Zeytin Dalı Harekâtı

Zeytin Dalı Harekâtı, Afrin Operasyonu veya Afrin Harekâtı, 20 Ocak 2018'de Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) ve Suriye Millî Ordusu (SMO) grupları tarafından Suriye'nin Halep ilinin Afrin ilçesi ile Azez ilçesine bağlı Tel Rıf'at kentine yönelik başlattığı askerî harekât. Türkiye, harekâtın amacının ülkenin varlığına tehdit olarak gördüğü ve terör örgütü olarak tanımladığı PKK, KCK, PYD-YPG ve Irak ve Şam İslam Devleti'ni (IŞİD) bölgeden uzaklaştırmak, sınır hattının ve bölgedeki halkın güvenliğini sağlamak ve kontrol altına almak olduğunu bildirdi. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Afrin'e yönelik harekât sonrasındaki hedefin Menbiç olduğunu açıkladı.

Zeytin Dalı Harekâtı
Suriye İç Savaşı · Türkiye-YPG çatışmaları
TSK ve Suriye Millî Ordusu kontrolündeki alanlar      SDG, PYD ve YPG'nin kontrolündeki alanlar      Suriye Silahlı Kuvvetlerinin kontrolündeki alanlar Daha detaylı, güncel ve interaktif harita için buraya göz atın.
Tarih 20 Ocak 2018 - 24 Mart 2018 (2 ay, 4 gün) [1] Bölge Afrin, Halep, Suriye, Suriye-Türkiye sınırı Sonuç Türk Silahlı Kuvvetleri ve Suriye Millî Ordusu zaferi Coğrafi Değişiklikler  • Raco ve Cinderes dahil 6 belde merkezi, 282 köy, 50'si stratejik nokta olmak üzere 332 nokta Türk Silahlı Kuvvetleri ve Suriye Millî Ordusu tarafından ele geçirildi.(26 Mart itibari ile)[2][3]  • Afrin şehir merkezi 18 Mart, Afrin ilçesi ise 24 Mart 2018'de tamamen kontrol altına alındı.[4][5]  • Kontrol altına alınan toplam alan 2.000 km^2 (26 Mart itibari ile)[6]
Taraflar
Türkiye Türk Silahlı Kuvvetleri Millî İstihbarat Teşkilatı[7][8] Suriye Geçici Hükûmeti Suriye Millî Ordusu	Suriye Demokratik Güçleri PYD[9] YPG YPJ Suriye hükûmeti[10][11] PKK (Türkiye iddiası)[12][13][14][15] KCK [16] Destekleyenler:  İran (iddia)[17] ABD (istihbarat, iddia)[18][19]
Komutanlar ve liderler
Bakınız: komutanlar	Bakınız: komutanlar
Çatışan birlikler
Bakınız: muharebe düzeni	Bakınız: muharebe düzeni
Güçler
6.400 kişi[20] (ilk gün) 5.000[21]-15.000[22] arası SMO askeri Silah ve araçlar:  • 72 adet F-16 Fighting Falcon[23]  • Leopard 2 tankları[24]  • T-155 Fırtına obüsleri[25]  • T-129 Atak helikopterleri [26]  • T-122 Sakarya roketatar sistemi [27]  • Roketsan Cirit füzeleri [28]  • BMC Kirpi zırhlı personel taşıyıcıları [29]  • FNSS ACV 300 Zırhlı personel taşıyıcı[30]  • Bayraktar İHA[31]	20.000 kişilik SDG gücü[32] (Şubat sonu) 8.000-10.000 kişilik YPG gücü[22][33] 1.500-5.000 kişilik YBŞ ve YJÊ gücü[34] 800 kişilik RGB gücü[9] +770 Suriye hükûmeti yanlısı USK, Şabi ve Bakır gücü[35][36][37] Silah ve araçlar:  • BGM-71 TOW tanksavar füzeleri[38]  • 9M113 Konkurs tanksavar füzeleri[39]  • FIM-92 Stinger füzeleri[40]  • BM-21 GRAD füzeleri[41]
Kayıplar
Türkiye iddiası[4][42] SMO: 320 ölü TSK: 54 ölü, 236 yaralı SOHR iddiası[43] SMO: 604 ölü TSK: 85 ölü SDG iddiası[44][45] 1.648+ ölü	Türkiye iddiası[46] 4.608 militan etkisiz hâle getirildi SOHR iddiası[43] 1584 ölü 91 ölü SDG iddiası[47][48][49] 820 ölü 62 ölü
Türkiye'de 9 sivil öldü, 100'den fazla sivil yaralandı[50] Suriye'de 289-500 sivil öldü, en az 1030 sivil yaralandı. (SOHR ve SDG[43][47]) 150.000–200.000 sivil göç etti.[51][52]

26 Mart 2018'e kadar Bülbül, Cinderes, Mabatlı, Raco, Şeran ve Şeyh Hadid belde merkezleri ile 282 köy, 6 köy altı yerleşim, stratejik 23 dağ veya tepe, 1 baraj, 1 havaalanı ve 1 üssün de dahil olduğu 50 stratejik nokta; toplam 332 bölge Türk Silahlı Kuvvetleri ve Suriye Millî Ordusu tarafından kontrol altına alındı. 18 Mart'ta Afrin kent merkezi, 24 Mart 2018'de ise Afrin ilçesinin tamamının ele geçirilmesi ile harekât, Türk Silahlı Kuvvetleri ve Suriye Millî Ordusu'nun askerî zaferi ile sonuçlandı.

Suriye İnsan Hakları Gözlemevi verilerine göre harekât boyunca 1584 YPG/PYD ve Suriye Demokratik Güçleri mensubu, 91 Suriye Silahlı Kuvvetleri mensubu asker, 604 Suriye Millî Ordusu askeri ve 85 Türk Silahlı Kuvvetleri personeli öldü. Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından yapılan basın açıklamalarında; 4.608 PKK/YPG/PYD ve IŞİD mensubunun etkisiz hale getirildiği, 320 SMO askeri ile 54 TSK askeri hayatını kaybettiği ve 236 askerin ise yaralandığı açıklandı. SDG kaynakları ile PKK'nın yayın organlarına göre ise; 1648'den fazla SMO ve Türk Silahlı Kuvvetleri personeli hayatını kaybetti, 820 SDG üyesi ve 62 Suriye Silahlı Kuvvetlerine mensup asker yaşamını yitirdi.

Arka plan

2012 yılında Afrin'in YPG kontrolüne geçmesi sonrası bir kontrol noktası

Suriye İç Savaşı sırasında, 2012 yazında Suriye ordusunun geri çekilmesiyle Halep iline bağlı Afrin şehri PYD kontrolüne geçti ve kanton şeklinde yönetim birimleri kuruldu. YPG, Ocak 2014'te de facto statüsündeki Afrin Kantonunda tek taraflı olarak özerklik ilan etti.[53] 2016 yılı başında ise Kuzey Halep'teki Tel Rıf'at'ı kontrol altına aldı.[54] Aralık 2016’da Afrin Kantonu, Cezire Kantonu ve Kobani Kantonu idari yöneticileri de facto statüdeki "Kuzey Suriye Federasyonu" kurduklarını açıkladılar. Fakat Fırat Nehri'nin batısında yer alan Afrin, diğer kantonlarla coğrafi olarak birleşmedi, etrafı Türkiye sınırı ve İdlib’de Şam yönetimine muhalif güçler tarafından çevrildi.[55] Bu gelişmelere karşılık Türkiye hükûmeti Afrin'deki YPG mevzilerine obüs saldırıları başlatma kararı aldı. Türkiye 2016-17 yılları arasında düzenlediği Fırat Kalkanı Harekâtı ile Suriye sınırındaki IŞİD hakimiyetini sona erdirdi. Ayrıca tek taraflı olarak ilan edilen Afrin ve Kobani Kantonu arasında bir tampon bölge oluşturarak PYD/YPG'nin Suriye'nin kuzeyinde Türkiye sınırı boyunca uzanan bir yönetim hattı oluşturmasını engelledi ve Afrin'in diğer kantonlarla birleşmesini önledi. Kuzey Suriye'de oluşturmaya çalışılan yeni yönetim koridoru Türkiye tarafından "terör koridoru" olarak tanımlandı.[56] Türkiye hem sınır güvenliği, hem Orta Doğu ülkeleriyle olan ticaretini korumak, hem de bölgede var olduğunu belirttiği "insani drama" son vermek adına bu koridoru bölmek istiyordu. Koridorun Akdeniz'e kadar uzanacağı endişesi ilk olarak Fırat Kalkanı ardından da Zeytin Dalı Harekâtı'na temel oluşturdu.[57]

Türkiye hükûmeti, PKK'nın Suriye uzantısı olarak gördüğü ve "terör örgütü" olarak tanımladığı PYD ve YPG'ye karşı operasyon hazırlıklarını 2017 yılı başından beri gerçekleştirmekteydi.[58] Bunun yanında gerek üst düzey yetkililer gerekse Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, sürekli olarak Kuzey Suriye'de bir operasyon olasılığından söz etmekteydi.[58] Ardından birkaç ay içinde zırhlı araç ve askerler Suriye sınırına çekildi.[59] Nisan 2017'de Rusya, YPG'yi saldırılardan korumak için amacıyla yapılan anlaşma uyarınca askeri birliklerini Afrin'e gönderdi.[60]

13 Ocak 2018 tarihinde ABD öncülüğündeki Birleşik Ortak Görev Gücü-Doğal Kararlılık Harekâtı tarafından yapılan açıklamada; koalisyonun ana unsurunu YPG'nin oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri'nden oluşan 30 bin kişilik Suriye Sınır Güvenlik Gücü kurulacağını ve bu gücün Türkiye-Suriye sınırı ile Suriye-Irak sınırına konuşlandırılacağı ilan edildi.[61] Türkiye karara sert tepki gösterdi ve "terör ordusu" olarak tanımladığı askeri gücün kurulması halinde Türkiye'nin ülkesine yönelecek her türlü tehdidi bertaraf etmeye kararlı ve muktedir olduğu, bir terörist ordusu kurulmasına izin vermeyeceği ve bu konuda gereken her türlü tedbirin alınacağını açıkladı.[62][63] Söz konusu sınır güvenlik gücü kurma adımının Afrin harekâtının ana etkenlerinden biri olduğu ifade edildi.[64][65]

Operasyon öncesinde Rusya'nın, Afrin'in hükûmet güçlerine teslim edilmesi ve bölgenin ortak korunması konusunda YPG yetkilileri ile görüştüğü fakat YPG tarafından bunun kabul edilmediği iddia edildi.[66][67][68][69] Bu kapsamda Suriye hükûmeti yetkilileri ile de görüşmelerin olduğu ve bu görüşmelerde Menag Hava Üssü'nü ve bölgedeki bazı kontrol noktaların devredilmesi konusunda olumlu görüşlerin olmasına rağmen tüm Afrin'i devredilmeyeceğinin anlaşılmasıyla görüşmelerin sonuçsuz kaldığı iddia edildi. Bununla birlikte Rusya'nın Afrin Operasyonu'na karşı takındığı tavır, Türkiye ile “İdlib karşılığında Afrin” pazarlığı yaptığı iddialarını gündeme getirdi.[70] Bu iddialar Türkiye Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın tarafından yalanlandı.[71]

Harekât öncesi Hatay'ın Reyhanlı ve Kırıkhan ilçelerindeki Türk Kara Kuvvetleri'ne bağlı tankların sevkiyatı, 20 Ocak 2018

TSK ile Fırat Kalkanı Harekâtına katılan çeşitli muhalif gruplar operasyon öncesinde otobüslerle Öncüpınar'da bulunan sınır kapısından Suriye tarafına taşındı.[72][73] Harekât öncesinde Türk Kara Kuvvetleri'ne bağlı tanklar Hatay'ın Reyhanlı ve Kırıkhan ilçelerinden Suriye-Türkiye sınırına taşındı. Genelkurmay Başkanı Hulusi Akar, MİT Müsteşarı Hakan Fidan ile birlikte 18 Ocak 2018 tarihinde Genelkurmay Başkanı Valery Gerasimov ile görüşmek üzere Moskova'ya gitti.[74] Ertesi gün Anadolu Ajansı Afrin'deki Rus birliklerinin çekilmeye başladığını bildirdi.[75]

19 Ocak 2018'de ​İngiltere merkezli Suriye İnsan Hakları Gözlemevi, YPG/PYD tarafından Suriye Millî Ordusu kontrolündeki Azez ilçesindeki sivil bir hastahaneye havan topu saldırısı düzenlemesi sonucunda bir sivilin hayatını kaybettiğini, 13 kişinin ise yaralandığını duyurdu.[76][77] Suriye Demokratik Güçleri sözcüsü ise bu iddiaları yalanladı.[77] Ayrıca Türkiye kaynaklarında YPG'nin Afrin'de yaşayan sivillerin çok sayıda çocuğunu zorla alıkoyup silah altına aldığı iddia edildi.[78]

Operasyon öncesi sınır bölgesine güvenlik gerekçesiyle yerleştirilen beton bariyerler 10 günlük hazırlık süresinde bazı noktalardan kaldırılarak Afrin'e giriş noktası görüntüsü verildi. Operasyonun başladığı sabah saatlerinde TSK ve ÖSO birlikleri daha önce hazırlanan bu noktalardan değil, yeni kurulan başka 7 giriş hattından Afrin'e giriş yaptı.[79]

Harekât

Türkiye Genelkurmay Başkanı Orgeneral Hulusi Akar ve kuvvet komutanları harekât merkezinden operasyon hakkında bilgilendirme yaptı.

Operasyonın başlaması sonrası açıklama yapan Suriye Demokratik Güçleri yetkilileri, 22 Ocak 2018

20 Ocak 2018'de Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Kütahya'da yaptığı açıklamada Türkiye'nin Afrin'e operasyonunun sahada fiilen başladığını ve Menbiç'e de harekât yapılacağını söyledi.[80][81][82] Aynı gün Türk Silahlı Kuvvetleri yaptığı yazılı açıklamada Suriye-Türkiye sınırında ve bölgede istikrarı sağlamak, Afrin'deki PKK, KCK, PYD-YPG ve Irak ve Şam İslam Devletine (IŞİD) mensuplarını etkisiz hâle getirmek ve bölge halkının bunların baskı ve zulmünden kurtarmak amacıyla "Zeytin Dalı Harekâtı" adlı askerî operasyonun 20 Ocak 2018'de yerel saatte 17:00'de başlatıldığını duyurdu.[83] Türk Silahlı Kuvvetleri, 21 Ocak 2018'de internet sitesinden yaptığı açıklamada harekâtın BMGK’nin terörle mücadeleye yönelik 1624, 2170 ve 2178 sayılı kararları ve Birleşmiş Milletler sözleşmesinin 51’inci maddesinde yer alan Meşru Müdafaa Hakkı çerçevesinde, Suriye’nin toprak bütünlüğüne saygılı olarak yapıldığını açıkladı ve YPG'ye ait 45 hedefin de imha edildiğini bildirdi.[84]

Zeytin Dalı Harekâtı, Türkiye Genelkurmay Başkanı Orgeneral Hulusi Akar tarafından Genelkurmay Başkanlığı Karargâhı'ndaki harekât merkezinden yönetilmektedir.[85] Özel olarak da 2. Ordu Komutanı İsmail Metin Temel bu harekâtı yöneten kişidir.[86]

Harekâtın ilk aşamasında 7 bölgede tespit edilen PYD/YPG ve IŞİDe ait sığınak, barınak, gözlem noktası ve mühimmat deposu olarak kullanılan 108 hedef 8. Ana Jet Üssü'nden kalkan Türk Hava Kuvvetleri'ne ait 72 adet F-16 Fighting Falcon savaş uçakları tarafından vuruldu.[23] Ayrıca Azez'in 6 kilometre güneyinde bulunan YPG'nin kontrolündeki Minniğ Askeri Hava Üssü bombalandı.[87] Özgür Suriye Ordusu birlikleri ise paralel olarak Azez'den Afrin'e doğru ilerlemeye başladı.[85] Bu birlikler dışarıdan sızmaları önlemek maksadıyla kollarına sarı bantlar taktı.[88]

YPG tarafından Afrin'in Suriye'nin bir parçası olduğu belirtildi ve Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esad'dan yardım isteyerek[89] sınıra asker gönderilmesi istendi.[90] Suriyeli Kürtler ve YPG operasyona Rusya'nın yeşil ışık yaktığını ve onların ihanetine uğradıklarını dillendirdi.[91][92] Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova ihanet suçlamalarını reddettiklerini açıkladı.[93] Pentagon ilk olarak Afrin'deki YPG güçlerini desteklemediklerini açıkladı[94] ve özellikle Fırat'ın doğusunda bulunan kendi denetimdeki SDG'ye bağlı YPG güçlerinin Afrin'e doğru ilerlemeleri durumunda onlara olan desteklerinin sona ereceğini belirtti.[95] ABD Savunma Bakanı James Mattis de harekât nedeniyle doğudaki bazı YPG birliklerinin Afrin'e kaydığını açıkladı.[96]

