Tao-Klarceti Krallığı

İberlerin Krallığı^[a] (Gürcüce : ქართველთა სამეფო, kartvelta samepo) ya da Tao-Klarceti Krallığı İberya Prensliği'nin ardılı olarak güneyde Gürcü Boğazı’ndan kuzeyde Küçük Kafkas Dağları’na kadar uzanan modern Türkiye’nin kuzey doğusu ve modern Gürcistan’ın güney batı bölgelerini kapsayan tarihi Tao-Klarceti ya da Zemo Kartli bölgesinde 888 yılında Bagrationi hanedanlığı hükümdarlığında ortaya çıkmış ortaçağ avrasya monarşisidir.

Tao-Klarceti Krallığı ქართველთა საკურაპალატო ტაო-კლარჯეთის სამთავრო[1][2][3] ტაო-კლარჯეთის სამეფო İberlerin Krallığı
888-1008
Bayrak
Krallığın sınırları
Başkent	Artanuç Bana
Yaygın diller	Gürcüce
Hükûmet	Prenslik (c. 813–888) Feodal Monarşi (888–1008)
Prens
• 813–826	I. Aşot
• 826–876	I. Bagrat
• 876–881	I. Davit
• 881–888	IV. Adarnase
Kral
• 888–923	VI. Adarnase
• 923–937	II. Davit
• 937–945	I. Bagrat
• 958-994	II. Bagrat
•	Gurgen
Tarihçe
• Kuruluşu	888
• Dağılışı	1008
Öncüller Ardıllar İberya Prensliği Gürcistan Krallığı İberya (thema)
Günümüzdeki durumu	Gürcistan  Türkiye  Ermenistan

Tarihsel bölgeler olarak, Arsiani Dağları'nın batısında Tao, Klarceti, Nigali ve Şavşeti yer alıyordu. Doğuda Mesheti, Eruşeti, Cavaheti, Artaani, Abotsi, Kola ve Basiani bulunuyordu. Bu bölgeler, Corohi (Çoruh) ve Mtkvari (Kura) sistemlerindeki vadileri ve dağları kapsıyordu. Bölge 1008 yılında bütün Gürcü topraklarının ve prensliklerinin Gürcistan Krallığı çatısı altında birleşmesinde çok önemli bir rol oynamıştır.

Tarihi

Kuruluşu

813 yılında Bagrationi hanedanlığından I. Aşot, Vahtang Gorgasali tarafından 5. yüzyılda inşa edildiği söylenen Artanuc kalesini restore etti ve kendisine miras kalan Klarceti Düklüğü’ne yerleşerek Bizans korumasını kabul etti. İberya'nın yönetici prensi ve kuropalati olarak Araplarla savaştı ve git gide çevre toprakları Arap işgalinden kurtardı.[4]

I. Aşot, Gürcülerin yeniden bu topraklara yerleşimini teşvik etti ve önde gelen Gürcü dini figürü Grigol Handzteli tarafından başlatılan manastır hayatını destekledi. Uzun süre boyunca bölge kültürel güvenli bir yurt ve Gürcistan’ın en önemli dini merkezlerinden biri oldu. Sonuç olarak İberya’nın politik ve dini merkezi Kartli'den (Merkez İberya) güney batıya Tao-Klarceti’ye taşındı.[5] [6] Doğunun ve Batının büyük imparatorlukları arasında bulunan ve İpek Yolu’nun kollarından birisinin topraklarından geçtiği prensliğin coğrafi konumu sürekli bir mücadeleye konu olması demekti.

Kafkasya’daki yerel Arap emirlerinin gittikçe daha bağımsız hale gelmesi ile Halifelik isyancı Tiflis emiri İsmail ibn Şuayip’e sefer düzenlemesi karşılığında Aşot’u İberya prensi olarak tanıdı. Tiflis emiri, Aşot’un rakibi Kaheti Prensi Grigol’un ve dağlı Gürcü kabileleri Tzanarların desteğini kazandı. Aşot, Egrisi-Abhazya kralı II. Teodos ile ittifak kurdu ve Ksani’de emirle karşı karşıya geldiler, Kahetilileri Merkez İberya'dan (Kartli) çıkararak zafer kazandılar.[6] Ancak Ermenistan Emiri Halid ibn Yezid el Şeybani’nin Doğu Gürcistan’da yeniden kontrol sağlaması ile Aşot Tao-Klarceti’ye geri çekildi.

