ralph FiennesAmon Göth
Caroline GoodallEmilie Schindler
Jonathan SagallPoldek Pfefferberg
Embeth DavidtzHelen Hirsch
Małgorzata GebelWiktoria Klonowska
Mark IvanirMarcel Goldberg
Beatrice MacolaIngrid
Andrzej SewerynJulian Scherner
Friedrich von ThunRolf Czurda
Jerzy NowakYatırımcı
Norbert WeisserAlbert Hujar
Anna MuchaDanka Dresner
Piotr PolkLeo Rosner
Rami HeubergerJoseph Bau
Ezra DaganRabbi Menasha Lewartow
Hans-Jörg AssmannJulius Madritsch
Hans-Michael RehbergRudolf Höß
Daniel Del PonteJosef Mengele
Oliwia DąbrowskaKırmızılı Kız

Yapım

Gelişim

Bir Schindlerjuden (Schindler Yahudisi) olan Pfefferberg, hayatını kurtaran kişinin hikâyesini anlatmayı kendine görev edinmiştir. Pfefferberg, MGM ile 1963 yılında Howard Koch'un senaryosunu yazdığı Oskar Schindler'in biyografik filmini yapmaya girişmiş ancak anlaşma bozulmuştur.[8][9] 1982'de, Thomas Keneally, iki yıl önce Los Angelos'ta Pfefferberg ile şans eseri tanışması sonrası tarihi romanı Schindler'in Gemisi'ni yazdı.[10] MCA başakanı Sid Sheinberg yönetmen Steven Spielberg'e kitap hakkında bir New York Times eleştirisi gönderdi. Spielberg, Schindler'in öyküsünden şaşkına dönmüş halde, şakayla karışık, gerçek olup olmadığını sormuştur. "Karakterin çelişkili yapısı beni içine çekti" demiştir: "Ne böyle bir adamı aniden tüm kazandıklarını alıp bu hayatları kurtarma görevine adamasına yol açmış olabilir?"[11] Spielberg, Universal Pictures'ın romanın yayın haklarını almasına yetecek ilgiyi göstermiştir.[11] Bahar 1983'teki ilk görüşmelerinde, Pfefferberg'e filmi çekmeye on yılda başlayabileceğini söylemiştir.[12] Filmin kapanış jeneriğinde Pfefferberg, Leopold Page adı altında danışman olarak yer almıştır.[13]

Kraków Gettosu'nun Mart 1943'teki tasfiyesi konusu filmde 15 dakika yer bulur.

Spielberg, Holocaust hakkında bir film yapmak için yetkin olup olmadığından emin değildi ve proje "[onun] suçluluk duygusu"na kaldı.[12] Spielberg yapımı yönetmen Roman Polanski'ye vermeyi denedi ancak ret yanıtı aldı. Polanski'nin annesi Auschwitz'te öldürülmüştü ve Polanski Kraków Gettosu'nda yaşamış ve hayatta kalmıştı.[12] Polanski sonrasında kendi Holocaust filmini, Piyanist (2002) yönetti. Spielberg ayrıca filmi Sydney Pollack'a ve Schindler'in Listesi'ni 1988'de yönetmeye talip olan Martin Scorsese'e önerdi. Ancak Spielberg, Scorsese'e filmin çekimini devretmekten emin değildi; "Aileme ve çocuklarıma Holocaust ile ilgili bir şey yapma şansını bağışlamak istemiştim."[14] Spielberg bunun yerine ona Cape Fear'ın 1991'de yeniden çekimini yönetmeyi teklif etti.[15] Billy Wilder çoğu Holocaust'ta ölen ailesine bir anı olarak filmi çekmeye duyduğu ilgiyi belirtmiştir.[16]

Spielberg sonunda Holocaust inkârcıları basında önemli yer tutmaya başladığını fark edince filmi çekmeye karar verdi. Berlin Duvarı'nın yıkılmasının ardından Neo-Nazizm'in yükselmesiyle, 1930'larda olduğu gibi insanların hoşgörüsüzlüğe yöneleceğinden korktu.[16] Sid Sheinberg, Spielberg'e, ilk olarak Jurassic Park'ı yapması koşuluyla yeşil ışık yaktı. Spielberg sonrasında "Bir kere Schindler'i yönetince Jurassic Park'ı çekemeyeceğimi biliyordu." demiştir.[17] Holoucaust filmleri genelde tercih edilmediğinden 22 milyon $ gibi küçük bir bütçe ayrılması tasarlandı.[18][17] Spielberg film için ücret almayı bir "diyet" olarak adlandırıp reddetti[17] ve filmin başarısız olacağını düşündü.[17]

1983'te, Keneally kitabını uyarlaması için tutuldu ve 220 sayfalık bir notla geldi. Onun uyarlaması Schindler'in sayısız ilişkisi üzerineydi ve Keneally hikâyeyi yeterince sıkıştırmadığını kabul etti. Spielberg, Out of Africa'nın senaristi Kurt Luedtke ile son halini yazması için anlaştı. Luedtke, Schindler'in kalbinin değişimini inanılmaz bulduğu için yaklaşık dört yıl sonra yazmaktan vazgeçti.[14] Yönetmenliği süresince Scorsese, Steven Zaillian'ı bi senaryo yazması için ayarladı. Tamamladıktan sonra Spielberg, Zaillian'ın 115 sayfalık taslağını çok kısa buldu ve 195 sayfaya çıkarmasını istedi. Spielberg hikâyede daha çok Yahudilerin üzerinde durulmasını ve Schindler'in değişiminin ani bir kırılma veya değişim şeklinde değil aşamalı ve karmaşık olmasını istedi. Getto'nun tasfiye sahnesini "izlenilemez olacak kadar güçlü hissedilen bir sahne" olması için uzattı.[14]

