Ziya Songülen

Nurizade Ziya Songülen (9 Eylül 1886 - 21 Ağustos 1936), Şevkipaşazade Ayetullah ve Necip Okaner ile birlikte Fenerbahçe Spor Kulübü'nü kuran üç kişiden biridir. Kulübün ilk başkanı ve 1 numaralı üyesidir.[1][2]

Nurizade Ziya Songülen
1. Fenerbahçe SK Başkanı
Görev süresi 1907-1908
Yerine gelen	Ayetullah Bey
Kişisel bilgiler
Doğum	Nurizade Mehmed Ziya 9 Eylül 1886  Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul
Ölüm	21 Ağustos 1936 (49 yaşında)  Türkiye, İstanbul
Yattığı yer	Aşiyan Mezarlığı
Evlilik(ler)	Erna Valentin Meyer (Türk olduktan sonra Esma Songülen)
Çocuk(lar)	Azize Çelikbaş Güzel Halit Asım Server Songülen
Bitirdiği okul	Saint-Joseph Fransız Lisesi
Mesleği	Düyûn-ı Umûmiye memuru, Yüksek Mühendis, Sporcu ve Spor Kulübü Yöneticisi

Yaşamı

Mehmed[lower-alpha 1] Ziya Bey, 9 Eylül 1886 yılında İstanbul'da dünyaya gelmiştir. Anne tarafından Osmanoğlu Ailesi üyesidir; annesi Azize Hanım, Sultan II. Mahmud'un kızı olan Saliha Sultan'ın 1. kuşak torunudur.[3]

Ailesi ileri görüşlü, modern ve eğitimli olan Ziya Bey, Damat Gürcü Halil Rifat Paşa’dan başlayarak; dedeleri Nuri Mehmed Efendi, Server Paşa, Asım Paşa ve babası Suad Bey; Sadrazamlık, Kaptan-ı Deryalık, Valilik, Şura-yı Devlet Başkanlığı, Şehreminilik, Adliye Nazırlığı, Hariciye Nazırlığı, Büyükelçilik gibi devlet vazifelerinde bulunmuşlardır.

Ağırlıklı olarak Hariciye Nazırlığı ve devleti yurt dışında temsil etme görevlerinde bulunan aileye mensup olan Suad Bey ve Azize Hanım kendi aile büyüklerinden gördükleri gelenekle, oğulları Ziya’nın çok iyi eğitim almasını sağlıyordu. Okul çağına kadar hem Osmanlı terbiyesi alan, hem de İngiliz mürebbiyelerle yetişip Avrupa usulü terbiye alan Ziya Bey, Saint Joseph Lisesi'nde eğitimine devam eder.

Saint-Joseph Fransız Lisesi'nden 1903 yılında mezun olmasının ardından[4] yüksek tahsil için İngiltere’ye gitmiş ve yüksek inşaiye mühendisi olduktan sonra İstanbul’a dönmüştür. İngilizce ve Fransızcaya ileri derecede hâkim olması, saraya yakın köklü bir Osmanlı Ailesine mensup olması, ailesinin yurt içi ve yurt dışında geniş diplomatik ve dost çevresine sahip olması ve almış olduğu iyi eğitimi nedeni ile Düyun-u Umumiye'de vazife alır.[1][2]

İngiltere'deki yüksek tahsil dönemlerinde futbolu ilk kez burada gördü ve büyük bir ilgiyle takip etti. Tahsilinin ardından İstanbul'a dönüşünde bir futbol takımı kurmak maksadıyla ilk olarak Saint Joseph Fransız Lisesi'nden edebiyat muallimi olan Enver Yetiker ile temasa geçti. Bu görüşmeler neticesiyle 1907 yılında Modalı arkadaşlarıyla Fenerbahçe'yi kurdu. Kulübün ilk yıllarında hem aktif olarak defans mevkinde futbol oynamış hem de tüm masraflarını koşulsuz olarak bizatihi karşılamış ve Fenerbahçe'nin Sarı-Beyaz renkte olan ilk formalarını İngiltere'den getirtmiştir.[5]

İngiltere'de eğitim gördüğü yıllarda, buradaki futbol kulüplerine bestelenen marşlardan etkilenen Ziya Bey, sipariş üzerine marşlar besteleyen Osmanlı vatandaşı müzisyen Krikor Sinanyan ile anlaşmış ve 1908 tarihinde kayıtlara geçen, notasyonu günümüze kadar ulaşmış olan bu marşı Fenerbahçe'ye armağan etmiştir. Bahsi geçen bu marş, Türk futbol tarihinde bir takıma bestelenmiş ilk marştır.

