Suriye İç Savaşı'nın sivil ayaklanma safhası

Suriye İç Savaşı'nın sivil ayaklanma safhası, Suriye İç Savaşı'nın 15 Mart 2011'deki protestolarla başlayan ve 29 Temmuz 2011'de Özgür Suriye Ordusu'nun kuruluşuyla silahlı çatışmalara dönüşen safhası.

Suriye İç Savaşı'nın sivil ayaklanma safhası
Suriye İç Savaşı ve Arap Baharı
Humus'ta gerçekleştirilen Suriye hükûmeti karşıtı gösteriden bir görünüm (18 Nisan 2011)
Tarih 15 Mart-28 Temmuz 2011
Yer Suriye
Hedef
  • Beşşar Esad'in istifası
  • Demokratik reformlar
  • Rejim değişimi
  • Genişletilmiş sivil haklar
  • Siyasi mahkûmların serbest bırakılması
  • Yüce Devlet Güvenlik Mahkemesi'nin lağvedilmesi
  • Olağanüstü hâlin kaldırılması
  • Kürtler için eşit haklar
Yöntem
Son durum Barışçıl protestolar sona erdi ve önce silahlı çatışmalara, ardından da iç savaşa dönüştü
Taraflar
Suriye muhalefeti: Suriye hükûmeti:
Kayıplar
1.483+-1.600+ ölü
2.918 kayıp
12.000+ tutuklu
Binlerce yaralı		 350-365 ölü

Şam ve Halep'te, demokratik reform ve tüm siyasi mahkûmların serbest bırakılması talepleriyle başlayan protesto gösterileri, 16 Mart'ta Dera'ya, sonrasında ise ülkedeki çeşitli şehir ve kasabalara sıçradı. 18 Mart'ta, Dera'daki gösterilerde emniyet birimlerinin göstericilere ateş açmasıyla ilk ölümler gerçekleşti. 29 Temmuz'da, Suriye Silahlı Kuvvetleri'nden ayrılan bazı askerler tarafından Özgür Suriye Ordusu'nun kurulmasıyla sivil ayaklanma, Suriye hükûmeti ile muhalifler arasında silahlı çatışmaya dönüştü. Avaaz'ın açıklamasına göre olaylar kapsamında 1.600'den fazla protestocu öldü, 2.918 kişi ise güvenlik birimlerince yakalanması veya tutuklanması sonrasında hâlâ kayıp konumdaydı.[1] BBC tarafından yayınlanan 27 Temmuz tarihli haberde, insan hakları gruplarının söylemleri baz alınarak yaklaşık 1.400 sivil ile 350 güvenlik biriminin öldüğünü belirtti.[2] Suriye İnsan Hakları Gözlemevi'nin açıklamasına göre 25 Temmuz itibarıyla 1.483 sivilin öldüğü doğrulanmış, aynı tarih itibarıyla Suriye hükûmetinin belirttiğine göre 365 güvenlik birimi yaşamını yitirmiş, insan hakları grupları da en az 12.000 kişinin tutuklandığını ve binlerce kişinin komşu ülkeler Lübnan ile Türkiye'ye göç ettiğini ifade etmişti.[3]

Arka plan

Arap Baharı'nın etkisiyle Ocak 2011'de Suriye'de ufak çaplı protesto gösterileri başladı.[4] 6 Mart'ta Dera'da, şehirdeki duvarlara "insanlar rejimi devirmek istiyor" yazdıkları gerekçesiyle 15 çocuk gözaltına alındı.[5][6] İddialara göre polis çocuklara işkence etmiş[5] yahut sınıflarındayken kelepçe takarak götürmüştü.[6]

Talepler

Suriye Yerel Koordinasyon Komiteleri tarafından 22 Nisan günü yapılan ilk yazılı açıklamada "özgürlük ve haysiyet sloganları, barışçıl demokratik bir değişim olmadan amacına ulaşamaz" ifadeleri kullanılırken "Tüm siyasi mahkûmlar serbest bırakılmalı. Mevcut güvenlik kurumları kaldırılmalı ve bunların yerine yasalara uygun hareket eden belirli yetkileri bulunan bir kurumun oluşturulmalı." taleplerinde bulunuldu.[7]