Oyuncular

Neeson, Schindler rolü için önceden belirlenmiş ve Spielberg onu Broadway'de Anna Christie olarak sahne aldığı zaman görünce Aralık 1992'de kadroya alınmıştır.[19] Warren Beatty senaryo okumasına katılmış ancak Spielberg onun aksanını gizleyemeyeceği ve "film yıldızı geçmişini" beraberinde getireceği için sıcak bakmamıştır.[20] Kevin Costner ve Mel Gibson Schindler'i oynamaya ilgilerini belirtmiş ama Spielberg oyuncunun yıldızlığı karakteri geçmesin diye daha ziyade tanınmayan Neelson'ı kadroya almayı tercih etmiştir.[21] Neeson Schindler'i, zekasıyla onu bir çeşit dalgacı olarak gören Nazileri alt ettiği için eğlenceli bulmuştur. "Onlar onu pek ciddiye almadılar ve o bunu amacı için kullandı."[22] Role hazırlanmasına yardım etmek için Spielberg Neeson'a, karizmasını Schindler'inkiyle kıyasladığı Time Warner CEO'su Steve Ross'un film kliplerini göstermiştir.[23] Aynı zamanda Neeson'ın doğru tonlama ve perdelemeye çalışması için Schindler'in bir ses kaydını bulmuştur.[24]

Fiennes, Spielberg, performansını A Dangerous Man: Lawrence After Arabia (1992) ve Emily Brontë's Wuthering Heights (1992) filmlerinde izleyince Amon Goeth olarak kadroya dahil edilmiştir. Spielberg Fiennes'in seçimi hakkında "Cinsi bir canavar gördüm. Tamamen incelikle ilgili: gözlerinden geçen şefkat anları vardı, hemen sonra soğuklaşan."[25] Fiennes rolü için 13 kilo almıştır. Tarihi haber filmlerini izlemiş ve Goeth'i tanıyan Holoucaust'tan sağ kalanlarla görüşmüştür. Onu canlandırırken Fiennes "Acısına yakınlaştım. İçinde kırılmış, zavallı bir canlı vardı. Onun hakkında kendimi bölünmüş hissettim, acıdım. Bana verilen ve sonra özellikle bağlandığım kirli, hırpalanmış bir oyuncak gibiydi." demiştir.[25] Fiennes Goeth'e kıyafetleriyle o kadar benzemişti ki Mila Pfefferberg (olayların canlı bir tanığı) onunla tanıştığında korkuyla ürpermiştir.[25]

Itzhak Stern'in karakteri (Ben Kingsley tarafından canlandırılmıştır) muhasebeci Stern, fabrika müdürü Abraham Bankier ve Goeth'in kişisel asistanı Mietek Pemper'in bir toplamı gibidir.[26] Karakter Schindler'in ikincil kişiliği ve vicdanı gibi davranmıştır.[27] Kingsley en iyi 1982 yapımı biyografik filminde Oscar kazandığı rolü Gandhi ile tanınır.[28]

Genel olarak filmde 126 sözlü rol bulunmaktadır. Binlerce figüran film süresince kiralanmıştır.[14] Spielberg Israilli ve Leh oyuncuları Doğu Avrupalı görünüşleri nedeniyle özellikle seçmiştir.[29] Pek çok Alman oyuncu SS üniformalarını giymekte isteksiz davranmış ancak bazıları sonra Spielberg'e filmde aldıkları katartik rol için teşekkür etmiştir.[20] Filmin yarısında Spielberg, 128 canlı tanığın Schindler'in Kudüs'teki mezarı başında saygı gösterisinde bulundukları bir kapanış düşünmüştür. Yapımcılar Schindlerjuden bulabilmeye ve onları sahnenin çekimi için uçakla götürmeye çok çaba sarf etmiştir.[14]

Çekimler

İlk çekimler 1 Mart 1993'te Kraków, Polonya'da başladı ve 75 günde tamamlanması planlandı.[30] Esas kamp bölgesinden çağdaş yüksek binalar göründüğünden Płaszów kampını yakındaki bir taş ocağında yeniden inşa etmek gerektiyse de ekip hakiki mekanlar veya yakın bölgelerde çekimleri gerçekleştirdi.[31][32] Kraków'daki emaye fabrikasının iç mekan çekimleri Olkusz'daki benzer bir tesiste yapılırken dış çekimler ve fabrika merdivenlerindeki çekimler gerçek fabrikada yapıldı.[33] Set ekibi fazladan çekim yapmak ya da Auschwitz'in zemini üzerine set kurmaktan men edildiği için girişin hemen dışındaki bir kurmaca sette çekimleri yaptı.[34] Bazı antisemitik olaylar meydana geldi. Fiennes'i Nazi üniforması içinde gören bir kadın ona "Almanalar insanları büyülüyor. Onlar ölümü hak etmeyen kimseyi öldürmediler." dedi.[25] Kingsley, İsrailli oyuncu Michael Schneider'e hakaret eden Almanca konuşan bir iş adamı ile kavgaya girişecekken çekim alanının yanındaki panolara antisemitik semboller çizildi.[14][35] Ancak Spielberg Hamursuz bayramında "tüm Alman oyuncular geldi. Kipah (Yahudilerin ibadet ederken giydiği takke)[36] giydiler ve Haggadah'ı (Yahudi Hamursuz Bayramı'nda Seder yemeği sırasında okunan ayinsel kitap)[37] açtılar. İsrailli oyuncular yanlarına geldiler ve onlara bunun ne olduğunu açıklamaya başladılar. Bu oyuncular ailesi beraberce oturdu ve ırk ile kültürü bir yana bıraktılar." demiştir.[35]

"Özel hayatım hep yüzüme vuruldu. Yetiştirilmem. Yahudiliğim. Büyükannem ve büyükbabam bana Shoah (Yahudi soykırımı) ile ilgili hikâyeler anlattılar. Yahudi yaşamı yeniden gönlüme girdi. Sürekli ağladım."

