Kimya mühendisliği

Kimya mühendisliği, kimya, matematik, fizik, biyoloji, mikrobiyoloji, biyokimya,ve ekonomi bilimlerini, ham maddelerin ya da kimyasalların daha kullanışlı ve değerli biçimlere dönüştürüldüğü proseslere uygulayan mühendislik dalıdır. Kimya mühendislerinin çalışma alanı nano teknolojinin ve nano malzemelerin laboratuvarda kullanımından, kimyasalları, ham maddeleri, canlı hücreleri, mikroorganizmaları ve enerjiyi kullanışlı ürünlere dönüştüren büyük ölçekli endüstriyel işlemlere kadar değişebilir.

Distilasyon kolonları

Kimya mühendisleri, güvenlik ve tehlike değerlendirmeleri, işletme talimatları, yapım tanımlamaları, proses tasarımı ve analizi, ünite operasyonları, modelleme, kontrol mühendisliği, kimyasal reaksiyon mühendisliği, nükleer mühendislik ve biyomühendislik gibi tesis tasarım ve işletmesinin birçok alanında yer almaktadır.

Kimya mühendisleri genellikle "kimya mühendisliği" veya "proses mühendisliği" alanında diploma sahibidir. Kimya mühendisleri uzmanlık sertifikaları alabilir ve profesyonel kuruluşların akredite edilmiş üyeleri olabilirler. Bu kurumlar arasında Kimya Mühendisleri Enstitüsü (IChemE), Amerikan Kimya Mühendisleri Enstitüsü (AIChE) gibi birçok kurum bulunmaktadır. Kimya mühendisliği diploması, diğer tüm mühendislik disiplinleriyle çeşitli kapsamlarda doğrudan bağlantılıdır.

Kelime kökeni
George E. Davis

1996 tarihli bir British Journal for the History of Science makalesi, 1839 yılında sülfürik asitin üretimi ile alakalı olarak kimya mühendisliği teriminden bahsetmesi dolayısıyla James F. Donnelly'ye atıfta bulunur.[1] Ancak yine aynı makalede, kimya mühendisliği teriminin ilk olarak bir İngiliz danışman olan George E. Davis tarafından bulunduğu bahsedilmektedir.[2] Davis aynı zamanda bir Kimya Mühendisliği Derneği kurmaya çalışmıştı ancak bunun yerine derneğin ismi Kimya Endüstrisi Derneği olmuştu, kendisi de derneğin ilk sekreteriydi.[3][4] The History of Science in United States: An Encyclopedia, kimya mühendisliği teriminin ilk kullanımını 1890'lara tarihler.[5] Kimya endüstrisinde mekanik ekipmanların kullanımı olarak tanımlanan "kimya mühendisliği", 1850'den sonra İngiltere'de yaygın olarak kullanılan kelimelerden biri haline geldi.[6] 1910'a gelindiğindeyse, “kimya mühendisi” artık İngiltere ve Amerika'da yaygın olarak kullanılan bir kalıptı.[7]

Tarihçe
Ana madde: Kimya mühendisliği tarihi
MIT'de bir endüstriyel kimya laboratuvarındaki öğrenciler, 1893

Kimya mühendisliği, günümüzde kimya mühendisliği disiplininin temel bir kavramı olan ünite operasyonlarının gelişmesiyle ortaya çıkmıştır. Yazarların çoğu, Davis'in esasen kendisi geliştirmemiş olsa da, ünite operasyonları kavramını icat ettiğini kabul eder. Davis, Kimya mühendisliği konusunda en eskilerden biri olarak kabul edilen Manchester Teknik Okulu'nda (daha sonra Manchester Üniversitesi'nin bir parçası haline gelecekti) 1887'de ünite operasyonları üzerine bir dizi ders verdi. Davis’in derslerinden üç yıl önceyse, Henry Edward Armstrong, City and Guilds of London Institute'te kimya mühendisliği alanında lisans dersi verdi. Armstrong'un kursu başarısız olmuştu, çünkü mezunları işverenlerin ilgisini çeker nitelikte değildi. Zamanın işverenleri, kimyagerleri ve makine mühendislerini işe almaktaydılar. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT), İngiltere'deki Owens College ve University College London tarafından sunulan kimya mühendisliği dersleri de benzer koşullar altında mağdur konumdaydılar.[8]