Millî Savunma Bakanı Nurettin Canikli operasyonda kullanılan mühimmatların tamamını savunma sanayisince yerli olarak üretilebildiğini ve mühimmat depoların sadece Afrin için değil, terör koridoru olarak görülen bölgenin tamamının temizlenmesine yetecek düzeyde olduğunu açıkladı.[97] Türkiye'de yer alanan bazı iddialara göre YPG'nin elinde ABD envanteri dışında NATO silahlarının da bulunduğu bilgisi verildi.[98]

Türk Silahlı Kuvvetleri operasyonun sekizinci gününde YPG'ye ait toplam 340 hedefin imha edildiğini duyurdu.[99][100] 28 Ocak 2018'de Burseya Dağı'nın tamamında kontrol sağlandı.[101] Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu operasyonda çeşitli uyuşturucu hapların bulunduğunu ifade etti. Anadolu Ajansı da bu hapların cesaret verici nitelikteki "Captagon hapı" olduğunu ve militanlarca kullanıldığını bilgisini paylaştı.[102] Operasyon sırasında YPG'nin kadın kolu olan YPJ'den bir kadın savaşçının Türk askerlerinin bulunduğu bölgede intihar saldırısı gerçekleştirdiği aktarıldı. 'Avesta Khabur' kod adını kullanan kadının Türk tanklarının yanında kendisini patlatması The New York Times tarafından ABD'nin Suriye politikasını intihar bombacılarıyla müttefik hâle getiren garip bir duruma soktuğu şeklinde yorumlandı.[103][104]

Türk Silahlı Kuvvetleri, 30 Ocak 2018'de Afrin'e havadan Türkçe, Kürtçe ve Arapça olmak üzere üç dilde bildiri attı. Bildiride halktan bölgede bulunan örgütlere karşı olunması istendi ve "Afrin Afrinlilerindir." mesajı verildi.[105] Aynı uygulama 3 dilde SMS gönderimi ile devam etti.[106] 31 Ocak 2018'de Darmık Dağı'nın güney yamacında betondan yapılma Abdullah Öcalan anıtının insansız hava araçları tarafından bombalandı.[107]

Harekâtın günlük ilerlemesi ve TSK ile Türkiye destekli ÖSO'nun ilerleyişi

YPG'li bir keskin nişancı, 4 Şubat 2018.

Türk Silahlı Kuvvetleri, 1 Şubat 2018'de Afrin'in kuzeyinde Ali Kar ve Zar köylerini YPG'den aldı. Ali Kar ve Zar köylerinin alınmasıyla birlikte Zehran bölgesi ile Şinkal köyü arasında toprak bütünlüğü sağlandı. Afrin'in kuzeyinde büyük bir bölge Türk Silahlı Kuvvetlerine geçti.[108] Yine aynı gün, Bülbül kasabası da YPG'den alındı. Böylece Türk Silahlı Kuvvetleri harekât boyunca ilk kez bir belde ele geçirmiş oldu.[109] Associated Press, YPG'nin Türkiye'yi durdurması konusunda Amerika Birleşik Devletleri'nden yardım istediğini iddia etti.[110]

Suriye Demokratik Güçleri sözcüsü Redur Xelil, düzenlenen basın toplantısında operasyonun başlamasından 1 Şubat tarihine kadar TSK uçakları tarafından 1893 kere bombardıman yapıldığını, toplam 72 kere çatışmaya girdiklerini, çatışmalarda toplam 473 Türk Silahlı Kuvvetleri ve ÖSO mensubunun öldürüldüğünü, 25 askeri aracın imha edildiğini iddia etti.[111] Agence France-Presse muhabiri Delil Süleyman da kent merkezinde yaşayan Afrinlilerin silahlanarak "topraklarını savunmak için harekete geçtiğini” belirtti. Süleyman, bu gruplardan bazılarının kısa süreli silah eğitimini alarak cephede, bazılarının ise cephe gerisinde görev almak için çatışma bölgelerine gittiğini ifade ederek "Kürt Gençlik Hareketi" adında yapıların oluşturulduğunu iddia etti.[112]

20 Ocak 2018'de hava harekâtı ile başlayan ve ertesi gün kara unsurların katıldığı harekâtta top atışları ve hava desteği TSK ve SMO ilerlemesini hızlandırarak Afrin'e ilerleyişte ivme kazandırdı. İlk bir aylık mücadelede Bülbül, Afrin şehir merkezi, Cinderes, Burseya Dağı ve Raco kentinde çatışmalar yoğunlaştı. TSK ve SMO birlikleri bu sürede Bülbül ve Burseya Dağı'nın yanı sıra Kilis sınırının karşısındaki önemli bölgeleri ele geçirdi ve YPG'nin kilis bağlantısı kesildi. Türkiye Genelkurmay Başkanlığı 19 Şubat itibarıyla aralarında bir belde merkezi ve 52 köyün de bulunduğu 78 noktanın ele geçirildiğini duyurdu. Suriye İnsan Hakları Gözlemevi (SOHR) de TSK ve SMO'nun Afrin'de bulunan köylerden yüzde 10'luk bir bölümünü ele geçirdiğini açıkladı.[113]

Türkiye destekli Özgür Suriye Ordusu'na bağlı 23. Tugay mensupları, 12 Şubat 2018.

2018 Şubat ayı itibarıyla çatışmadaki kayıplar arttı. Bir aylık periyotta TSK'dan 32 asker hayatını kaybederken, 170 asker yaralandı. ÖSO'nun da 60'tan fazla kayıp verdiği bilgisi 17 Şubat 2018 günü Recep Tayyip Erdoğan tarafından paylaşıldı.[114] ÖSO kayıpları hakkında net bir bilgi açıklanmasa da Suriye Gözlemevi 200 civarında ÖSO'lunun öldüğünü iddia etti, YPG ve SDG ise 400'den fazla ÖSO kuvvetini öldürdüklerini öne sürdü. Açıklamalarda kayıplar konusunda büyük farklar gözükse bile Genelkurmay Başkanlığı 19 Şubat 2018 tarihine kadar 1641 YPG militanın etkisiz hale getirildiğini paylaştı. SDG ve Suriye Gözlemevi ise bu sayının çok daha altında olan kayıp bilgisi paylaştı. Buna göre SDG ve YPG açıklamalarına göre kendi kayıpları 100, Suriye Gözlemevi'ne göre de 197 YPG militanı öldü.[113]

TSK tarafından düzenlenen hava harekâtlarında bir aylık süreçte azalmalar gözüktü. 20-26 Ocak arasında 340, 27 Ocak-2 Şubat arasında 198, 3-11 Şubat arasında 89 ve 12-16 Şubat tarihleri arasında 47 hava harekâtının düzenlendiği bilgisi Genelkurmay Başkanlığı tarafından paylaşıldı. Rusya jetinin şubat ayı içerisinde bölgedeki milis güçlerce düşürülmesi hava harekâtların azalmasındaki ana sebep olarak görüldü.[113]

Afrin'e giren Suriye hükûmeti yanlısı güçler, 22 Şubat 2018

Harekât Suriye ordusu veya Esad rejimi yanlısı milis güçler ile TSK ve ÖSO'nun çatışmasına da neden oldu. İlk olarak Suriye'nin YPG'lilere lojistik destek sağladığı bilgisi paylaşılırken,[10] daha sonra bu doğu kısımdan gelen YPG militanlarına güneyden koridor açılmasıyla devam etti.[11] Aynı zaman da PKK'nın Sincar bölgesinden Afrin'e birçok militanını gönderdiği iddia edildi.[15] Harekâtın 31. gününde Suriye devlet televizyonu Suriye ordusuna bağlı güçlerin Afrin'e gireceğini duyurdu. Bunun üstüne Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Suriye ordusunun Afrin'e YPG'yi arındırmak için girmesinde problem görmediklerini fakat destek için girilirse Türkiye'nin tavrının ağır olacağını açıkladı. 20 Şubat 2018'de Halep'ten Afrin'e Suriye Ulusal Savunma Kuvvetleri, Şabi milisleri ve Bakır Tugayı konvoyunun hareket etti. Türk Silahlı Kuvvetleri bu konvoya uyarı olarak top atışlarında bulundu. İddialara göre konvoy bu uyarı atışları sonrası 10 kilometre geri çekildi.[115] Afrin'e girmek isteyenler arasında Suriye Direnişi lideri Mihraç Ural'ın da olduğu iddia edildi.[116] Sputnik'in haberine göre ise konvoy geri çekilmedi, Afrin'e giriş yaptı.[117] Giden ilk grubun ardından Suriye hükûmeti yanlısı başka gruplarında Afrin'e giriş yaptığını duyuruldu.[118][119]

22 Şubat'ın akşam saatlerinde Afrin'e silah ve mühimmat taşıyan 30-40 araçlık YPG konvoyu Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından imha edildi.[120] 26 Şubat 2018'de toplamda ele geçirilen 115 nokta ile YPG'nin Türkiye sınırıyla bağlantısı tümüyle kesildi.[121] Daha sonra çatışmalar Raco ve Cinderes'te yoğunlaştı. TSK ve ÖSO 6 Mart 2018'de Roco'da kontrolü sağladı. Raco ve Cinderes’ten Afrin’e ulaşan kara yollarının da ele geçirildiği bilgisi paylaşıldı.[122] 6 Mart tarihinde Suriye Demokratik Güçleri bileşenleri Rakka'da yaptıkları basın toplantısında Afrin dışında yer alan ve Fırat'ın doğusunda IŞİD'e karşı koalisyon güçleriyle birlikte görev yapan güçlerini Afrin'e gönderme kararı aldığını duyurdu.[123][124] Bu gelişmeden birkaç gün önce ABD Savunma Bakanlığı yetkilileri çok sayıda SDG mensubunun operasyonları terk ettiğini ve Afrin'e gittiğini belirtmişti.[96][125] Afrin'e geçen Devrimciler Ordusu'na bağlı yaklaşık 1.700 kişinin Deyrizor'dan hareket ettiği bildirildi.[96][126][127] Raco beldesinin ele geçirilmesinin ardından 8 Mart 2018 günü Afrin'in güneyindeki Cinderes beldesi de TSK ve ÖSO tarafından ele geçirildi.[128] Böylelikle harekâtın 47’nci gününde Afrin merkezine güneybatı ve kuzeydoğudan 8–10 km kadar yaklaşıldı.[129]

Şehir merkezinin ele geçirilmesi

13 Mart'taki açıklamasında TSK, 12 Mart günü Afrin kent merkezinin tamamen kuşatıldığını ve civardaki önemli bölgelerin ele geçirildiğini belirtti.[130] Takip eden günlerde civardaki çok sayıda köy ele geçirildi. 17 Mart günü doğudan batıya ve batıdan doğuya ilerleyen TSK birlikleri Afrin'in kuzeyinde buluştu.[131] Afrin ilçe merkezine ilk olarak 23:45'te TSK Özel Kuvvetleri girdi.[132] 18 Mart 2018'de Afrin ilçe merkezi Türk Silahlı Kuvvetleri ve Suriye Millî Ordusu tarafından kontrol altına alındı. TSK yaptığı açıklamada harekâtın devam ettiğini ve kontrol altına alınan bölgelerde operasyonların sürdürülmekte olduğunu açıkladı.[4] Başbakan Yardımcısı ve Hükûmet Sözcüsü Bekir Bozdağ da bölgede hayatın normalleşmesi için adımlar atılacağı, imar faaliyetlerine girileceği, gıdaya ve sağlığa erişimde sorun yaşanmaması için adımlar atılacağını açıkladı.[133]

Afrin şehir merkezi 48 saatten kısa bir sürede düştü.[134] TSK daha önce şehir merkezinde düzenlenecek operasyonlar için Özel Kuvvetlerini göndermiş, aynı zamanda hendek, mayın ve çeşitli patlayıcı tuzaklar için insansız araçlarını da bölgeye sevk etmişti.[135] Kürt güçleri yaptığı açıklamada çekilmelerine gerekçe olarak sivillerin zarar görmemesini engellemek şeklinde açıkladı. Afrin Kantonu idari meclisi eş başkanı Osman Şeyh İsa "Türkiye ile savaşta yeni bir evreye girdiklerini" öne sürerken bundan sonra vur-kaç tekniği ile mücadele edeceklerini açıkladı.[136] PYD eski eşbaşkanı Salih Müslim "Geri çekilmek savaşı kaybetmek anlamına gelmez" ifadelerini kullandı ve çatışmaların gerilla savaşı tarzında devam edeceğini belirtti.[137]

Merkezde sağlanan kontrol sonrasında özellikle Fransız haber ajansı AFP'nin geçtiği fotoğraflar ile ÖSO'dan bazı kişilerin kapalı durumdaki bazı iş yerlerinde evlerde yağma faaliyetinde bulundukları iddia edildi.[138] Türkiye Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın yağma haberlerini dikkate aldıklarını ve olayın incelendiğini açıkladı.[139] ÖSO yaptığı açıklamada yağmaya karışan iki mensubuyla ilişilerinin kestiğini ve yaptırımlara devam edileceği açıklandı.[140] Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu "Buralarda bir şikayet veya talep gelirse titizlikle inceleriz." diyerek yağmaya ve insanlık suçlarına müsaade etmeyeceklerini ve bu konuda hassas oldukları açıkladı.[141] Recep Tayip Erdoğan da bazı gruplarda ganimet anlayışının olduğu ve duruma hemen müdahele edildiğini söyledi.[142]

Siviller

Hârekatın başlamasını takip eden günlerde çeşitli sivil kayıplar yaşanırken farklı sayılarda sivil kayıp iddiaları da ortaya atıldı. Sınırın Suriye tarafındaki YPG kontrolündeki alandan Türkiye'ye yönelik olarak çok sayıda roket saldırısı gerçekleşti. Gece veya gündüz vakitlerinde Kilis ve Hatay'daki evlere,[25] çeşitli yerleşim yerlerine, Çalık Camii'ne,[143] iş yeri ve insanların toplu olarak bulunduğu alanlara isabet eden roket saldırıları yaşandı.[144] Türkiye başbakanı Binali Yıldırım 15 günde 94 roket ve füze saldırısının yapıldığını, 7 sivilin hayatını kaybettiğini ve 113 kişinin yaralandığını açıkladı.[145] TSK bu roketlere ÇNRA ve top atışlarıyla karşılık verdi.[146] Afrin'deki YPG milis güçlerince sadece Türkiye'ye değil, Fırat Kalkanı Harekâtı ile kontrol altına alınan Azez'e ve El-Bab'a yönelik roket saldırılarında da onlarca sivil zaviyat yaşandı.[147] YPG bu saldırılarının kendilerince gerçekleştirilmediğini öne sürdü.[148] ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson da YPG'den aldığı bilgilere dayanarak Türk mevkidaşı Mevlüt Çavuşoğlu'na YPG mevzilerinden Türkiye tarafına roket atılmadığını iddia etti.[149] Çavuşoğlu da Tillerson’a “Kaynaklarını check et, bizimle onların ağzıyla konuşmayın” cevabını verdiğini ifade etti.[150]

Afrin'de sivillerin, çocukların ve kadınların YPG milis güçlerinde canlı kalkan olarak kullanıldığını öne süren Türkiye,[25] bu konuda Cenevre Sözleşmeleri gereğince neler yapılabileceği hükûmetçe ele aldı. Bu doğrultuda milis güçlerin olduğu bölgelerden halkın uzaklaşması için olanak sağlanıp, duyuru ve anonslar yapılacağı, uluslararası yasalar gereği süre tanıma uygulaması gibi farklı yöntemlerin gerçekleştirileceği bildirildi.[151] Kuşatma sonrasında ise halka “teröristlerin kalkanı olmamaları, terör mevzi ve barınaklarından uzak durmaları”; PYD/PKK’lı teröristlere de “teslim olmaları” yönünde havadan Arapça ve Kürtçe bildiriler atıldı.[152]

YPG kaynakları da Türk Silahlı Kuvvetleri'nin sivil kayıplara ve yaralanmalara neden olduğunu öne sürdü.[148][153] The Independent Orta Doğu muhabiri Robert Fisk ve The Guardian muhabiri Martin Chulov operasyonun Afrin'de yaşayan mültecileri, kadınları, çocukları ve bebekleri etkilediğini ifade ederek çatışmalar ile yaşanan sivil kayıplara ilişkin bilgi verdiler.[154][155][156] Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova,[157] UNICEF ve Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres'in sözcüsü Stephane Dujarric de benzer görüşler paylaştı.[158] Uluslararası Af Örgütü hem TSK hem YPG kaynaklı saldırılarda sivil kayıpların olduğunu aktardı. "İki tarafın da sivilleri ayırmaksızın bombardıman yaptığını" bildiren kuruluş, YPG ve TSK sorumluluğunda olduğu iddia edilen saldırıları raporladı.[159][160]