Protestolar ve sivil ayaklanma

Mart
  • 15 Mart - "Protesto günü" olarak belirlenen günde, Şam ve Halep'te toplanan kalabalıklar tarafından demokratik reform ve tüm siyasi mahkûmların serbest bırakılması talepleriyle protesto gösterileri başlatıldı.[8][9] Olay günü BBC'ye konuşan bir görgü tanığının ifadesine göre protestolara karışan 6 kişi tutuklanırken, hükûmet yanlısı gruplarla protestocular arasında arbede yaşandı.[8]
  • 16 Mart - Çocukların 6 Mart günü tutuklanmasını protesto etme amacıyla Dera'da da gösteriler başladı.[6] Haseke, Deyrizor ve Hama'da da gösteriler başlarken,[10] Şam'daki gösterilerde yaklaşık 35 kişinin tutuklandığı belirtildi.[9]
  • 18 Mart - Şam, Dera, Humus ve Baniyas'ta gösteriler gerçekleştirildi.[11] Dera'daki gösterilerde güvenlik birimleri tarafından göstericilerin üzerine ateş açıldı. BBC'de önce üç,[12] ertesi gün bir yaralının daha hayatını kaybetmesiyle dört,[13] The New York Times'taki haberde ise görgü tanıklarının ifadesine dayanılarak altı göstericinin öldürüldüğü bildirildi.[11] Şam'daki Emevî Camii önünde toplanan 200 kadar gösterici ile polis ve hükûmet yanlısı kişiler arasında arbede yaşandı.[11][14] Humus ve Baniyas'taki gösterilerde de arbedeler yaşandı.[11]
  • 19 Mart - Binlerce kişinin katılımıyla, bir önceki gün ölen iki kişi için gerçekleştirilen cenaze töreni daha sonradan protesto gösterisine dönüştü ve protestoculara polis tarafından müdahalede bulunuldu.[15]
  • 20 Mart - Beşşar Esad, Dera'daki protestolarda ölenlerin yakınlarına taziyelerini iletmesi için bir heyet gönderdi.[16] Şehirdeki el-Ömeri Camii'nde ve yakınlarında toplanan binlerce kişi; tüm siyasi mahkûmların serbest bırakılması, vurulan ve öldürülen protestocular için yargılama, var olan olağanüstü hâlin kaldırılması, daha fazla özgürlük ve yolsuzlukların sona ermesi talepleriyle slogan attı.[16] Bir müddet sonra gösteriye önce göz yaşartıcı gaz ile, ardından da ateş açılarak polis müdahalesi gelirken, protestocular da şehrin ana meydanındaki Esad posterini indirmeye çalıştı.[16] En az bir kişinin öldüğü Protestoculardan birinin ifadesine göre "yakınlarını hastanelere götürmekten çekinildiği" için el-Ömeri Camii bir hastane gibi kullanıldı ve yaralıların tedavileri camide gerçekleştirildi.[16][17] Göstericiler; Baas Partisi binası, adliye sarayı ve Beşşar Esad'ın kuzeni Rami Mahluf'un sahibi olduğu telekomünikasyon şirketi Syriatel'in bir şubesini ateşe verdi.[16] Devlete bağlı Suriye Arap Haber Ajansı ise polisin halka ateş açtığı iddialarını yalanlayarak bazı provokatörlerin hastanelere saldırdığını ve kamu binalarını ateşe verdiğini, bunun da halk arasında korkuya sebebiyet vererek polise ateş açıldığını belirtti.[16] Aynı haberde "halkın ve mallarının güvenliği için tüm önlemlerin alınacağı" belirtilirken, protestocuların isteği doğrultusunda Dera valisinin de görevine son verildiği duyuruldu.[16]
  • 21 Mart - Associated Press'e yapılan bir açıklamada bir çocuğunun daha öldüğü belirtilerek protestolardaki toplam ölüm sayısının altıya ulaştığı belirtildi.[17] Dera'da devam eden gösterilerde beş kişi tutuklandı.[17] Öte yandan Dera yakınlarındaki Casem, Neva ve Inhil'de de gösteriler düzenlendi.[17]
  • 22 Mart - El-Ömeri Camii çevresinde toplanan kalabalığa emniyet birimlerince müdahalede bulunuldu.[18] Bazı protestocular daha sonra cami dışına çadır kurarak istekleri gerçekleşene kadar burada kalacaklarını belirtti.[18]
  • 23 Mart - 22 Mart'ı 23 Mart'a bağlayan gece, Dera'daki elektrik ve telefon hatları kesildi.[18] Güvenlik birimlerince cami çevresindeki göstericilere göz yaşartıcı gaz ve silahla gece vakti yapılan müdahalede dört;[18][19] Associated Press, gün içinde yaşanan olaylarda 15 kişinin öldürüldüğünü bildirdi.[20]
  • 24 Mart - Reuters, Dera'daki bir hastane yetkilisinin ifadelerine göre 23 Mart günü yaşanan olayların ardından 37 protestocunun öldüğünü belirtti.[21] Düzenlenen cenaze törenlerinde de protestolar devam ederken, herhangi bir şiddet olayı yaşanmadı.[21]
  • 25 Mart - Dera'da gerçekleştirilen gösteriye on binlerce kişi katıldı.[22] Valilik binasına yürümek isteyen ve eski devlet başkanı Hafız Esad'in meydandaki bir heykelini de yıkan kalabalığa bina tepelerinden ateş açıldığı ve onlarca ölü olduğu bildirilirken, protestolarda en çok ölümün yaşandığı günün 25 Mart olduğu da ifade edilmekteydi.[22][23]
  • 26 Mart - Protestolarda ölenler için düzenlenen cenaze töreni sonrasında Lazkiye'de gerçekleştirilen gösterilerde, Baas Partisi'ne ait bir bina ile bir karakol ateşe verildi.[24] Çıkan olaylarda görgü tanıkları üç kişinin öldüğünü bildirirken; Buseyne Şaban, işgal ettikleri binaların çatılarına çıkan "silahlı gruplar"ın halkın üzerine rastgele ateş açtığını ifade etti.[24] Hükûmet ise Lazkiye'de gün sonunda, aralarında siviller ve güvenlik birimlerinin de olduğu 12 kişinin öldüğünü duyurdu.[23] Dera'da, cami yakınlarında oturma eylemi düzenleyenlere emniyet birimlerince göz yaşartıcı gazla müdahale edildi.[24] Tefes'teki gösterilerde de Baas Partisi'ne ait bir bina ile bir karakol ateşe verildi.[24] Hükûmet yetkilileri, 15 Mart'ta başlayan gösterilerde yaşanan olaylar sebebiyle 27 kişinin öldüğünü doğrulasa da aktivistlere göre ölü sayısı 126'dan fazlaydı.[24]
  • 29 Mart - Sabah saatlerinde emniyet birimleri tarafından Dera'da çeşitli önlemler alındı ve şehrin ana meydanında 100 kadar göstericinin kurmuş olduğu ve konakladığı çadırlara müdahale gerçekleştirildi.[25] Bir görgü tanığının ifadesine göre askerî birimler şehre giriş-çıkışı üç farklı noktada kontrol altına almaya çalışmaya başlamıştı.[25]