Bölünme

Büyük Aşot prensliğini üç oğlu arasında bölüştürdü ;

• En büyük oğlu II. Adarnase (826-69) bir Grandük (Eristavt-Eristavi), başkent Artanuc’u ve babasının topraklarının merkezi olan Şavşat ve Batı Klarceti’yi yönetti.
• Ortanca oğlu I. Bagrat (826-76) Aşot’un prensliğinin Anadolu’ya uzanan stratejik çekirdek bölgesi Tao’nun büyük bir kısmını ve Kola’yı yönetti.
• En genç oğlu Guaram (826-82) kuzeyi : Samtshe, Cavaheti, Trialeti’yi yönetti ve resmi olmayan ancak yönetici anlamına gelen Mampali unvanını aldı.

850 yılında prensliğin sınırları.

Aşot’un ölümünün ardından Araplar Kartli’yi (Merkez İberya) ele geçirdi ve kalan bölgelerden haraç talep etti. I. Bagrat, Kaheti Prensliği ve Halifelikle Tiflis Emirliği’ne karşı ittifak kurdu. 853 yılında Boğa el-Kebîr'in desteğiyle Bagrat Merkez İberya’nın yeniden kontrolünü kazandı ancak Egrisi-Abhazya Krallığı’nın müdahalesi ile bu kısa süreli oldu ve Bagrat bu bölgeyi terketmek zorunda kaldı.

Aşot’un en büyük oğlu II. Adarnase kardeşleri arasında ilk vefat edendi. Onun toprakları eşit olarak oğulları arasında bölündü : I. Gurgen Tao’nun, I. Sumbat ise Klarceti’nin yönetimini devraldı.

Aşot’un en genç oğlu Guaram yayılmacı bir politika izledi. 880 yılında Bagrationilerin geleneksel düşmanı Tiflis emiri Gabulot’u esir alıp Konstantinopolis’e mahkum olarak yollayıp Trialeti ve Cavaheti’yi ele geçirdi. 876 yılı öncesi mülkünün bir kısmını kardeşlerine devretti ve 882 yılında vefatından sonra gömüleceği Opiza’ya çekildi.

Hanedan İç Savaşı

Liparitlerden Liparit 876 yılından hemen sonra Klde-Karni kalesini inşa ettiği Trialeti’yi devraldı ve I. Guaram’ın yeğeni I. Davit’in (Bagrat’ın oğlu) eğemenliğini kabul etti. Bu gelişme Guaram’ın oğlu Nasra’yı mirassız bıraktı ve muhtemelen bir komployla 881 yılında yeğeni I. Davit’i öldürmesi yönünde kışkırttı. Cinayetin ardından Nasra, kayınpederi ve daha sonra Bizans askeri desteği ile Nasra’nın adına Bagrationi mülklerini işgal edecek Egrisi-Abhazya Kralı I. Bagrat’ın korumasından Bizans bölgesine kaçtı. Kafkasya’daki Bizans etkisinin artmasından endişelenen Ermenistan Kralı I. Aşot, Davit’in oğlu Adarnase’yi destekledi. Böylece Bagrationi hanedanlık ihtilafı bölgesel bir probleme dönüştü. Nasra Odzrhe, Cuaristsihe ve Lomsianta kalelerini ele geçirmeyi başardı ancak sonunda yenildi ve yakalanarak Aspindza’da ölüme mahkum edildi.[7][8][9]