SANA, YPG ve Suriye İnsan Hakları Gözlemevi 17 Şubat 2018'de Türkiye'nin Afrin'de zehirli gaz kullandığını ve 6 sivilin etkilendiğini iddia etti.[161][162] Fakat bu iddialar doğrulanamayarak dezenformasyon olarak kaldı. ABD öncülüğündeki IŞİD karşıtı koalisyon bu konuda doğrulanmış bilgiye sahip olmadıklarını açıklarken,[163] Beyaz Saray bunu 'son derece olasılık dışı' olarak gördü.[164] Konu Birleşmiş Milletler gündemine de geldi ve BM’nin Suriye Özel Temsilcisi Staffan de Mistura iddianın şu an için doğrulanamadığını açıkladı.[165] Benzer şekilde iddianın doğrulanamadığı bilgisi Müzakere Yüksek Komitesi (HNC) tarafından da paylaşıldı.[166] Lahey merkezli Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü (OPCW) de kimyasal silah kullandığı iddialarını doğrulayacak kanıt bulamadıklarını açıkladı.[167] İddia Türkiye tarafından "kara propaganda" olarak görülürken, Mevlüt Çavuşoğlu "Güvenilir kaynağınız nedir? Yalan söylemeyi bırakın" şeklinde açıklama yaptı.[162] Genelkurmay Başkanı Hulusi Akar da "kullanılan silah ve mühimmat dâhil tüm faaliyetlerin Silahlı Çatışma Hukuku'na uygun ve meşru zeminlerde sürdürüldüğü" ifadesinde bulundu.[168]

Sivil kayıplar konusunda genel olarak farklı iddialar öne sürüldü. İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) sadece 21, 27 ve 28 Ocak tarihli üç bombardımanda 26 sivilin öldüğünü tespit ettiklerini öne sürerek Türkiye'nin sivil ölümlerinin engellenmesi için gerekli önlemleri almadığını savundu.[169] UNICEF de operasyonun birinci haftasında "11 çocuğun öldüğü ve daha fazlasının da yaralandığına dair" bilgilerin kendilerine ulaştığını açıkladı. Suriye Gözlemevi 20 Şubat 2018'e kadar 70'ten fazla sivilin hayatını kaybettiğini öne sürerken, SDG ise sivil can kaybının 180 civarlarında olduğunu öne sürdü.[113] Sivil kayıplar konusu genel olarak Türkiye tarafından propaganda ve güvenilir olmayan kaynaklara dayanan haberler olarak görüldü. Recep Tayyip Erdoğan, TSK, bakanlar ve diğer hükûmet yetkililerince siviller konusunda gerekli hassasiyetin verildiği ifade edildi. Türk Silahlı Kuvvetleri yaptığı açıklamada iddialara cevap vererek 'sadece teröristler ve bunlara ait barınak, sığınak, mevzi, silah, araç ve gereçlerin hedef alındığını, sivil ve masum kişilerin zarar görmemesi için her türlü hassasiyetin gösterildiğini', bu tarz iddiaların propaganda olduğunu iddia etti.[170] Millî Savunma Bakanı Nurettin Canikli ise TBMM'deki Afrin oturumunda bölgede TSK ve ÖSO eksenli sivil zayiatın olmadığını,[171] sivil hassasiyeti olmasa operasyonun on beş günde bitebileceğini öne sürdü.[172] Canikli bir diğer açıklamasında sivil kayıp iddiaları için "Bir zayiat varsa onlar sivil gibi görünen, görünmek isteyen ama etek giymiş teröristlerdir. Karıştırmamak lazım, onlar sivil değil, onlar terörist" ifadelerini kullanırken,[173] Genelkurmay Başkanı Hulusi Akar ise masum ve sivillerin kendileri için dokunulmaz olduğunu belirtti.[174]

Göçler

28 Şubat 2018'de, Birleşmiş Milletler'in İnsanî İşlerden Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısı Mark Lowcock, "yerel yetkililer" olarak tanımladığı PYD/PKK'nın sivillerin daha güvenli yerlere gitmesini engellediğini, Türk makamlarının ise, Afrin'e insanî erişimi sağlama konusundaki istekliliklerini vurguladıklarını belirtti.[175] Afrin'in TSK ve ÖSO tarafından kuşatılmasından sonra göç dalgası yaşanmaya başladı. Bazı Afrinliler çevre köy ve kasabalardan şehir merkezine doğru yer değiştirdi. Birçok vatandaş harekât nedeniyle mağdur olduğunu açıklarken, Türkiye ise sivillerin zarar görmemesi için tüm önlemleri aldığını belirtti.[176] SDG kaynakları 18 Mart 2018 tarihinde sivillerin kentten çıkarıldığını iddia ederken, Afrin Kantonu idari yöneticileri de 200 binden fazla sivilin göç ettiğini savundu.[47][55] Birleşmiş Milletler Suriye İnsani Yardım Koordinatörlüğü Afrin'den yaklaşık 100 bin kişinin evlerini terk ettiğini açıklarken,[177] bu sayı muhaliflere yakın Suriye İnsan Hakları Gözlemevi tarafından 150 bine çıkarıldı.[178] BM açıklamasında 75 bin civarında insanın Tel Rıfat, Nubl, Al-Zahraa ve çevredeki diğer köylere göç ettiği belirtildi.[177] Şehir merkezinin ele geçirilmesi sonrasında Bekir Bozdağ ve AFAD Başkanı Mehmet Güllüoğlu'dan bölgede hayatın normale dönmesi için çalışmalar yapılacağını açıkladı. Güllüoğlu Türk Kızılayı ile beraber Afrin'e yönelik geri dönüşler için sivillerin gıda kolisi, hijyen paketi, su ve diğer ihtiyaçların giderilmesi adına çalışma başlattıklarını açıkladı.[179] Takip eden günlerde Kızılhaç Tel Rifat'a giden Afrinlilere insanı yardım götürürken,[180] Türk Kızılayı ve AFAD da Afrin şehir merkezi ve diğer belde merkezlerine insani yardım ulaştırdı.[181]

Çatışan taraflar

Türkiye ve müttefik kuvvetleri

Türk Silahlı Kuvvetleri'ne bağlı askerler Burseya Dağı'nda

Harekâta Türk Silahlı Kuvvetleri komutası altındaki Türk Kara Kuvvetleri'nin 2. Ordu ve 1. Komando Tugayı ve Suriye Millî Ordusu kara birliği olarak katılmaktadır. İlk etapta TSK'ya bağlı yaklaşık 6.400 askerin Afrin'e girdiği belirtildi.[20] Bunun yanında Türk Hava Kuvvetlerine bağlı savaş uçakları, ilerleyen TSK ve SMO birliklerine destek verdi.[23] Şubat 2018'de 50 tim halinde hendek operasyonlarında görev almış Jandarma Özel Harekât (JÖH) ve Polis Özel Harekât (PÖH) birlikleri Afrin kent merkezinde meskûn mahal operasyonlarına katılmak üzere sınır bölgesine sevk edildi.[182][183] 26 Şubat 2018'de JÖH ve PÖH timleri Gaziantep'in İslahiye ilçesinden Afrin'e geçti.[184] Ayrıca operasyona 64 köy korucusu katıldı.[185] Millî İstihbarat Teşkilatı da operasyonda aktif rol almış; SMO birliklerinin koordinasyonunu, yönlendirilmesini ve hava saldırıları sonrası hedef belirleme konusunda istihbarat toplama faaliyetlerinde bulunmuştur.[7][8]

Afrin'i de içeren Suriye-Türkiye sınırındaki bölgelere girecek olan Suriye Millî Ordusu yapısındaki grupları içeren Havar Kilis Operasyon Odası isimli yapı Mart 2016'da oluşturulmuştu.[186] Bu kapsamda Afrin'de TSK ile birlikte savaşan çok sayıda ÖSO tugayı oluşturulmuştur. Çoğu Türkiye tarafından askerî eğitime tabi tutulan bu grupları içeren Zafer Bloğu, Birinci Lejyon, İkinci Lejyon ve Üçüncü Lejyon isminde çatı örgütler kurulmuştur. Bununla birlikte bu organizasyonlardan bağımsız tugaylar da vardır. Zafer Bloğu Seçkin Ordu (Azadi Taburu'nu içerir), Şam Lejyonu ve Torunlar Ordusu'ndan; Birinci Lejyon Semerkand Tugayı, Muntasir Billah Tugayı ve Fatih Sultan Mehmet Tugayı'ndan; İkinci Lejyon Sultan Murad Tugayları (Sultan Süleyman Şah Tugayı'nı içerir), Hamza Tümeni (Kürt Şahinleri'ni içerir) ve El-Mutasım Tugayı'dan; Üçüncü Lejyon ise Şam Cephesi (Kuzey Fırtına Tugayı ve Ahrar uş-Şam'ı içerir) ve Kuzey Ordusu'ndan oluşur. Bu çatı örgütlerden bağımsız olan gruplar ise Fastaqim Birliği, Mare Askeri Konseyi, Ahrar al-Sharqiya, Ahl al-Diyar, 9. Tugay, Saladin Torunları Tugayı, Mashaal Tammo Tugayı, Kamışlo Kalkanı, Afrin Kalkanı, 23. Tugay ve Mustafa Tugayı'dır.

Adalet ve Kalkınma Partisi'nin operasyon sonrası SMO hakkında yaptığı bilgilendirmede Türkiye'nin Zeytin Dalı Harekâtı'ndaki SMO ile hareket etmesini Fırat Kalkanı Operasyonu'na benzer olduğunu belirtti.[187] The Independent yazarlarından Patrick Cockburn imzalı bir haberde yeniden yapılandırılan ÖSO gruplarının içerisinde IŞİD'in eski mensuplarının ve çeşitli radikal islamcı grup üyelerinin olduğu iddia edildi.[188]

Suriye Demokratik Güçleri ve müttefik kuvvetleri

Afrin'in ormanlık alanlardaki YPG militanları

Afrin'de YPG, YPJ, Devrimciler Ordusu (Kürt Cephesi ve Devrimci Kalkan Tugayı adıyla iki tabur olarak), Kuzey Demokratik Tugayı, Süryani Askerî Konseyi, İdlip Askeri Konseyi ve Demokratik Kuzey Güneşi Tugayı gibi Suriye Demokratik Güçleri'nin (SDG) bileşeni olarak savaşan birden fazla grup vardır. Aynı zamanda Suriye dışı yabancı militanları içeren YPG Enternasyonal[189][190] ve SDG bünyesinde kurulan Anti-Terör Birimleri adlı özel kuvvetler de çatışmalara girmiştir.[191] Şubat ayı sonunda Afrin'de SDG bünyesinde yaklaşık 20.000 kişilik gücün bulunduğu belirtildi.[32] Anadolu Ajansı, YPG'nin Afrin'de esir tuttuğu IŞİD militanlarını Türk Silahlı Kuvvetlerine karşı savaştırmak için serbest bıraktığı ve bünyesine kattığını iddia etti.[192][193] 8 Mart 2018'de SDG yöneticilerinden Ebu Ömer El İdlibi, 1.700 kişilik Devrimciler Ordusu gücünü Deyrizor'dan Afrin'e sevk etme kararı aldıklarını açıkladı.[126][194]

SDG'nin bileşeni olmayan, fakat Zeytin Dalı Harekâtı'nda TSK ve SMO ile çatışmalara giren çeşitli güçler de bulunmaktadır. Afrin Bölgesi'nde kurulan Asayiş, Toplum Koruma Güçleri, Öz Savunma Güçleri ve Rojava Gençlik Birliği çatışmalarda yer almıştır. Bunun yanında Enternasyonalist Özgürlük Taburu adıyla ortaklaşan Birleşik Özgürlük Güçleri, MLKP, RUIS, TKP/M-L, TKEP/L, MLSPB, Komünist yeniden inşa ve Antifaşist Eylem Güçleri de çatışmalara katıldı.[195] Şubat 2018'de ise Irak'ın Sincar bölgesinde daha önce IŞİD'e karşı savaşan Yezidilerin oluşturduğu Sincar İttifakı bileşenleri olan Şengal Direniş Birlikleri ve Ezidi Kadın Birimleri de SDG'ye destek vermek için Afrin'e geldi.[34][196] Bu gruplardan ayrı olarak "Halk Cephesi" adıyla TSK ve ÖSO'ya saldırı düzenleyen grupların olduğu bilgisi de basına yansıdı.[197][198]

"Halk Güçleri" adındaki[199][200] Suriye hükûmeti yanlısı paramiliter güçler harekâtın başlamasının 31. gününde Suriye-Türkiye sınırını korumak ve SDG'ye destek vermek için Afrin'e geldi. Ulusal Savunma Kuvvetleri, Şabi milisleri, Bakır Tugayı ile Nubl ve Al-Zahraa şehirlerinden gelen hükûmet yanlısı milis kuvvetler farklı gruplar halinde bölgeye yerleşti.

Tepkiler

Medya

Başbakan Binali Yıldırım 21 Ocak 2018 günü Türkiye'deki basın kuruluşları temsilcilerini istişarede bulunmak ve görüş alışverişinde bulunmak üzere toplantıya çağırdı. Muhalif medya temsilcilerinin de davet edildiği toplantıda hükûmetin hassasiyetleri ve medyadan olan beklentilerini içeren 15 maddelik bir liste sunuldu. Listede harekâtın sivil halka değil terör örgütlerine yönelik yapıldığı amacının ön planda tutulması, harekâtın sadece YPG değil IŞİD'e yönelik de olduğu bilgisinin es geçilmemesi, sivil ve askeri kayıp haberlerinde titiz olunması gerektiği ve teyit edilemeyen görüntü ve açıklamalara itibar edilmemesi, istihbarati yönde tehlike yaratacak konum bilgilerinin paylaşılmaması, psikolojik savaş unsuru açısından PYD'nin moralini artıracak haberler yapılamaması ve doğru ve birincil bilgilere ulaşmak adına hükümletin görevlendirdiği Bekir Bozdağ ve Mahir Ünal ile temas kurulması gerektiği vurgulandı.[201] Temsilcilere PKK/PYD'nin moralini artıran haberlerin dikkate alınmaması beklentileri hakkında Sınır Tanımayan Gazeteciler, amacın Türkiye medyasını hükûmet ve savaş hedeflerine hizmet ettirmek olduğu yönünde açıklama yaptı.[202] İnsan Hakları Derneği, Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu ve Türkiye Gazeteciler Sendikası bu listeye tepki gösterdi ve yaşanan durumun sansür olduğunu ifade etti.[203]

Başbakan toplantıda yaptığı açıklamada görüş farklılıklarına rağmen harekâtın başladığı günü takip eden bir sonraki günde medyadaki birlikteliğin güzel bir fotoğraf olduğunu söyleyerek “Demokratik bir ülkeyiz farklı sesler olabilir, bunlar her şey yolunda giderken problem teşkil etmez ancak dünyanın gözü üzerimizdeyken beka meseleleriyle karşı karşıyayken birlikte olabilmek önemli” ifadelerini kullandı. Yıldırım, ilgili durumun "bir sansürden çok sadece kamuoyunun doğru bilgilendirilmesini içeren bir beklenti" olduğunu savundu ve "PKK/PYD ve yabancı basının manipülasyonlarının olabileceğine" dikkat çekerek duyarlı olunması gerektiğini vurguladı.[204]

Operasyon sonrası basın kuruluşlarının operasyona yaklaşımıyla ilgili The Economist Türkiye'deki ana akım medyanın Afrin'deki savaşı sadece Türkiye hükûmeti ve ordunun gösterdiği açıdan haberleştirdiğini belirtti. Ayrıca "Türk ordusu Afrin'de tek bir sivile bile zarar vermeden 2 binden fazla YPG'liyi 'etkisiz hale getirdiğini' savunuyor. Tek bir ana akım medya kuruluşu bile bu sayıları sorgulamadı." ifadeleriyle ölü ve yaralılara dair verilerin de tam olarak aktarılmadığını veya buna cesaret edilemediğini savundu.[205]

22 Şubat tarihinde bölgeye silah ve militan taşıyan YPG'ye ait 30-40 araçlık konvoy Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından vuruldu. Genelkurmay Başkanlığı konvoyun imha edilmesine ait videoyu YouTube sayfasından yayınladı. Youtube ertesi gün görüntülerin "şiddet barındırdığı veya görsel açıdan rahatsız edici olduğu" gerekçesi ile erişime engelledi.[206] Bunun üzerine TSK resmî twitter hesabından görüntüleri yayınladı. Gelen tepkiler üzerine YouTube videoyu yeniden erişime açtı.[207]