Ziya Bey açık renk saçlı, mavi gözlü, oldukça uzun boyu (1.95 - 2.00 m) ve iri yapısı dolayısıyla, arkadaşları arasında “Fil Ziya” lakabıyla anılmıştır. "Nurizade" namı ise; babası Suat Bey'in dedesi olan Tanzimat dönemi Osmanlı bürokratlarından Nuri Mehmed Efendi'den kaynaklanmaktadır.

Memuriyeti sıralarında Viyana'ya vazifeli olarak gittiği 1918 yılında tanıştığı konservatuvar mezunu, piyanist Erna Valentin Meyer ile evlenmiştir. Erna Valentin Meyer, Ziya Bey'in ölümünden sonra eşinin yanına defnedilmeyi istediğinden ötürü Müslümanlığı kabul etmiş ve Esma ismini almıştır.[6]

Ziya Songülen, Fenerbahçe'nin 18 Kânun-u evvel 1324 (31 Aralık 1908) tarihinde yaptığı müsabaka öncesi çekilmiş bir fotoğrafta. Ziya Bey, ayaktaki kişilerden soldan dördüncüsüdür.

Nurizade Ziya Bey, İstiklâl Harbi'nde; Kuvâ-yi Milliye ordularına bir takım finansman sağlaması hasebiyle, o dönemlerde Mustafa Kemal Paşa'nın sempatisini ve dostluğunu kazanmış bir isimdir. Hatta, Cumhuriyet'in ilan edilmesinin ardından Mustafa Kemal Paşa tarafından Ziya Bey'in siyasal sebeplerle İstanbul'dan Ankara'ya geçip ikamet etmesi istenmiştir.[3] Mustafa Kemal, Ziya ve Esma Songülen çiftini Ankara'daki evinde ziyaret ettiği sırada kendisine servis yapılırken kullanılan yeşil, altın yaldızlı Limoges fincan takımını çok beğenmiş, Ziya ve Esma (Erna) çifti de jest yaparak bu fincan takımını kendisine hediye etmiştir. Bu fincan takımı uzun yıllar Çankaya Köşkü'nde sergilenmiştir.[2] Ziya Bey, aynı zamanda Türkiye'nin ilk seyahat acentesi olan NATTA'nın da kurucusudur. Felç hastalığı geçirdikten hemen sonra İstanbul Alman Hastanesi'ne yatırılan Ziya Bey, 1 sene kadar bu hastanede tedavi görmüştür. Tedavisinin ardından, bugünkü adı Kont Ostrolog Yalısı olan dedesine ait Server Paşa Yalısı'nı İngiliz bir mimara düzenlettirmiş ve burada inzivaya çekilmiştir. Ayrıca Ziya Bey'in bir dönem ikamet ettiği, babası Suad Bey'e ait Heybeliada'daki köşk ise; vefatından sonra İsmet İnönü ve ailesine satılmıştır.

Nurizade Ziya Bey'in, Aşiyan'da bulunan aile kabristanı. (Fenerbahçe SK, Kulübün 110. yılı anısına kabre bir anıt inşa etmiştir.)[7]

Ziya Bey; bir Osmanlı olarak doğmuş, Atatürk’le dostluk etmiş, Lozan ve Londra Konferansı'na katılmış, Cumhuriyetin kuruluşuna destek vermiş ve kuruluşuna şahit olmuştur. O devirde bu işlere vermiş olduğu desteği kanıtlayacak evraklar, Atatürk ile olan yazışmalar, Ziya Bey’in ölümüyle ekonomik krize giren ailenin elinden, çocuklarının eğitiminin devlet tarafından sağlanacağı gerekçesiyle, Celal Bayar Hükumeti tarafından alınmış ve bir daha geri verilmemiştir.[8]

Arkadaşları Ayetullah Bey ve Necip Bey ile birlikte futbol takımı kurduklarında: "Ziya Bey 21, Ayetullah Bey 19, Necip Bey 17 yaşındadırlar." Kulübün kuruluş, etkinliğe geçiş dönemlerinde tüm maddi ihtiyaçlarını bizzat kendisi üstlenen Ziya Songülen; başkanlığı döneminde (1907-1908) Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu Stadyumu'nu, o zamanki adıyla "Papazın Çayırı"nı, 17 altın para karşılığında satın almıştır.