Nisan
8 Nisan 2011'de, Duma'da gerçekleştirilen gösterilerden bir görünüm.
  • 1 Nisan - Ülkenin çeşitli noktalarında gerçekleştirilen gösterilerin en şiddetlisi Duma'da yaşandı. Cuma namazı sonrasında toplanan protestocular tarafından Duma'da gerçekleştirilen gösteriye güvenlik birimleri tarafından müdahale edilirken, Al Jazeera'daki haberde görgü tanıklarının ifadesine dayanılarak en az dört,[26] The New York Times'taki haberde beş veya altı,[27] Associated Press'ten aktarılan Ynet'teki haberde ise görgü tanığı ve insan hakları aktivistlerinin söylemlerine dayanılarak önce en az dört,[28] çeşitli ajanslardan aktarılan daha sonraki haberde ise en az sekiz[29] gösterici öldürüldüğü belirtildi. Hükûmet yetkilileri, göstericilerin emniyet birimleri tarafından değil, gösterilerin gerçekleştirildiği bölgelerdeki binaların çatılarından halka ateş açan silahlı gruplar tarafından öldürüldüğünü öne sürdü.[26] Dera'daki gösterilere katılan protestocuların bir kısmı, es-Senemeyn'e yürümek istese de emniyet birimleri tarafından açılan ateş sonucunda beş kişinin öldüğü bildirildi.[27] Humus'taki gösterilerde de silahlı grupların halka ateş açtığını belirten hükûmet yetkilileri, bir çocuğun öldürüldüğünü söyledi.[29] Şam'daki gösterilerde ise bir kişinin dövülerek öldürüldüğü bilgisi yer aldı.[27] Syrian Human Rights Information Link tarafından yapılan açıklamada protestoların başından beri Dera'da 73, ülke genelinde ise 103 ölümün yaşandığı belirtildi.[27]
  • 2 Nisan - Suriye İnsan Hakları Gözlemevi'nin açıklamasında göre 2 Nisan günü Dera ve Humus'ta 21 kişi tutuklandı.[26]
  • 8 Nisan - Cuma namazı sonrasında Dera'da gerçekleştirilen gösteriye emniyet birimleri tarafından müdahale edildi. Al Jazeera'deki haberde görgü tanıklarının ifadelerine göre emniyet güçlerinin açtığı ateş sonucu en az 27 göstericinin,[30] The New York Times'taki haberde Suriyeli bir insan hakları aktivistinin ifadesine göre en az 21 göstericinin,[31] BBC'nin servis ettiği bilgiye göre ise en az 23 kişinin[32] öldürüldüğü belirtildi. Hükûmete bağlı medya organı SANA ise, İçişleri Bakanlığı yetkilisine dayandırdığı bilgiye göre gösteri sırasında silahlı grupların açtığı ateş 19 polis ve güvenlik birimini öldürülürken, 75 kişiyi yaralamıştı.[30] Ülkenin doğu kısımlarındaki Kürtler de reform isteğiyle gösteriler düzenlerken; Lazkiye, Tartus, Baniyas, Humus ve İdlib başta olmak üzere çeşitli yerlerde de protesto gösterileri gerçekleştirildi.[30] Al Jazeera tarafından servis edilen "doğrulanmayan" bilgilere göre Harasta'da üç, Humus'ta ise iki kişi yaşamını yitirdi.[30] Suriye İnsan Hakları Ulusal Örgütü, yaptığı açıklamada 8 Nisan'daki gösterilerde, Dera ilinde 30, Dif Şam ilinde 4, Humus ilinde ise 3 olmak üzere toplam 37 göstericinin öldürüldüğünü duyurdu.[33] Uluslararası Af Örgütü tarafından yapılan açıklamada ise 18 Mart'tan beri ölen kişilerin kaydının tutulduğu ve toplam ölümün 171'e ulaştığı belirtildi.[30]
  • 9 Nisan - Baniyas'taki elektrik, İnternet ve telefon hatlarının kesildiği ve şehirde 9 Nisan'da da devam eden gösterilerde, aralarında bir güvenlik mensubunun da bulunduğu dört kişinin öldürüldüğü bildirildi.[32][34]
  • 10 Nisan - Yerel halk,10 Nisan itibarıyla Baniyas'taki gösterilerde 13 kişinin öldürüldüğü yönünde beyanda bulundu.[35]
  • 11-12 Nisan - Öğrencilerin katılımıyla Şam Üniversitesi'nde gerçekleştirilen gösteri, olayların başından beri üniversitelerde gerçekleştirilen ilk protesto gösterisiydi.[35][36] Üniversitedeki gösterilerde, "doğrulanamayan" kaynaklara göre bir öğrencinin öldürüldüğü de belirtildi.[37] Aynı gün ülkenin çeşitli yerlerinde tutuklamalara başlanırken, bir insan hakları grubunun açıklamasına göre 11-12 Nisan günlerinde en az 117 kişi tutuklanmıştı.[38]
  • 13 Nisan - Halep Üniversitesi'nde gerçekleştirilen gösterilerde emniyet birimleri ile öğrenciler arasında arbede yaşandı ve söylemlere göre en az üç öğrenci tutuklandı.[39] Aynı gün, el-Beyda'da toplanan yüzlerce kadın, önceki gün tutuklanan 350 kadar erkeğin serbest bırakılması için yürüyüş gerçekleştirdi.[39] Bir insan hakları avukatının açıklamasına göre el-Beyda'da güvenlik birimleri 200 erkeği tutuklamış ve iki kişiyi vurarak öldürmüştü.[39]
  • 14 Nisan - SANA'nın geçtiği habere göre, Baniyas'ta devriye gezen askerlere keskin nişancılar tarafından açılan ateş sonucunda bir asker öldürüldü, biri ise yaralandı.[40]
  • 15 Nisan - Duma'dan yola çıkarak Şam'a yürüyen binlerce göstericiye güvenlik birimlerince müdahale gerçekleştirildi.[41] Şam'a bağlı Berze'de, Selam Camii önünde toplanan 250 kadar göstericiye emniyet birimleri tarafından müdahale gerçekleştirildi.[41] Dera'daki gösterilerde emniyet birimleri yer almazken; Baniyas, Lazkiye, el-Beyda, Humus, Deyrizor ve Kamışlı'daki gösterilerde de herhangi bir şiddet olayının yaşandığına dair bilgi basına yansımadı.[41] SANA ise Humus'ta, göstericiler tarafından saldırıya uğrayan bir polis memurunun hayatını kaybettiğini belirtti.[42]