Harekât boyunca birçok kişi ve medya kuruluşu sosyal medya hesabı üzerinden yalan haber, dezenformasyon, manipülasyon ve kara propaganda amaçlı paylaşımlarda bulundu. Ayrıca, başka çatışmalarda çekilen pek çok fotoğraf ve video Afrin operasyonunda çekilmiş gibi sosyal medya ve medya kaynakları üzerinden yayınlandı.[208] PYD eski eş genel başkanı Salih Müslim, 14 Eylül 2014 tarihinde Beşar Esad güçlerinin Doğu Guta'ya düzenlediği hava saldırısında yaralanan çocukların yer aldığı görseli, "Türkiye, Afrin'de katliam yapıyor" iddiasıyla resmî twitter hesabından paylaştı. Müslim fotoğrafın gerçeği yansıtmadığı ortaya çıkarılınca hesabından kaldırdı.[209] 1983 Erzurum depremi'nde dört çocuğunu kaybetmiş bir annenin, enkaz altından çıkarılan çocuklarının cansız bedenleri önünde ağlamasını gösteren 1984 World Press Photo ödülü sahibi fotoğraf Afrin'de çekilmiş gibi servis edildi.[210][211] Afrin şehir merkezinin ele geçirilmesinin ardından başka bir paylaşımda, 2015'te IŞİD'in Rakka'da Yezîdîlerin evlerinden yağmaladıkları malları sattığı bir pazar yerine ait görsel, Afrin'de yağmalanıp Azez ilçesinde satılıyormuş gibi gösterildi.[212] Milliyet ve Habertürk tarafından yayınlanan haberde Şeyh El Hadid bölgesindeki operasyonu gösterdiği iddiasıyla video görüntüsü yayınlandı. Bu görüntünün 2010 çıkışlı Medal of Honor adlı video oyununa ait olduğu ortaya çıktı.[213] Benzer olarak a Haber'in yayınladığı ve Afrin'de çekildiğini iddia ettiği görüntüler Rusya'nın 2012 yılında Kafkasya'da yaptığı bir askeri tatbikata ait olduğu ortaya çıktı.[214]

Gözaltı ve tutuklamalar

Türkiye İçişleri Bakanlığı harekâtın başlamasını takip eden süreçte 26 Şubat 2018 tarihine kadar 845 kişinin sosyal medyada Afrin paylaşımları ile terör propagandası yapma, provokatif söylem, halkı kin ve düşmanlığa itme, dezenformasyon, karşıtlık verme, izinsiz gösteri ve benzeri birçok gerekçe ile gözaltına alındığını, hakkında işlem yapıldığı veya tutuklandığı bilgisini paylaştı.[215] Tutuklananların Türk Ceza Kanunu'nun 301. maddesi'nden yargılandığı belirtildi.[216]

Kadıköy'de 21 Ocak'ta operasyonu protesto etmek isteyen bir gruba polis izin vermedi, bu gruptan izinsiz gösteri yaptıkları iddiasıyla 13 kişi gözaltına alındı, 11'i tutuklandı.[217] Demokratik Toplum Kongresi (DTK) Eş Başkanı Leyla Güven,[218] EMEP Genel Başkan Yardımcısı Mehmet Türkmen ve Bursa il başkanı sosyal medya paylaşımları nedeniyle tutuklandı.[219][220] Partinin Antep il başkanı ise gazete dağıtarak terör propagandası yaptığı gerekçesiyle tutuklandı.[221] Aynı gerekçe ile Halkevleri Eş Genel Başkanı da dahil 12 Halkevleri üyesi gözaltına alındı.[222] Halkların Demokratik Partisi (HDP) milletvekilleri Adem Geveri, Bedia Özgökçe Ertan ve Lezgin Botan hakkında da sosyal medyadaki paylaşımları nedeniyle 'terör örgütü propagandası yapmak' suçlamasıyla fezleke hazırlandı.[223] Aralarında HDP Eş Genel Başkanı Serpil Kemalbay'ın da bulunduğu 17 kişi de 'halkı sokağa dökmeye ve çatışma çıkarmaya çalışma' gerekçesiyle gözaltına alındı.[224] Kemalbay daha sonra adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı.[225] Furkan Vakfı üyeleri Afrin Operasyonu'na karşı çıkan paylaşımlar nedeniyle "terör propagandası ve suç örgütü kurma" gerekçeleriyle 30 Ocak'ta başlatılan operasyonda vakıf kurucusu Alparslan Kuytul'un da aralarında bulunduğu 20 kişi gözaltına alındı.[226] Ardından 2 Şubat 2018 tarihinde vakıfa hukûmet tarafından kayyım atandı.[227] Kuytul ve 4 vakıf çalışanı 8 Şubat günü çıkarıldığı mahkemece tutuklandı.[228]

Türk Tabipleri Birliği (TTB) merkez konseyi üyesi doktorlar savaşın bir halk sağlığı sorunu olduğu yönündeki açıklaması üzerine 30 Ocak günü gözaltına alınıp 5 Şubat 2018 günü serbest bırakıldılar.[229] Sağlık Bakanı Ahmet Demircan, Bakanlık olarak Merkez Konsey üyelerinin görevlerine amaç dışı faaliyet gösterilmesi gerekçesiyle son verilmesi için dava açtığını ifade etti ve TTB'nin Türk tabiplerini temsil edebilecek noktada olmadığını belirtti.[230] Dünya Tabipler Birliği TTB'nin açıklamasını tamamen desteklediğini ve doktorların ve ulusal tabip kuruluşlarının savaşın ve silahlı çatışmaların yol açacağı insani sonuçlar konusunda hükûmetleri uyarma görevinin Dünya Tabipler Birliği'nin açık politikasının bir parçası olduğunu belirtti.[231] TTB'nin açıklaması kimi yurtdışı bileşiklerden destek alırken,[232] aynı zamanda ülke içerisinde tepkilere de neden oldu. Recep Tayyip Erdoğan TTB üyelerini terör sevicileri olarak yorumlarken,[233] çeşitli tabip odaları da TTB'nin kendilerini temsil etmediğini açıkladı.[234]

Afrin'de TSK ve TDÖSO'nun kontrolü sağlamasını takip eden günlerde Boğaziçi Üniversitesi'nde harekâtta hayatını kaybeden askerler için 'Afrin Lokumu' dağıtan öğrencilere ile 'Savaşın lokumu olmaz' sloganı atan öğrenciler arasında yaşanan gerginlik sonrasında lokum dağıtan gruba saldırdıkları öne sürülen bazı öğrenciler gözaltına alındı.[235] Rektörlük açıklamasında "saldırının, her vatansever gibi kabul edilemez bulunduğu, ayrıca ifade özgürlüğüne yapılan bir saldırı olarak" yorumlanırken,[236] Fenerbahçe, Galatasaray, Beşiktaş ve Trabzonspor'un bazı üniversite taraflar grupları ortak bir açıklama ile #ÜniversitelerdeTeröristİstemiyoruz etiketi altında bildiri yayımladı.[237] Gözaltına alınanlardan 14 öğrenci tutuklandı.[238]

Etkiler

Ekonomi

Türkiye Maliye Bakanı Naci Ağbal harekâtın Türkiye ekonomisine olumsuz bir etki yapmayacağını hatta olumlu bir etki yaratacağını ifade etti.[239] Benzer bir görüş Başbakan Binali Yıldırım'dan geldi.[240] Türkiye Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi harekâtın olumsuz bir etki yaratacağı düşüncesini Türkiye ekonomisine haksızlık olacağını, Türkiye'nin 40 yıldır terörle mücadele ettiğini ve ülke güvenliği olmazsa ticaretin olmayacağını belirtti.[241] Türkiye Kültür ve Turizm Bakanı Numan Kurtulmuş harekâtın ekonomiye yük olduğunu fakat ülke güvenliğinin ekonomiyi canlandıracağını ifade ederek turizm konusunda olumsuz bir durumun olmayacağını ekledi.[242] Türkiye Kalkınma Bakanı Lütfi Elvan "Ekonomimiz aynı ordumuz gibi güçlü ve sağlamdır." derken,[243] Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek ise ekonomide harekât eksenli bir olumsuzluğun beklenmediğini ve 2018 Dünya Ekonomik Forumu'nda yatırımcılarla yaptığı toplantılarda Afrin konusunun gündeme gelmediğini ifade etti.[244]

Harekâtın süresi, askeri kayıplar ile ABD ve Rusya ile olan ilişkilerin seyri ekonomiyi etkileyecek başlıca nedenler olarak gösterilirken,[245] Türkiye'nin Suriye'de işgal görünümü vermemesi, niyet açıklığı, ciddi reaksiyonların olmaması ve çıkacak maliyetin fiyatlanması gibi gerekçeler de etkinin sınırlı olacağına yorumlandı.[246]

Harekâtın başlamasını seyreden 13 günlük süre zarfında Borsa İstanbul art arda rekor düzeyde seyretti.[247][248][249] Türk lirası Amerikan doları karşısında değer kazandı. Borsa İstanbul Başkanı Himmet Karadağ "Bu tür operasyonların normalde ekonomiyi aşağı yönde etkilemesi gerekir." ifadelerini kullanarak yurt içi ve yurt dışı yatırımcı eksenininde pozitif güçlü alımlar ile beraber endeksin yukarı yönlü hareket ettiği açıkladı. JPMorgan "Türkiye Gezisi Notları" başlıklı raporunda harekâtın başta ABD olmak üzere uluslararası bileşiklerden ciddi bir reaksiyonla karşılaşmamasın yatırımcılara güçlü yatırım psikolojisi olarak geri döndüğünü belirtildi. Genel olarak bu periyotta doların dünya genelindeki durumu, cari açığın rahat finasesi ve ciddi bir uluslararası reaksiyonun olmaması Türk ekonomisinde Afrin harekâtı etkisini 13 günlük sürede dengeledi.[250] 2018 Ocak ayı Tüketici Güven Endeksi de önceki aya oranla yüzde 26,53 artarak 87,50 seviyesine çıktı. Bu artışta harekâtın 11 günlük seyrinin de etkisi olduğu kaydedildi.[251] 7 Mart'ta Moody's Türkiye'nin kredi ve not görünümünü düşürdü. Öne sürülen gerekçelerde Kuzey Suriye'deki askeri hareketliliğin ve ABD ile değişen ilişkilerin jeopolitik bir risk doğurduğu da sıralandı.[252] Bu karar Türk yöneticilerince siyasi bulundu ve tepkiye neden oldu. Türk ekonomistler de kararın etkilerinin sınırlı düzeyde olacağı görüşünü paylaştı.[253]

Arkeolojik, kültürel ve tarihi yapıların zarar görmesi

24 Ocak 2018 tarihinde, akşam namazı kılındığı sırada YPG tarafından atılan bir roket 1682 yılında ibadete açılan Kilis'teki tarihi Çalık Camii'ne isabet etti. Saldırıda 2 kişi hayatını kaybetti, 6 kişi yaralandı ve camide büyük hasar oluştu.[254][255][256][257][258] Saldırının ardından Gaziantep Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından başlatılan restorasyon çalışmaları bir yıl sürdü ve cami 24 Ocak 2019'da tekrar ibadete açıldı.[259] 26 Ocak'ta TSK tarafından yapılan bombardıman sonrası Halep'in kuzeybatısında yer alan Ayn Dara Tapınağı büyük oranda yıkıldı.[260] Kent merkezinin ele geçirildiği gün ilçe merkezinde bulunan Demirci Kava heykeli, Türkiye destekli Özgür Suriye Ordusu mensupları tarafından yıkıldı.[261]

Siyaset

Türkiye

Harekât genel olarak Türkiye tarafından, terörle mücadele kapsamında görüldü. Türkiye sınırlarını terör örgütü olarak gördüğü milis gruplardan temizlemek, Suriye İç Savaşı öncesindeki demografik yapıyı yeniden kurmak, Türkiye'deki Suriyeli mülteciler için güvenli bir alan oluşturmak, Türkiye'de 350 bin civarında olduğu öne sürülen Afrinlinin kendi topraklarına dönmesi[262] ve Hatay ve Kilis'e atılan roketlerin engellenmesi gibi birçok neden meşruiyet gerekçeleri olarak sıralandı.[263] Bu noktada "Afrin bölgesinde, PKK/KCK/PYD-YPG ve DEAŞ'a mensup teröristleri etkisiz hale getirmek ve dost ve kardeş bölge halkını bunların baskı ve zulmünden kurtarmak" harekâtın en temel nedeni olarak açıklandı.[264] Bu nedenle AKP hükûmeti harekâtın BM kararlarına uygun olduğu, Kürt halkına yönelik olmadığı sadece terör endişesi için yapıldığını göstermek ve sivil kayıplar konusundaki dezenformasyonları engellemek adına yurt dışında kamu diplomasisi yapacak heyetler oluşturdu.[265] İç siyasette harekât eksenli Türkiye destekli Özgür Suriye Ordusu'nun meşruiyeti,[266] Kızıl Elma miti,[267] Afrin merkeze girilip girilmeyeceği,[268] Beşşar Esad rejimi ile iletişim önerisi gibi birçok tartışma yaşandı.[269]

Suriye

Suriye hükûmeti Türkiye'nin Afrin'e yönelik harekâtının başlamasından hemen sonra resmi olarak kınadı.[270] Harekâtı bir işgal girişimi olarak gördü ve 1 Şubat 2018'deki bakanlık açıklamasında buna göre yanıt verileceği açıklandı.[271] Suriye Dışişleri Bakanlığı da konuyu bir mektupla BMGK'ya bildirdi.[272] Afrin şehir merkezinin ele geçirilmesinin ardından Suriye Dışişleri Bakanlığı 19 Mart'ta Birleşmiş Milletler Türkiye Sekreterliği ve Genel Sekreterliğe gönderdiği iki mektupta "Türkiye'nin işgalinin BM Tüzüğü'nün ilke ve amaçlarına aykırı, yasadışı ve uluslararası hukuka aykırı olduğu" belirtildi ve Afrin'den çekilmesini istedi.[273]

ABD-Türkiye ilişkileri

Eski Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Barack Obama'nın son dönemlerinden itibaren ABD-Türkiye ilişkileri çeşitli sebeplerden dolayı gergin durumdaydı.[274] Bu gerginlik ABD'nin kendi denetiminde kurduğu ve YPG'nin ana eksende olduğu SDG ile olan ilişkileri ve bu milis grubun ABD tarafından modern silahlar ile donatılması ile farkı bir boyuta ulaştı.[275] Türkiye'nin tepkisine neden olan bu gelişmeler devamında ABD'nin Türkiye-Irak-Suriye sınırına DSG bileşenlerinden 30 bin kişilik Suriye Sınır Güvenlik Gücü kurmak istemesiyle devam etti.[276] Ardından Türkiye'nin peşi sıra Afrin'e gerçekleştirdıği harekât ABD'nin tepkisine neden oldu.[277] Tepkinin ABD açısından en görünür nedeni harekâtın DSG bileşenindeki YPG milislerinin IŞİD'e karşı mücadelede dikkatlerini dağıtacağı ve milislerin Afrin'e kayacağı yönünde oldu. Nitekim Fırat Nehri'nin doğusunda bulunan YPG güçlerinden bir kısmı Afrin'in güneyinden Beşşar Esad rejiminin lojistik ve jeopolitik desteğiyle geçti. Doğudan Afrin'e kayan milisler Pentagon tarafından teyit edilirken tam olarak kaç kişinin geçtiği bilgisi YPG tarafından güvenlik gerekçesiyle açıklanmadı.[278] Daha önce ABD'den  Afrin'deki YPG'lileri desteklemedikleri ve SDG'ye bağlı YPG güçlerinin Afrin'e kaymaları durumunda onlara olan desteklerinin sona ereceği açıklaması yapılmıştı.