—Çekimler esnasında Steven Spielberg'in duygusal durumu üzerine yorumu[38]

Schindler'in Listesi'nin çekimi Spielberg için son derece duygusaldı. Çektiği konu onu çocukluğu ile ilgili şeylerle, karşılaştığı antisemitizm gibi, yeniden yüzleşmeye zorluyordu. Auschwitz'i ziyaret ettiğinde ağlamamasına şaşırdı; aksine kendini kızgın ve öfkeli buldu. Auschwitz'e götürülmeleri esnasında, yaşlı Yahudilerin Nazi doktorlarınca seçilirken çıplak koşmaya zorlandıkları sahneleri çekerken kendilerini bunu izlemeye zorlamayan pek çok set görevlisinden biriydi.[39] Spielberg kendini film yapımcısından çok bir gazeteci gibi hissettiğini söyler – sahneleri ayarlayacak ve onları akarken izleyecekti, film yapımcısı gibi değil de bir tanık gibi.[31] Bir tanesi toplama kampında doğmuş olan çoğu kadın oyuncu duş sahnelerini çekerken kendini tutamayıp ağladı.[20] Çekimler süresince kalmak için Spielberg, karısı Kate Capshaw ve beş çocuğu Kraków'un kenar mahallelerinden birinde ev tuttular.[40] Daha sonra karısına "her şey daha katlanılmaz hale gelirken ... bana doksan iki gün boyunca yardım ettiği için" teşekkür etmiştir.[41] Robin Williams, Spielberg'ü kutlamak ve sette gereken ciddiyeti sağladığı için aramıştır.[41] Bu arada Spielberg her gece Haziran 1993'te prömiyeri planlanan Jurassic Park'ı yazmak için saatler harcadı.[42]

Spielberg Almanca ve Lehçe'yi geçmişteki gerçeklik duygusunu verebilmek için bazı sahnelerde kullanmıştır. Aslında tüm filmi bu dillerde yapmayı tasarlamış ancak "okumak daha kolay geliyor. Bu onlara, gözlerini ekrandan ayırmak ve başka bir şey izlemek için bir bahane olurdu." diyerek vazgeçmiştir.[20]

Sinematografi

Belgesel film Shoah'tan (1985) esinlenerek, Spielberg filmi resimli taslaklarla planlamamaya karar verdi ve belgesel gibi çekmemekte karar kıldı. Filmin %40'ı el kamerasıyla çekilmiştir ve düşük bütçe filmin yetmiş iki günden fazla sürede hızlıca çekildiği anlamına gelir.[43] Spielberg bunun filme "doğallık ve keskinlik" verdiğini ve "konuya hizmet ettiğini" düşündüğünü söyledi.[44] Sabit kamera, yüksek çekim ve yakınlaştırıcı mercek kullanmadan çekim yapmıştır ve bu durumu "her şey benim için bir güvenlik ağı olarak kabul edilebilir." şeklinde belirtmiştir.[44] Bu, geçmişte Cecil B. DeMille veya David Lean gibi yönetmenlere haraç ödediğini hisseden Spielberg'ü olgunlaştırmıştır.[35]

Filmi esas olarak siyah beyaz çekme fikri filmin belgesel türüne ve Janusz Kamiński'nin Alman dışavurumculuğu ve İtalyan Yeni Gerçekçiliğiyle kıyasladığı sinematografik yapısına katkı sağlamaktadır.[44] Kamiński, filme zamansızlık hissi vererek izleyicinin "yapıldığı zamana ait bir kanısı olmamasını" istediğini söylemiştir.[31] Spielberg siyah beyazı, zamanın gerçek belgesel görüntülerine benzetmek için kullanmaya karar verdi.[44] Universal başkanı Tom Pollock ondan, filmin daha sonra renkli VHS kopyalarını da satabilmek için filmi renkli negatiflerle çekmesini rica etmiş ancak Spielberg olayları "kazara güzelleştirmemek" için reddetmiştir.[44]

Müzik

Spielberg ile sıkça çalışan John Williams, Schindler'in Listesi'nin müziklerini yapmıştır. Besteci filmden etkilenmiş ve bunun çok iddialı bir iş olduğunu düşünmüştür. Spielberg'e "Bu film için benden daha iyi bir besteciye ihtiyacın var." demiştir. Spielberg ise "Biliyorum. Ama hepsi öldü!" yanıtını vermiştir.[45] Itzhak Perlman tema müziğini violin ile çalmıştır.[13]

Schindler'in Listesi hakkında Perlman:

«  Perlman: "Onun [John Williams] her şeyi sese dönüştürmesinin özgünlüğüne inanamadım ve sordum 'John, bu nereden geliyor?' ve o da 'Şey, Fiddler on the Roof'tan falan biraz pratik yapmıştım ve her şey yolunda gitti' demiştir ki bu onun müziği."

Röportör: "İlk ne zaman Schindler'in Listesi için çalışmaya yöneldiniz, hiç başlamadan tekrar düşündünüz mü, bir kerede mi karar verdiniz yoksa 'Emin değilim, film müziği yapayım bari' mi dediniz?

Perlman: "Hayır, bana hiç olmadı bu çünkü filmin bu özel konusu benim için çok önemliydi ve sadece tarihi bilerek ve hissederek katkıda bulunabilirdim; dolaylı olarak da bu tarihin bir kurbanı gibi."[46]  »

Gettonun Nazilerce kapatılması sahnesinde halk şarkısı "Oyfn Pripetshik" ("Fırının üstünde") (Yahudi Almancası: אויפֿן פּריפּעטשיק) bir çocuk korosu tarafından söylenmiştir. Şarkı Spielberg'in büyük annesi Becky tarafından torunlarına söylenirmiş.[47] Filmdeki klarnet soloları Klezmer üstadı Giora Feidman tarafından kaydedilmiştir.[48] Williams, Schindler'in Listesi ile beşinci kez En İyi Müzik Oscar Ödülü kazanmıştır.[49] Film müziklerinden seçmeler soundtrack albümü olarak piyasaya çıkmıştır.[50]

Temalar ve sembolizm

Film kötüye karşı iyi konusunu Amerikan sinemasının bilinen kişileştirmelerinden "iyi Alman" karakterini kullanarak ortaya koyar.[51][16] Goeth neredeyse tamamen kötü ve karanlık biri gibi gösterilirken Schindler yavaş yavaş Nazi destekçisinden bir kurtarıcı ve kahramana dönüşür.[52] Böylece ikinci bir konu olan kurtarma da saygınlığının sınırındaki rezil bir komplocudan binden fazla kişinin yaşamını kurtarmaktan sorumlu baba figürüne dönüşen Schindler üzerinden verilir.[53][54]