  • 16 Nisan - Binlerce kişinin katılımıyla Dera'da bir protesto gösterisi düzenlendi.[43] Duma'nın ana meydanında, önceki gün tutuklanan 140 kadar kişinin serbest bırakılması talebiyle, yaklaşık 1.500 kişinin katıldığı bir oturma eylemi gerçekleştirildi.[43] Lazkiye'de, önceki gün düzenlenen gösteride hayatını kaybeden bir gösterici için düzenlenen cenaze töreni sonrasındaki protesto gösterisine polis müdahalesi gerçekleşti.[43] Baniyas'ya ise tamamı kadın olan 1.000 kadar göstericinin katıldığı gösteride "Ne Sünni ne Alevi, tek istediğimiz özgürlük" sloganları atıldı.[44]
  • 17 Nisan - Al Jazeera'ye konuşan bir protestocu, akşam namazı sonrasında Humus'taki Bab es-Siba Camii dışında toplanarak "özgürlük" sloganı atan 40 kadar göstericiye, arabayla gelen sivil giyimli kişilerce uyarı olmadan ateş açıldığını ve en az 25 kişinin öldürüldüğünü belirtti.[45] Aynı gün Telbise'deki gösterilerde beş kişinin öldürüldüğü bildirildi.[45]
  • 18-19 Nisan - Humus'ta, şehirdeki protestolarda öldürülmüş olan göstericiler için düzenlenen ve binlerce kişinin katıldığı cenaze töreninde Esad rejimi karşıtı sloganlar atıldı.[45] Aynı günün akşamı Saat Meydanı'nda toplanan binlerce gösterici oturma eylemi gerçekleştirdi.[45] Güvenlik güçleri kalabalığa göz yaşartıcı gaz ve silahlarını ateşleyerek müdahalede bulunurken en az yaralanan protestocular olduğu bildirildi.[45] Suriye İçişleri Bakanlığı ise bir açıklamada bulunarak olayların ülke genelindeki silahlı gruplar tarafından başlatıldığını, şiddet dolu bu günlerde güvenlik birimlerinin öldürülmesi ve yaralanmasından bu grupların sorumlu olduğunu ve bu grupların, cihat sloganıyla Selefi bir ülke kurmak için silahlı bir ayaklanma başlattığını belirtti.[45] 19 Nisan'da da devam eden olaylarda, görgü tanıklarının ifadelerine göre 21 kişinin vurularak öldürüldüğü kaydedildi.[46]
  • 22 Nisan - Göstericiler tarafından "Büyük Cuma" olarak adlandırılan 22 Nisan'da, tüm ülke çapında gösteriler düzenlendi.[47][48] Olayların başlangıcından beri en büyük ve kapsamlı gösterilerin yaşandığı gün, aynı zamanda bir günde en çok ölümün yaşandığı gün oldu.[7] Al Jazeera ile telefon görüşmesi gerçekleştiren Şam'daki bir gösterici, gösterinin barışçıl amaçlar taşıdığını ve göstericilerin zeytin dallarıyla birlikte yürüdüğünü, ancak güvenlik güçlerince kendilerine ateş açıldığını söyledi.[7] Al Jazeera'ye konuşan bir görgü tanığı, 200 kadar protestocunun Humus'taki Saat Meydanı'na doğru yürüyüşe geçtiği sırada, 3.000 kadar güvenlik gücünün protestocular üzerine ateş açtığını belirtti.[7] Haseke'deki bir gösterici Al Jazeera'ye verdiği demeçte, namaz sonrası cami çıkışında toplanan göstericilere, Esad destekçisi protestocular tarafından saldırıldığını ifade etti.[7] Bir aktivist tarafından Al Jazeera'ye gönderilen ve ölenlerin isimlerinin yer aldığı listeye göre İzra'da 15, Humus'ta ise 21 kişi ölmüştü.[7] Dera, Duma, Humus, Muaddamiye eş-Şam ve Zemelka'da da ölümlerin yaşandığı bildirildi.[7]
Uluslararası Af Örgütünün açıklamasına göre en az 75, Al Jazeera'ye gönderilen listeye göre ise 103 kişi öldü.[7] Syrian Human Rights Information Link, görgü tanıklarının ifadelerine dayanarak İzra'da 20, Dera'da 1, Humus ve çevresinde 22, Şam banliyölerinde 39, Lazkiye'de 1, Hama'da 3 ve diğer yerlerde 2 kişi olmak üzere toplamda 88; Suriye merkezli insan hakları grubu İnsan ise 81 kişinin öldürüldüğünü açıkladı.[49] SANA ise yaşanan olaylarda 10 kişinin yaşamını yitirdiğini ve güvenlik güçlerinin yalnızca göz yaşartıcı gaz ile tazyikli su kullandığını belirtti.[7]
  • 23 Nisan - Önceki gün yaşanan olaylarda hayatını kaybedenler için düzenlenen cenaze törenlerine emniyet güçlerince müdahalelerde bulunuldu. Bir görgü tanığının ifadesine göre Berze'deki cenaze törenine katılan 1.000 kadar kişinin üzerine güvenlik birimleri ateş açtı. 10 dakika kadar duyulan silah sesleri sırasında kalabalığın çoğunluğu es-Selam Camii'ne sığınmıştı.[50] Başka bir görgü tanığı, Duma'nın merkez camisinden çıkan 1.500 kadar kişinin mezarlığa kadar yürüdüğünü, kamu binalarına yaklaştıkları zaman polisler tarafından kendilerine ateş açıldığını ifade etti.[50] Al Jazeera'ya konuşan bir görgü tanığı, Duma'da 4 göstericinin öldürüldüğünü söyledi.[51] İnsan'ın açıklamasında Duma, Berze, Madamiye ve el-Kabun'da yaşanan olaylarda 11 kişinin öldüğü belirtildi.[50] İzra'daki cenaze töreninde güvenlik güçlerinin açtığı ateş sonucunda, Al Jazeera ile konuşan bir görgü tanığı 5 kişinin öldürüldüğünü bildirdi.[51] The New York Times'ta, farklı aktivist ve insan hakları gruplarının açıklamalarına dayanılarak 22-23 Nisan günlerindeki toplam ölü sayısı 109 veya 114 olarak verildi.[50]
  • 24 Nisan - Cebele'de başlayan ve gece boyunca protestocularla güvenlik birimleri arasında yaşanan olaylarda, Al Jazeera'ya konuşan aktivistlerin ifadelerine göre en az 9,[52] The New York Times'taki habere göre ise en az 12[53] kişinin öldürüldüğü bildirildi.