IŞİD'in Suriye'deki varlığının azaldığı yönündeki sorgulamaların yapıldığı bir dönemde[279][280][281][282][283] yaşanan tartışmalar Menbic ile devam etti. Menbic başta olmak üzere Fırat'ın batısındaki ABD ve YPG varlığı Türkiye tarafından birincil tehdit unsuru olarak görülüyordu. Türkiye Cumhurbaşkanının Afrin sonrasında Menbic'i hedef göstermesi burada etkin olan ABD'nin karşıt tepkisine neden olurken uluslararası medya organları da iki ülke arasında sıcak çatışma riskinin olduğu haberlerini geçti.[284][285][286] Sonrasında ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson'un Türkiye ziyareti gerçekleşti. Ziyarette iki ülke arasında sorunların doğrudan çözümü için normalleşme toplantılarının yapılması kararlaştırıldı.[287][288]

Almanya-Türkiye ilişkileri

Almanya'dan yapılan ilk açıklamada Türkiye'nin sınırlarını güvende tutmadaki meşruluğu ifade edilerek itidal çağrısı yapıldı.[289] Almanya Dışişleri Bakanı Sigmar Gabriel Türk&Kürt çatışmasının ciddi risklere neden olabileceğini ve her iki tarafın IŞİD'e karşı mücadelede ciddi çabalar verdiğini ifade ederek Suriye'de insani durum, istikrar ve barış eksenli bir açıklama yaptı.[290] Devamında iki ülke arasındaki dönemsel krizlerin de etkisiyle Alman yapımı Leopard 2 tanklarının modernizasyonu konusu gündeme geldi. Bu tankların Zeytin Dalı Harekâtı'nda kullanıldığı teyit edildi.[24] Daha önce de sorun yaratan tank modernizasyonu Alman yönetimince yeni hükûmet kuruluncaya dek askıya alındı.[291] Bu durum Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'nun tepkisine neden oldu.[292] Almanya'da ise iki ülkenin silah ticareti tartışma konusu oldu.[293] Yeşiller Partisi Türkiye'ye silah ihracatı durdurulsun çağrısında bulundu.[294] Harekât karşıtı açıklamalar diğer partilerce de yinelendi.[295] Meclis oturumunda ise bütün partiler harekâtı uluslararası hukuka aykırı olarak gördü.[296]

Alman Ekonomi Bakanlığı tarafından yazılı soru önergesine verilen yanıtta Zeytin Dalı Harekâtı'nın başlamasından sonra Türkiye'ye 4 milyon 400 bin euro değerindeki askeri malzeme İçin Alman hükumetinin 20 ayrı anlaşmaya izin verdiği kaydedildi.[297]

Köln'de gerçekleştirilen harekât karşıtı gösterilerde PKK bayraklarına ve Abdullah Öcalan posterlerine izin verilmezken YPG bayraklarına izin verildi. AFP'nin aktarmasına göre gösterilerde çeşitli taşkınlıklar da meydana geldi.[298] Daha öncesinde ise Hannover-Langenhagen Havalimanı'nda harekât eksenli arbede yaşanmıştı. Hannover Polisi sözcüsüne göre biranda gerçekleşen Kürt yanlısı gösterinin Türk hava yolu şirketinin olduğu bölgeye ilerlemesi sonrasında Türk yolcuların tepkisiyle karşılaştı ve olay kavgaya dönüştü.[299] Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da Almanya ile olan ilişkileri sorgulayarak Alman polisini eleştirdi.[300]

Harekât genel olarak Almanya'da çeşitli gerginliklere neden oldu. Cami ve Türk derneklerine yönelik saldırılarda artış gözlendi.[301][302] PKK ve YPG'ye yakın kişi ve grupların düzenlediği gösteriler bazı şehirlerde şiddete dönüştü. Almanya Demokratik Kürt Toplumu Merkezi adlı örgüt tarafından organize edilen ve polis kaynaklarına göre 13 bin kişinin katıldığı Köln'deki gösterilerde Abdullah Öcalan posterleri de açılanca polis müdahalesi gerçekleşti.[302]

TSK'nın Afrin'in %50 ila %70'inde kontrolü sağladığı Mart 2018'de Almanya'nın çeşitli kentlerinde Türklere ait çok sayıda cami, dernek, kuruluş, ve iş yeri kundaklandı veya taşlı saldırılara uğradı. Alman polisi verdiği bilgilerde Afrin'e yönelik harekâtla bağlantılı sloganların sprey boyalarla yazıldığı bildirdi. Anadolu Ajansı'nca paylaşılan fotoğraflarda cami duvarlarına Almanca olarak "Her yer Afrin” (Afrin ist überall) ve "YPG” yazıldığı görüldü.[303] Bu saldırıların PKK/YPG yandaşlarınca düzenlediği düşünülürken, bazı saldırılar PKK/YPG’ye yakın internet siteleri üzerinden üstlenildi.[304] Almanya'daki Türk toplumunun temsilcileri saldırıların arkasında PKK/YPG olduğundan eminken, Berlin polisi siyasi argümanları dışlamadı fakat internet üzerinden yapılan saldırı çağrıları ile eylemler arasındaki varsayımları destekleyecek kaynaklara sahip olunmadığını belitti.[305] Alman emniyeti genel olarak eylemlerinin radikal Kürtler tarafından yapıldığı tezi üzerine yoğunlaştı.[306] Saldırlar çeşitli tepkilere neden oldu.[307][308] Türkiye ilgili eylemlerden duyulan endişe ve rahatsızlıktan dolayı 13 Mart 2018'de Almanya'ya nota verdi.[309]

TSK ve TDÖSO'nun Afrin'de kontrolü ele geçirmesini takip eden günlerde Angela Merkel Türkiye'nin güvenliği konusundaki tüm meşru menfaatlerine karşın Afrin'de olanları kınadıklarını ve durumun kabul edilemez olduğunu açıklayarak yaşanan göçler ve sivillerin durumu ekseninde bir açıklamada bulundu.[310] Türkiye Dışişleri Bakanlığı da yaptığı açıklama ile Merkel'i yaşananlara terör örgütü merceğinden bakmakla suçladı. Devamında ilgili açıklamanın dezenformasyona dayanan talihsiz bir açıklama olduğu ifade edilerek harekâtın sivillere zarar vermeyecek şekilde yürütüldüğü ve bunun emsal bir durum olduğu ekledi.[311]

Fransa-Türkiye ilişkileri

Fransa Savunma Bakanı Florence Parly Zeytin Dalı Harekâtı'nın başlamasından kısa bir süre sonra, katıldığı bir televizyon programında harekâtın durdurulması çağrısı yaptı.[312] Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ni acil olarak Suriye'deki genel insani durumu konuşmak üzere toplantıya çağırdı.[313] İlgili toplantıda Türkiye'ye sakinlik çağrısı yapıldı. Fransa’nın BM Daimi Temsilcisi François Delattre de Türkiye'nin güvenlik kaygılarını anladıklarını belirterek Beşşar Esad ve IŞİD'e karşı işbirliğinin önemine dikkat çekti.[314] Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron 31 Ocak 2018 günü "Operasyon, Türk sınırını tehdit eden bir terörist potansiyele karşı savaşmaktan öteye gidip, başka bir hal alırsa, örneğin bir işgale dönüşürse, o zaman bizim için gerçek bir sorun teşkil eder" ifadelerini kullandı.[315] Türkiye başbakanı Binali Yıldırım Macron'a cevaben işgal mantığı ile hareket edilmediğini söyleyerek Fırat Kalkanı Harekâtı'nı örnek gösterdi ve "düşüncesi sakat" sözlerini ekledi.[316] Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da Macron'un sözlerine tepki göstererek "Biz Fransa değiliz, Cezayir'i ve Mağrip ülkelerini işgal edelim" diyerek Fransız Cezayiri ekseninde Afrika'daki Fransa sömürgeleri örneklerini gösterdi.[317][318] Devamında Macron ikinci bir açıklama yaparak Çavuşoğlu'nun açıklamalarından Türkiye'nin sınırlarını güvende tutmak ve bölgede uzun süre kalmayı amaçlamadığı çıkarımını yaptı.[319][320]

TSK ve TDÖSO'nun Afrin'de kontrolü ele geçirmesi sonrasında Macron yaptığı yeni açıklamada Türkiye'nin güvenlik kaygılarını göz önünde bulundurmaları gerektiğini ancak Suriye gibi egemen bir ülkede işgali asla desteklemeyeceğiz. ifadelerini kullandı.[321]

Hollanda-Türkiye ilişkileri

Hollanda Dışişleri Bakanı Halbe Zijlstra, Türkiye'nin kendisini ve sınırlarını savunma hakkına sahip olduğunu, ancak operasyonun engellenmesi gerektiğini belirtti. Bununla birlikte Hollanda Parlamentosu'na verdiği mektupta Afrin'deki operasyonla birlikte saldırıya uğrayan YPG ve Kürt güçlerinin IŞİD'e karşı uluslararası koalisyonla birlikte savaşmasından kaynaklı IŞİD ile ortak mücadeleyi etkileyeceğini ifade etti.[322] Zijlstra bir diğer açıklamasında ise "YPG masum değil" diyerek onları hiçbir zaman desteklemediklerini, bunun bir Kürt-Türk çatışması olmadığı ve ülkesinde de bunun böyle olması gerektiğini ifade ederek harekâta ilişkin "Türkiye'ye karşı açıkça saldırılar oldu. Türkiye'nin kendini savunması için yeterli işaretler var." diyerek[323] PKK ile PYD'nin bağlantılı olduğunu söyledi.[324] Harekât 2017 yılı Mart ayından beri gergin olan ikili ilişkilerin yumuşatılması için bakanlar nezdinde girişimlerin olduğu bir döneme denk geldi. Hollanda'da yayımlanan Trouw adlı gazete, Dışişleri Bakanlığı kaynaklarına dayandırdığı haberinde Hollanda'nın harekât hakkındaki tutumunun ülkeler arasındaki diyaloğun hızlanmasına etki ettiğini bildirdi. Hükûmet de muhalafet partilerinden iletilen "Türkiye'nin kınanması" yönündeki çağrıları dikkate almadı. Türkiye'de ise Hollanda'nın Ankara Büyükelçiliği maslahatgüzarına duyulan memnuniyet iletildi. Aynı zamanda dışişleri bakanları nezdinde görüşmeler yapıldı.[324]

Hollanda Başbakanı Mark Rutte, TSK ve TDÖSO'nun Afrin'de kontrolü sağlamasını takip eden günlerde Avrupa Birliği (AB) ve NATO'da kınanması için öneri verdiklerini fakat bu konuda destek bulamadıklarını açıkladı.[325]

Rusya-Türkiye ilişkileri

Harekât başlamadan önce YPG'yi korumak için askeri birlik gönderen[60] Rusya'nın, Afrin'in hükûmet güçlerine teslim edilmesi ve bölgenin ortak korunması konusunda YPG yöneticileri ile görüştüğü fakat bunun YPG tarafından kabul edilmediği iddia edildi.[66]

Türkiye Genelkurmay Başkanı Hulusi Akar ile Millî İstihbarat Teşkilatı Müsteşarı Hakan Fidan'ın 18 Ocak'ta Moskova'ya yaptıkları ziyarette Suriye'deki gelişmeler öncelikli konu olarak belirlendi. 20 Ocak'ta Afrin'deki Rus askerlerinin çekildiği bilgisi Rusya Savunma Bakanlığı tarafından teyit edildi. Harekâtın ilk günü Rusya Dışişleri Bakanlığı, gelişmeleri endişeyle izlendiğini belirterek Türkiye'ye itidal çağrısı yaptı.[326] Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov "ABD'nin başına buyruk davranışları sonunda Türkiye’yi de çıldırttı" açıklamasında bulundu.[327] BBC İzleme Servisi'ne göre Rusya; Türkiye'nin harekât gerekçelerini meşru olarak gördü. Bu durumun oluşmasında ABD'nin YPG'ye ölçüsüz silah yardımında bulunmasının etkili olduğu öne sürüldü.[328] Genel olarak Rusya'dan harekâta yönelik ciddi bir tepki gelmedi. Operasyon süresince Rusya yetkililerinin açıklamalarında ve Rusya medyasındaki haberlerde YPG'ye yönelik bir tutum değişimi gözlendi.[328] YPG Rusya'yı Kürtlere ihanet etmek ve satmakla suçlarken, Rusya bu suçlamaları kabul etmedi.[93] 31 Ocak'ta Rusya Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Mariya Zaharova Suriye'nin kuzeyindeki durumun ciddi bir endişe konusu olduğunu ve Rusya'nın tarafları diyaloğa çağırdığını söyledi. Sivil ölümlerin meydana geldiğini belirten Zaharova "Gelen bilgilere göre ölüm sayısı siviller de dahil olmak üzere birkaç yüz kişiye ulaştı" ifadelerini kullandı.[157] Rusya'nın Ankara Büyükelçisi Aleksey Yerhov harekâtı izlediklerini belirterek itidal çağrısını yineledi.[329] Suriye hükûmeti yanlısı güçler Afrin'e giriş yaptığı gün Erdoğan ile Putin arasında telefon diplomasisi de gerçekleşti.[330] Harekât Türkiye'de Amerikan karşıtlığının arttığı, Rusya'dan S-400 alımının yapıldığı, Türkiye, İran ve Rusya arasında Suriye konulu zirvelerin yapıldığı bir döneme denk geldi.[331] Rusya'nın Suriye'de Türkiye gibi toprak bütünlüğünden yana olması ve Rusya'nın bir NATO müttefikini yanına çekmek istemesi görüşleri de ikili ilişkiler başlığında çeşitli analistlerce ortaya atıldı.[332]

Rusya'nın Zeytin Dalı Harekâtı'na görece desteklemesinin arkasında, destek verdiği Suriye hükûmet güçlerinin radikal islamcı gruplara düzenlediği operasyonların önünü açmasının olduğu görüşleri ortaya atıldı.[333][334] Zira Afrin operasyonu devam ederken İdlib, Hama ve Halep çevresindeki El-Nusra Cephesi unsurları Suriye ordusu tarafından büyük ölçüde yenilgiye uğratıldı. Ayrıca Türkiye'nin müttefik halinde olduğu grupları kendi kontrolü altında tutması sonucunda Abu Duhur kentini ve askeri hava alanını kontrol altına aldı.[335] Tüm bu gelişmelerle birlikte Rusya medyasında Türkiye'nin kontrolü altındaki grupların Afrin'de kalması karşılığında, Rusya'nın Suriye barış süreci için Ocak 2018'de Soçi'de düzenlenen uluslararası toplantıya Türkiye'nin desteklediği muhaliflerin katılımını desteklediği görüşleri de ortaya atıldı.[336][337] Ancak Rusya, Mihraç Ural gibi Türkiye ve desteklediği grupların karşıtında yer alan Suriye hükûmeti yanlısı isimlerin de Soçi'daki toplantıya katılmalarını sağladı.[338] İki ülkenin Afrin konusunda anlaşmasında; Rusya'nın asıl hedefinin Suriye'deki cihatçı grupların yenilgiye uğratılması amacına yönelik olduğuna dair pek çok görüş ileri sürüldü. Heinrich Böll Stiftung Derneği İstanbul Direktörü Kristian Brakel Die Welt gazetesine verdiği demeçte; Rusya'nın operasyona destek vermekteki amacının Türkiye'nin İdlib'de cihatçı grupların Suriye Ordusu'na saldırmasının önüne geçmek olduğunu ve Türkiye hükûmetinin Soçi'deki barış görüşmelerinde bu bölgeyi bir koz olarak kullanmak istediğini belirtti.[339] Nitekim Zeytin Dalı Operasyonu sonrasında Humus kırsalının kuzeyi ve Hama kırsalının güneyinde Rusya'nın arabuluculuk ettiği Suriye Silahlı Kuvvetleri ile silahlı gruplar arasında yapılan anlaşma yapıldı. Anlaşma uyarınca bazı silahlı gruplar tüm ağır silahlarını Suriye ordusuna teslim ederek Rusya'nın güvencesi altında Türkiye destekli grupların olduğu Afrin ve Cerablus'a sevk edildi. Bu anlaşmanın önceden tasarlandığı ve bu nedenle Türkiye'nin Afrin'e yönelik operasyonuna Rusya tarafından onay verildiği yorumları yapıldı.[340] Benzer olarak Sputnik'e konuşan Suriye-Türkiye Dostluk Komitesi Koordinatörü ve Şam Üniversitesi öğretim görevlisi Mehmet Yuva; Fırat Kalkanı Harekâtı başladıktan sonra Halep'in doğusundaki, Afrin operasyonu başladığında ise Şam'ın doğusundaki cihatçı grupların yenilgiye uğratıldığına dikkat çekti. Yuva; daha önceki süreçlerde Suriye ordusunun cihatçı grupların hakimiyetindeki bir bölgeye saldırı yaptığında başka bir bölgeden diğer cihatçı gruplarca saldırıya uğramaya başladığına vurgu yaparak, Türkiye merkezli operasyonlar sonrasında bu durumların gerçekleşmediğini vurguladı. Ayrıca bu grupların Türkiye himayesinde olmaması halinde bölgelerde başka devletlerle veya ordularla birlikte hareket ederek Suriye, Rusya veya İran kuvvetlerine saldırması ihtimalinin yüksek olduğunu, bu nedenlerle Rusya'nın Türkiye ile anlaştığını belirtti.[341]

