Şarkışla

Şarkışla
İlçe
Ülke Türkiye
İl Sivas
Coğrafi bölge İç Anadolu Bölgesi
İdare
 • Kaymakam Mehmet ERDEM [1]
 • Belediye başkanı Ahmet Turgay Oğuz (AK Parti)[2]
Yüzölçümü
 • Toplam 2.108 km² (813 mil²)
Rakım 1.240 m (4.060 ft)
Nüfus
 (2018)
 • Toplam 38,954
 • Kır
 -
 • Şehir
 -
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu 346
İl plaka kodu 58
Şarkışla Kaymakamlığı Logosu (bağlamadan esinlenilmiştir)[3]

Şarkışla, Sivas ilinin bir ilçesidir.

Etimolojisi
"Şehir Kışla" - "Türk Ocağı" (Türk Ocağı Şarkışla Şubesi Mührü, 1912) [Dijital Tarama: Halil Köseoğlu

]

Üçüncü yüzyıla ait "Antonine Itinerary" adıyla bilinen Roma İmparatorluğu yol rehberindeki bilgiye göre "Malandara" veya "Marandara" isimlerine rastlanmaktadır.[4] Bizans dönemindeki adı "Tenos" (Tonus) olan Şarkışla yöresine Türklerin Anadolu'ya gelişinden sonra "Gedük" adı verildiği bilinmektedir. Tonus adı ise uzunca bir süre şimdiki Altınyayla ilçesinin adı olarak kullanılmaya devam etmiştir. Osmanlı döneminde "Şehr-i Kışla" (kışla kenti) kullanımına da rastlanmakta olup Türkiye Cumhuriyeti Şehir Vekaletine göre ilçenin adı 18. yüzyılda "Şehirkışla" idi. Bu sözcüğün yazılışındaki telaffuz zamanla dönüşerek Şarkışla halini almış ve bu şekilde tescil edilmiştir. Şarkışla isminin nereden geldiği konusunda çeşitli rivayetler vardır. Bir rivayete göre Timur´un Anadolu'yu istila ettiği dönemde Yıldırım Beyazıt´ın bölgeyi askerleri için kışla olarak kullandığı, diğer bir söylenti ise IV. Murat´ın 17. yüzyılda İran´a yaptığı seferler sırasında da bu bölgenin askeri kışla olarak kullanıldığı yönündedir. Eski Türkçe de "Şehir" anlamına gelen Farsça kökenli "Şar" sözcüğü ile "Kışla" kelimesinin birleşmesinden oluştuğu varsayılmaktadır. Diğer bir olasılık ise Şark (doğu) ve Kışla kelimelerinin bileşiminden oluşmasıdır. Bu durumda "Doğu Kışlası" anlamına geldiği görülür.

Eski kayıtlarda Şarkışla yöresinde 1500'lü yıllardan sonra 96 mezranın köye dönüştüğü ve yaklaşık 18 tanesine "Kışla" adı verildiği belirtilir.[5] Bunlardan tespit edilebilmiş olanları şöyledir: Yassıkışla, Ortakışla, Yakubkışla, Virdikışla, Üyükkışla, Kaldurakkışla, Akçakışla, Kızılcakışla... Bu köylerden bazıları günümüzde yoktur.

Tarihçe
Hitit Tören Baltası Başlığı - Yazıda baltanın üzerindeki figürler ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.

Şarkışla İlçesinin milattan önce 3000 yıllarından itibaren bir yerleşim merkezi olduğu bilinmektedir. İlçe merkezine 5 km uzaklıktaki Döllük köyünün ilçe sınırlarına yakın bir yöresinde 1940 yılında bulunan MÖ 2000 yıllarına ait olduğu kabul edilen heykelin varlığı bu tarihi doğrulamaktadır. Ayrıca yine Şarkışla yöresinden elde edilen "Hitit Tören Baltası" önemli bir tarihi eser olarak literatüre geçmiştir.[6] Bronzdan yapılmış olan[7] eser MÖ 1400-1100 arasına tarihlenmektedir.

Heykel tunçtan yapılmış olup 12 cm. boyundadır. Hâlen Ankara Arkeoloji ve Etnografya Müzesinde muhafaza edilmektedir. Sırasıyla Hattiler’in, Hititlerin, Etilerin, Perslerin ve Roma krallığının yönetiminde kalmıştır. M.Ö 700’den itibaren Kafkasya üzerinden gelen Kimmerler bu yöreyi (ayrıca Kapadokya bölgesini) yağmalamışlar ve tahrip etmişlerdir. Daha sonra İskit saldırılarına da uğrayan yöre bunun ardından Med'ler tarafından ele geçirilmiştir. Med Devleti’ni yıkan Persler ise Sivas ve çevresini Kapadokya Satraplığı’na bağlamışlar. Persler’i yenen Büyük İskender ile birlikte Makedonların egemenliği başlamıştır. Şarkışla 11. yüzyıl başlarında Danişmendler’in, 12. yüzyılın 2. yarısında Anadolu Selçukluları’nın eline geçmiştir.

Selçuklu Devri

Anadolu Selçukluları devrinde 1294 yılında varlığı bilinmektedir. 14. yüzyılın ortalarında Eretna Beyliği'nin daha sonra Kadı Burhaneddin Devleti’nin denetimine girmiştir.