Adarnase’nin reşit olmamasından dolayı Bizans İmparatoru -veraset politikasına uygun olarak- Adarnase’yi değil ancak onun kuzeni Tao Prensi I. Gurgen’i kuropalati ilan etti. Adarnase Ermenilerle ittifak kurdu ve kendi üssü Aşağı Tao’dan yayılmacı bir politika başlattı. Kuropalati unvanına sahip olmadan ve bundan önce Ermenistan örneğine sahip olarak Adarnase kral ilan edildi. Adarnase ve Gurgen arasındaki ilişkiler daha kötü bir hal alarak savaşa dönüştü. Gurgen ağır bir şekilde yaralandı ve Artaani yakınlarında Mglinavi’de Adarnase ve müttefiki Klarceti prensi I. Bagrat (I. Sumbat’ın oğlu) tarafından 891’de esir alındı. Bizans yönetimi kendisini koşullara adapte ederek, Gurgen’in 891 yılındaki ölümünün ardından, Adarnase’yi kuropalati olarak tanıdı.[10]

Tao Prensi I. Gurgen arkasından iki oğul bıraktı -III. Adarnase ve I. Aşot Kuhi- böylece Bagrationilerin "Birinci Tao Hanedanı" kurucusu olarak hanedan, torunu II. Gurgen (918-941 )'e kadar ailenin nesli devam etmeyerek son bulmuştur.

Krallığın Restorasyonu

900 yılında Tao-Klarceti Krallığı’nın sınırları.

Adarnase, Ermenistan Kralı I. Aşot'un desteğini daha sonra 890 yılındaki bir hanedanlık iç savaşında tahtı ele geçirmesini desteklediği ve Halifeliğin Ermenistan Emiri Ahmed ibn-'Isâ'ya karşı giriştiği mücadelesine katıldığı, I. Aşot'un varisi I. Smbat döneminde de devam edecek olan kararlı sadakat ile ödüllendirdi. Bunun karşılığında Smbat, Adarnase'nin kraliyet statüsünü tanıdı ve 899 yılında bizzat kendisi ona taç giydirdi. İki kral kendilerinin ortak akrabası, Adarnase'ye karşı İç İberya'da ve Smbata karşı ise Gogarane'de hegemonya kurmak için mücadele eden Egrisi-Abhazya Kralı III. Konstantin'in yenilgisinde iş birliği yaptılar. Adarnase III. Konstantin'i esir aldı ve onu Smbat'a yolladı. Ancak daha sonra Adarnase'nin büyüyen gücü ve Batı Gürcistan'daki artan Ermeni etkisi onu esirlikten kurtardı. Bu hareket Adarnase'yi Smbat'la karşı karşıya getirdi ve daha sonra gelen bu kriz ve düşmanlık iki monarşiyi de zayıflattı : Adarnase 904 yılında III. Konstantin tarafından tahttan devrildi ve Smbat 914 yılında Azerbaycan'ın Sacoğulları yöneticisi Yusuf tarafından yenildi ve işkenceyle ölüme mahkum edildi.[11] Bu gelişmelerin sonucu olarak, Adarnase kendisinin Tao'daki Bagrationi hanedan mülkü olan parçasına sürüldü.[10] Bu İberya üzerinde neredeyse 60 yıl süren Egrisi-Abhazya dominasyonunun başlangıcıydı.

Adarnase'nin ölümünün üzerine, onun mülkleri oğulları arasında bölündü :

• En büyük oğlu II. Davit (923-937)'in kontrolü Cavaheti ve Artaani (Ardahan) toprakları ile kısıtlı iken İç İberya (Şida Kartli)'nın çekirdek toprakları Egrisi-Abhazya Krallığı kontrolündeydi.
• İkinci oğlu II. Aşot (937-954) aslen Aşağı Tao'yu yönetiyordu. O ayrıca 952 yılında Bizans imparatoru'ndan Basiani'yi teslim almıştır.[12]
• Üçüncü oğlu I. Bagrat (937-945) akrabası Tao Prensi II. Gurgen (918-941)'in ölümünün ardından Yukarı Tao'yu devraldı.
• En genç oğlu I. Sumbat (954-958) ağabeyi II. Aşot'un ölümünün ardından topraklarını ve unvanlarını devraldı.