25-5 Mayıs: Dera Kuşatması
Ana madde: Dera Kuşatması

25 Nisan'da Suriye Silahlı Kuvvetleri, gelen bilgilere göre 20-30 tank, yüzlerce askerî personel, keskin nişancılar ve helikopterlerle Dera'ya girdi. Ordunun bu müdahalesi 5 Mayıs'a kadar sürdü. Bu on bir günlük süreçte, farklı kaynaklara göre 50[54] ilâ 220[55] protestocu, itaatsizlik gösteren 81 asker[56] ve çok sayıda hükûmet yanlısı asker öldü. Yine kaynaklara göre değişiklik gösterse de 600 ilâ 1.000 arasında kişi tutuklanmıştı.

Diğer yerlerde yaşananlar
  • 25 Nisan - Aktivistlerin açıklamalarına göre İzra'da ev ev arama yapan güvenlik güçleri, Duma ve Muaddamiye eş-Şam'da da onlarca kişiyi tutukladı.[53] Suriye İnsan Hakları Gözlemevi, 24 Nisan'dan itibaren Cebele'de yaşanan olaylarda en az 13 kişinin öldürüldüğünü açıkladı.[57]
  • 26 Nisan - Bir Suriye İnsan Hakları Gözlemevi mensubunun açıklamasına göre sabah saatlerinde Cebele'de tutuklamalar gerçekleştirildi.[58]
  • 27 Nisan - Lübnan'a sığınan Suriyeli mülteciler, Suriye ordusuna bağlı birimler tarafından Telkele'de 40 sivilin öldürüldüğü bir katliam yapıldığını ifade etti. İddiaya göre askerler, kasabadaki Sünnileri, Alevi Şiilerden ayırmış, Sünni bir şeyhi tutuklamış; yaşananlara tepki amacıyla düzenlenen protestoda askerler tarafından açılan ateş sonucu ölümler yaşanmıştı.[59]
  • 29 Nisan - "Öfke günü" olarak adlandırılan 29 Nisan'da, ülkenin çeşitli yerlerinde, on binlerce kişinin katıldığı gösteriler düzenlendi.[60] Başkent Şam'ın el-Meydan beldesindeki birkaç bin katılımcılı gösteri, olayların başlangıcından beri Şam'da gerçekleştirilen gösterilerin en büyüğüydü.[60] Görgü tanıklarının Associated Press'e verdiği ifadeye göre güvenlik birimleri, buradaki göstericilerin üzerine ateş açmıştı.[60] Agence France-Presse'e konuşan bir aktivist, Deyrizor'daki gösteriye katılan iki kişinin cop ve kablolarla dövüldüğünü söyledi.[60] Agence France-Presse, Kamışlı'daki gösteride kalabalığın "ulusal birlik" ve "ruhumuz ve canımız Dera'ya feda olsun" sloganları attığı bilgisini geçti.[60] Humus'taki gösteride, bir sağlık çalışanının ifadesine dayandırılan Los Angeles Times'taki habere göre protestocuların üzerine açılan ateş sebebiyle bir çocuk öldü.[61] Er-Restan'da, yerel halkın ifadelerine göre 17 gösterici, emniyet birimleri tarafından öldürüldü.[62] Baniyas, Lazkiye, Rakka ve Hama'da da gösteriler düzenlendi.[60] Ertesi gün 15 Mart Devrimi Şehitler Komitesi tarafından yapılan açıklamada Humus'ta 25 protestocunun öldürüldüğü, olayların başlangıcından itibaren yaşanan toplam ölü sayısının ise 582'ye ulaştığı duyuruldu.[63] SANA ise, 29 Nisan günü Dera'da beş asker ile bir polisin öldürüldüğü ve iki askerin kaçırıldığı; Humus ve Hama'yı bağlayan otoyolu kapamaya çalışan üç askerin ise "silahlı teröristler" tarafından öldürüldüğünü duyurdu.[63]
  • 30 Nisan - Arap İnsan Hakları Örgütü Başkanı Mahmud Merhi ile Suriye Ulusal İnsan Hakları Örgütü Başkanı Ammar Kurabi, kendileriyle telefon aracılığıyla yapılan röportajlarda ölü sayısının toplamda 550'ye ulaştığını ifade etti.[64]

Mayıs
  • 4 Mayıs - Şam Üniversitesi öğrencileri tarafından üniversite kampüsünde yapılan oturma eyleminde güvenlik güçleri, en az iki öğrenciyi tutukladı.[65]
  • 5 Mayıs - BBC, gün itibarıyla 500 kişinin öldürüldüğünü ve 2.500 kişinin tutuklandığı, insan hakları gruplarının ise bu sayıların daha yüksek olduğunu söylediği bilgisini geçti.[56] BBC'teki bir haberde, görgü tanıklarının ifadelerine göre Şam'a giren askerî birlikler, evlere baskın düzenledi ve 300 kadar kişiyi tutukladı.[66] Dera'daki askerî birlikler, olayların sona ermesi ve güvenliğin sağlanması sonrasında şehirden çekilmeye başladı.[67]
  • 6 Mayıs - Suriye askerî birlikleri ve tankları; Baniyas, Humus ve er-Restan'a sevk edildi.[68] İnsan'ın açıklamasına göre Humus'ta 16, Hama'da 6, Cebele'de ise 2 kişinin yanı sıra adı belirtilmeyen yer veya yerlerde 2 kişi olmak üzere ülke genelinde toplam 26 protestocunun öldürüldü.[68] Associated Press'e konuşan bir aktivistin açıklamasına göre toplam ölü sayısı 30'du.[68] Bir aşiret liderinin Reuters'a yaptığı açıklamada, Deyrizor'da dört protestocu güvenlik birimleri tarafından öldürüldüğü bildirildi.[68] SANA, bir "suç çetesi" tarafından Humus'ta bir asker ile dört polisin öldürüldüğünü duyurdu.[68]
  • 7 Mayıs - Baniyas, asker ve tanklar tarafından kuşatma altına alındı.[69] Agence France-Presse'e yaptığı açıklamasında bir aktivist, Baniyas yakınlarındaki el-Merkeb köyünde gösteri düzenleyen yaklaşık 150 kişi arasında bulunan dört kadının güvenlik güçleri tarafından öldürüldüğünü belirtti.[70] Suriye İnsan Hakları Gözlemevi, güvenlik birimlerinin Baniyas'ta en az iki kişiyi öldürdüğünü duyurdu.[70]
  • 8 Mayıs - Tank destekli Suriye askerî birlikleri Tefes'e girdi.[71] Al Jazeera, aktivistlerin söylemlerine göre Humus'ta, aralarında bir çocuğun da bulunduğu yaklaşık 12 kişinin öldürüldüğü bilgisini geçti.[72] Reuters'a konuşan bir görgü tanığı, Deyrizor'daki gösterilerde güvenlik birimlerinin silahsız göstericilere açtığı ateş sonucunda en az iki göstericinin öldüğünü söyledi.[72] Silahlı kuvvetler; Humus, Baniyas ve Dera yakınlarında "silahlı terörist gruplar" tarafından açılan ateş sonucunda 8 Mayıs günü 6 askerin öldüğünü duyurdu.[72]
  • 9 Mayıs - Şam ve banliyöleri, Humus, Baniyas, Dera ve civarındaki köylerde yaşayan göstericilerin evlerine baskınlar düzenlenerek tutuklamalar gerçekleştirildi.[72] Bir aktivist, Muaddamiye eş-Şam'dan silah sesleri geldiğini ifade etti.[72] Dera'ya insani yardım malzemesi taşıyan Birleşmiş Milletler konvoyunun, 9 Mayıs'ta Birleşmiş Milletler tarafından yapılan açıklamaya göre şehre girişinin durdurulduğu ve ülkenin diğer yerlerine ulaşılmaya çalışıldığı belirtildi.[72]
  • 14 Mayıs - Suriye askerî birliklerinin Telkele Kuşatması başladı.
  • 28 Mayıs - Suriye askerî birliklerinin er-Restan ve Telbise Kuşatması başladı.