Rusya-Türkiye ortaklığı harekât sonrası Afrin'in demografisinin değiştiği iddia edildi.[342][343] İki ülkenin harekât öncesinde anlaşmasında etkili olan Suriye'nin çeşitli yerlerindeki grupların Afrin'de toplanması, bunların El-Nusra Cephesi'ne karşı kullanılması ve daha sonra silahsızlandırılması amacına yönelik olarak; büyük çoğunluğu Araplardan oluşan yaklaşık 60 bin cihatçı ve aileleri Afrin merkezine getirildiği iddia edildi.[340][342]

Demokratik Toplum Hareketi Yürütme Kurulu Üyesi Aldar Xelîl hukûmet güçlerinin Afrin'e gelmek istediğini ancak Rusya'nın bunu kabul etmediğini iddia etti.[344]

Ayrıca bakınız

• Fırat Kalkanı Harekâtı
• Barış Pınarı Harekâtı‎
• Bahar Kalkanı Harekâtı
• Azez Muharebesi (2012)
• Türkiye-PKK çatışması
• Suriye İç Savaşı sırasında Suriye-Türkiye sınırındaki çatışmalar

Kaynakça

1. "AİHM'den Afrin başvurularına ret". Sputnik. 16 Kasım 2018. Erişim tarihi: 27 Kasım 2018.
2. "TSK birlikleri Afrin'in kuzeyinde buluştu". Anadolu Ajansı. 17 Mart 2018. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
5. "TSK: Afrin tamamen kontrol altına alındı". BBC Türkçe. 24 Mart 2018. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2018.
6. "Bozdağ: Türkiye'nin Afrin de işi bitmemiştir". Doğan Haber Ajansı. 26 Mart 2018. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2018.
7. "Intelligence agency MİT playing active role in Turkey's Afrin operation" (İngilizce). Hürriyet Daily News. 21 Ocak 2018. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2018.
8. "Erdogan's plans for Afrin might not sit well with Syria" (İngilizce). Al Monitor. 26 Ocak 2018. 8 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2018.
9. "Rojava Gençlik Birliği 800 gençle direniş saflarında yerini aldı". Özgürlükçü Demokrasi. 28 Şubat 2018. 28 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2018. Seferberlik çağrısıyla ... PYD Gençlik birimi ... direnişte yerlerini aldı.
10. "Assad quietly aids YPG against Turkey". Al Jazeera. 11 Şubat 2018. Erişim tarihi: 11 Şubat 2018.
11. "Suriye Afrin'de YPG'ye ne kadar destek veriyor?". BBC Türkçe. 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2018.
12. "4 Şubat 2018, TSK". Türk Silahlı Kuvvetleri. 5 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2018.
13. "ABD ilk kez "PYD" yerine "PKK" dedi". NTV.com.tr. 26 Ocak 2018. Erişim tarihi: 31 Ocak 2018.
14. "İşte Afrin'e giden PKK konvoyu!". NTV. Erişim tarihi: 6 Şubat 2018.
15. "Barzani'nin önemli adamından çarpıcı sözler: Karşı çıktı, kurşuna dizildi". Hürriyet. 22 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2018.
16. "KCK: Efrin, AKP-MHP faşist çetelerine mezar haline getirilmelidir". Fırat Haber Ajansı. 21 Ocak 2018. Erişim tarihi: 21 Şubat 2018.
17. "Assad, Iran support Kurdish forces against Turkey in Syria's Afrin with key weapon systems" (İngilizce). Almasdar News. 9 Şubat 2018. 12 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2018.
18. Babacan, Nuray (15 Şubat 2018). "Büyük kuşku... Türk askerlerinin yerini teröristlere ABD mi bildirdi?". Hürriyet. Erişim tarihi: 16 Şubat 2018.
19. Erturan, Ahmet Fatih (28 Ocak 2018). "ABD'den PKK'ya anlık istihbarat". Yeni Şafak. Erişim tarihi: 22 Şubat 2018.
20. "Fotoğraflarla Zeytin Dalı Harekatı". Sputnik Türkiye. 22 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2018.
21. "What you need to know about the "National Army" role in the battle of Afrin" (İngilizce). = Nedaa-sy. 19 Ocak 2017. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
22. "Turkey deploys thousands of FSA rebels at Syria border" (İngilizce). Al Jazeera. 20 Ocak 2018. 2 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2018.
23. "Zeytin Dalı Harekatı başladı! Harekâta katılan 72 savaş uçağı üslerine döndü". Türkiye gazetesi. 20 Ocak 2018. 20 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
24. "Reuters: Türkiye Afrin'de Leopard 2 tanklarının kullanıldığını teyit etti". Deutsche Welle Türkçe. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
25. "TSK, Afrin'e yönelik 'Zeytin Dalı Harekatı' başlattı". Sputnik. 20 Ocak 2018. 20 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
26. "Atak helikopterleri ilk kez sahada". Sözcü. 24 Ocak 2018. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
27. "İşte Afrin'i dar eden milli silahlar". Hürriyet. 26 Ocak 2018. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
28. Ergan, Uğur (25 Ocak 2018). "Teröre 'cirit' atışı". Hürriyet. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
29. "Mayınlar 'Kirpi'yle güvenli şekilde aşılıyor". Star. 22 Ocak 2018. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
30. Aleppo: Qasioun Lens With The FSA Troops Over Afrin Fronts 25-1-2018, Qasioun News Agency, Erişim tarihi: 8 Mart 2018
31. "'Milli İHA'lar Afrin'de ilk kez kullanılıyor". Sputnik. 22 Ocak 2018. 23 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2018.
32. Eric Schmitt; Rod Rordland (28 Şubat 2018). "Amid Turkish Assault, Kurdish Forces Are Drawn Away From U.S. Fight With ISIS". The New York Times. 28 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2018.
33. "Russische Militärs verlassen Afrin vor türkischem Einrücken - Medien" (Almanca). Sputnik Almanya. 19 Ocak 2018. 19 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
34. "Large YPG/YBS Convoy Arrived Afrin Through Goernment-held Area to Combat Turkish Forces" (İngilizce). Southfront.org. 6 Şubat 2018. 7 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2018.
36. "Esad rejimine bağlı güçler Afrin'e girdi' iddiası". Habertürk. 20 Şubat 2018. 21 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2018.
37. "Breaking: Second wave of pro-Syrian Army forces enter Afrin to bolster Kurdish defenses" (İngilizce). Almasdar News. 21 Şubat 2018. 21 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2018.
38. "Teröristler ABD füzesiyle saldırdı". Hürriyet. 1 Şubat 2018. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
39. "YPG'li teröristlerde bu silah ilk kez görüntülendi!". Sözcü. 1 Şubat 2018. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
40. "Marines firing Stinger missiles used in Kurdish propaganda against Turkey". Marine Corps Times. 24 Ocak 2018. Erişim tarihi: 4 Şubat 2018.
41. "Son dakika... YPG'ye ağır darbe! Zeytin Dalı Harekatı'nda son durum..." Milliyet. 24 Ocak 2018. Erişim tarihi: 10 Şubat 2018.
42. "Erdogan says 3,747 terrorists 'neutralized' in Afrin op" (İngilizce). 25 Mart 2018. 26 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2018.
43. "After 54 Days of Controlling the Area, Turkish Warplanes Bomb North of Afrin, In Conjunction with Ground Shelling Accompanies A Direct Confrontation Between the Kurdish And Turkish Forces" (İngilizce). Suriye İnsan Hakları Gözlemevi. 11 Mayıs 2018. 26 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2018.
44. "The Statistics Of The Military Operations Since The Start Of The Turkish Aggression On Afrin On 20-Jan-2018" (İngilizce). Suriye Demokratik Güçleri. 7 Mart 2018. 11 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2018.
45. "YPG claims deadly attack on pro-Turkish militias in Afrin" (İngilizce). Rudaw. 25 Mart 2018. 29 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2018.
46. "Türk Silahlı Kuvvetleri Basın Bilgi Notu (29 Haziran – 05 Temmuz 2018)". Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanlığı. 21 Ocak 2019. 23 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2019.
47. "Afrin administration: The war has moved to another stage" (İngilizce). Fırat Haber Ajansı. 18 Mart 2018. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
48. "At least 48 Syrian pro-gov't fighters killed during Afrin battle: report" (İngilizce). Almasdar News. 5 Mart 2018. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2018.
49. "BREAKING: Turkish airstrike hits Syrian forces near Afrin, 6 killed" (İngilizce). Almasdar News. 20 Mart 2018. 21 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2018.
50. "Soylu: 31 asker, 9 sivil, 39 ÖSO mensubu şehit oldu". Milli gazete. 14 Şubat 2017. 17 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2018.
51. "Syrian city's displaced caught in limbo" (İngilizce). CNN. 1 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2018.
52. "Displaced Kurds from Afrin need help activist says" (İngilizce). The Jerusalem Post. 26 Mart 2017. 25 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2018.
53. Yavuz, Ramazan (29 Ocak 2014). "Suriye'deki Kürtler üçüncü kantonda özerklik ilan etti". Hürriyet. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
54. "YPG Tıl Rıfat'ın Tamamını Ele Geçirdi". Al Jazeera. 15 Şubat 2016. 27 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
55. "Afrin: Zeytin Dalı Öncesi ve Sonrası". Bianet. 19 Mart 2018. 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
56. "Başbakan Yardımcısı Bozdağ: Terör koridoru oluşturma gayreti var". Anadolu Ajansı. 14 Ekim 2017. 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2018.
57. Akyol, Taha. "İyi başladı". Hürriyet. 23 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.
58. "Минобороны Турции не исключает возможность начала операции в Сирии в ближайшие дни" (Rusça). Rambler.ru. 27 Kasım 2017. 21 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2018.
59. "Турция отправляет военные подкрепления в Сирию, сообщил источник" (Rusça). Ria.ru. 6 Aralık 2017. 13 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2018.
60. "In pictures: US and Russian military units patrol Kurdish-controlled areas in northern Syria" (İngilizce). Almasdar. 1 Mayıs 2017. 13 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2018.
61. "Dispatch: The Syrian Democratic Forces' Border Guards" (İngilizce). 20 Ocak 2018. 27 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2018.
62. "Erdoğan ABD'ye seslendi: 'Bize düşen o terör ordusunu boğmaktır'". CNN Türk. 15 Ocak 2018. Erişim tarihi: 16 Mart 2018.
63. "No: 15, 14 Ocak 2018, Terör örgütü PYD/YPG komutasında sözde "Suriye Sınır Güvenliği Gücü" kurulacağı yönündeki beyanlar hk". Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. 14 Ocak 2018. 7 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2018.
64. "Зачем Турции "Оливковая ветвь"?" (Rusça). Die Welt. 22 Ocak 2018. 28 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2018.
65. "Ordu açıklaması bardağı taşırdı". Milliyet. 25 Ocak 2017. 16 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2018.
66. "Rojava yetkilisi: Ruslar, Afrin'i Şam'a bırakmamızı teklif etti". Sputnik Türkiye. 23 Ocak 2018. 24 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.
67. "Combates e bombardeios continuam intensos em Afrin; curdos acusam Rússia de cumplicidade" (Portekizce). 21 Ocak 2018. 22 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2018.
68. Kelly, Fergus. "Turkish ground offensive in Syria to begin on Sunday, PM Yildirim says" (İngilizce). The Defense Post. 22 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2018.
69. "Kurds choose the losing side once more: US strategy fails as Turks attack Afrin, Syria". Sott.net. 23 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2018.
70. "Rus uzman: İdlib'e karşı Afrin pazarlığı yapılıyor". Hürriyet. 21 Ocak 2018. 26 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2018.
71. "İbrahim Kalın: Rusya ile gizli bir pazarlık yok". Timeturk.com. 24 Ocak 2018. 26 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2018.
72. "Rusya, Afrin'den çekildiği iddiasını yalanladı. 20 Otobüs cihatçı Azez'e taşındı". Evrensel. 19 Ocak 2018. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
73. "ÖSO, Kilis'ten otobüslerle sınırı geçti". Sputnik. 19 Ocak 2018. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
74. "Orgeneral Akar Rus mevkidaşıyla görüşecek". Anadolu Ajansı. 18 Ocak 2018. 16 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2018.
75. "Russian troops in Afrin begin withdrawing: Turkish state-run agency" (İngilizce). Hürriyet. 19 Ocak 2018. 29 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2018.
76. Durukan, Namık (20 Ocak 2018). "PYD, Azez'deki hastaneyi vurdu". Milliyet. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
77. "TSK: YPG, Azez'de sivil hastaneyi vurdu, yaralılar Türkiye'de". Sputnik. 19 Ocak 2018. 19 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
78. "PKK/PYD-YPG bölgede çocukları silah altına alıyor". Sözcü. Doğan Haber Ajansı. 19 Ocak 2018. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
79. "TSK'dan Afrin operasyonu öncesi beton bariyer taktiği". Aydınlık. 22 Ocak 2018. 12 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2018.
80. "Zeytin Dalı Harekatı: 5 soruda Türkiye'yi Afrin'de ne bekliyor?". BBC. 20 Ocak 2018. 7 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
81. "Turkish warplanes bomb Kurds in Syria" (İngilizce). Independent. 20 Ocak 2018. 21 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2018.
82. "Cumhurbaşkanı Erdoğan: Afrin operasyonu sahada fiilen başlamıştır". Milliyet. 20 Ocak 2018. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
83. "Basın açıklaması". Türk Silahlı Kuvvetleri. 20 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
84. "21 Ocak 2018 TSK Basın Açıklaması". www.tsk.tr. Türk Silahlı Kuvvetleri. 21 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2018.
85. Firik, Mehmet Kemal (20 Ocak 2018). "Afrin'e 'Zeytin Dalı Harekatı'". Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
86. "Afrin'e yönelik harekatı yöneten komutan Temel, Burseya Dağı'nda". Sputnik Türkiye. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
87. "Afrin'de terör örgütü PYD/PKK hedeflerinden 108'i vuruldu". Anadolu Ajansı. 20 Ocak 2018. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
88. "Son dakika: Sınırda sıcak saatler! ÖSO kuvvetlerinin koluna sarı bant takıldı..." Milliyet. 21 Ocak 2018. Erişim tarihi: 21 Ocak 2018.
89. "YPG'den Esad'a "bize destek ver" çağrısı". OdaTV. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2018.
90. Bila, Fikret. "Zeytin Dalı, siyasi dengeleri etkiledi". Hürriyet. 30 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2018.
91. "'Kürtler Afrin Operasyonunu Rusya'nın İhaneti Olarak Görüyor'". Amerika'nın Sesi Türkçe. 30 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2018.
92. "YPG: Rusya Kürtlere ihanet etti, açık şekilde bizi sattı". BBC Türkçe. 24 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2018.
93. "Rusya, Kürtlere ihanet suçlamalarını reddetti". Sputnik Türkiye. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
94. "ABD'den peş peşe dikkat çeken Afrin açıklamaları". Hürriyet. 21 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2018.
95. "Pentagon: YPG Afrin'e hareket ederse ABD'nin desteğini kaybeder". Sputnik Türkiye. 29 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2018.
96. "Mattis: DSG'nin bazı birlikleri Afrin'e kaydı". Sputnik Türkiye. 22 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2018.
97. "Canikli: Harekatta ordumuzun kullandığı mühimmatın tamamını yerli ve milli olarak üretebiliyoruz". Sputnik Türkiye. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
98. "'YPG, Türkiye'ye karşı NATO ülkelerinin silahlarını kullanıyor'". Sputnik Türkiye. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
99. "Bekki köyü ele geçirildi". Sözcü. 28 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2018.
100. "42 hedef daha imha edildi". Haberturk. 28 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2018.
101. "Burseya Dağı ele geçirildi (Zeytin Dalı Harekatı)". NTV. Erişim tarihi: 29 Ocak 2018.
102. "Çavuşoğlu: YPG hap kullanıyor". Sputnik Türkiye. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
103. "New York Times'tan Afrin yorumu... "ABD saçma bir konuma düştü"". Hürriyet. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
104. "Female Kurdish Fighter Kills Turkish Troops in Likely Suicide Bombing in Syria". The New York Times. 25 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
105. "TSK, Afrin'e havadan bu bildirileri attı..." Hürriyet. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
106. "Türkiye'den Afrinlilere üç dilde SMS: 'Teröristlerden uzak durun'". Sputnik Türkiye. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
107. "Afrin'deki 'Öcalan Anıtı' bombalandı". Sputnik Türkiye. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
108. "Son dakika: Zafer haberleri peş peşe geldi! YPG anons yaptırıyor". Vatan. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
109. "Bülbül belde merkezi PYD/PKKlılardan arındırıldı". Anadolu Ajansı. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
110. "Bülbül kasabası düştü! Bazı YPG'liler canlı yakalandı". Milliyet. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
111. "SDF announced the balance sheet in the Resistance of the Age and announced that 473 members of the Turkish army and allied gangs were killed in Afrin in one week". ypg-international.org (İngilizce). YPG Enternasyonal. 1 Şubat 2018. Erişim tarihi: 6 Şubat 2018.
112. Delil, Süleyman (5 Şubat 2018). "In Syria's Afrin, locals mobilise to defend hometown against Turkey" (İngilizce). AFP. 5 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2018.