Osmanlı Devri

Anadolu Beyliklerinin yıkılmasından sonra Osmanlı Devleti’nin denetimine giren Şarkışla, Timur’un Anadolu’yu istilası sırasında Yıldırım Beyazıt’in oğlu Ertuğrul Bey tarafından askerlerine talim ve konaklama yeri; ayrıca IV. Murat’ın İran seferi sırasında da askeri kışla olarak kullanıldığı rivayet edilmektedir. İlçe çevresinde yapılan Arkeolojik araştırmalarda Eti, Roma, Selçuklu ve Osmanlı devletlerinin izine rastlanmaktadır. İlçe merkezine 1660 yılında Üsküdarlı Mehmet Ağa tarafından yaptırılan Büyük Camii, 350 m²’lik alan üzerinde çok kubbeli olarak tarihi nitelik taşımaktadır. İlçe oluncaya kadar “Gedük” (veya Gedik) adı verilen nahiye (bucak) statüsünde imtiyazlı nahiye müdürleri tarafından yönetilmiştir. 1867 Vilayet Nizamnamesi’ne göre Sivas Merkez Sancağı’na bağlı Tenos ismiyle kaza (ilçe) durumuna getirilmiştir. 1873 tarihinde Belediye Teşkilatı kurulmuştur.

  • 1870 Sivas Vilayeti Salnamesi’nde göre olmak üzere 11772 kişi (10059 Müslüman, 1713 Hristiyan) yaşadığı yazılıdır.
  • 1890 Sivas Vilayeti Salnamesi’nde ise şu bilgilere rastlanır: Tenos kazasının kaza merkezi Şehr-i Kışla (Şarkışla)’dır. Merkeze uzaklığı 12 saattir (o devirdeki ulaşım araçları ile). 15 nahiye, 114 köy ve 5625 haneden oluşup 16.566 Müslüman, 6305 Hıristiyan nüfus vardır. 39 cami, 3 medrese, 5 han, 55 dükkân, 2 fırın, 65 değirmen, 28 Müslim ve 10 gayrimüslim mektebi bulunmaktadır.

Atatürk'ün Ziyaretleri

Kurtuluş Savaşının başlangıcında Şarkışla'dan çekilmiş olan bir telgraf şu şekildedir:

"Şehir Kışla'dan
Sivas Heyet-i Merkeziyesine (18.11.1919)

Sivas mıntıkasını geçerken heyet-i muhteremenize selam ve ihtiramlarımızı takdim eder vatanın salahı,
milletin necatı uğrundaki mücahede-i mukaddeselerinde temenni-i muvaffakiyet eyleriz.

Heyet-i Temsiliye namına Mustafa Kemal" [8][9]

Mustafa Kemal Atatürk'ün harf inkılabı sonrasında yeni alfabeyi öğretmek için Türkiye'yi gezerken Şarkışla'ya da uğradığı bilinmektedir.[10] Şarkışla’ya geldiğinde, ilçede hatırı sayılır bir kişi olan Kalkan Hoca’yı yanına çağırtarak yeni alfabeyi bilip bilmediğini sorar. Kalkan Hoca'nın bilmediğini söylemesi üzerine bir kara tahta getirilmesini ister, eline tebeşiri alarak yeni alfabeyi gösterir. Yanındaki Kalkan Hoca’ya en kısa zamanda yeni Türk alfabesini öğrenmesini ve öğrencilere de öğretmesini söyler.[11]

Coğrafi konum

Şarkışla İlçesi 36°-37° doğu boylamları (36° 25’E) ile 39°-40° (39° 21’N) kuzey enlemleri arasında kalmakta olup, 1902 km² ilçe alanına ve 9472 hektar ilçe merkezi alanına sahiptir. İlçe alanı ile Sivas ili ilçeleri arasında alan bakımından 7. büyüklükte olan bir ilçedir.

Şarkışla İlçesi, İç Anadolu Bölgesi’nin ortalama yükseltisi en fazla ve engebesi en kuvvetli bölümü olan Yukarı Kızılırmak Bölümü sınırları içerisinde, Sivas ilinin güneybatısında yer almaktadır. İdari bakımdan Sivas’a bağlı olan Şarkışla’nın yüzölçümü 2250 km² olup, denizden yüksekliği 1180 metredir.

Şarkışla doğusunda Sivas ve Altınyayla, batısında Gemerek, güneyinde Kayseri ve kuzeyinde de Yozgat ve Yıldızeli ilçesi ile sınırlandırılmıştır. Bir depresyon (çökmüş alan) içinde kurulmuş şehrin kuzeyinde, Tecer ve Şama dağları ile güneyinde Hınzır Dağı uzanmaktadır.

Ulaşım
Şarkışla Tren İstasyonu.

Şehirlerarası otoyol ve tren yolu Şarkışla'nın yanından geçmektedir. Otogar ve tren garı mevcuttur. İl merkezine olan uzaklığı 81 km kadardır. 115 km. asfalt otoyol ile Kayseri’ye bağlanır.