Lewis M. Norton, 1888'den itibaren[8] MIT'de ABD'deki ilk kimya mühendisliği dersini vermeye başladı. Norton'un verdiği kurs günceldi ve esasen Armstrong'un kursuna benziyordu. Fakat her iki kursta da yapılan ürün tasarımıyla kimya ve mühendislik konularını birleştirmekten ibaretti. “İlk kimya mühendisleri, diğer mühendisleri kendilerinin de birer mühendis olduğu konusunda; kimyagerleri ise sadece birer kimyager olmadıkları konusunda ikna etmekte zorlanmışlardı."[5] Ünite operasyonları 1905 yılında ilk kez William Hultz Walker tarafından kimya mühendisliği eğitimine eklendi. 1920'lerin başlarında, ünite operasyonları MIT'de, diğer ABD üniversitelerinde ve Imperial College London'da kimya mühendisliğinin önemli bir parçası hâline gelmişti. 1908 yılında kurulan Amerikan Kimya Mühendisleri Enstitüsü (AIChE), kimya mühendisliğinin bağımsız bir bilim dalı olarak değerlendirilmesinde ve kimya mühendisliğinin merkezine ünite operasyonlarının yerleştirilmesinde kilit rol oynadı. Örneğin Amerikan Kimya Mühendisleri Enstitüsü, 1922 tarihli bir raporunda kimya mühendisliğini "temeli ... ünite operasyonları olan, kendi başına bir bilim dalı" olarak tanımlamıştı ve “talebi karşılayan” kimya mühendisliği dersleri veren bir akademik kurumlar listesi yayınlamıştır. Bu arada, İngiltere’de kimya mühendisliğinin ayrı bir bilim olarak tanıtılması, 1922’de Kimya Mühendisleri Enstitüsü’nün (IChemE) kurulmasının yolunu açmıştır. Kimya Mühendisleri Enstitüsü de aynı şekilde ünite operasyonlarının bu disiplinin temeli olarak görülmesine yardımcı oldu.[8]

Yeni kavramlar ve gelişmeler
Sürekli karışımlı reaktör tankının içi

1940'larda, kimyasal reaktörlerin geliştirilmesinde tek başına ünite operasyonlarının yetersiz kaldığı ortaya çıkmıştı. İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki kimya mühendisliği derslerinde ünite operasyonlarının baskınlığı 1960'lara kadar devam etmiş olsa da, taşınım olayı üzerinde çok daha fazla çalışma gerçekleştirilmeye başlanmıştı.[8] Taşınım olayları, proses mühendisliği gibi diğer yeni kavramlarla birlikte "ikinci bir paradigma" olarak ortaya konmuştu.[9] Taşınım olayları kimya mühendisliğine analitik bir yaklaşım sunarken, proses mühendisliği, kontrol sistemi ve proses tasarımı gibi kimya mühendisliğinin daha suni unsurlarına odaklandı.[7] II. Dünya Savaşı öncesi ve sonrasında kimya mühendisliğindeki gelişmeler temel olarak petrokimya endüstrisinin teşviği ile gerçekleşmiştir ancak diğer alanlarda da gelişmeler kaydedilmiştir.[5] 1940'larda biyokimya mühendisliğindeki gelişmelerin ilaç endüstrisinde uygulama alanı bulması ve bu gelişmelerin penisilin, streptomisin gibi birçok antibiyotiğin seri üretiminin yolunu açması diğer alanlardaki gelişmelere örnek olarak gösterilebilir.[7] Tüm bunlar gerçekleşirken, 1950'lerde polimer bilimindeki ilerlemeler de “plastik çağına” giden yolu açtı.[10]