Krallık unvanına rağmen ve babasının aksine II. Davit, imparator tarafından genç kardeşi II. Aşot'a verilmiş üst düzey geleneksel Bizans unvanı olan Kuropalati unvanını taşımadı. Davit sadece Tao Prensi II. Gurgen ile birlikte paylaştığı magistros unvanına sahipti. Sonuç olarak Davit'in etkisi ve prestiji genç kardeşi yanında gölgede kaldı. II. Gurgen ve Davit'in ikisi de Gurgen'in kayınpederi Klarceti Prensi Aşot'un yurtluğu olan Bagrationi şehri Artanuc'un Bizans tarafından ele geçirilmesine kararlılıkla karşıydılar.

Egrisi-Abhazya Dominasyonu

Egrisi-Abhazya kralı II. Giorgi babasının yayılma politikasını sürdürdü öncelikle İberya'nın kontrolünü sağlamayı hedefledi. Yerel asillerin bağlılığını korumak için oğlu Konstantin'i İberya valisi olarak atadı, ancak üç yıl sonra babasına karşı darbe gerçekleştirdi. Giorgi İberya'ya girdi ve Uplistsihe'yi kuşattı. O Konstantin'i ihanet ile suçladı ve onu kör ve hadım etti. Giorgi, İberya üzerinde hakimiyetini korumak için başa diğer oğlu II. Leon'u (Gelecekteki Kral III.Leon) geçirdi. Giorgi kendisi Bagrationilerle ittifak kurdu ve kızı Guranduht'u Gurgen Bagrationi (II. Bagrat'ın oğlu) ile evlendirdi.

Bağımsızlık

Günümüzde Erzurum'da bulunan Gürcü Ortodoks manastırı Oşki’deki kabartmada Tao Kralı III. Davit Kuropalati, 10. yüzyıl.

958 yılında I. Sumbat'ın oğlu II. Bagrat babasının unvanlarını (Kuropalati unvanı da dahil) devraldı ve sadece Aşağı Tao'yu yönetti. II. Bagrat sık sık bu dönemde Bagrationilerin en etkili kişisi Tao Prensi III. Davit'in ortağı olarak ortaya çıktı ve onu Azerbaycan'ı yöneten Revvadiler'e karşı destekledi.

Tao Prensliği

1000 yılında Tao-Klarceti Krallığı’nın sınırları.

Adaletli bir yönetici ve kilise dostu Davit, Bizans İmparatoru II. Basil ile isyancı Bizans asilzadesi Bardas Skleros'u yenilgiye uğratmak için ittifak kurdu ve çağdaş Gürcü kaynaklarında "Yunanistan'ın Yukarı Toprakları" olarak bilinen geniş topraklarla ödüllendirildi bu onu Güney Kafkasya'daki en güçlü yönetici yaptı : onun devleti başlıca Van Gölüne kadar uzanan birkaç eski Kaysite topraklarını kapsıyordu.[13] Tek gerileme 987-989 yılında Bizans İmparatorluğu ile ortaya çıkan Davit'i hakimiyetindeki toprakları İmparator II. Basil'e vefatının ardından bırakmasını zorlayan başarısız anlaşmazlıktı bu topraklar gelecekte İberya Theması altında organize olacaktı.

Bütün Gürcü topraklarını birleştirmek amacıyla Davit, II. Bagrat'ın torunu ayrıca Egrisi-Abhazya Krallığı'nın görünüşteki varisi Prens Bagrat'ı (Gelecekteki Kral III. Bagrat) evlat edindi.[14] 975 yılında Davit onu Kartli'de (Merkez İberya) yönetici prens ve daha sonra Egrisi-Abhazya Kral'ı ilan etti ve II. Bagrat'ın ölümünün ardından 994 yılında III. Bagrat'ın biyolojik babası Gurgen'e İberya Kralı olarak tahta çıkması için yardım etti, böylece Bagrat'ı iki Gürcü devletinin lideri ve diğer iki Gürcü devletinin ise görünüşteki varisi yaptı. 1001 yılında Tao Prensi Davit'in ölümünün üzerine Gurgen ve Bagrat Basil ile görüştü ancak Davit'in prensliğinin Bizans İmparatorluğu tarafından işgal edilmesini engelleyemediler ve yeni sınırları tanımak zorunda kaldılar.