Şarkışla ovası

Çöküntü ve jips erimeleri sonucu oluşmuş olan Şarkışla depresyonu, batısındaki Palas ve Gemerek, doğusundaki Hanlı ve Kayadibi ovaları arasında kalan bir havzadır. Şarkışla da, bu depresyon içerisinde yer alır. 65 km² alan kaplayan ova, doğu-batı istikametinde uzanmaktadır.

Şarkışla Ovasını (Gedik Ovası) çevreleyen kısımlarda çok sayıda fay hattı tespit edilmiştir. Bunlardan birincisi; ovanın doğusunda kuzeydoğu-güneybatı yönünde, Maksutlu Köyü kuzeyinden başlayıp Döllük Köyü güneyine kadar uzanır. Hemen güneyinde, bu fayı kesen ve kuzey-güney doğrultusunda uzanan bir fay hattı daha mevcuttur.

Üçüncü bir fay hattı ise, ilçe merkezinin güneyinden başlayıp, batıda Gürçayır’a doğru kuzeydoğu-güneybatı istikametinde ovayı kat eden ve Kanak Çayı Vadisini dikine kesen faydır. Çatalyol ve Elmalı köylerini güneydoğu-kuzeybatı istikametinde kat eden fay; ovanın oluşumunda büyük rol oynamıştır. Şarkışla Ovası’nın batıdan doğuya doğru daralması ve bu alanda eğim kırıklığı nedeniyle birikinti konilerinin oluşması, bu fayın sonucudur.

Şarkışla İlçesi’nin içerisine yerleştiği ova; doğu, kuzey, güney, kuzeybatı ve kuzeydoğu yönlerinde fay hatları ile kuşatılmıştır. Sözü edilen bu faylar, neotektonik dönemde meydana gelen tektonik faaliyetlerin bir sonucudur. Bu faylar, Şarkışla da küçük ölçekli depremlerin olmasına neden olmuşsa da; yüksek dereceli ve hasar veren bir deprem günümüze kadar yaşanmamıştır.

Ortalama 1200 m yükseklikte olan Şarkışla Ovası, doğu-batı istikametinde yaklaşık 20 km, kuzey-güney istikametinde ise 10 km genişliğindedir. Ovanın ortası düz iken, kenarlara doğru etek düzlükleri nedeniyle eğim artar. Eğim, ovada 1° ve daha az bir değere sahipken; ovanın kenar kesimlerinde eğim, yaklaşık 1–5° kadardır.

Şarkışla Ovası’nın bir çöküntü alanı olduğu belirlenmiştir. Ovanın çevresindeki yüksek kısımlarında görülen bazı formasyonlar, Şarkışla Ovası çevresinde yaklaşık 150 m daha aşağı seviyelerde görülmektedir. Bu durum; Şarkışla Ovası’nın, büyük ölçüde tektonik faaliyetler ile meydana gelen çökme sonucunda oluştuğunu kanıtlamakla birlikte, ovanın kuzeybatısında Sağır-Dikili arasındaki düzlüğün oluşmasında jips erimeleri de etkili olmuştur. Bu nedenle ovanın oluşumunda çökme ve jips erimelerinin birlikte etkili olduğu söylenebilir.

Kanak Deresi

Kuzeybatı-güneydoğu ve Doğu-Batı yönünde akan Kanak Deresi ilçenin içinden geçmektedir ve çevresinde tesisler bulunmaktadır. Sulamada da kullanılan Kanak Çayı’nın yan kollarıyla birlikte akaçlama alanının, yaklaşık 450 km² kadar olduğu tahmin edilmektedir. Kar, yağmur ve kaynak sularından beslenmektedir. Debisi ilkbahar mevsiminde artmakta, buna karşılık yaz mevsiminde ise azalmaktadır. Akım miktarı yağış ve kar erimelerine bağlı olarak artarken, fazla buharlaşma nedeniyle yaz sonlarına doğru kimi zaman kurumaya yakın bir duruma gelmektedir.

Şarkışla barajı
Şarkışla Barajı (Eski)

Günümüz Şarkışla'sında merkezi sayılabilecek bir bölgeye yakın bulunan baraj uzun yıllar boyunca sulama amaçlı olarak kullanılmış ancak zamanla dibi dolduğu için işlevini yitirmiştir. 2019 yılında boşaltılarak zemin düzeltilmiş ve ortaya küçük bir gölet yapılmıştır. Günümüzde sadece baraj gövdesinin bulunduğu yer bir tür yükselti halinde durmaktadır. Baraja gelen bir kaç tür su kuşu gölete de bahar aylarında gelmeye devam etmektedir. Bir restorant ve canlı alabalık satış yeri de mevcuttur.