113. Köker, İrem (20 Şubat 2018). "Zeytin Dalı Harekatı'nın birinci ayı: Neler yaşandı, ne kadar ilerleme kaydedildi?". BBC Türkçe. 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2018.
114. "Erdoğan: 780 bin kilometrekareye düşmüşsek de buna sabrediyoruz". Sputnik Türkiye. 22 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2018.
115. "Son dakika... Türkiye uyarı atışı yaptı, Esad milisleri geri çekildi". Hürriyet. 22 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2018.
116. "'Esad rejimine bağlı güçler Afrin'e girdi' iddiası". Haberturk. 21 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2018.
117. "'Suriye hükümet güçleri, topçu atışlarına rağmen Afrin'e girdi'". Sputnik Türkiye. 21 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2018.
118. "SANA: Türkiye'nin saldırısına karşı hükümet güçlerinin yeni birlikleri Afrin'e ulaştı". Sputnik. 21 Şubat 2018. Erişim tarihi: 21 Şubat 2018.
119. "Şam'dan Efrin'e yeni birlikler". Rudaw. 11 Mart 2018. 12 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2018.
120. "Afrin'e giren konvoy yok edildi". Türk Silahlı Kuvvetleri. 23 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2018.
121. "AA: Afrin'de 'hilal' tamamlandı". Sputnik Türkiye. 27 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2018.
122. "Afrin'e çıkan yollar TSK'da". Euronews Türkiye. 8 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2018.
123. "Devrimci Güçler: Fırat'ın doğusundaki güçlerimizi Efrîn'e göndereceğiz". Hawar News. 6 Mart 2018. 8 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2018.
124. "Suriye Demokratik Güçleri'nden 1700 Kişi Afrin'e Kaydırılıyor". Amerika'nın Sesi Türkçe. 6 Mart 2018. 7 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2018.
125. "ABD: SDG muhtemelen Afrin'e gidiyor". Birgün. 6 Mart 2018. 7 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2018.
126. "DSG Komutanı: Güçlerimizi Afrin'e sevk edeceğiz". Sputnik. 8 Mart 2018. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
127. "Ceyş El Suwar: Reqa'dan çekilip, Efrîn'e gidiyoruz". Fırat Haber Ajansı. 8 Mart 2018. 8 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
128. "Pro-Turkey forces seize key Syria town from Kurds: monitor". Agence France-Presse. 8 Mart 2018. 8 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
129. "Afrin'in merkezine 8 kilometre kaldı". Habertürk. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
130. "Zeytin Dalı Harekâtı Basın Bilgilendirmesi, 13 Mart 2018". Türk Silahlı Kuvvetleri. 13 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2018.
131. "TSK birlikleri Afrin'in kuzeyinde buluştu". Anadolu Ajansı. 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
132. "Özel Kuvvetler Afrin merkezinde". BloombergHT. 19 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
133. "Bozdağ: Afrin kontrol altına alındı ama henüz işimiz bitmedi". Sputnik Türkiye. 19 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
134. "Guardian: Afrin'de kalan YPG'liler 'vur-kaç taktiğiyle' saldırmaya hazırlanıyor". BBC Türkçe. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
135. "Afrin göründü! Hendeklere karşı insansız iş makineleri". Hürriyet. 19 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
136. "'Türklerle savaşta yeni bir evreye girdik'". Euronews Türkçe. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
137. "PYD'den Afrin açıklaması: Savaş yeni taktiklerle yeni bir aşamaya geçmiştir". BBC. 18 Mart 2018. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
138. "AFP, Afrin'deki yağmalamayı görüntüledi". BBC Türkçe. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2018.
139. "Afrin'deki yağma iddiasıyla ilgili Türkiye'den açıklama". Deutsche Welle Türkçe. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2018.
140. "ÖSO'dan Afrin'de yağma suçu işleyenlere yaptırım". Milliyet. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2018.
141. "Çavuşoğlu'ndan 'yağma' açıklaması: ÖSO'nun böyle bir yola tevessül etmesini beklemeyiz". Cumhuriyet. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2018.
142. "Erdoğan'dan ÖSO'nun yağmasına 'ganimet' açıklaması". Cumhuriyet. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2018.
143. "Kilis'te camiye roket düştü: 2 ölü, 11 yaralı". Cumhuriyet. 1 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2018.
144. "Kilis'e roket atıldı, restorana isabet etti: 5 yaralı". Sputnik Türkiye. 28 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2018.
145. "Yıldırım: Bugüne dek 94 roket füze saldırısı yapıldı, 7 sivil şehit oldu, 113 kişi yaralandı". Sputnik Türkiye. 5 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2018.
146. "Roket atıldı, TSK Raco Dağı'nı bombardımana tuttu". Sözcü. 24 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2018.
147. "Afrin'den Azez'e roketli saldırı: 9 yaralı". Sputnik Türkiye. 5 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2018.
148. "YPG: Rusya Kürtlere ihanet etti, açık şekilde bizi sattı". BBC. 22 Ocak 2018. 24 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.
149. "Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu: Bizimle YPG'nin ağzıyla konuşmayın". Habertürk. 23 Ocak 2018. 1 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.
150. "Çavuşoğlu: Tillerson'a 'Kaynaklarını check et, YPG ağzıyla konuşma' dedim". Sputnik Türkiye. 24 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.
151. "Afrin'de canlı kalkana 3 aşamalı önlem". Hürriyet. 13 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2018.
152. "Radyodan uyarı havadan bildiri". Hürriyet. 19 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
153. "YPG: Artêşa Tirkiyeyê navenda Efrînê bombebaran kir, 10 kes birîndar bûn" (Kürtçe). Sputnik. 31 Ocak 2018. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2018.
154. Robert, Fisk (28 Ocak 2018). "Inside Afrin, the true victims of Turkey's invasion of northern Syria are revealed - refugees, babies, women and children" (İngilizce). Independent. 25 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2018.
155. "Independent'ın Orta Doğu muhabiri Robert Fisk'in Afrin izlenimleri". BBC. 29 Ocak 2018. 9 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2018.
156. Chulov, Martin (1 Şubat 2018). "Afrin residents say Syrian 'curse' has arrived as war hits Kurdish enclave". The Guardian. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
157. "Rus Dışişleri: Zeytin Dalı Harekatı'nda 10 günde siviller dahil yüzlerce kişi öldü". Sputnik Türkiye. 31 Ocak 2018. 9 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2018.
158. "Zeytin Dalı Harekâtı: 'Afrin'de sivil ölüm' açıklamaları artıyor, Türkiye 'propaganda' diyor". BBC Türkçe. 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
159. "Af Örgütü'nden Türkiye ve YPG'ye suçlama". Deutsche Welle Türkçe. 28 Şubat 2018. 1 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2018.
160. "Syria: Hundreds of civilian lives at risk as Afrin offensive escalates" (İngilizce). Uluslararası Af Örgütü. 28 Şubat 2018. 1 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2018.
161. "SANA: Türkiye, Afrin'de zehirli gaz kullandı". Sputnik Türkiye. 28 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2018.
162. "Türkiye "Afrin'de zehirli gaz" iddialarını yalanladı". Deutsche Welle Türkçe. 27 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2018.
163. "Koalisyon: Afrin'de zehirli gaz kullanıldığına dair doğrulanmış bir bilgiye sahip değiliz". Sputnik Türkiye. 28 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2018.
164. "Beyaz Saray: Türkiye'nin Afrin'de kimyasal silah kullandığı iddiaları 'son derece olasılık dışı'". Sputnik Türkiye. 28 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2018.
165. "Afrin operasyonu 30. gününde: Zehirli gaz iddiaları BM'de". Evrensel. 28 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2018.
166. "HNC: Türkiye'nin Afrin'de kimyasal silah kullandığına inanmıyoruz". Sputnik Türkiye. 28 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2018.
167. "OPCW Does Not Confirm Reports of Chemical Weapons Use by Turkish Army in Afrin". Sputnik International. 21 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2018.
168. "TSK: Afrin'de kullanılan silah ve mühimmat Silahlı Çatışma Hukuku'na uygun". BBC Türkçe. 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2018.
169. "Türkiye'ye Afrin'deki sivil kayıplarda ihmal suçlaması". Deutsche Welle Türkçe. 27 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2018.
170. "TSK'dan Afrin iddialarına cevap". Sputnik Türkiye. 17 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
171. "Canikli: Afrin'de sivil zayiat yok". Dünya.com. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
172. "Milli Savunma Bakanı Canikli'den Meclis'e Afrin brifingi". Sputnik Türkiye. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
173. "Canikli'den Afrin açıklaması: Onlar etek giymiş terörist". Sputnik Türkiye. 13 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2018.
174. "Genelkurmay Başkanı Akar Hatay'da". Sputnik Türkiye. 13 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2018.
175. "BM'den 'Afrin' çıkışı: Dikkat çeken detay!". Hürriyet. 28 Şubat 2018. Erişim tarihi: 3 Mart 2018.
176. "Afrin'de siviller savaştan korunmanın yollarını arıyor". BBC Türkçe. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2018.
177. "TSK ve ÖSO'nun kontrolü sağladığı Afrin'de yaşam". BBC Türkçe. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
178. "Gözlemevi: Afrin'den 150 bin sivil kaçtı". Deutsche Welle Türkçe. 19 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
179. "Afrin, geri dönüşler için hazırlanacak". Dünya. 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
180. "Kızılhaç Afrinlilerin sığındığı Tel Rıfat'a ulaştı". Deutsche Welle Türkçe. 21 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2018.
181. "AFAD ve Kızılay Afrin ilçe merkezine insani yardım ulaştırdı". Anadolu Ajansı. 22 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2018.
182. Varol, Murat (20 Şubat 2018). "JÖH ve PÖH'ler 'meskûn mahal' operasyonları için Afrin yolcusu!". Hürriyet. Erişim tarihi: 23 Şubat 2018.
183. "İntikal başladı! Afrin merkezde onlar da çatışmaya girecek!". Aydınlık. 12 Şubat 2018. 12 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2018.
184. "JÖH ve PÖH timleri Suriye'ye girdi". Sözcü. 26 Şubat 2018. Erişim tarihi: 26 Şubat 2018.
185. "Son dakika... Köy korucuları Zeytin Dalı Harekatı'na katılıyor". CNN Türk. 20 Şubat 2018. Erişim tarihi: 23 Şubat 2018.
186. "2011'den 2018'e Özgür Suriye Ordusu'nun dönüşümü". BBC. 30 Ocak 2018. 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2018.
187. "AK Parti, ÖSO için bilgi dosyası hazırladı: 'Kimlerden oluşur, neden hedefte?'". Sputnik. 29 Ocak 2018. 27 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2018.
188. "Turkey accused of recruiting ex-Isis fighters in their thousands to attack Kurds in Syria" (İngilizce). Independent. 7 Şubat 2018. 25 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2018.
189. "British men prepare to fight Turkish-led forces in Syria" (İngilizce). BBC. 24 Ocak 2018. 27 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2018.
190. Specia, Megan (27 Ocak 2018). "Foreign Fighters Back Kurdish Militia in Syria in Fight Against Turkey". The New York Times. 7 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2018.
191. "Afrin'de öldürülen teröristin kıyafetindeki peç detayı". Akşam. 30 Ocak 2018. 12 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2018.
192. "PKK IŞİD militanlarını serbest bıraktı". Aydınlık. 27 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2018.
193. "AA:YPG, IŞİD'li esirleri serbest bıraktı". T24. 27 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2018.
194. "Reuters: Hêzên Ereb yên Hevalbendên Kurdan 1,700 Şervanên Xwe Dişîne Efrînê" (Kürtçe). VOA. 6 Mart 2018. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
195. "Türkische Offensive in Nordsyrien. Deutsche kämpfen gegen Erdogan" (Almanca). Bild. 27 Ocak 2018. 22 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2018.
196. "Un convoi de 5.000 Kurdes à Afrin contre l'invasion turque" (Fransızca). 6 Şubat 2018. 7 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2018.
197. "Mysterious group claims responsibility for attack on Turkish convoy in northern Syria" (İngilizce). Almasdarnews. 31 Ocak 2018. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2018.
198. "Popular Front adopts Atarab operation against the Turkish occupation army" (İngilizce). Hawarnews. 31 Ocak 2018. 18 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2018.
199. "Syrian government forces deploy to Afrin-Idlib border to halt rebel advance" (İngilizce). Almasdar News. 21 Aralık 2016. 26 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2018.
200. "گزارش اختصاصی تسنیم از «عفرین»؛ ماهیت نیروهای مردمی سوری و چگونگی واکنش کُردها" (Arapça). Tasnim News. 2 Mart 2018. 2 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2018.
201. "'Muhalif' medyayı da çağırmıştı; Başbakan, 'Zeytin Dalı' harekâtını anlattı, basından beklentilerini sıraladı". T24. 21 Ocak 2018. 23 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.
202. "Turkey demands "patriotic" coverage of military offensive in Syria" (İngilizce). Reporters without Borders. 23 Ocak 2018. 27 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2018.
203. "Basına 15 maddelik liste tepkisi: Yasak olan barış değil, savaş propagandasıdır". Gazeteduvar. 24 Ocak 2018. 18 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2018.
204. "Odatv en kritik toplantıdan bildiriyor". OdaTV. 21 Ocak 2018. 24 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.
205. "Economist: Türk medyası Suriye'deki savaşı doğru olarak haberleştirmeye cesaret edemiyor". BBC. 2 Mart 2018. 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2018.
206. "Youtube TSK'nın teröristlere operasyon görüntüsünü sildi!". Haberturk.com. 23 Şubat 2018. Erişim tarihi: 7 Mart 2018.
207. "YouTube'dan geri adım: TSK'nın Afrin videosu erişime açıldı". Sputnik. 23 Şubat 2018. Erişim tarihi: 7 Mart 2018.
208. "Afrin Harekatı'ndan olduğu iddiasıyla paylaşılan 20 yanlış görüntü". Teyit.org. 9 Mart 2018. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2018.
209. "Yalan skandalı!". Hürriyet. 25 Ocak 2018. Erişim tarihi: 22 Mart 2018.
210. "Bu kez depremzedeleri alet ettiler". Hürriyet. 7 Mart 2018. Erişim tarihi: 22 Mart 2018.
211. "1984 World Press Photo of the Year". World Press Photo. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2018.
212. "DEAŞ'ın Rakka yağmasından Zeytin Dalı yalanı uydurdular". Anadolu Ajansı. 22 Mart 2018. Erişim tarihi: 22 Mart 2018.
213. "Videonun Afrin'deki operasyondan sıcak görüntüleri gösterdiği iddiası". Teyit.org. 24 Ocak 2018. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2018.
214. "A Haber'in "Afrin" diye yayımladığı görüntüler bakın ne çıktı". Oda TV. 21 Ocak 2018. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2018.
215. "Sosyal medyada Afrin operasyonu: 845 gözaltı". Sputnik Türkiye. 26 Şubat 2018. Erişim tarihi: 26 Şubat 2018.
216. "Journalists detained for social media posts criticising Turkish military operation" (İngilizce). Ifex.org. 23 Ocak 2018. 7 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
217. "Afrin'e operasyonu protesto etmek isteyen 11 kişi tutuklandı". Sputnik Türkiye. 29 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2018.
218. "DTK Eş Başkanı Leyla Güven tutuklandı". Cumhuriyet. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
219. "EMEP Genel Başkan Yardımcısı Mehmet Türkmen tutuklandı". 31 Ocak 2018. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2018.
220. "EMEP il başkanı Afrin paylaşımı ve tepkisinden tutuklandı". Evrensel. 6 Şubat 2018. 7 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2018.
221. "EMEP Genel Başkan Yardımcısı Türkmen gözaltına alındı". Evrensel. 29 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2018.
222. "Halkevlerine Afrin Operasyonu". Gazeteçizgi. 22 Şubat 2018. 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2018.
223. "HDP'li 3 vekil hakkında Afrin paylaşımları nedeniyle 'örgüt propagandası' fezlekesi". Sputnik Türkiye. 7 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2018.
224. "HDP bileşenlerine operasyon... Serpil Kemalbay hakkında gözaltı kararı verildi". Cumhuriyet. 8 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2018.
225. "HDP'li Kemalbay, adli kontrol şartıyla serbest". Sputnik Türkiye. 7 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2018.
226. "Furkan Vakfı'na özel harekatlı baskın: Muhalif İslamcı Alparslan Kuytul gözaltında". Diken. 30 Ocak 2018. 1 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
227. "Furkan Vakfı'na kayyum atandı". Sputnik Türkiye. 2 Şubat 2018. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
228. "Furkan Vakfı Başkanı Alparslan Kuytul tutuklandı". Evrensel. 9 Şubat 2018. 10 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2018.