Haziran

Temmuz
  • 3 Temmuz - Suriye askerî birlikleri Hama'yı kuşattı.
  • 29 Temmuz - Özgür Suriye Ordusu'nun kuruluşuyla birlikte sivil ayaklanma, silahlı çatışmalara dönüştü.

Esad yanlısı gösteriler

25 Mart'ta, Şam'da Esad yanlısı bir gösteri düzenlendi.[73] 29 Mart'ta; Şam, Halep, Haseke, Humus ve Hama'da Esad yanlısı gösteriler düzenlendi.[74]

Suriye hükûmetinin açılımları

20 Mart'ta hükûmetten yapılan açıklamayla gösterilerin başlamasından önce Dera'da tutuklanan 15 çocuğun serbest bırakılacağı bildirilirken,[75] ertesi gün çocuklar serbest bırakıldı.[17] 23 Mart'ta, Dera Valisi Faysal Kulsum'un görevine son verildi.[76][77] Buseyne Şaban, 25 Mart'ta yaptığı açıklamada ülkedeki olağanüstü hâlin kaldırılması ve siyasi partilere lisans verilmesini sağlayacak yasal değişiklikler yapmaya çalıştıklarını belirtti.[22] Aynı gün hükûmet tarafından şahsi vergi oranlarında düşüş, memur maaşlarına zam, basın özgürlüğünü arttırma vaadi, daha fazla istihdam oluşturma ve yolsuzluğun azaltılması yönünde çalışmalara başlanıldığı duyuruldu.[22][78] 26 Mart'ta, çoğu İslamcı olan Suriye İnsan Hakları Gözlemevi'ne göre en az 200, bir insan hakları avukatının söylemini kaynak alan Reuters'a göre ise 260 siyasi mahkûm, Suriye hükûmeti tarafından serbest bırakıldı.[79][80] 27 Mart'ta Şaban, ülkedeki olağanüstü hâlin kaldırılacağının kesinleştiğini açıkladı; ancak herhangi bir zaman vermedi.[81] 29 Mart'ta, Bakanlar Kurulu'nun istifası Esad tarafından onandı.[82] 31 Mart'ta Esad'in, hukuk uzmanlarının oluşturduğu bir komite kurmasıyla olağanüstü hâl yasalarından arındırılmış yeni bir anayasa hazırlanması çalışmalarına başlandı.[83] Aynı gün kurulan adli bir komite ise ülkedeki gösterilerde yaşanan ölümlerin soruşturulmasıyla görevlendirilmişti.[83] 4 Nisan'da Esad tarafından Dera valiliğine Muhammed Halid el-Hennus atandı.[84]

Şii Nusayrilerin baskın olduğu hükûmet, Nisan ayında Sünniler ve ülkedeki diğer azınlıklara yönelik bir takım açılımlar gerçekleştirdi. 5 Nisan'da, Rakka'da tutuklu bulunan 48 Kürt serbest bırakıldı.[85][86] 6 Nisan'da, Temmuz 2010'da alınan kararın bozularak öğretmenlerin peçe giymesine tekrar izin verileceği açıklanırken, Şam'da bulunan ülkedeki tek kumarhane de "yasaları ve düzenlemeleri ihlal ettiği" gerekçesiyle kapatıldı.[87][88] 7 Nisan'da yayınlanan kararname ile, 1962'de vatandaşlığı reddederek vatansız kalan yaklaşık 120.000 Kürde (o dönemdeki nüfusunun 300.000'i bulduğu tahmin edilmektedir) Suriye vatandaşlığı verildi.[89] Aynı gün, Humus valisi de görevden alındı.[85]

16 Nisan'da Bakanlar Kurulu toplantısında yaptığı konuşmada Esad, hükûmetin bir sonraki hafta olağanüstü hâl yasalarının kaldıracağını umduğunu söyledi. Mevcut yasalarla vatandaşlar ve devlet kurumları arasında boşluk olduğunu belirten Esad, "halkın isteklerine göre davranmamız lazım, aksi hâlde hiddetli durumlar ortaya çıkar" ifadelerini kullandı.[44] 19 Nisan'da, olağanüstü hâlin kaldırılması için sunulan yasa tasarısı hükûmet tarafından kabul edildi.[90] 21 Nisan'da ise yayınlanan kararname ile Esad'ın bu değişikliği onayladığı ve ülkedeki olağanüstü hâl durumunun sona erdiği duyuruldu.[91]

30 Nisan'da yaptığı açıklamada Başbakan Adil Sefer, ilerleyen birkaç hafta içerisinde "halkın ihtiyaç ve istekleri doğrultusunda" siyaset, ekonomi ve hukuk alanlarında reformlar yapılacağını ve emniyet sisteminde bir takım değişikliklere gidileceğini belirtti.[92][93] 24 Temmuz'da hükûmet, "din, aşiret bağı, bölge, meslek örgütü gibi temelleri olmaması" ve "ırk, cinsiyet ya da renk ayrımı yapmaması" koşullarıyla yeni siyasi partilerin kurulabilmesine olanak sağlayan yasa değişikliğini kabul etti.[94][95][96]

Tepkiler
  •  ABD - Ulusal Güvenlik Konseyi sözcüsü Tommy Vietor, 21 Mart'ta basın mensuplarına verdiği demeçte Suriyeli yetkililerin sivil halk üzerinde orantısız kuvvet uyguladığını belirterek Suriye hükûmetine protestoların barışçıl bir şekilde yapılmasına izin vermesi gerektiği çağrısında bulundu.[17]