Kırmızılı kız

Film esas olarak siyah beyaz çekilmiş olmasına rağmen Kraków gettosunun kapatılışı sahnesinde küçük bir kızı göstermek için kırmızı bir palto kullanılmıştır. Filmin devamında Schindler onun, sadece üstündeki kırmızı ceket sayesinde tanınabilen ölü bedenini görür. Spielberg sahnenin, Birleşik Devletler'deki üst düzey devlet adamlarının Holocaust esnasında olanları bilip bunu durdurmak için hiçbir şey yapmamalarını belirtmeyi amaçladığını söyledi. "Bu kırmızı ceket giymiş bir kız kadar barizdi, aşağı doğru yürüyor ama Alman demiryollarını bombalamak için hiçbir şey yapılmıyor. Avrupa Yahudilerinin yok edilmesini ... durdurmak için hiçbir şey yapılmıyor." dedi. "Bu, sahneyi renkli yaparak vermek istediğim mesajdı."[55] IGN'den Andy Patrizio, Schindler'in kızın bedenini gördüğü anın onun değiştiği an olduğunu söyledi; artık "kül ve arabasının üstüne yığılan vurulmuş ölü bedenleri sorun" olarak görmüyordu.[56] Université de Montréal'den profesör André H. Caron kırmızının "masumiyet, umut veya Holocaust vahşetinde katledilen Yahudilerin kanı" olup olmadığını merak ettiğini belirtir.[57]

Kız, çekimler yapılırken üç yaşında olan Oliwia Dąbrowska tarafından canlandırılmıştır. Spielberg Dąbrowska'dan filmi on sekiz yaşına kadar izlememesini rica eder ancak on bir yaşındayken izler ve "dehşete kapılır."[58] Filmi yetişkin olarak tekrar izlediğinde oynadığı rolden gurur duyar.[58] Vurgulanmak istenmemiş olsa da karakter, Kraków gettosunda kırmızı paltosuyla bilinen Roma Ligocka'ya benzemektedir. Ligocka, kurgusal benzerinin aksine hayatta kalabilmiştir. Film yayınlandıktan sonra kendi hikâyesini yazmış ve yayınlamıştır, Kırmızılı Kız: Bir Anı (İngilizce çevirisi, 2002).[59] Aile üyeleriyle 2014'te yapılan bir mülakata göre kırmızılı kız için Kraków sakinlerinden Genya Gitel Chil'den esinlenilmiştir.[60]

Mumlar

Açılış sahnesi Shabbat ayini yapan bir aileyle başlar. Spielberg "filme yakılan mumlarla başlamak ... güzel bir kitabın sonu, filme Yahudi avı başlamadan önceki sıradan bir Shabbat ayiniyle başlamak" demiştir.[14] Açılış sahnelerinde renkler solarken dumanlar, Auschwitz'de yakılan bedenleri sembolize eden bir aleme daldırır. Sadece sonunda, Schindler çalışanlarına Shabbat ayini yapmalarına izin verdiğinde mum alevinin görüntüsü eski sıcaklığına kavuşur. Spielberg'e göre onlar "sadece bir renk parıltısı, umudun titrek ışığı[nı]" temsil eder.[14] York Üniversitesi Koschitzky Yahudi çalışmaları Merkezi müdürü Sara Horowitz mumları öldürülen ve krematoryumlarda yakılan Avrupa Yahudilerinin sembolü olarak görür. İki sahne Nazi dönemini, başlangıcını ve sonunu parantez içine alır.[61] Genelde evin kadınlarının Shabbat mumlarını yaktığını ve Kiddush'i okuduklarını söyler. Filmdeyse ayini gerçekleştiren, sadece kadınların indirgenmiş durumunu değil Yahudi erkeklerin de Aryan ırkına, özellikle Goeth ve Schindler'e göre bulunduğu aşağı konumu gösteren bir erkektir.[62]

Diğer semboller

Spielberg'e göre filmin siyah beyaz sunulması Holocaust'un kendisini ifade etmektedir: "Holocaust ışıksız bir hayattır. Bana göre hayatın sembolü renktir. İşte bu nedenle Holocaust ile ilgili bir film siyah beyaz olmalı."[63] Robert Gellately filmin tümünün başlangıçtaki seyrek şiddetin artarak ölüm ve yıkıma dönüşmesiyle, Holocaust'un bir metaforu olarak görülebileceğine işaret eder. Ayrıca filmdeki Yahudilerin durumuyla Nazi Almanyası'ndaki Yahudileri köle olarak kullanmakla tamamen yok etmek tartışmaları arasındaki paralelliğe vurgu yapmaktadır.[64] Su, Jewish Theological Seminary of America'da (Amerikan Yahudi İlahiyat Fakültesi) Holocaust çalışmaları profesörü Alan Mintz tarafından, verilen bir kurtuluş olarak görülmektedir. Schindler'in suya tutulmak üzere bekleyen mahkûmlarla dolu bir Holocaust treni ayarladığı ve Auschwitz'deki gaz beklentisi yerine gerçek duş verilen sahnelerdeki varlığına gönderme yapar.[65]