Güvenlik ve tehlikede gelişmeler
Bhopal felaketi sonrasında eylem düzenleyenler

Bu dönemde, büyük ölçekli kimyasal üretim tesislerinin güvenliği ve çevresel etkileri ile ilgili kaygılar da dile getiriliyordu. 1962'de yayınlanan ve o dönem ses getiren Rachel Carson'ın kaleme aldığı Sessiz Bahar adlı kitap, okuyucularını güçlü bir böcek ilacı olan DDT'nin zararlı etkilerine karşı uyarmaktaydı.[11] Birleşik Krallık'ta gerçekleşen 1974 tarihli Flixborough felaketi, 28 ölüme sebep olmuştu, bunun yanı sıra bir kimyasal tesisi ile yakınlardaki üç köyde büyük hasar meydana gelmişti.[12] 1984 yılında, Hindistan'da gerçekleşen Bhopal felaketi, neredeyse 4.000 ölümle sonuçlanmıştı.[13] Gerçekleşen bu kazalar, diğer olaylarla birlikte yapılan işin itibarını lekelediğinden endüstriyel güvenliğe ve çevrenin korunmasına daha fazla odaklanılmaya başlandı.[10] Buna cevaben IChemE, güvenlikle ilgili derslerin 1982'den sonra akredite edilen tüm lisans programlarına eklenmesi zorunluluğunu getirdi. 1970'lerde Fransa, Almanya ve ABD gibi çeşitli ülkelerde mevzuat ve denetleme acenteleri kuruldu.[7]

Yakın zamandaki ilerlemeler

Bilgisayar bilimindeki gelişmeler, tesislerin tasarımı ve yönetimi konusunda uygulama alanı buldu. Önceden elle yapılan çizimler ve hesaplamaları kolaylaştırdı. İnsan Genom Projesi'nin tamamlanması, sadece kimya mühendisliğinin gelişimi ile değil, aynı zamanda genetik mühendisliği ve genom biliminin de son dönemlerdeki gelişiminin sonucu olarak görülmektedir.[10] Projede DNA dizilerini büyük oranlarda üretmek için kimya mühendisliğinin ilkeleri kullanıldı.[14]

Türkiye'de kimya mühendisliği ve kimya sanayisi
Ana madde: Kimya mühendisliği tarihi § Türkiye'de kimya mühendisliği

Türkiye'de kimya mühendisliğinin kurulması ve gelişimi 1900'lü yılların başlarına dayanır. 1913 ile 1915 yılları arasında, Darülfünun'daki reform sonucunda 1917 yılında Almanya’dan üç profesör getirtilmiştir. Bu üç bilim insanı Fritz Arndt, Kurt Hoesch ve Gustav Fester'di. Almanya'dan getirilen profesörler tarafından kurulan Kimya Enstitüsü'nün kuruluş amacı “Endüstri Kimyageri” yetiştirmekti. Bu tarihlerde hem dünyada hem Türkiye'de, kimya mühendisliği henüz bir ana mühendislik dalı olarak esaslı yerini almamıştı.[15]

Kimya mühendisliği, dünya ile beraber Türkiye'de de gelişmiştir ve çeşitli üniversitelerde bölümleri açılmıştır. Üniversite reformu sonrasında kimya mühendisliği bölümü Türkiye'de esaslı yerini almıştır.[15] 1958 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi'nde açılan,[16][17] 1957 yılında Robert Kolej Mühendislik Yüksek Okulu'nda kurulup, 1971'de millileştirilip Boğaziçi Üniversitesi'ne aktarılan kimya mühendisliği bölümleri, Türkiye'de kimya mühendisliğinin gelişmesinde ve bilinmesinde öncü kurumlar olmuşlardır.[18] 1954 yılında, TMMOB'ye bağlı olarak Kimya Mühendisleri Odası kurulmuştur.[19]

Tüpraş İzmit Rafinerisi

Kimya mühendisliğinin Türkiye'de gelişiminde, petrokimya endüstrisinin kurulması büyük rol oynamıştır. 1954 tarihinde, kamu adına hidrokarbon arama, sondaj, üretim, rafineri ve pazarlama faaliyetlerinde bulunmak amacıyla Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) kurulmuştur.[20] TPAO'nun öncülüğünde 1965 yılında PETKİM,[21] 1974 yılında Boru Hatları İle Petrol Taşıma Anonim Şirketi (BOTAŞ),[22] 1983 yılında TÜPRAŞ kurulmuştur.[23] Petrokimya alanındaki yatırımlar ve ilerlemeler ve 80'lerden itibaren özel girişimler ile Türkiye'de gelişen kimya sanayisi kimya mühendisliği istihdamını ve ihtiyacını artırmıştır.[16] Bu sektörde yoğun olarak distilasyon kolonları, reaktörler ve ısı değiştriciler gibi ekipmanlar kullanıldığından[24] bu süreçler hakkında bilgi sahibi olan kimya mühendislerine ihtiyaç duyulmaktadır.[25][26]