Kaynakça
  1. "Syria: '3,000 missing' since start of uprising". The Daily Telegraph (İngilizce). 28 Temmuz 2011. 13 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2016.
  2. "Syria forces kill eight in Kanaker raid - rights groups" (İngilizce). BBC News. 27 Temmuz 2011. 13 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2016.
  3. "Assad sacks governor following huge protests" (İngilizce). Al Jazeera. 25 Temmuz 2011. 13 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2016.
  4. Iddon, Paul (30 Temmuz 2012). "A recap of the Syrian crisis to date" (İngilizce). Digital Journal. 23 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2016.
  5. Gehlen, Martin (21 Mart 2011). "Das syrische Regime lässt auf Demonstranten feuern" (Almanca). Zeit Online.
  6. Clanet, Christian (10 Haziran 2011). "Inside Syria's Slaughter: A Journalist Sneaks into Dara'a, the 'Ghetto of Death'" (İngilizce). Dera: Time.
  7. "'Deadliest day' in Syria uprising" (İngilizce). Al Jazeera. 23 Nisan 2011. 27 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2016.
  8. "Mid-East unrest: Syrian protests in Damascus and Aleppo" (İngilizce). BBC News. 15 Mart 2011. 21 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2016.
  9. "Middle East unrest: Syria arrests Damascus protesters" (İngilizce). BBC News. 16 Mart 2011. 28 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2016.
  10. Skibinsky, Anna (16 Mart 2011). "Fresh Protests Erupt in Syria (Videos)" (İngilizce). Epoch Times. 19 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2016.
  11. "In Syria, Crackdown After Protests" (İngilizce). Şam: The New York Times. 18 Mart 2011. 22 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2016.
  12. "Middle East unrest: Three killed at protest in Syria" (İngilizce). BBC News. 18 Mart 2011.
  13. Sinjab, Lina (19 Mart 2011). "Middle East unrest: Silence broken in Syria" (İngilizce). BBC News. 21 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  14. "Violence erupts at protests in Syria" (İngilizce). Al Jazeera. 18 Mart 2011.
  15. "Syrian Police Attack Marchers at Funerals" (İngilizce). Şam: The New York Times. 19 Mart 2011.
  16. "Officers Fire on Crowd as Syrian Protests Grow" (İngilizce). Şam: The New York Times. 20 Mart 2011. 24 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  17. "Syria unrest: US condemns 'disproportionate force'" (İngilizce). BBC News. 21 Mart 2011.
  18. Sinjab, Lina (23 Mart 2011). "Syria unrest: 'Protesters killed' at Omari mosque" (İngilizce). BBC News. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  19. Marsh, Katherine (23 Mart 2011). "Syria: Four killed in Deraa as protests spread across south" (İngilizce). Şam: The Guardian. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  20. "Protesters Are Killed in Syrian Crackdown". The New York Times (İngilizce). Şam. 23 Mart 2011. 28 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  21. "Thousands March to Protest Syria Killings". The New York Times (İngilizce). 24 Mart 2011. 28 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  22. "Dozens of Syrians reported killed in Daraa" (İngilizce). CNN. 26 Nisan 2011. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  23. "Syria unrest: Twelve killed in Latakia protest" (İngilizce). BBC News. 27 Mart 2011. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2016.
  24. "Deaths as Syria protests spread" (İngilizce). Al Jazeera. 27 Mart 2011. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2016.
  25. "Witness: Daraa tense as troops, security forces flood city" (İngilizce). CNN. 28 Mart 2011. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2016.
  26. "Many arrested in Syria after protests" (İngilizce). Al Jazeera. 2 Nisan 2011. 9 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2016.
  27. MacFarquhar, Neil; Stack, Liam (1 Nisan 2011). "Syrian Protesters Clash With Security Forces". The New York Times (İngilizce). Kahire. 29 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2016.
  28. "Syria: Thousands protest in 'Day of Martyrs'" (İngilizce). Ynet. Associated Press. 1 Nisan 2011. 25 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2016.
  29. "At least 10 killed in Syria" (İngilizce). Ynet. 1 Nisan 2011. 7 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2016.
  30. "Protesters killed in southern Syria" (İngilizce). Al Jazeera. 9 Nisan 2011. 5 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2016.
  31. Stack, Liam; Zoepf, Katherine (8 Nisan 2011). "Syrian Protests Are Said to Be Largest and Bloodiest to Date" (İngilizce). Kahire: The New York Times. 4 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2016.
  32. "Syria unrest: Shooting erupts in seaport of Baniyas" (İngilizce). BBC. 10 Nisan 2011. 28 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2016.
  33. "Syria vows stiff response to civil unrest" (İngilizce). CNN. 10 Nisan 2011. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2016.
  34. "Four killed by Syrian security forces". The Daily Telegraph (İngilizce). 10 Nisan 2011. 28 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2016.
  35. "Syria: 'Dozens injured' in Baniyas as arrests continue" (İngilizce). BBC. 12 Nisan 2011. 29 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016.
  36. Zoepf, Katherine (11 Nisan 2011). "Syrian University Protests Violently Suppressed" (İngilizce). The New York Times. 29 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016.
  37. Lutz, Meris (11 Nisan 2011). "SYRIA: Student reportedly shot, killed; Muslim Brotherhood throws support behind protests" (İngilizce). Beyrut: Los Angeles Times. 29 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016.
  38. Ahmed, Emir (12 Nisan 2011). "Rights group: Scores of anti-government activists arrested in Syria" (İngilizce). CNN. 29 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016.
  39. "Syrian protests spread to Aleppo" (İngilizce). Al Jazeera. 13 Nisan 2011. 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2016.
  40. "Syria: President Bashar al-Assad forms new government" (İngilizce). CNN. 14 Nisan 2011. 1 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
  41. "Thousands demonstrate in Syrian cities" (İngilizce). Al Jazeera. 16 Nisan 2011. 2 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
  42. "Protesters hit Syrian streets as report describes torture" (İngilizce). CNN. 15 Nisan 2011. 8 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
  43. Uveys, Halid Yakub (16 Nisan 2011). "Syria's Assad vows to lift emergency law by next week" (İngilizce). Amman: Reuters. 3 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2016.
  44. "Syria to lift emergency law" (İngilizce). Al Jazeera. 17 Nisan 2011. 22 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.
  45. "Gunfire in locked-down Syrian city" (İngilizce). Al Jazeera. 19 Nisan 2011. 19 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2016.
  46. Uveys, Halid Yakub (21 Nisan 2011). "Syria's Assad ends state of emergency" (İngilizce). Amman: Reuters. 4 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2016.
  47. Shadid, Anthony (20 Nisan 2011). "Amid Crackdown, Big Protest Is Planned in Syria". The New York Times (İngilizce). Beyrut. 4 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2016.
  48. "Suriye'de OHAL sürüyor". Evrensel. 23 Nisan 2011. 4 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2016.
  49. Shadid, Anthony (22 Nisan 2011). "Security Forces Kill Dozens in Uprisings Around Syria". The New York Times (İngilizce). Beyrut.
