Farslar

Farslar (Farsça: فارسی, Osmanlıca: عجم Âcem), çoğunlukla İran bölgesinde yaşayan İranlı bir halktır.

Farslar
فارسی

Önemli nüfusa sahip bölgeler
İran	49,312,834[1][2]
Diller
Farsça
Din
çoğunluğu İslam (büyük çoğunluğu Şii) [3][4] ve az sayıda Sünni, Bahai, Hıristiyan, Musevi ve Zerdüşt

Etimolojik olarak Pars (Pers) sözcüğünden gelmektedir. Pars kelimesi Arapçanın etkisiyle Fars haline gelmiştir; Arapça'da bulunmayan P harfi F ile ikame edilmiştir.[5] Arapça'da bu iki ses ortak kapalı a sesi ile verilmektedir.

Fars devletlerinin tarihi Ahamenişler ve Sasaniler şeklinde 2550 yıl öncesine kadar uzanır. Farsların dili Farsça, bir Hint-Avrupa dilidir. Tarihi önemi olan çok sayıda Fars şâir ve bilge mevcuttur.

Terminoloji

Farslar, İranlı bir ulustur. Anzan-Güney Elam civarında yerleşiktiler ve başkentleri Sus şehriydi. Arapçada "p" sesi olmadığından Araplarca "Pars/Pers" olarak değil, "Fars/Fers" olarak adlandırılmışlar ve sonrasında da genel olarak bu adla anılmışlardır. Yani anlaşılacağı üzere Fars'lar müslüman olmadan önce bu isimle bilinmekteydiler. Günümüz İranlıların ataları olarak kabul edilirler. Antik İran'da kurulan en önemli iki imparatorluk Ahamenişler ve Sasaniler, Persler tarafından kurulmuştur.

Tarih

Tarih kaynaklarında II. Sirus'un hakimiyeti, Pers tarihinin başlangıcı olarak gösterilmektedir. Ekbatan'ı ele geçiren Sirus, sonrasında tüm Medya'ya egemen oldu. MÖ 29 Ekim 539 tarihinde Babil'i ele geçirdi ve buradaki tutsak Yahudileri salıverdi.

İmparatorluğun doruk noktası I. Darius döneminin sonuna kadar olan zaman dilimini kapsar. Bu dönemde imparatorluk 20 eyaletten oluşmaktaydı ve bunlar "satrap" denilen valiler tarafından idare edilmekteydi. Anadolu, MÖ 543-333 yılları arasında Pers hakimiyetinde kaldı. Anadolu'ya Med hakimiyetine son vererek gelen Perslerin, Anadolu'ya kültürel etkileri bilhassa Kapadokya (Persçe: Katpatuka) üzerinden olmuştur.

Yolları yeniden düzenleyerek ihtiyaçları olan tahıl, dokuma, hayvan ve hayvan ürünlerini Anadolu'dan almışlardır. Ayrıca dünyadaki ilk posta teşkilatını kurmuşlardır.

Perslerin boğazlara egemen olması boğazlardan ekonomik gelir sağlayan İyonyalıların tepkisine neden olmuştur.

İyon şehir devletlerini Pers istilasından kurtarmak için Büyük İskender, Asya seferine çıkar. MÖ 334'te İssos ve Granikos Savaşları ile Persler yenilmiş ve Ahameniş İmparatorluğu yıkılmıştır. Böylece Helenistik Dönem başlamıştır. Tarihleri boyunca Persler, tüm Anadolu'nun yerli kültürlerine saygı göstermişlerdir.

Toplumsal yaşam

Antik Pers toplumunda aynı sınıftan insanlar dudak dudağa öpüşerek, astlar ise üstlerinin yanağını öperek selamlaşırlardı. Devlet otoritesini temsil eden kimseler, önünde rengin eğilerek ve bel kemikleri öpülerek selamlanırdı. Topluluk içinde tükürmek, sümkürmek ve akarsuları kirletmek yasaklanmıştı. Ayrıca sokakta yemek yemek de aynı şekilde hoş karşılanmamaktaydı ve yasaktı.

Persler, 36 karakterden oluşan çivi yazısını kullanmaktaydılar. Uzaklık ölçümünde "parasang" birimi, ödemelerdeyse "talent" kullanılmaktaydı. Dinleri Mitraizm ve Zerdüştlük idi.

Kültür

Perslerin sanatsal mirası hem doğudan hem de batıdan katkılar içermektedir. İran'ın merkezi konumu nedeniyle Fars sanatı, doğu ve batı gelenekleri arasında bir füzyon noktası olarak hizmet vermiştir. Persler kaligrafi, halı dokuma, cam işi, lake, kakmacılık (khatam), metal işi, minyatür illüstrasyon, mozaik, seramik ve tekstil tasarımı gibi çeşitli sanat türlerine katkıda bulunmuştur.[6]

Müzik

Xenophon'un bildirdiği hesaplara göre, Akhamenid mahkemesinde çok sayıda şarkıcı vardı. Ancak, o dönemin müziğinden çok az bilgi edinilebilir. Sasani İmparatorluğu'nun müzik sahnesi, önceki dönemlerden daha mevcut ve ayrıntılı bir belgeye sahiptir ve özellikle Zerdüşt müzik ritüelleri bağlamında daha belirgindir. Genel olarak, Sasani müziği etkiliydi ve sonraki dönemlerde benimsendi.[7][8]

İran müziği, bir bütün olarak, bölgeye özgü çeşitli müzik enstrümanlarından yararlanıyor ve eski ve orta çağlardan beri önemli ölçüde gelişti. Geleneksel Sasani müziğinde oktav on yedi tona ayrıldı. 13. yüzyılın sonunda İran müziği, batıdaki meslektaşlarına benzeyen on iki aralıklı bir oktav sürdürdü.[9]

Kaynakça

1. Library of Congress, Library of Congress – Federal Research Division. ""Ethnic Groups and Languages of Iran"" (PDF). 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2009.
2. "Country Briefings Economist.com (2007-12-20)". 7 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2015.
3. "CIA - The World Factbook - Iran". 6 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2014.
4. http://www.aljazeera.com/me.asp?service_ID=12883
5. "Kamran Talattof. The Iranian". 20 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2014.
6. Burke, Andrew; Elliot, Mark (2008)
7. (Lawergren 2009) iv. First millennium C.E. (1) Sasanian music, 224-651.
8. Seyyed Hossein Nasr (1987). Islamic art and spirituality. SUNY Press. pp. 3–4. ISBN 9780887061745.
9. Janet M. Green; Josephine Thrall (1908)