Sosyal - Ekonomik Durum

İlçe nüfusunun % 47,8’i köylerde % 52,2’si ilçe merkezi ve beldelerde yaşamaktadır. Sivas ilinin ve çevre bölgenin hem nüfus hem de ekonomik faaliyet olarak en büyük, en gelişmiş ve kültür varlığı açısından da en zengin ilçesi konumundadır. Geçim kaynağı önemli ölçüde tarım ve hayvancılık olup, bunun yanında en büyük geçim kaynağı yurt dışı isçiliği ve ticarettir. Şarkışla nüfusuna kayıtlı 137.963 kişiden 51.571'i ilçe merkezinde ikamet etmekte geri kalanı başta yurt dışında olmak üzere çeşitli illerde bulunmaktadır. Köyden şehre göç nedeniyle kenar mahallelerde gecekondulaşma mevcuttur. Konut probleminin çözümüne yönelik olarak Bel-kent Yapı Kooperatifi aracılığıyla 504 Konut inşa edilerek iskâna açılmıştır. Yapılan yeni ve eski Toki binalarıda muvcuttur, Kale Mahallesinde Sivas yolu üzerindedir. Belkentte çeşitli firmaların yapmış olduğu yeni binalar sayesinde yeni yaşam alanları oluşmuştur ilçede. İnşaat sektörü 2000'li yıllardan itibaren ilçe ekonomisinin en önemli itici gücünü oluşturmaktadır.

Şarkışla ilçe merkezinden bir görünüm.

Halkın yaşantısı genel olarak geleneksel Anadolu hayat tarzıdır. İlçe halkından 18.000 kişinin başta Danimarka, Almanya, Hollanda ve Fransa olmak üzere diğer Avrupa ülkelerinde çalışıyor olması büyük sermaye birikimine yol açmıştır. Bu birikimin 40-50 Milyon TL civarında olduğu tahmin edilmektedir. Bu tasarruf şimdiye kadar istenilen ölçüde yatırıma dönüştürülememiş durumdadır. Bunun sebepleri şu şekilde sıralanabilir:

  • Geçmişte yapılan bir takım yatırımların başarıya ulaşmaması ve istismar edilmesi nedeniyle oluşan hayal kırıklığı ve güvensizlik,
  • Yatırımların yönlendirmesi ve danışmanlığı konusunda kurumsal ve kişisel yetersizlik,
  • Sermaye sahiplerinin yatırım sektörleri ve alanları konusundaki bilgi eksikliği ve bunun sonucu olarak yöre halkı;

a) En güvenli yatırım olarak düşündüğü konut ve diğer gayri menkul gibi istihdam yaratmayan ve ekonomide katma değer oluşturma özelliği olmayan verimsiz alanlara yönelmiş

b)Parasını kısmen spekülatif amaçla fakat büyük ölçüde bankalara mevduat olarak yatırmış,

c) Veya başka şehirlerde yatırım yapmaya yönelmiştir.

Hayvan Pazarı

Türkiye'nin en büyük hayvan pazarlarından birisi olan ve 200 bin metrekare büyüklüğündeki ticari alan Sivas ve Şarkışla ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır.

Eğitim / Öğretim

Âşık Veysel Meslek Yüksekokulu
Ana madde: Âşık Veysel Meslek Yüksekokulu

İlçe'de ünlü ozan Âşık Veysel'in adının verildiği Cumhuriyet Üniversitesi'ne bağlı bir Meslek Yüksekokul bulunmaktadır. Ortalama 700-800 öğrenci mevcudu ile öğrenime devam etmektedir.

Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu

4 (dört) yıllık eğitim verecek olan 1500 öğrenci kapasiteli Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu ise aslında büyük kısmı tamamlanmış olduğu halde bitirilemediği için hizmete girmesi ertelenmektedir.

Öğrenci Yurdu
Muhsin Yazıcıoğlu Öğrenci Yurdu - (Aşık Veysel MYO)

Kredi Yurtlar Kurumu tarafından inşa edilen ve hizmet kalitesi son derece yüksek olan 650 kişilik Muhsin Yazıcıoğlu Öğrenci Yurdu 4 ayrı blokta (kız öğrenciler için 2 blok, erkek öğrenciler için 2 blok olacak şekilde) öğrencileri barındırmaktadır. Tesis 2017 yılında hizmete girmiştir. Âşık Veysel Meslek Yüksekokulu'na çok yakın bir mesafede olup ulaşım için herhangi bir araca ihtiyaç yoktur. 4-5 dakikalık bir yürüyüş süresi ile okula ulaşmak mümkündür.

Nüfus
17 Ağustos 1937 tarihli Akşam Gazetesi, Sayfa 12 (Memleket Sahifesi)
Yıl Toplam Şehir Kır
1965[12]62.4326.76655.666
1970[13]62.5528.22954.323
1975[14]68.54012.76355.777
1980[15]64.29812.68251.616
1985[16]67.23515.91751.318
1990[17]49.11616.18132.935
2000[18]49.31820.65428.664
2007[19]41.95020.85121.099
2008[20]41.84320.76121.082
2009[21]41.03120.80220.229
2010[22]40.33820.77919.559
2011[23]39.41320.77718.636
2012[24]38.44821.08717.361
2013[25]38.09421.18116.913
2014[26]38.65522.02016.635
2015[27]37.52022.13615.384
2016[28]37.68322.59015.093

Almanya, İsviçre, Hollanda, Danimarka olmak üzere özellikle Avrupa'ya 1960'lı yıllardan itibaren çalışmak için giden vatandaşların yoğun olduğu bir ilçedir. Yurtdışında yaşayanların ailelerini de götürmesi, orada doğan çocukların ülkeye geri gelmemesi gibi nedenlerle dolaylı olarak nüfus üzerinde olumsuz etki yapmıştır. Ancak asıl sorun köyden kente göç olarak ortaya çıkmıştır. 1990'lı yıllardan başlayarak köylerde yaşayanların bir kısmı Şarkışla ilçe merkezine göç etmektedir. Fakat bundan da öte başta Ankara olmak üzere, Mersin, İzmir, İstanbul, Kayseri gibi şehirlere göç artmıştır ve bölgenin nüfusun hızla düşmesine yol açmıştır. Ancak yaz aylarında geçici olarak belirgin bir nüfus artışı hem merkezde köylerde yaşanmaktadır. Bu durumun sebebi ise yurtdışında ve şehir dışında yaşayanların tatili köylerinde geçirmek istemeleridir. Fakat bu etken de gençler arasında giderek azalmaktadır.