Birleşme

Bu başarısızlığın aksine III. Bagrat, babasının ölümünün ardından 1008 yılında birleşik Gürcistan Krallığı'nın (resmi olarak :"Egrisi-Abhazya'ın, İberlerin, Kaheti ve Hereti'nin Kralı") ilk yöneticisi oldu. Bagrat'ın saltanatı yüzyıllar boyunca süren güç mücadelelerinde Gürcü Bagrationi Hanedanı’nın nihai zaferini getiren Gürcistan tarihinin son derece önemli bir dönemidir. Bagrat daha istikrarlı ve merkezi bir monarşi kurmak amacıyla hanedan prenslerinin özerkliğini kaldırdı ya da en azından azalttı. Ona göre en mümkün iç tehlike kralın kuzenleri Sumbat ve Gurgen tarafından temsil edilen Bagrationilerin Klarceti kolundan geliyordu. Bagrat’ın otoritesi hakkında kısıtlı bilgiler olmasına rağmen, onlar Klarceti egemenleri ve krallar olarak görülmeye devam ettiler. Oğlu I. Giorgi'nin verasetini korumak adına Bagrat kuzenlerini uzlaştırıcı bir toplantı bahanesiyle Panaskerti Kalesi'ne çağırdı ve 1010 yılında onları hapse attı. Onların çocukları Konstantinopolis'e kaçabildi ancak Sumbat ve Gurgen tutukluluk altında 1012 yılında vefat ettiler.

Notlar

^

Ayrıca İberya Krallığı olarak da bilinir, ancak monarşi Kral IV. Adarnase tarafından resmi şekilde İberlerin Krallığı olarak restore edilmiştir. Krallık Tao ve Klarceti tarihsel bölgeleri üzerinde kurulmuştur. "İberler" özellikle Kartveller/Gürcüler'i ifade etmektedir.[15]

Kaynakça

1. Тао-Кларджетское княжество // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
2. Тао-Кларджетское княжество // Советская историческая энциклопедия : в 16 т. / под ред. Е. М. Жукова. — М. : Советская энциклопедия, 1973. — Т. 14 : Таанах — Фелео. — 1040 стб.
3. Тао-Кларджетское княжество // Советская историческая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия . Под ред. Е. М. Жукова. 1973—1982. (Лит.: Лордкипанидзе М. Д., Политическое объединение феодальной Грузии (IX—X вв.), Тб., 1963 (на груз. яз.)
4. Suny 1994, s. 29.
5. Rapp, Stephen H. (2003), Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, passim. Peeters Publishers, 90-429-1318-5
6. Suny 1994, ss. 29-30.
7. Suny, Ronald Grigor (1994), The Making of the Georgian Nation, p. 30. Indiana University Press, 0-253-20915-3
8. Toumanoff, Cyril (1967). Studies in Christian Caucasian History, p. 490. Georgetown University Press.
9. Rapp, Stephen H. (2003), Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, pp. 388, 404. Peeters Publishers, 90-429-1318-5
10. Toumanoff, Cyril (1967). Studies in Christian Caucasian History, pp. 490-493. Georgetown University Press.
11. Suny, Ronald Grigor (1994), The Making of the Georgian Nation, pp. 30-31. Indiana University Press, 0-253-20915-3
12. Toumanoff, Cyril (1967). Studies in Christian Caucasian History, pp. 493-493. Georgetown University Press.
13. Ter-Ghewondyan, p. 112
14. Toumanoff, Cyril (1967). Studies in Christian Caucasian History, pp. 490-5. Georgetown University Press.
15. Rapp, S. H. Jr. (2016) The Sasanian World Through Georgian Eyes, Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature, location: 686 Sam Houston State University, USA, Routledge, ISBN 9781472425522