Karşılamalar

Eleştirel görüşler

Schindler'in Listesi eleştirmenlerin ve izleyiciler tarafından övülmüş, kayda değer bir başarı olarak kabul edilmiştir.[66] Tanınmış Amerikalılardan, talk show sunucusu Oprah Winfrey ve başkan Bill Clinton vatandaşların filmi izlemelerini istedi.[67][68] Pek çok ülke lideri filmi izledi ve bazıları Spielberg ile kişisel olarak tanıştı.[67] The New Yorker'dan Stephen Schiff yapımı Holocaust ile ilgili en iyi tarih filmi olarak adlandırdı; "kültür tarihindeki yerini alan ve oradan ayrılmayacak" bir film.[69] Chicago Sun-Times'dan Roger Ebert filmi Spielberg'ün en iyi, "mükemmel biçimde oynanmış, yazılmış, yönetilmiş ve izlenmiş" çalışması olarak değerlendirdi.[70] Ebert filmi, kendince 1993 yılının en iyi on filminden biri olarak saydı.[71] Terrence Rafferty, başka bir The New Yorker eleştirmeni, filmin "anlatı cüretine, görsel cesaretine ve duygusal açıklığına" hayran kaldığını belirtti. Neeson, Fiennes, Kingsley, ve Davidtz'in bireysel oyunculuklarının özel övgüye layık olduklarını söyleyip[72] Auschwitz'deki duş sahnesini "şimdiye dek filme çekilmiş en korkunç bölüm" olarak yorumladı.[73] 2013 film rehberinde Leonard Maltin, nadir görülen dört yıldızla ödüllendirip uzun bir eleştiri yazmıştır. Filmi "Thomas Keneally'in çok satan eserinin sarsıcı bir uyarlaması" olduğunu ifade edip "bu Hollywood'un daha önce yapmadığı bir şey gibi duruyor ve hissettiriyor." diye devam etti. [Bu] "Spielberg'in bugüne kadarki en yoğun ve kişisel filmi" diyerek yazısını sonlandırdı.[74] Boston Herald'dan James Verniere filmin baskıcılığını ve hissizliğini öne çıkarıp onu "Holocaust külliyatına büyük bir katkı" olarak gösterdi.[75] New York Review of Books'a yazdığı eleştirisinde Britanyalı eleştirmen John Gross hikâyenin aşırı duygusallaştırıldığına yönelik korkusunu dile getirip "tamamen yanlış vurgulanmış. Spielberg elindekinden katı bir ahlaki ve duygusal bir bütün çıkarmış. Film sıradışı bir başarı." demiştir.[76] Mintz filmin en acımasız eleştirmenlerinin bile Kraków gettosunun kapatılışı ile ilgili on beş dakikalık bölümünün "görsel yüceliğine" hayran kaldıklarını belirtmiştir. Sahneyi "gerçekçi" ve "çarpıcı" olarak tanımlar.[77] Filmin, hayatta kalanların, felaketle olan son bağların da ayrılarak öte dünyaya göçmesiyle Holocaust hatırası ve farkındalığını artırmaya önemli bir katkı yaptığını belirtir.[78] Filmin Almanya'da yayınlanması Almanların çoğunun neden daha fazla yardım etmediğine yönelik geniş çaplı bir tartışma başlatmıştır.[79]

Filme yönelik eleştiriler yazılı basından ziyade akademik çevrelerden geldi.[80] Horowitz gettolardaki Yahudi faaliyetlerinin ödünç verme, karaborsadan ticaret yapma veya varlığını gizleme gibi mali işlemler olarak görüldüğünü ve böylece Yahudi yaşantısının kalıp yargısal bir örneğini devam ettirdiğini belirtir.[81] Horowitz, filmdeki kadın tasvirlerinin gerçek Nazi zihniyetini yansıtırken kadınların aşağı konumu ve cinsellikle şiddet arasındaki bağlantının pek vurgulanmadığını dile getirir.[82] Brown Üniversitesi'nden tarih profesörü Omer Bartov fiziksel olarak geniş ve güçlü çizilen Schindler ve Goeth'in küçük, kaçmaya çalışan ve ürkmüş biçimde yansıtılan - iyi kötü mücadelesine yalın bir fon oluşturan- Yahudi kurbanları gölgede bıraktığını belirtir.[83] Université libre de Bruxelles'ten akademisyenler Samuel J. Leistedt ve Paul Linkowski Goeth'in filmdeki karakterini klasik bir psikopat olarak tanımlar.[84]

Horowitz, filmdeki mutlak iyi ve mutlak kötü ikiliğinin Holocaust faillerinin çoğunun sıradan kimseler olduğu gerçeğini kapatarak filmin ortalama bir Almanın Holocaust ile ilgili bilgisini veya ilgisini nasıl mantığa bürüdüğünü açıklamadığını söyler.[85] Yazar Jason Epstein filmin Holocaust'tan kurtulacak kadar zeki veya şanslı olduğu izlenimini uyandırdığını, bunun gerçek olmadığı yorumunda bulundu.[86] Spielberg eleştiriye Schindler'in kırılması, ya da söylediği şekliyle elvedasının çok ağlak ve dahi karakter dışı olduğunu belirtip sahnenin kayıp hissini vererek izleyicinin ekrandaki karakterle beraber yas tutma imkânını vermesi gerektiği yanıtını verir.[87]

Diğer yapımcıların değerlendirmeleri

Schindler'in Listesi Spielberg'in arkadaşlarınca çok iyi karşılandı. Yapımcı Billy Wilder Spielberg'e yazdığı uzun tebrik mektubunda "Daha iyi birini bulamazlardı. Bu film tam bir harika." demiştir.[16] Filmi yönetme şansını geri çeviren Polanski sonradan "Ben kesinlikle Spielberg kadar iyi bir iş yapamadım çünkü onun kadar nesnel olamadım." yorumunda bulunmuştur.[88] Schindler'in Listesi'ni 1995 yapımı filmi Ölüm ve Bakire'ye esin kaynağı olarak göstermiştir.[89] Schindler'in Listesi'nin başarısı yapımcı Stanley Kubrick'e kendi Holocaust projesi, Katolik gibi davranarak Polonya'ya kaçıp hayatta kalmayı başaran Yahudi bir çocukla halasının kaçışını anlatan Aryan Belgeleri'ni bırakmaya sevk etmiştir.[90] Senarist Frederic Raphael Schindler'in Listesi'nin Holocaust'un iyi bir temsili olduğunu söylediğinde Kubrick "Bunun Holocaust hakkında olduğunu mu düşünüyorsun? Bu başarı hakkında, değil mi? Holocaust yaklaşık 6 milyon kişinin öldürülmesi. Schindler'in Listesi ise yaklaşık 600 ölmeyen kişi." yorumunda bulunmuştur.[90]

Yapımcı Jean-Luc Godard Spielberg'ü, Schindler'in karısı Emilie Schindler Arjantin'de sefalet içinde yaşarken film sayesinde bir trajediden kar elde etmekle suçlamıştır.[91] Keneally katkılarından dolayı ona ödeme yapılmadığını iddia etmiş, "özellikle çünkü ben kendim şimdi Emilie'ye bir çek yazdım." demiştir.[92] Aynı zamanda Spielberg'ün ofisinden ödemenin oradan yapıldığını onaylamıştır.[92] Yapımcı Michael Haneke Schindler'in kadınlarının yanlışlıkla Auscwitz'e gönderildiği ve duşa sokulduğu sahneyi eleştirmiştir: "Filmde kamplardaki duştan su mu gaz mı geleceğini bilmediğimiz bir sahne var. Böyle bir şeyi ancak Birleşik Devletler gibi naif izleyicilerin olduğu yerlerde yapabilirsin. Bu uygun bir kullanım şekli değil. Spielberg iyiyi amaçlamış – ama bu budalaca."[93]