Mahalleler

Pınarönü, Kandemir, Gültekin, İstiklal, Kale, Esentepe, Kayalıyokuş, Damlaca, Yeni, Yıldırım, Yukarı, Sağır

Camiler

İlçede 16 camii bulunmakta, birkaç camii ise yapım aşamasındadır. Camiler: Hacıimmetli Camii, Fatih Camii, Arafat Camii, Çarşı Camii, Yıldırım Bayezid Camii, Murat Camii, Kale Camii, Ravza Camii, Ulu Camii (1664), Muhsin Yazıcıoğlu Camii ve Külliyesi.

Yemek Kültürü

İlçede değişik kültürlerden insanlar yaşadığından dolayı, yemek kültürü bir hayli zengindir. 93 Harbi sırasında Kars-Erzurum'dan buraya yerleştirilen insanların kendi kültürlerini de beraberinde getirdiklerinden, o kültürlere ait birçok yemek, bütün Şarkışla'da kabul görüp, herkes tarafından yapılmaktadır. Ayni zamanda yerli halkın da, Sivasin diğer bölgelerinden çok değişik olmasa da, kendine has yemekleri bulunmaktadır. Şarkışla'nın başlıca meşhur yemek ve tatlıları:

Çorbalar

Arabaşı çorbası, Bulamaşı, Düğürcük çorbası, Sulu köfte, Tatar çorbası, Yarmaaşı, Herle

Yemekler

Arabaşı, İçli köfte, Madımak, Su böreği, Omaç, Sündürme, Cücük, Dizman mantısı, Bulgur pilavı, Katıklı köfte, Patates böreği, Kaygana, Evelik sarması, Kabak çiçeği dolması, Sirken böreği, Velibah, Yağlama, Guymah, Dal turşusu mıhlaması, Keşkek, Mıhla, Köremez, Deri Kebabı, Mumbar

Mantılar

Sini mantısı, Ufak mantı/Bideleme, Haluj/Hambal (Çerkes), Hingel, Gılnış-Cırdıgış (Çeçen), Üç ibikli mantı, Kızıl mantı

Tatlılar

Kavut, Hurma (Kalburabastı) tatlısı, Baklava, Un helvası, Sütlü (Sütlaç), Hasıda, Üzüm çorbası, Ufak tatlısı, Paşa Sarması

Şarkışla'ya bağlı bazı köylerin eski isimleri
Şarkışla'ya bağlı bazı köylerin eski ve yeni adları
ESKİ Alıkviran Adıyaman Şağrı/Şarklı Hekimkışlası Köylez Kaldurak Alınpınarı Osmanlı Mergesen Çakal Kızıltan/Kızıldon Çıhsıyan Karaüyük Gazibağ Peyik Yapaltın Çayırşeyhi Hatir Hızırbey İğdelüce Kalaycık Karacaviran Gantaros Savcun Kanak Lisanlı Pöhrenk Ortakışla/Ortabucak İskantopacı Tuzla Ebesil Savran Kürtaraposman Sarıabdal Tezekçikavaği İğdiş
YENİ Alıkören Bağlararası Başağaç Benlihasan Beyyurdu Bozkurt Canabdal Çanakçı Çatalyol Çiçekliyurt Demirköprü Dikili Emlek Hüyük Gaziköy Gülören Gümüştepe Gürçayır Hardal Hocabey İğdecik Kalecik Karacaören Karakuz Kızılcakışla Konakyazı Kömürkaya Oluktaş Ortaköy Ortatopaç Polatpaşa Samankaya Sarıkavak Sarıkaya Sarıtekke Temecik Yükselen

Tarihi yapılar
  • Şarkışla Kalesi
    Şarkışla Ulu Camii: Kapısının üstündeki kitabeye göre Hicri 1080 (Miladi 1669) yılında yapılmıştır. Üsküdarlı Mehmet Efendi Vakfındadır. 1900 yılında Hacı Hasan Sami Paşa tarafından büyük çapta onarılarak bugünkü şeklini almıştır.
  • Şarkışla Kalesi: İlçenin ortasında yüksek bir tepedir. Kaleye ait hiçbir iz yoktur. Kaleden çok höyüğe benzemektedir. Ancak belediye tarafından çevresine sur benzeri duvarlar örülmüştür.

Bunlardan başka ilçede Radar tepesinde Arap Dede, Küpeli köyünde Küpeli Dede, Çatalyol köyünde Kara Baba, Döllük köyünde Koyun Baba, Abdallı köyünde Abdal Baba, Alaman köyünde Colü Dede, Saraç köyünde Şeme Baba yatırları vardır.