Türkiye'de petrol ve petrokimya girişimlerinden sonra gelişen kimya, gıda (yağ ve şeker fabrikaları), ilaç, plastik, çimento ve yapı malzemeleri, boya, cam ve seramik, kozmetik, hızlı tüketim malları, tarım ilaçları ve gübre, endüstriyel gazlar ve diğer birçok endüstri de kimya mühendisliğine ihtiyacı artırmıştır. 2008 yılında Türkiye'nin kimya sektöründe toplam 200.303, 2010 yılında 229.221, 2011'de ise 230.629 kişi istihdam edilmiştir.[27] 1935'te kurulan Türkiye Şeker Fabrikaları,[28] çeşitli tarihlerde yerli ve yabancı özel girişimler ile kurulan ilaç fabrikaları da kimya mühendisine ihtiyaç duymaktadır.[29] Kimya ve üretim sektöründeki kimya mühendisi istihdamı 2004'ten 2011'e genel olarak artış göstermiştir.[30]

2000 yılından sonra Türkiye'de devlet eliyle kurulan ve kimya mühendislerinin önemli istihdam merkezlerinin dönemin hükümeti tarafından özelleştirmesi gerçekleştirilmiştir. PETKİM 2008 yılında Azerbaycan devletine ait SOCAR'a,[31] TÜPRAŞ 2006 yılında Koç-Shell konsorsiyumuna devredilmiştir.[32] Türkiye Şeker Fabrikaları'nın özelleştirme işlemlerinin süresi ise 2023'e uzatılmıştır.[33]

Türkiye'deki genel işsizlik sorunu nedeniyle KMO 2015 yılında "Kimya Mühendislerinin İşsizlik Sorunu Çözülmelidir" başlıklı bir basın açıklaması yayınlamış,[34] 2018 yılında da bir "Üniversite Yerleştirme Sonuçları Kimya Mühendisliği Raporu" hazırlamıştır.[35] Bu raporlar ve açıklamalarda kimya mühendislerinin Türkiye'deki işsizlik sebepleri detaylı bir biçimde incelenmiş, çözüm önerileri sunulmuştur. 2018-19 Türkiye döviz ve borç krizi ve ekonomik küçülme ile Türkiye genelinde artan işsizlik kimya sektöründe de etkilerini göstermiştir. Ancak kimya sektörünün firmalarının Türkiye'de hâlâ en büyük ihracatı gerçekleştiren ve cari açığı kapatan firmalar olmaları, kimya mühendislerine geçmişte olduğu gibi şimdi de çeşitli olanaklar ve iş imkânları tanımaktadır.[27][36]

Kavramlar
Kimya mühendisliği
Bu başlık kimya mühendisliğine ait serinin bir parçasıdır.
Temel ilkeler
Ünite prosesleri
Bakış açıları

Kimya mühendisliği çeşitli prensiplerin uygulamasını kapsar. Bu kavramlar aşağıda görüldüğü gibidir:

Tesis tasarımı ve inşası
Ana madde: Kimyasal tesisi § Kimyasal tesisi tasarımı

Kimya mühendisliği tasarımı, pilot tesisler, yeni tesisler veya tesis modifikasyonları için plan, şartname ve ekonomik analiz oluşturmak ile ilgilenir. Tasarım mühendisleri genellikle müşterilerin ihtiyaçlarını karşılayacak tesisler tasarladıkları danışmanlık rolünde çalışırlar. Bir tesisin tasarımı finansman, devlet düzenlemeleri ve güvenlik standartları gibi birçok faktörle sınırlanır. Bu kısıtlamalar bir tesisin proses, malzeme ve ekipman seçimini belirler.[37]