Film yapımcı ve eğitmen, dokuz saatlik Holocaust filmi Shoah'in yönetmeni Claude Lanzmann tarafından Schindler'in Listesi'ni "ucuz melodram" ve tarihi gerçekliklerin "çarpıtılması" diyerek eleştirmiştir. "Kurgu sınırları aşmaktır, ben Holocaust'un tasvirinin kesinlikle yasak olduğuna inanıyorum." demiştir. Lanzmann ayrıca Spielberg'ü Holocaust'u Almanların bakış açısıyla değerlendirdiğini söyleyerek eleştirmiş, "tersine dünya" yorumunda bulunmuştur. "Ben içtenlikle Shoah'tan önce bir zaman ve Shoah'tan sonra bir zaman olduğuna ve Shoah'tan sonraki zamanda bazı şeylerin artık yapılamayacağına inanıyorum. Spielberg yine de yapmış." diyerek yakınmıştır.[94] Spielberg onun "Holocaust hakkında tek belirleyici ses olmak istiyor. Gerçeği yansıtma çabasında hiçbir acıma hissi olamayacağını söyleyerek beni şaşırttı" diyerek suçlamıştır.[95]

Yahudi topluluğunun tepkisi

1994'te filmle ilgili bir "Village Voice" sempozyumu düzenlendiğinde tarihçi Annette Insdorf üç toplama kampından sağ kurtulan annesinin geniş kitlelerce izlenecek büyük bir Holocaust hikâyesinin anlatıldığı filme nasıl şükran duyduğunu anlattı.[96] Macar Yahudisi ve Holocaust'tan sağ kurtulan yazar Imre Kertész bire bir tanık olmayan birinin Nazi toplama kampındaki yaşamı bütün gerçekliğiyle anlatmasının imkânsız olduğunu söylemiştir. Spielberg'ü hikâyeyi geniş bir izleyici kitlesiyle buluşturduğu için takdir ederken filmin mezarlıktaki son sahnesinin yaşananların hayatta kalanlar üzerindeki korkunç artçılarını umursamadığını ve oraya duygusal olarak incinmeden gelmişler gibi yansıtıldığını belirtmiştir.[97] Haham Uri D. Herscher, filmin dokunaklı ve umut verici bir insancıllık gösterisi olduğunu söylemiştir.[98] Norbert Friedman, Holocaust'tan kurtulanların çoğu gibi, Spielberg'e yönelik diğer yaşayanlar gibi içten bir bağlılık hissettiğini ifade eder.[99] Spielberg'ün çocukluğundaki hahamı ve hocası Albert L. Lewis, filmi "Steven'ın annesine, insanlarına ve bir şekilde kendisine bir hediyesi. Şimdi tam bir insan oldu." diyerek yorumlamıştır.[98]

Ödüller ve adaylıklar

Schindler'in Listesi çoğu "en iyi" ödülü listesinde, Time dergisinin eleştirmenler Richard Corliss ve Richard Schickel'ın seçtiği En İyi Yüz,[100] Time Out dergisinin 1995'te düzenlediği Yüzyılın En Büyük Filmleri Anketi[101] ve Leonard Maltin'in "Yüzyılın İzlenmesi Gereken 100 Filmi"[102] dahil yer almıştır. Vatican Schindler'in Listesi'ni yapılmış en önemli 45 film arasında saymıştır.[103] Bir Channel 4 anketi Schindler'in Listesi'ni tüm zamanların en büyük dokuzuncu filmi seçmiş[104] ve aynı kanalın 2005'teki savaş filmleri anketinde dördüncü sırayı almıştır.[105] James Berardinelli,[106] Roger Ebert[71] ve Gene Siskel[107] gibi eleştirmenlerce 1993 yılının en iyi filmi seçilmiştir. Filmi "kültürel olarak önemli" addeden Kongre Kütüphanesi filmi 2004 yılında ABD Ulusal Film Arşivi'nde korunması için seçmiştir.[108]

Spielberg çalışmasıyla Directors Guild of America Award for Outstanding Directing – Feature Film (Amerikan Yönetmenler Birliği Sıra Dışı Yönetmenlik Ödülü – Uzun Metraj Film) kazanmaya hak kazanmış[109] ve Producers Guild of America Award for Best Theatrical Motion Picture'ı (Amerikan Yapımcılar Birliği En İyi Teatral Sinema Filmi Ödülü) ortak yapımcılar Branko Lustig ve Gerald R. Molen ile paylaşmıştır.[110] Steven Zaillian senaryosuyla Writers Guild of America Award (Amerikan Yazarlar Birliği Ödülü) kazanmıştır. [111] Film National Society of Film Critics'ten (Ulusal Film Eleştirmenleri Birliği) En İyi Film, En İyi Yönetmen, En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu ve En İyi Sinematografi ödüllerini kazanmıştır.[112] New York Film Critics Circle ödüllerinden En İyi Film, En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu ve En İyi Sinematografi'yi kazanmıştır.[113] Los Angeles Film Critics Association ödüllerinden En İyi Film, En İyi Sinematografi (The Piano'ya bağlanarak) ve En İyi Yapım Tasarım Ödülünü kazanmıştır.[114] Film ayrıca dünya çapında pek çok ödül kazanmış ve adaylıklarda yer almıştır.[115]