Kaldırak Kalesi

Emlek Kale köyünün alt tarafında, Kaldırak çayı üzerinde kale kalıntısı bulunmaktadır. Osmanlı dönemi kayıtlarında yer alan "Kaldırok Kalesi" isimli köyün bu bölgede olduğu yönünde emareler vardır. Dolayısıyla bu isim köyün yanından geçen Kaldırak Çayı'nın adı ile de bağlantılıdır. Bahsi geçen köyün ismi bazı kaynaklarda “Kaldurak Kalesi” olarak da geçmektdir.[29] Osmanlı'ya ait bazı kayıtlarda ise "Kaldıravuk Kalası" adıyla anılır.[30]

Aşık Veysel Müzesi

Büyük halk ozanı Âşık Veysel’in yaşadığı Sivrialan köyündeki evi 1982 yılından itibaren Kültür Bakanlığı tarafından müzeye dönüştürülmüştür. Âşık Veysel’in kişisel eşyaları, sazları, fotoğraflar bulunmaktadır. Her yıl 16-21 Mart tarihleri arasında Şarkışla Sivrialan köyünde anma törenleri ve Âşıklar Bayramı düzenlenmektedir.

Hardal Köyü Camii

Hardal köyündeki yaklaşık 500 yıl önce yapıldığı tahmin edilen caminin dış duvarlarının yarısı, üst örtüsü tamamen yıkılmıştır. Duvarlar kesme taş örtülüdür.

Çanakçı Köy Odası

Çanakçı köyünde yer alan ve ahşap direklerle desteklenerek inşa edilmiş olan köy odasının içerisindeki tabelaya göre Hicri 1272 (Miladi 1855) yılında yapılmıştır. Köyün tarihi köy odası sürekli temiz tutulmakta ve bakımı yapılmaktadır.[31]

Alaman Kaya Mezarı
Ana madde: Alaman Kaya Mezarı
Alaman Kaya Mezarı - Profil

Alaman - Yahyalı yolu üzerinde köyden yaklaşık 5 km sonra yer alır. Olasılıkla Roma dönemine aittir. Ana kayanın işlenmesi ile elde edilen cephe formuna sahiptir.[32] Giriş kapısından beşik tonozlu büyük odaya geçilir. Odaya bitişik mezar odası vardır. Günümüzde korumasız durumdadır.

Halk ozanları
Aşık Veysel Heykeli (park içerisinde) - Şarkışla Merkez

Sefil Selimî, Âşık Hüseyin, Âşık Agâhî, Âşık Kamber, Âşık Kemter, Âşık Kul Veli, Âşık Şevki, Âşık Bekir, Âşık Ali İzzet Özkan, Âşık Ali İzzet Savaş, Âşık Merdanoğlu, Âşık Mehmet Ali, Âşık Yoksul, Âşık Fazlı başta olmak üzere 200’ün üzerinde ulu ozan vardır. Emlek yöresi halk ozanlarının en çok çıktığı bölge olarak tanınmaktadır.

Turnaları gördüm Şarkışla’nın düzünde
İlkbahar aylarında Mart’ın da yazında
Bu gece dinlenin Turna dağın yüzünde
Kalkınca Kızılırmağa inin turnalar

-Âşık Yoksul-

Doğan Kaya tarafından Emlek yöresinde tespit edilmiş olan dokuz kadın âşığın var olduğu da dikkate değerdir. Bunlar; Cemile Uzundal (1932-Ağcasu), Dudu (19. yüzyıl-Kümbet), Emine (1810-Beyyurdu), Fadime (19. yüzyıl-Sivralan), Fatma Hasgül (1952-Mescit), Kamer (18. yüzyıl-İğdecik), Gülhanım (20. yüzyıl-Saraç ), Yeter (1922-Saraç) olarak kayda geçmiştir.[33] Şarkışla merkez ve diğer köyleri de dahil edildiğinde kadın ozan sayısı 20'yi aşmaktadır. Örneğin Merkez Hüyük köyünden Âşık Esme'nin ağıtları dikkate değerdir.[34][35]

Kara yazı şu karalı başımda
Ayırdılar zemherinin kışında
Gündüz hayalimde gece düşümde
Arzumanım kaldı-gitti anada

-Âşık Esme-

Kaplıcalar

Şarkışla yöresinde kaplıcalar için "Çermik" kavramı kullanılmaktadır.[36]

Ortaköy Çermiği
Ortaköy Çermiği - Açık Havuz (Şarkışla)

Şarkışla ilçesine 18 km uzaklıktadır. Ortaköy girişinden yaklaşık iki kilometre önde yer alır. Açık bir havuzu, kapalı erkek ve kadın havuzları ile 14 odalı bir moteli ve dinlenme tesisleri bulunmaktadır.

Alaman Çermiği

İlçe merkezine 33 km uzaklıktaki Alaman köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Suyu oldukça kükürtlü ve mineral açısından zengindir.

Mesire alanları

Şarkışla'ya yakın mesafelerde bulunan Yapaltın Barajı ve Maksutlu Barajı etrafında Belediye tarafından düzenlenmiş mesire ve piknik alanları bulunmaktadır. İlçe içerisinde eski Şarkışla Barajı'nın yerine yapılan göletin yanında yine mesire alanı oluşturulmuştur.