Tesis inşası, yatırımın büyüklüğüne bağlı olarak proje mühendisleri ve proje müdürleri tarafından koordine edilmektedir.[38] Bir kimya mühendisi, tam zamanlı veya yarı zamanlı olarak proje mühendisliği yapabilir fakat bunu yapabilmek için yeterli ek eğitim ve iş becerilerine sahip olması ya da bir proje grubunda danışman olarak önceden rol almış olması gerekir. ABD'de ABET tarafından onaylanmış lisans programlarından mezun kimya mühendislerinin eğitiminde proje mühendisliği eğitimi genellikle zorunlu değildir. Proje mühendisliği eğitimi özel eğitim programlarıyla, seçmeli derslerle veya yüksek lisansla edinilebilir. Proje mühendisliği işi, kimya mühendisleri için dünya çapında en büyük istihdam alanlarından biridir.[39]

Proses tasarımı ve analizi
Ana madde: Proses tasarımı
Bir petrol rafinerisinin proses akış şeması

Ünite operasyonu, bir kimya mühendisliği prosesinin fiziksel bir adımıdır. Ünite operasyonları (kristalleştirme, filtrasyon, kurutma ve buharlaştırma gibi), reaktanların hazırlanması, reaksiyon ürünlerinin saflaştırılması ve ayrılması, artan reaktanların geri kazanımı ve reaktörlerde enerji aktarımının kontrol edilmesi gibi fiziksel işlemler için kullanılır.[40] Ünite prosesleri ise kimyasal değişim içeren süreçler için kullanılan bir terimdir. Ünite prosesleri, ünite operasyonlarıyla birlikte bir "kimyasal proses" oluştururlar. Materyallerin biyokimyasal, termokimyasal ve çeşitli diğer kimyasal yollarla işlenmesi, ünite prosesleri kapsamına girer. Tüm bunlardan sorumlu kimya mühendislerine proses mühendisi adı verilir.[41]

Proses tasarımı, kullanılacak ekipman tiplerinin ve boyutlarının tanımlanmasının yanı sıra bunların birbirlerine nasıl bağlanacaklarının ve inşasında kullanılacak malzemelerinin de belirlenmesini gerektirir. Detaylar genellikle yeni veya modifiye edilmiş bir kimya fabrikasının kapasitesini ve güvenilirliğini kontrol etmek için kullanılan bir proses akış şemasında gösterilir.

Kimya mühendisliği eğitiminin lisans programları, proses tasarımı ilke ve uygulamalarını zorunlu kılar. Bu beceriler, mevcut kimyasal tesislerinde verimliliği değerlendirmek ve iyileştirmeler için önerilerde bulunmak için kullanılır.

Taşınım olayı
Ana madde: Taşınım olayı

Taşınım olaylarının modellenmesi ve analizi birçok endüstriyel uygulama için birer esastır. Akışkanlar mekaniği, ısı aktarımı ve kütle aktarımı gibi dallar taşınım olayları kapsamına girer. Bu sayılan olaylar esas olarak momentum aktarımı, enerji transferi ve kimyasal türlerin taşınımı ile gerçekleşirler. Taşınım modelleri genellikle makroskobik, mikroskobik ve moleküler seviyedeki olaylar için farklı varsayımlardan oluşur. Bu sebepten ötürü taşınım olaylarının modellenmesi, uygulamalı matematiğin anlaşılmasını gerektirmektedir.[42]

Uygulamalar ve pratik
Kimya mühendisleri, tesislerdeki otomatik sistemleri kontrol etmek için bilgisayarları kullanırlar.
Bir kimyasal tesisindeki operatörler eski bir analog kontrol sistemi kullanıyorlar (Doğu Almanya, 1986).

Kimya mühendisleri, "malzemelerin ve enerjinin kullanımının ekonomik yollarını geliştirir". Kimya mühendisleri, ham maddeleri büyük ölçekli endüstriyel ortamlarda ilaçlara, petrokimyasallara ve plastik gibi kullanılabilir ürünlere dönüştürmek için kimyayı kullanırlar. Ayrıca atık yönetimi ve araştırmalarında da rol oynarlar. Hem araştırmalarda hem de uygulamalarda bilgisayarlar oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır.[43]