Başlıca ödüller
Kategori Aday(lar) Sonuç
Akademi Ödülleri[116]
En İyi Film
Kazandı
En İyi Yönetmen Steven Spielberg Kazandı
En İyi Uyarlama Senaryo Steven Zaillian Kazandı
En İyi Film Müziği John Williams Kazandı[lower-alpha 1]
En İyi Film Kurgusu Michael Kahn Kazandı
En İyi Sinematografi Janusz Kamiński Kazandı
En İyi Yapım Tasarımı
  • Ewa Braun
  • Allan Starski
 Kazandı
En İyi Erkek Oyuncu Liam Neeson Adaylık
En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Ralph Fiennes Adaylık
En İyi Ses Miksajı
  • Andy Nelson
  • Steve Pederson
  • Scott Millan
  • Ron Judkins
 Adaylık
En İyi Makyaj ve Saç Tasarımı
  • Christina Smith
  • Matthew Mungle
  • Judy Alexander Cory
 Adaylık
En İyi Kostüm Tasarımı Anna B. Sheppard Adaylık
ACE Eddie Ödülü[117]
En İyi Kurgu Michael Kahn Kazandı
BAFTA Ödülleri[118]
En İyi Film
  • Steven Spielberg
  • Branko Lustig
  • Gerald R. Molen
 Kazandı
En İyi Yönetmen Steven Spielberg Kazandı
En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Ralph Fiennes Kazandı
En İyi Uyarlama Senaryo Steven Zaillian Kazandı
En İyi Film Müziği John Williams Kazandı
En İyi Kurgu Michael Kahn Kazandı
En İyi Sinematografi Janusz Kamiński Kazandı
En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Ben Kingsley Adaylık
En İyi Erkek Oyuncu Liam Neeson Adaylık
En İyi Makyaj ve Saç Tasarımı
  • Christina Smith
  • Matthew W. Mungle
  • Waldemar Pokromski
  • Pauline Heys
 Adaylık
En İyi Yapım Tasarımı Allan Starski Adaylık
En İyi Kostüm Tasarımı Anna B. Sheppard Adaylık
En İyi Ses Miksajı
  • Charles L. Campbell
  • Louis L Edemann
  • Robert Jackson
  • Ronald Judkins
  • Andy Nelson
  • Steve Pederson
  • Scott Millan
 Adaylık
Chicago Film Eleştirmenleri Birliği Ödülleri[119]
En İyi Film
  • Steven Spielberg
  • Gerald R. Molen
  • Branko Lustig
 Kazandı
En İyi Yönetmen Steven Spielberg Kazandı
En İyi Senaryo Steven Zaillian Kazandı
En İyi Sinematografi Janusz Kamiński Kazandı
En İyi Erkek Oyuncu Liam Neeson Kazandı
En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Ralph Fiennes Kazandı
Altın Küre Ödülleri[120]
En İyi Sinema Filmi – Drama
  • Steven Spielberg
  • Gerald R. Molen
  • Branko Lustig
 Kazandı
En İyi Yönetmen Steven Spielberg Kazandı
En İyi Senaryo Steven Zaillian Kazandı
En İyi Erkek Oyuncu – Drama (Sinema) Liam Neeson Adaylık
En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu – Sinema Ralph Fiennes Adaylık
En İyi Orijinal Müzik John Williams Adaylık
Amerikan Film Enstitüsü kaydı
Yıl Liste Sonuç
1998 AFI'nın 100 Yılı... 100 Film 9.[121]
2003 AFI'nın 100 Yılı... 100 Kahraman ve Kötü Adam Oskar Schindler – 13. kahraman; Amon Goeth – 15. kötü adam[122]
2005 AFI'nın 100 Yılı... 100 Film Sözü "Liste mutlak iyidir. Liste hayattır." – aday gösterildi[123]
2006 AFI'nın 100 Yılı... 100 Alkış 3.[124]
2007 AFI'nın 100 Yılı... 100 Film (10. Yıldönümü Baskısı) 8.[125]
2008 AFI'nın 10 En İyi 10 listesi 3. epik film[126]

Tartışmalar
Schindler'in Kraków'daki fabrikasında Emalia hatıra levhası

1997 Amerikan televizyon gösteriminde filmin yayını tam olarak düzenlenmemişti. Televizyon yayını o yılın başında ilk kez kullanılmaya başlanan TV Ebeveyn İşaretleri altında rating değerlendirmesine tabi tutularak TV-M (günümüzde MA; Amerika'da TV yayını sınırlandırmalarından 17 yaş üstü için uygunluk kategorisi) alan ilk film olmuştur.[127] Senatör Tom Coburn, sonrasında Oklahoma temsilcisi, filmin yayını esnasında NBC'nin ekranlara "en aşağılık, tamamen çıplak görüntüler, şiddet ve küfür" taşıdığını belirterek bunun "her yerde aklıselim kişilere bir hakaret" olduğunu savunmuştur.[128] Hem Cumhuriyetçilerden hem de Demokratlardan karşılıklı ateş altında Coburn, "Niyetim iyiydi ama söylemek istediklerimi ifade etme yöntemime karar verirken hata yaptım" diyerek özür diledi. Fikrine açıklık getirdi ve filmin "çok sayıda çocuğun ebeveyn gözetimi olmadan televizyon önünde olduğu" bir saatten daha geç yayınlanmış olması gerektiğini belirtti.[129]

Almanya'da tartışmalar filmin ProSieben'deki ilk gösteriminden önce başladı. Kanal filmi iki ticari arayla yayınlamak istediğinde yoğun protestolar meydana geldi. Geri adım atarak yayıncı kuruluş kısa haberler ve birkaç reklamdan oluşan kısa bir arayla filmi yayınladı.[130]

Filipinler'de baş sansür memuru Henrietta Mendez filmin tiyatrolarda gösteriminden önce cinsel ilişki ve kadın çıplaklığı içeren üç sahnenin kesilmesini emretti. Spielberg reddetti, filmi Filipin sinemalarında yayından çekti ve bu durum Filipin Senatosu'nun sansür kurulunu lağvetme kararı almasına yol açtı. Filipinler Başkanı Fidel V. Ramos şahsen araya girdi ve filmin kesilmeden 15 yaşından büyüklerce izlenmesine izin verdi.[131]

Slovak yapımcı Juraj Herz'e göre bir grup kadının gaz odasında gerçek duşa maruz kaldığı sahnenin kendi filmi Zastihla mě noc'dan (Gece Beni Yakaldı, 1986) kare kare alındığını iddia etti. Herz dava açmak istedi ancak kaynak bulamadı.[132]

Krakow'a etkisi

Film sayesinde Krakow'a artan ilgiden dolayı şehir yönetimi Schindler'in emaye fabrikasını 2007'de satın alarak şehrin 1939-1945 arasındaki Alman işgali hakkında daimi bir sergi alanı olarak kullanmaya başladı. Müze 2010 Haziranında açıldı.[133]

Notlar
  1. Williams ayrıca filmin müziklerini yaptığı için Grammy ödülüne layık görüldü. Freer 2001, s. 234.