Şarkışla Hava Radar - 2011 yılında kapatılmıştır.

Hava Radar Mevzi Komutanlığı

1956 yılında kurulan ve halk arasında daha sonra "Radar" olarak anılmaya başlayan bölgede görev yapan garnizon Şubat 2011 tarihinde kapanmıştır. 100 kadar rütbeli asker ve 100'ün üzerinde er bulunan askeri tesislere ait lojmanlar daha sonra yıkılarak yerine Toki tarafından toplu konutlar inşa edilmiştir. Kurulduğu dönemde hava radar istasyonuna ayrılan yer içerisinde kalan bir türbenin yıkılmak istendiğinde Yedi Kardeşler adı verilen kutlu kişilerin gelerek birkaç gece üst üste çadırları taşladığı, sonraki yıllarda ise radarın yeşile boyalı olan yerlerinin kırmızıya boyatıldığında cihazların çalışmaz olduğu, ancak mühendislerin radarda herhangi bir arıza olmadığını söylemeleri üzerine bir askerin teklifi ile radarın yeşile boyatılması sonucu çalışmaya başladıkları söylentileri yayılmıştır.[37]

Halk inanışları

Şarkışla bölgesindeki halk inanışları daha çok Emlek yöresi inanışları ile özdeşleşmiş durumdadır. İnsanlara yardıma gelen ve onları sınayan Hızır anlayışına Şarkışla ilçe merkezinde ve yöredeki tüm köylerde rastlanır. Her biri farklı köylerde bulunan yedi evliyanın bir araya geldiği "Yedi Kardeşler" inanışı mevcuttur. Bir rivayete göre; Ahmet Yesevi’nin yedi öğrencisi fetih için buraya gelirler.[38] Buna göre yedi evliya kardeşler; Şeme Baba, Küre Baba, Ağ Baba, Kara Baba, Muhtar Abdal, Can Abdal, Colü Dede olarak sayılmaktadır.[39] Karababa mezarı Elmalı ve Kazancık köyleri arasındadır. Kızılcakışla yakınlarındaki en önemli yatırlardan birisi ise Ağbaba olarak kabul görür.[40] Mezarı Sivas-Şarkışla-Kayseri yolu üzerinden Kızılcakışla yoluna girilerek ilerlendiğinde köye yakın bir konumda bir kaç km sol tarafta kalmaktadır. Bazı dağların kutlu kabul edilmesi de yine yaygın inanışlar arasındadır.

Emin Kuzucular

Derlemeci ve halk kültürü araştırmacısıdır. 1970'li ve 1980'li yıllarda Sivas Folkloru ve Türk Folkloru gibi dergilerde makaleleri yayınlanmıştır. Akçakışla başta olmak üzere Şarkışla yöresindeki pek çok köyde halk inanışları ve yöresel efsanelere dair ayrıca halk kültürü ile ilgili derlemeler yapmış ve gözlemlerini, yaptığı incelemeleri kayda geçirmiştir. Türkiye'de yapılan folklor araştırmalarının tarihsel gelişim süreci içerisinde "Dergici Gelenek" olarak bilinen dönemin devamında yer alır.[41] Asıl mesleği öğretmenlik olan Emin Kuzucular 1930 Akçakışla doğumludur. Pamukpınar Köy Enstitüsü'nden mezun olmuştur. Askerlik görevini 1960 yılında İzmir'de tamamladıktan sonra çeşitli yerlerde görev yapmış, ardından Şarkışla Kanak'ta ve 1964 - 1969 yılları arasında ise Akçakışla'da çalışmıştır. 1982 yılında Hatay'da emekli olmuş ve Dörtyol ilçesinde 1997'de ölmüştür.

Seyfeddin Soysal
Kağnı - Şarkışla Belediyesi Seyfeddin Soysal Konferans Salonu (yağlıboya tablo)
Ana madde: Seyfeddin Soysal

1966 Şarkışla doğumlu ressam ve heykeltraş. 1988 yılında Hollanda'ya taşınarak orada yaşamını sürdürdü ve oradaki atölyesinde çalışmalarına başladı. Türkiye'ye dönerek memleketi olan Merkez Hüyük köyüne yerleşti ve yılın yarısını Hollanda'da yarısını ise Türkiye'de köyünde geçirerek atölye çalışmalarını iki ülkede de sürdürdü.[42] 2 Şubat 2012 tarihinde evindeki şömineden çıkan karbonmonoksit gazından zehirlenerek hastaneye kaldırıldı, 2 gün sonra 4 Şubat 2012 gününde 46 yaşında öldü.

Özellikle "Kağnı" adlı eseri Şarkışla'nın kırsal yaşamı ile özdeşleşerek sembolü haline gelmiş durumdadır.

Merkez Hüyük köyündeki, içinde atölyesinin de bulunduğu evin, müze haline dönüştürülmesi planlanmaktadır.