Kimya mühendisleri, daha iyi ve güvenli üretim yöntemleri, çevre kirliliği kontrolü ve kaynakları koruma amacıyla tasarım yapacakları ve deneyler gerçekleştirecekleri endüstri kollarında veya üniversite araştırmalarında rol alabilirler. Bir proje mühendisi olarak tesislerin tasarlanması ve inşasında yer alabilirler. Proje mühendisleri olarak çalışan kimya mühendisleri, bilgilerini maliyetleri en aza indirmek, güvenlik ve ekonomik kârı en üst düzeye çıkartmak için optimum üretim yöntemlerini ve tesis ekipmanlarını seçmekte kullanır. Tesis yapımından sonra, kimya mühendisliği proje yöneticileri, ekipmanların geliştirilmesinde, proses değişikliklerinde, sorun gidermede ve günlük operasyonlarda tam zamanlı olarak çalışabilir veya danışmanlık pozisyonunda görev alabilir.[43]

Ayrıca bakınız

İlgili alanlar ve kavramlar

Kuruluşlar
  • Amerikan Kimya Mühendisleri Enstitüsü (AIChE)
  • Avrupa Kimya Mühendisleri Federasyonu (EFCE)
  • Kimya Mühendisleri Enstitüsü (IChemE)
  • TMMOB Kimya Mühendisleri Odası