Ziya Bey, II. Meşrutiyet öncesi oynanmasının yasak olduğu futbolun, Osmanlı topraklarında gelişmesi saikiyle bir inisiyatif alıp, tüm mesaisinin Fenerbahçe Kulübü'ne münhasır olmaması adına; aralarında II. Abdülhamit'in doktoru Cemil Topuzlu'nun da bulunduğu birkaç arkadaşıyla beraber dönemin Futbol Birliği (Lig) işlevini gören “Union Club” idaresini kurdu ve bu nedenle de Fenerbahçe Başkanlığı görevini 1908 yılı sonlarına doğru Ayetullah Bey’e devretti.[4]

Union Club idaresi deneyiminden bir süre sonra, yine kurucusu olduğu Fenerbahçe'ye geri dönse de; kendisine kulüp içerisinde aktif olarak görev verilmemiştir.[5]

Ziya Songülen, 21 Ağustos 1936'da 50 yaşındayken daha önce geçirdiği felç hastalığına bağlı beyin kanaması sonucu hayata veda etmiştir. Kabri, Aşiyan Mezarlığı'ndadır.

Fenerbahçe Spor Kulübü yöneticileri, 22 Aralık 2017 tarihinde kulübün 110. yılı anısına; Ziya Songülen'in Aşiyan'da bulunan kabrine yaptırdığı anıtın açılış törenini gerçekleştirmiştir.[7] Başkan Ziya Songülen, 1 numaralı kurucu ve ilk başkan olduğu için bugün dahi unutulmamaktadır.[1][2]

Sportif görevi
Önce gelen: Makam Oluşturuldu.	1. Fenerbahçe SK Başkanı 1907-1908	Sonra gelen: Ayetullah Bey

Notlar

1. Doğum adı, Mehmed Ziya'dır. Bu isim, 1830'lu yıllarda Osmanlı bürokratı olarak hizmet vermiş olan büyük dedesi Mehmed Nuri Efendi'den gelmektedir.

Kaynakça

1. "Fenerbahçe Tarihi | Kurumsal Kimlik". Fenerbahce.org - Resmi web sitesi. Fenerbahce.org. 14 Mart 2008. 18 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2008.
2. "Fenerbahçe Kurucusu Ziya (Nurizade) Songülen'in Hayatından Kesitler". belgradlikoskorcuk.wordpress.com. 12 Ocak 2011. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2011. Not: Bu yazı Fenerbahçe SK Kurucusu Ziya (Nurizade) Songülen’in hayatından kesitleri içerir. Tüm anlatım, torunu “Nazan Songülen Karakaş” tarafından 04 Nisan 2008 tarihinde yapılmış ve aynen yayınlanmıştır.
3. "İlk Ve Son Fenerbahçe Başkanı. Ve Bir Yalı". Tayfun Er. Takvim Gazetesi. 6 Haziran 2018. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2018.
4. "Fenerbahçe Spor Kulübü 1 Numaralı Kurucusu: Nurizade Ziya Songülen". Fenerbahçe Müzesi Resmi Twitter Hesabı. fenerbahcemuze Twitter. 21 Ağustos 2019. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2019.
5. "(28 Haziran 1913 Tarihli) Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihçesi". Nasuhi Baydar. İdman (dergi). 23 Haziran 1913. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2019. Not: Bu yazı, 28 Haziran 1913 tarihli İdman Dergisi isimli Osmanlı dönemi mecmuasında yayımlanmış olunup, Fenerbahçe SK ilk futbolcularından ve eski başkanlarından Mehmed Nasuhi Baydar tarafından kaleme alınmıştır. Haberin transkripsiyon (tercüme) işlemi; Fenerbahçe Müzesi çalışanları tarafından gerçekleştirilmiştir.
6. "Ziya (Nurizade) Songülen'in Hayatından Kesitler". Nazan Songülen Karakaş. belgradlikoskorcuk.wordpress.com. 12 Ocak 2011. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2011. Alıntı: "Vazifeli olarak gittiği Avrupa'da Erna Valentin Meyer isimli Alman bir genç kızla tanışıyor. Erna, Alman bir bankerin kızı, iyi yetişmiş, eğitimli, konservatuvar mezunu, çok güzel bir kadın. Piyano çalıyor ve resim yapıyor. Akıcı İngilizce ve Fransızca konuşuyor ve yazıyor. Birbirlerine âşık oluyorlar ve evleniyorlar."
7. "Fenerbahçe ilk başkanını unutmadı". TRT Spor. TRT Spor. 22 Aralık 2017. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2017.
8. "Fenerbahçe Kurucusu Ziya Songülen'in hayatından kesitler". 12 Ocak 2011. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2011. Not: Kurtuluş Savaşı sırasında, 1921 Şubat ayında TBMM Hükümeti Bekir Sami Kunduh Heyeti ile Londra’ya giden Ziya Bey, Lozan Konferansı'na da katılmıştır. (NOT: Bu tarihler, Ziya Bey’in Ankara’da Atatürk ile ortak çalışma yaptığı tarihler. Lozan’a katılıp katılmadığını bilmiyorum, ama tarih ve zamana bakılırsa ve de babası Suat Bey son Osmanlı hariciyecilerinden olduğu göz önüne alınırsa, olası gibi duruyor.)"