  50. Shadid, Anthony (23 Nisan 2011). "Syrian Forces Open Fire at Protesters' Funerals". The New York Times (İngilizce). Beyrut. 2 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016.
  51. "'Nine killed' at Syria funeral processions" (İngilizce). Al Jazeera. 23 Nisan 2011. 24 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016.
  52. "Protesters killed in Syria shooting" (İngilizce). Al Jazeera. 25 Nisan 2011. 18 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2016.
  53. Shadid, Anthony (25 Nisan 2011). "Syria Escalates Crackdown as Tanks Go to Restive City". The New York Times (İngilizce). Beyrut. 23 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016.
  54. "Syrian troops start withdrawal from Daraa" (İngilizce). Ynet. Associated Press. 5 Mayıs 2011. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016.
  55. "'Civilian killings in Syrian demonstrations rise to 800'" (İngilizce). Amman: The Jarusalem Post. 7 Mayıs 2011. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016.
  56. "Syria protests: Rights group warns of 'Deraa massacre'" (İngilizce). BBC. 5 Mayıs 2011. 5 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016.
  57. "Syria intensifies crackdown on protests" (İngilizce). Al Jazeera. 26 Nisan 2011. 7 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2016.
  58. Neild, Barry (26 Nisan 2011). "Syrian regime's attacks on protesters escalate". The Guardian (İngilizce). 26 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2016.
  59. Fisk, Robert (2 Mayıs 2011). "Robert Fisk: 'We will never cease our struggle until we bring down Assad'". The Independent (İngilizce). 21 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2016.
  60. "Scores killed on Syria's 'day of rage'" (İngilizce). Al Jazeera. 29 Nisan 2011. 23 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2016.
  61. Daragahi, Borzou (30 Nisan 2011). "Thousands protest in Damascus after Syrian crackdown". Los Angeles Times (İngilizce). Beyrut. 13 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2016.
  62. Uveys, Halid Yakub (4 Mayıs 2011). "Syrian tanks deploy in town; hundreds detained" (İngilizce). Amman: Reuters. 2 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2016.
  63. "Fresh violence hits Syrian town" (İngilizce). Al Jazeera. 30 Nisan 2011. 18 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2016.
  64. "Syrian forces shell Deraa, storm mosque" (İngilizce). Amman: Gulf News. 30 Nisan 2011. 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2016.
  65. Hajjar, Roula (4 Mayıs 2011). "SYRIA: Security forces, officials attempt to head off protests". Los Angeles Times (İngilizce). Beyrut. 3 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2016.
  66. "Syria: Raid in Damascus suburb as crackdown defied" (İngilizce). BBC. 5 Mayıs 2011. 9 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2016.
  67. "State TV says Syrian military starts to leave Daraa" (İngilizce). CNN. 5 Mayıs 2011. 9 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2016.
  68. "More deaths on Syria's 'day of defiance'" (İngilizce). Al Jazeera. 6 Mayıs 2011. 18 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2016.
  69. "Syrian tanks enter 'protest hub' Baniyas" (İngilizce). Al Jazeera. 7 Mayıs 2011. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2016.
  70. "Deaths reported as Syrian forces storm city" (İngilizce). Al Jazeera. 7 Mayıs 2011. 24 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016.
  71. "Syria tightens control over more urban areas" (İngilizce). Al Jazeera. 8 Mayıs 2011. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016.
  72. "'House-to-house raids' in Syrian cities" (İngilizce). Al Jazeera. 9 Mayıs 2011. 23 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2016.
  73. Fassihi, Farnaz; Solomon, Jay (26 Mart 2011). "Syria Regime Rocked by Protests" (İngilizce). The Wall Street Journal. 29 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2016.
  74. "Syria unrest: Pro-Assad rallies in Damascus and Aleppo" (İngilizce). BBC News. 29 Mart 2011. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2016.
  75. "Syria protesters torch buildings" (İngilizce). Al Jazeera. 20 Mart 2011. 24 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  76. "Syrian president fires Daraa governor after violence at mosque" (İngilizce). CNN. 23 Mart 2011. 13 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  77. Marsh, Katherine (24 Mart 2011). "Syrian people outraged over government shootings in Daraa" (İngilizce). Şam: The Guardian. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  78. "Protests prompt Syria to pledge reforms" (İngilizce). Al Jazeera. 25 Mart 2011. 24 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  79. "Syria turmoil: Political inmates 'freed' after protests" (İngilizce). BBC News. 26 Mart 2011. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  80. "Syrian authorities release 260 prisoners - lawyer" (İngilizce). Reuters. 26 Mart 2011. 18 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  81. "Syria 'to lift emergency law'" (İngilizce). Al Jazeera. 27 Mart 2011. 4 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  82. "Syrian cabinet resigns amid unrest" (İngilizce). Al Jazeera. 29 Mart 2011. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  83. "Assad orders review of Syrian laws" (İngilizce). Al Jazeera. 31 Mart 2011. 24 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  84. "Assad appoints new governor for Daraa" (İngilizce). Al Jazeera. 4 Nisan 2011. 21 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2016.
  85. "Assad attempts to appease minority Kurds" (İngilizce). Al Jazeera. 8 Nisan 2011. 18 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.
  86. "Assad tries to appease Kurds after unrest". Beyrut: Reuters. 7 Nisan 2011. 17 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.
  87. "Syria reverses ban on Islamic face veil in schools" (İngilizce). Şam: Al Arabiya. 6 Nisan 2011. 18 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  88. "Assad overturns ban on face veil" (İngilizce). Al Jazeera. 6 Nisan 2011. 28 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2016.
  89. "Stateless Kurds in Syria granted citizenship" (İngilizce). CNN. 8 Nisan 2011. 30 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
  90. "Syria to lift decades-old emergency law" (İngilizce). Al Jazeera. 19 Nisan 2011. 29 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.
  91. Uveys, Halid Yakub (21 Nisan 2011). "Syria's Assad ends state of emergency" (İngilizce). Amman: Reuters. 18 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.
  92. "Tanks shell centre of Syrian city as death toll in violent anti-government protests hits 535" (İngilizce). Daily Mail. 2 Mayıs 2011. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2016.
  93. "Regierung lockt mit Reformen - und schlägt zu" (Almanca). Der Spiegel. 1 Mayıs 2011. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2016.
  94. "Syria passes law to allow political parties" (İngilizce). Al Jazeera. 25 Temmuz 2011. 18 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2016.
  95. Ali, Nur (25 Temmuz 2011). "Syria passes law to allow rival parties" (İngilizce). Şam: The Guardian. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2016.
  96. "Suriye'de 'yeni siyasi parti kurulabilecek'". BBC Türkçe. 25 Temmuz 2011. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2016.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.