Alıntılar
  1. Tüm zamanların en çok gişe hasılatı eden filmleri listesi 6 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. IMDb.com. (Erişim: 06 Nisan 2010)
  2. AFI's 100 Years...100 Movies 13 Mayıs 2016 tarihinde WebCite sitesinde arşivlendi. AFI.com. (Erişim: 15 Nisan 2007)
  3. "National Film Registry" (İngilizce). en.wikipedia.org. 13 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2009.
  4. Bellafante, Ginia (1994). "Schindler: The Real Story". The New York Times. Archived from the original on 10 June 2012. Retrieved 20 May 2010.
  5. "Arşivlenmiş kopya". 10 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2012.
  6. "Arşivlenmiş kopya". 6 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2013.
  7. "Arşivlenmiş kopya". 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2013.
  8. McBride 1997, s. 425.
  9. Crowe 2004, s. 557.
  10. Palowski 1998, s. 6.
  11. McBride 1997, s. 424.
  12. McBride 1997, s. 426.
  13. Freer 2001, s. 220.
  14. Thompson 1994.
  15. Crowe 2004, s. 603.
  16. McBride 1997, s. 427.
  17. McBride 1997, s. 416.
  18. Palowski 1998, s. 27.
  19. Palowski 1998, ss. 86-87.
  20. Susan Royal interview.
  21. Palowski 1998, s. 86.
  22. Entertainment Weekly, January 21, 1994.
  23. McBride 1997, s. 429.
  24. Palowski 1998, s. 87.
  25. Corliss 1994.
  26. Crowe 2004, s. 102.
  27. Freer 2001, s. 225.
  28. Palowski 1998, ss. 87-88.
  29. Mintz 2001, s. 128.
  30. Palowski 1998, s. 48.
  31. McBride 1997, s. 431.
  32. Palowski 1998, s. 14.
  33. Palowski 1998, ss. 109, 111.
  34. Palowski 1998, s. 62.
  35. Ansen & Kuflik 1993.
  36. "Arşivlenmiş kopya". 11 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.
  37. "Arşivlenmiş kopya". 11 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2015.
  38. McBride 1997, s. 414.
  39. McBride 1997, s. 433.
  40. Palowski 1998, s. 44.
  41. McBride 1997, s. 415.
  42. Palowski 1998, s. 45.
  43. McBride 1997, ss. 431-432, 434.
  44. McBride 1997, s. 432.
  45. Gangel 2005.
  46. Perlman video interview.
  47. Rubin 2001, ss. 73-74.
  48. Medien 2011.
  49. 66th Academy Awards 1994.
  50. AllMusic listing.
  51. Loshitsky 1997, s. 5.
  52. McBride 1997, s. 428.
  53. Loshitsky 1997, s. 43.
  54. McBride 1997, s. 436.
  55. Schickel 2012, ss. 161-162.
  56. Patrizio 2004.
  57. Caron 2003.
  58. Gilman 2013.
  59. Logocka 2002.
  60. Rosner 2014.
  61. Horowitz 1997, s. 124.
  62. Horowitz 1997, ss. 126-127.
  63. Palowski 1998, s. 112.
  64. Gellately 1993.
  65. Mintz 2001, s. 154.
  66. Mintz 2001, s. 126.
  67. McBride 1997, s. 435.
  68. Horowitz 1997, s. 119.
  69. Schiff 1994, s. 98.
  70. Ebert 1993a.
  71. Ebert 1993b.
  72. Rafferty 1993.
  73. Mintz 2001, s. 132.
  74. Maltin 2013, s. 1216.
  75. Verniere 1993.
  76. Gross 1994.
  77. Mintz 2001, s. 147.
  78. Mintz 2001, s. 131.
  79. Houston Post 1994.
  80. Mintz 2001, s. 134.
  81. Horowitz 1997, ss. 138-139.
  82. Horowitz 1997, s. 130.
  83. Bartov 1997, s. 49.
  84. Leistedt & Linkowski 2014.
  85. Horowitz 1997, s. 137.
  86. Epstein 1994.
  87. McBride 1997, s. 439.
  88. Cronin 2005, s. 168.
  89. Cronin 2005, s. 167.
  90. Goldman 2005.
  91. Ebert 2002.
  92. Keneally 2007, s. 265.
  93. Haneke 2009.
  94. Lanzmann 2007.
  95. McBride 1997, s. 434.
  96. Mintz 2001, ss. 136-137.
  97. Kertész 2001.
  98. McBride 1997, s. 440.
  99. Mintz 2001, s. 136.
  100. Corliss & Schickel 2005.
  101. Time Out Film Guide 1995.
  102. Maltin 1999.
  103. Greydanus 1995.
  104. Channel 4 2008.
  105. Channel 4 2005.
  106. Berardinelli 1993.
  107. Johnson 2011.
  108. Library of Congress 2004.
  109. CBC 2013.
  110. Producers Guild Awards.
  111. Pond 2011.
  112. National Society of Film Critics.
  113. Maslin 1993.
  114. Los Angeles Film Critics Association.
  115. Loshitsky 1997, ss. 2, 21.
  116. 66. Akademi Ödülleri 1994.
  117. Giardina 2011.
  118. BAFTA Ödülleri 1994.
  119. Chicago Film Eleştirmenleri Ödülleri 1993.
  120. Altın Küre Ödülleri 1993.
  121. Amerikan Film Enstitüsü 1998.
  122. Amerikan Film Enstitüsü 2003.
  123. Amerikan Film Enstitüsü 2005.
  124. Amerikan Film Enstitüsü 2006.
  125. Amerikan Film Enstitüsü 2007.
  126. Amerikan Film Enstitüsü 2008.
  127. Chuang 1997.
  128. Chicago Tribune 1997.
  129. CNN 1997.
  130. Berliner Zeitung 1997.
  131. Branigin 1994.
  132. Kosulicova 2002.
  133. Pavo Travel 2014.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.