Kaynakça
  1. Cohen 1996, s. 172.
  2. Cohen 1996, s. 174.
  3. Swindin, N. (1953). "George E. Davis memorial lecture". Transactions of the Institution of Chemical Engineers. 31.
  4. Flavell-While, Claudia (2012). "Chemical Engineers Who Changed the World: Meet the Daddy"(PDF). The Chemical Engineer. 52-54. Archived from the original (PDF) on 28 October 2016. Retrieved 27 October 2016.
  5. Reynolds, Terry S. (2001), "Engineering, Chemical", in Rothenberg, Marc (ed.), History of Science in United States: An Encyclopedia, New York City: Garland Publishing, ISBN 0-8153-0762-4, LCCN 99043757, LCC Q127.U6 H57 2000
  6. Cohen, Clive (June 1996), "The Early History of Chemical Engineering: A Reassessment" (PDF), Br. J. Hist. Sci., Cambridge University Press, 29 (2), doi:10.1017/S000708740003421X, JSTOR 4027832, archived from the original 1 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF)on 2012-06-01
  7. Perkins, J.D. (2003), "Chapter 2: Chemical Engineering — the First 100 Years", in Darton, R.C.; Prince, R.G.H.; Wood, D.G. (eds.), Chemical Engineering: Visions of the World (1st ed.), Netherlands: Elsevier Science, ISBN 0-444-51309-4
  8. Cohen, Clive (June 1996), "The Early History of Chemical Engineering: A Reassessment" (PDF), Br. J. Hist. Sci., Cambridge University Press, 29 (2), doi:10.1017/S000708740003421X, JSTOR 4027832, archived from the original 1 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF)on 2012-06-01
  9. Ogawa, Kōhei (2007), "Chapter 1: Information Entropy", Chemical engineering: a new perspective (1st ed.), Netherlands: Elsevier, ISBN 978-0-444-53096-7
  10. Kim, Irene (January 2002), "Chemical engineering: A rich and diverse history"(PDF), Chemical Engineering Progress, Philadelphia: American Institute of Chemical Engineers, 98 (1), ISSN 0360-7275, archived from the original (PDF) on 2004-08-21
  11. Taylor, Paul (20 Haziran 2016). "'Silent Spring' Triggered an Environmental Movement". Permaculture Research Institute. 29 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2020.
  12. Health and Safety Executive, ‘The Flixborough Disaster : Report of the Court of Inquiry’, HMSO, ISBN 0113610750, 1975.
  13. Edward Broughton, The Bhopal disaster and its aftermath: a review, 2005.
  14. American Institute of Chemical Engineers (2003a), "Speeding up the human genome project"(PDF), Chemical Engineering Progress, Philadelphia, 99 (1), ISSN 0360-7275, archived from the original 21 Ağustos 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF)on 2004-08-21
  15. "Tarihçe". İstanbul Üniversitesi - Cerrahpaşa Mühendislik Fakültesi, Kimya Mühendisliği Bölümü. 2020. 28 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  16. "Tarihçe". ODTÜ Kimya Mühendisliği Bölümü. 9 Nisan 2019. 26 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  17. "Bölüm Tarihçesi". İTÜ Kimya Mühendisliği Bölümü. 2020.
  18. "Tarihçe". Boğaziçi Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü. 2020. 27 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  19. "TMMOB Şimdi 60. Yılını Kutluyor". TMMOB Kimya Mühendisleri Odası. 16 Ekim 2014. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  20. "Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı". TPAO. 2020. 18 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  21. "Kurum Profili". Petkim. 2010. 11 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  22. "Şirket Profili". BOTAŞ. 2020. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  23. "Tüpraş". Koç Holding. 2020. 19 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  24. Fahim, M. A., Alsahhaf, T. A., & Elkilani, A. S. (2010). Fundamentals of petroleum refining. Oxford: Elsevier. doi:10.1016/C2009-0-16348-1
  25. "Job profile: Chemical engineer". AGCAS & Graduate Prospects Ltd. 2020. 18 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.
  26. "What do Chemical Engineers Do?". American Institute of Chemical Engineers. 20 Aralık 2016. 21 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2020.
  27. Petrol-İş, Kimya Sektörü Araştırması, Aralık 2004.
  28. "Tarihçe". Türkiye Şeker Fabrikaları. 2020. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2020.
  29. Algüzey, Ahmet Kerem (21 Eylül 2019). "Kimya Mühendisliği Nedir? Kimya Mühendisliği'nin Türkiye'de Gelişimi ve Tarihi". Evrim Ağacı. 26 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2020.
  30. Turkay, Metin (Mayıs 2015). "Turkey's Chemical Industry Expands into Global Markets" (PDF). AIChe. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2020.
  31. "Petkim'in Socar'a satışı onaylandı". CNN Türk. 9 Mayıs 2012.
  32. "'Koç'luğunu gösterdi, TÜPRAŞ'a 4 milyar 140 milyon dolar verdi". Hürriyet.
  33. İnan, Sadettin (14 Ocak 2019). "Şeker fabrikalarının satışı 2023'e uzatıldı!".
  34. "Kimya Mühendislerinin İşsizlik Sorunu Çözülmelidir". TMMOB Kimya Mühendisleri Odası. 22 Aralık 2015. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  35. "2018 Yılı Üniversite Yerleştirme Sonuçları Kimya Mühendisliği Raporu". TMMOB Kimya Mühendisleri Odası. 24 Eylül 2018. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  36. Ertek, E., Kimya Sektörü Raporu, Ağustos 2014.
  37. Towler, Gavin; Sinnott, Ray (2008), Chemical engineering design: principles, practice and economics of plant and process design, United States: Elsevier, ISBN 978-0-7506-8423-1
  38. Herbst, Andrew; Hans Verwijs (Oct. 19-22). "Project Engineering: Interdisciplinary Coordination and Overall Engineering Quality Control". Proc. of the Annual IAC conference of the American Society for Engineering Management 1 (ISBN 9781618393616): 15–21
  39. Helmenstine, Anne Marie (24 Aralık 2018). "What Is Chemical Engineering?". Thought.co. 25 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  40. McCabe, Warren L.; Smith, Julian C.; Hariott, Peter (1993), Clark, B.J.; Castellano, Eleanor (eds.), Unit Operations of Chemical Engineering, McGraw-Hill Chemical Engineering Series (5th ed.), Singapore: McGraw-Hill, ISBN 0-07-044844-2, LCCN 92036218, LCC TP155.7.M393 1993,
  41. Silla, Harry (2003), Chemical Process Engineering: Design and Economics, New York City: Marcel Dekker, ISBN 0-8247-4274-5
  42. Bird, R. Byron; Stewart, Warren E.; Lightfoot, Edwin N. (2002), Kulek, Petrina (ed.),Transport Phenomena (2nd ed.), United States: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-41077-2,LCCN 2001023739, LCC QA929.B% 2001,.
  43. Garner, Geraldine O. (2003), Careers in engineering, VGM Professional Career Series (2nd ed.), United States: McGraw-Hill, ISBN 0-07-139041-3, LCCN 2002027208,LCC TA157.G3267 2002,

Bibliyografya
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.