Dış bağlantılar
Şarkışla Kaymakamlığı - Logo (Set)

Kaynakça
  1. Şarkışla Kaymakamlığı - Resmi Sitesi
  2. Şarkışla Belediyesi - Resmi Sitesi
  3. Şarkışla Kaymakamlığı, Logo Hakkında("Bağlama içerisinde Şarkışla kilimi, Türk Bayrağı, Sivas'ın 'S' harf ve Şarkışla'nın 'Ş' harfi")
  4. Kızılırmak ve Fırat Havzalarını Birbirine Bağlayan Eski Kervan Yolları, Doç.Dr. A. Tuba ÖKSE, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü
  5. Rafet Metin 16. Yüzyılda Orta Anadolu’da Nüfus ve Yerleşme (Bozok, Kırşehir, Niğde, Nevşehir ve Keskin Örneği) Sayfa: 38
  6. An Example of Hittite Mountain Culture Today: Visit to Seme Mountain”, Dr. Hülya Kaya Hasdemir, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi XLVIII, 2020/1, 324-345, Yayın Tarihi 30.06.2020
  7. Darga, M. (1992). Hitit sanatı. Akbank Kültür ve Sanat Yayınları
  8. Atatürk'ün Sivas'ı Ziyaretleri, Dr. Hüseyin Yıldırım, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt:12, Kasım 1996, Sayı:36 - (Sayfa: 672)
  9. İrade-i Milliye (Sivas) Gazetesi, Sayfa-1, 28 Aralık 1919 tarihli
  10. Atatürk ve Harf İnkılabı, Doç.Dr. Cengiz DÖNMEZ, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi - (Sayfa 46 / Makale sayfası: 10)
  11. Şarkışla Yöresi Kadın Ağzı Türkü Yakma ve Söyleme Gelenekleri, Hazırlayan: Kutay Öztürk, Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Müzik ve Sahne Sanatları Anabilim Dalı, 2019
  12. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  13. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  14. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  15. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  16. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  17. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  18. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  19. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  20. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  21. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  22. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  23. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  24. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
  25. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
  26. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
  27. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
  28. "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.
  29. Faruk Sümer, “Bozok Tarihine Dair Araştırmalar-I”, Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Anma Kitabı, Ankara 1974, Sayfa: 328
  30. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü 998 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-i Bekr ve ‘Arab ve Zü’l-Kadiriyye Defteri (937 / 1530) 2. Cilt Ankara 1999 Sayfa: 144
  31. Şarkışla Kaymakamlığı, Tanıtım Bilgileri, 2017 yılı (CD halinde arşivde mevcuttur)
  32. Sivas Kültür Envanteri, Madde: Alaman Köyü Kaya Mezarı Erişim tarihi: 30/09/2020
  33. Doğan Kaya, Emlek Yöresi Aşıkları, Emlek Yöresi ve Çevresi Halk Ozanları Sempozyumu, 16-17 Mayıs 1998, Ankara, 1999, s. 142-153
  34. Yesevi Üniversitesi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Madde Yazarı: Beydoğdu Turan, 2018, Madde Başlığı: Esme Şahin - Âşık (20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
  35. Fatma Ahsen Turan, Reyhan Gökben Saluk, Özlem Ünal Ünalan (2014), Geçmişten Günümüze Sazda ve Sözde Usta Kadınlar, Ankara: Gazi Kitabevi
  36. Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  37. Şarkışla Yöresinde Ziyaret Yerleri İle İlgili İnanç ve Uygulamalar, Yrd. Doç. Ahmet GÖKBEL, Cumhuriyet Üniversitesi - (Sayfa 4)
  38. Şarkışla Yöresinde Ziyaret Yerleri İle İlgili İnanç ve Uygulamalar, Yrd. Doç. Ahmet GÖKBEL, Cumhuriyet Üniversitesi - (Sayfa 8)
  39. Kültürümüzde kardeş veliler inancı, Doğan Kaya, Cumhuriyet Üniversitesi, Türk Halk Bilimi Bölümü
  40. Aşık Veysel Meslek Yüksekokulu - "Şarkışla Merkez ve Köyleri İncelemesi", 2017, Sayfa:39
  41. Türkiye’de Folklor Araştırmaları, Dr. Seval Kasımoğlu, Turnalar (Uluslarası Hakemli Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi), Temmuz/Ağustos/Eylül 2018, Yıl: 20, Sayı: 71
  42. Sivas Kültür Envanteri, Sivas’ta Resim Sanatı ve Sivaslı Ressamlar 25 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Sıra no:33)

Ayrıca bakınız

Fotoğraflar
  • Kaymakamlık Binası - Şarkışla
  • Mirza Mercan Konağı
  • Şarkışla Kalesi (sur görünümlü duvarlar)
  • Şarkışla Kalesi (günbatımı, yandan)
  • Şarkışla Kalesi (tam görünüm)
  • Kanak Deresi ve Muhsin Yazıcıoğlu Camisi
  • Muhsin Yazıcıoğlu Camisi (Kale'den görünüm)
  • Kaymakamlık Binası (Kale'den görünüm)
  • Şemsi Efendi Konağı - Şarkışla
  • Yapaltın Barajı, Mesire Alanı - Şarkışla
  • Muhsin Yazıcıoğlu Öğrenci Yurdu (Şarkışla)
  • Ressam Seyfeddin Soysal'ın Evi (Merkez Hüyük köyü) - Müzeye dönüştürülmesi planlanmaktadır.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.