229. "TTB Merkez Konseyi'nin tamamı adli kontrol şartıyla serbest". Sputnik Türkiye. 5 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2018.
230. "Türk tabiplerini temsil eder noktada değil". Deutsche Welle Türkçe. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
231. "Dünya Tabipler Birliği'nden TTB'ye destek". Sputnik Türkiye. 30 Ocak 2018. 30 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
232. "Doktorların gözaltına alınmasına uluslararası tepki". Deutsche Welle Türkçe. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
233. "Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan Türk Tabipleri Birliği'ne tepki". NTV. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
234. "TTB'ye tepki çığ gibi büyüyor". Aydınlık. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2018.
235. "Boğaziçi Üniversitesindeki Afrin programında çıkan olayda 7 gözaltı". Anadolu Ajansı. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2018.
236. "Boğaziçi Üniversitesinden 'Afrin lokumu' açıklaması". Cumhuriyet. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2018.
237. unigfborg [@unigfborg] (20 Mart 2018). "#ÜniversitelerdeTeröristİstemiyoruz" (Tweet). Erişim tarihi: 23 Mart 2018 – Twitter vasıtasıyla.
238. "Boğaziçi Üniversitesi'nden Bir Öğrenci Daha Tutuklandı". Bianet. 15 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2018.
239. "Ağbal: Afrin operasyonu ekonomiyi olumlu etkileyecek". Sputnik Türkiye. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
240. "Afrin operasyonu ekonomiyi nasıl etkiler?". Business HT. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
241. Arolat, Osman. "Bakan Zeybekci: Afrin operasyonunun ekonomiye negatif etkisi olmaz, derken..." Dünya. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
242. "Kültür ve Turizm Bakanı Kurtulmuş: Afrin operasyonu bizim turizmimizi asla olumsuz etkilemeyecek". Sputnik Türkiye. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
243. "Bakan Elvan: Ekonomimiz ordumuz gibi güçlü ve sağlam". Sputnik Türkiye. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
244. "Şimşek: Afrin yabancı yatırımcının gündemi değil". Sputnik Türkiye. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
245. Kobulan, Yasin. "'Afrin ekonomide öngörülmemiş sorunlara yol açabilir'". Evrensel. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
246. "'Yatırımcı için Türkiye'nin niyeti, operasyonun süresinden daha fazla belirleyici'". Sputnik Türkiye. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
247. "Borsa günü rekorla kapattı". Bloomberg HT. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
248. "Borsa rekor kırdı, dolar yükseliyor". Dünya. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
249. "Borsada yeni kapanış rekoru". NTV. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
250. Soydan, Barış. "Ekonomi Afrin'e neden kayıtsız?". T24. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
251. "Tüketici Güveni Ocak'ta %26.5 arttı". Bloomberg HT. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
252. "Moody's downgrades Turkey's sovereign ratings to Ba2 from Ba1; outlook changed to stable from negative". Moody's. 8 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2018.
253. "Ekonomistler Moody's'in kararını değerlendirdi". Bloomberg HT. 13 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2018.
254. "YPG rocket fired from Syria hits mosque in Turkey's border province Kilis" (İngilizce). 24 Ocak 2018. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
255. "Reports of Turkish Attacks on Kurdish Positions After Kilis Mosque Attack". Yahoo News. 13 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2018.
256. "Debris is seen inside the Calik mosque". ABC News. 13 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2018.
257. "Aftermath of rocket attack on Turkey border town of Kilis" (Video). Associated Press. Erişim tarihi: 12 Şubat 2018.
258. "In call, Trump issues stern warning to Turkey over Syria operation". The Washington Post. 11 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2018.
259. "Teröristlerin roketli saldırısında zarar gören cami ibadete açıldı". Haberturk.com. 25 Ocak 2019. Erişim tarihi: 27 Ocak 2019.
260. "AFP muhabiri: 3000 yıllık Ayn Dara tapınağı Türkiye'nin bombardımanında yerle bir oldu". Sputnik Türkiye. 1 Şubat 2018. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.
261. "Afrin'e giren ÖSO ilk iş Demirci Kawa'nın heykelini yıktı". Cumhuriyet. 18 Mart 2018. 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
262. "Yıldırım, Türkiye'deki Afrinli sayısını açıkladı". Sputnik Türkiye. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
263. "Yıldırım: Terör örgütlerine Osmanlı tokadını vurduk". Sputnik Türkiye. 22 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
264. "Zeytin Dalı Harekatı: Türkiye'yi Afrin'de ne bekliyor?". BBC Türkçe. 7 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
265. "Afrin için yurtdışı atağı". Hürriyet. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
266. "Erdoğan: ÖSO Kuvayı Milliye güçleri gibi sivil oluşumdur". Deutsche Welle Türkçe. 13 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
267. Ayvazoğlu, Beşir. "Kızılelma'nın tarihçesi". Karar. 11 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2018.
268. "Başbakan Binali Yıldırım: Afrin kent merkezi de Zeytin Dalı Harekatı'na dahil". BBC Türkçe. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
269. Hacaloğlu, Hilmi. "İktidarla Muhalefet Arasında Afrin ve Esat Anlaşmazlığı Sürüyor". Amerikanın Sesi Türkçe. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2018.
270. "Suriye yönetimi, PYD'ye ve Türkiye'nin Afrin harekâtına nasıl bakıyor?". BBC Türkçe. 23 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2018.
271. "Suriye hükümeti: Türkiye'nin Afrin operasyonları işgaldir". BBC Türkçe. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2018.
272. "Suriye'den BM'ye Afrin mektubu: 'Türkiye işgalcidir, yanıt verilecektir'". Diken. 16 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2018.
273. Eliza Mackintosh; Ruth Hetherington; Ghazi Balkiz. "Turkish-backed forces loot Syrian town of Afrin" (İngilizce). CNN. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2018.
274. Senem Aydın Düzgit; Sinan Ülgen. "2018'de Dış Politikada Türkiye'yi Neler Bekliyor?" (PDF). Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi (EDAM). Dış Politika ve Güvenlik 2018/1. s. 5-8. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
275. Erem, Onur. "5 soruda YPG'nin ABD ve Rusya ile ilişkisi". BBC Türkçe. 20 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
276. "ABD'nin Suriye'de kurmayı planladığı sınır güvenlik güçleri hakkında bilinenler". BBC Türkçe. 24 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
277. "New York Times: Afrin operasyonu Türkiye-ABD ilişkilerini tehlikeli bir aşamaya taşıyor". BBC Türkçe. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
278. "Koalisyon: YPG Fırat vadisinde kalacak". Sputnik Türkiye. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
279. "Suriye ve Irak'ta IŞİD'e karşı mücadelede gelinen aşama". Sputnik Türkiye. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
280. "Financial Times: IŞİD'in çöküşü Suriye'de daha tehlikeli bir dönem başlatabilir". BBC Türkçe. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
281. "IŞİD Taktik mi Değiştiriyor?". Amerikanın Sesi Türkçe. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
282. "Times: IŞİD Suriye ve Irak'ta yeniden örgütleniyor". BBC Türkçe. 8 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
283. Turan, İlter. "Suriye'de IŞİD bitti ama yeni bir savaş şekilleniyor". Dünya. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
284. "Yeni hedef Menbiç: YPG yüzünden Türkiye ile ABD arasında savaş çıkar mı?". Sputnik Türkiye. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
285. "NI: Türkiye ile ABD arasında silahlı çatışma riski artıyor". Sputnik Türkiye. 10 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
286. "Analiz: ABD-Türkiye-Rusya üçgeninde Afrin ve Menbiç". Deutsche Welle Türkçe. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
287. "ABD Dışişleri: 'Masada Konuşulacak Çok Konu Var'". Amerikanın Sesi Türkçe. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
288. Duran, Burhanettin. "Amerika ile Zorlu bir Normalleşme Süreci". SETAV. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.
289. "Almanya'dan Afrin açıklaması". Hürriyet. 19 Ocak 2018. 20 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018.
290. "Almanya Dışişleri Bakanı'ndan Afrin açıklaması". Deutsche Welle Türkçe. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
291. "Almanya, Leopard tanklarının modernizasyonu projesini yeni hükümet kuruluncaya kadar askıya aldı". BBC Türkçe. 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
292. "Almanya Türkiye'yle Tank Modernizasyonu Projesini Askıya Aldı". Amerika'nın Sesi Türkçe. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
293. "WN: Türkiye ile silah ticareti Gabriel'in elini yakıyor". Deutsche Welle Türkçe. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
294. "Yeşiller Partisi: Türkiye'ye silah ihracatı durdurulsun". Deutsche Welle Türkçe. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
295. "Alman muhalefetinden Afrin çağrısı". Deutsche Welle Türkçe. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
296. "Alman meclisinde Afrin harekâtı tartışıldı". Deutsche Welle Türkçe. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
297. "Berlin'den Türkiye'ye silah satışına onay". Deutsche Welle Türkçe. 19 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
298. "Köln'de Afrin operasyonunu protesto gösterisi". Deutsche Welle Türkçe. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
299. "Hannover havalimanında Afrin kavgası". Euronews Türkçe. 4 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
300. "Erdoğan: TSK ve ÖSO Afrin'i kontrol altına alıyor". Deutsche Welle Türkçe. 26 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
301. "Almanya'da Afrin gerginliği endişesi". Deutsche Welle Türkçe. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
302. Dalaman, Cem. "Almanya'da Afrin Kutuplaşması mı?". Amerika'nın Sesi Türkiye. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2018.
303. "Almanya'da Türk kuruluşlarına saldırılar sürüyor". Deutsche Welle Türkçe. 17 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2018.
304. Dalaman, Cem. "Almanya'da Türklere Ait Yerlere Saldırılarda PKK Şüphesi". Amerikanın Sesi Türkçe. 16 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2018.
305. "Almanya'daki cami kundaklamalarının arkasında kim var?". Sputnik Türkiye. 16 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2018.
306. "Soruşturma ekipleri Kürt gruplara yoğunlaştı". Deutsche Welle Türkçe. 17 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2018.
307. "Özdemir Türklere yönelik saldırıları kınadı". Sputnik Türkiye. 15 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2018.
308. Dalaman, Cem. "Almanya'da Camilere Saldırı Tepkilere Neden Oldu". Amerikanın Sesi Türkçe. 15 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2018.
309. "Hükümet Sözcüsü Bozdağ: Almanya'ya nota verildi". BBC Türkçe. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2018.
310. "Merkel'den Türkiye'nin Afrin operasyonuna kınama". Deutsche Welle Türkçe. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2018.
311. "No: 82, 21 Mart 2018, AFC Şansölyesi Merkel'in AFC Federal Meclisi'ndeki Hitabında Zeytin Dalı Harekatı'na Dair Dile Getirdiği Hususlar Hk". Türkiye Dışişleri Bakanlığı. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2018.
312. "Turkey Steps Up Offensive Against Kurdish Militia in Syria". VOA. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
313. "French calls for emergency Security Council meeting on Syria" (İngilizce). Reuters. 21 Ocak 2018. 25 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2018.
314. "Fransa Büyükelçisi: 'BM Toplantısında Üyeler Türkiye'ye İtidal Çağrısı Yaptı'". Amerika'nın Sesi Türkçe. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2018.
315. "Macron'dan Türkiye'ye 'İşgal' Uyarısı". Amerika'nın Sesi Türkçe. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
316. "Yıldırım'dan Macron'a cevap: Düşüncesi sakat". Sputnik Türkiye. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
317. "Dışişleri Bakanı Sayın Mevlüt Çavuşoğlu'nun Basın Mensuplarının Sorularına Verdiği Yanıtlar, 1 Şubat 2018, Ankara". Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
318. "Çavuşoğlu'ndan Macron'a: 'Anayasa Mahkemeniz Karar Verdi'". Amerika'nın Sesi Türkçe. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
319. "Macron'dan yanıt: Türkiye'nin tepkisi, daha ileri gitmeyi hedeflemedikleri anlamına geliyor". Sputnik Türkiye. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
320. "Türkiye'nin tepkisi üzerine Fransa'dan ikinci geri adım". Hürriyet. 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2018.
321. "Macron'dan Afrin değerlendirmesi: Egemen bir ülkedeki işgali asla desteklemeyeceğiz". Sputnik Türkiye. 23 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2018.
322. "Zijlstra kritisch over Turkse operatie: 'mogelijk impact op strijd tegen IS" (Felemenkçe). 22 Ocak 2018. 23 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2018.
323. "Hollanda: Türkiye'ye karşı açıkça saldırılar oldu, YPG masum değil". Sputnik Türkiye. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2018.
324. Özkan, Yusuf. "Türkiye ile Hollanda arasında yumuşama adımı". BBC Türkçe. 18 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2018.
325. Özkan, Yusuf. "Hollanda Afrin harekatının kınanması AB ve NATO'dan destek bulamadı". BBC Türkçe. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2018.
326. "Rusya'dan Afrin'de karşı karşıya gelen taraflara itidal çağrısı". Sputnik Türkiye. 19 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
327. "Lavrov: ABD'nin Suriye'deki tek taraflı eylemleri Türkiye'yi çıldırttı". Sputnik Türkiye. 19 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
328. Şevçenko, Vitali. "Zeytin Dalı Harekâtı - Rusya'nın Afrin konusundaki 4 çelişkili tutumu". BBC Türkçe. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
329. "Rus Büyükelçi Yerhov: Zeytin Dalı Harekatı'nı yakından takip ediyoruz". Sputnik Türkiye. 19 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
330. "Erdoğan'dan Putin'e: Suriye hükümet güçleri Afrin'e girerse sonuçları olur". Sputnik Türkiye. 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
331. Sudegezer, Elif. "Türk halkı neden artık ABD'ye güvenmiyor, kendini Rusya'ya gittikçe daha yakın hissediyor?". Sputnik Türkiye. 19 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
332. Ekşi, Muharrem. "Türkiye'nin dönüştürücü hamlesi: Zeytin Dalı harekatı". Anadolu Ajansı. 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
333. "Война имитаций: Максим Юсин о турецкой операции против сирийских курдов" (Rusça). Kommersant. 21 Ocak 2018. 10 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2018.
334. Мардасов, Антон. "Бартерная сделка: почему Россия пустила турецкие войска в Африн" (Rusça). RBC. 24 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2018.
335. "Война в Африне повторяет сценарий Донбасса-2014" (Rusça). NG. 22 Ocak 2018. 23 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2018.
336. "Доводы Москвы: почему Россия не выступила против операции Турции в Сирии" (Rusça). RBC. 24 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2018.
337. "Эрдогану не удался блицкриг в Сирии" (Rusça). NG. 23 Ocak 2018. 26 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2018.
338. "Ural: Suriye kendi toprağını savunacak". Mezopotamya. 23 Şubat 2018. 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2018.
339. Hodali, Diana (2 Şubat 2018). "Türkiye ve Rusya'nın Afrin'deki hedefi ne?". Die Welt. 24 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2018.
340. Kaçar, İhsan (7 Mayıs 2018). "Bazı Muhalifler Silahlarını Teslim Edip, Afrin Ve Cerablus'a Taşınmayı Kabul Etti". İznews. 26 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2018.
341. Karan, Ceyda (22 Mart 2018). "'Fırat Kalkanı Halep'in temizlenmesini sağladı, Afrin de Doğu Guta'nın'". Sputnik. 4 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2018.
342. "Syria war: Afrin looted by Turkish-backed rebels" (İngilizce). BBC. 19 Mart 2018. 26 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2018.
343. "AFRIN: AFTER ETHNIC CLEANSING NOW TURKISH "PLANTATION"" (İngilizce). Global Rights. 18 Mart 2018. 30 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2018.
344. "Aldar Xelîl: Suriye ile anlaşmamız için Ruslar çağırdı". Artı gerçek. 14 Ekim 2019. 14 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2019. O dönemde rejim güçleri Efrin’e gelmek istedi ama Rusya kabul etmedi.

Konuyla ilgili yayınlar

• Demir, Enes (2018). Afrin Tarihi ve Zeytin Dalı Harekâtı. Flipper Yayınları. ISBN 6052245026.

Dış bağlantılar

• Zeytin Dalı Harekâtı'na Karşı Dezenformasyon Örnekleri, T.C. Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü