Azerbaycan (İran)

Azerbaycan (Farsça: آذربایجان Āzarbāijān), Güney Azerbaycan[1] (Azerice: Güney Azərbaycan گۆنئی آزربایجان, Cənubi Azərbaycan جَنوبي آذربایجان) veya İran Azerbaycanı, İran'ın kuzeybatısında yer alan bölge. Günümüzde İran'ın Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Erdebil, Hamedan, Zencan ve Kazvin eyaletlerini oluşturmaktadır.

İran üzerinde Güney Azerbaycan.

Coğrafya

Güney Azerbaycan Bölgesi 170.000 - 220.000 km²lik[2] bir sahayı kapsar ve kuzeyde Aras Nehri, güneyde Hamse, doğuda Gilan ve Hazar Denizi, batıda Türkiye ve Irak ile çevirilir.[2]

Demografi

Güney Azerbaycan Bölgesinde çoğunlukta olan Azerbaycan Türkleri[3][4] dışında Kürtler (%7) ve Ermeniler(%0,1) gibi çeşitli etnik gruplar yaşamaktadır.

Güney Azerbaycan Türkleri 25-30 milyon olarak tahmin edilmektedir.[5][6][7][8][9][10][11][12][13][14][15][16][17]

Bölgede yaşayan Türk boyları

Afşar boyu, Kaşkaylar, Şahseven, Kaçarlar, Karapapaklar, Hamse Türkmenleri, Mişkinler, Delikanlu aşireti, Kelişanlu aşireti, Şabsanlı, Mukriler, Kapanaklar, Çardovlu, Mukaddem boyu, Darilu, Beybağlu, Çeğini, İmarluları, Kasımluları, Kiresunlu, Karakoyunlu, Akkoyunlu, İlhanlı, Kızılayak, Başoğuz, Uğurlu, Kovanlı, Karasanlı, Karadolaklı, Tahtakapılı, Karababalı, Kalaçlı, Muganlı, Hıtaylı, Avkanlı, Kızılkeçili, Karaenikli, Karaçaylı, Osanlı, Umanlı, Kıyamandili, Çarıklı, Porsunlu, Develi

Etimoloji

Güney Azerbaycan'ın adı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır.

• Medya döneminde bugün İran'ın Doğu ve Batı Azerbaycan eyaletlerinin bulunduğu bölgede Atropates (Yunanca: Ατροπατης/Atropatēs) adlı savaşçı isyan çıkardıktan sonra Aturpatene (Ατροπατηνη/Atropatēnē) olarak hitap edildiği söylenmektedir. Pehlevice ve Partça'da Atropatenes, "Ādur (Ateş, Alev) koruyucusu" anlamına gelen "Ādur-pād", "Aturpatene" ise "Āturpādakān" ya da "Ādurbādagān" olarak telaffuz edilmiştir.
• Sasani döneminde bölgede ateşgahlar bulunmuş ve Şiz ve "Ādur Gushāsp"ın Taht-ı Süleyman arkeolojik sitesi olduğu düşünülmektedir. İslam dininin bölgeye girişinden sonra Farsça "آذربيجان Ādharbayjān" ve Pehlevice "آذرباذكان Ādhurbādhakān" olmak üzere iki ad kullanılmıştır.

Tarih

İran'ın son zamanlarda oluşturulan Kafkasya devletinin "Azerbaycan" olarak adlandırılmasıyla ilgili resmi protestosu (1918'de Osmanlı İmparatorluğu'na gönderildi).

Azerbaycan Millî Hükûmeti

1941'de İran Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği tarafından işgal edilip bölünmüştür. 1946'da İran'ın Azerbaycan Bölgesinde Sovyetler Birliği Azerbaycan Millî Hükûmetini kurdurmuştur.Devletin başkanı olarak da büyük Azeri düşünürü Seyit Cafer Pişeveri olmuştur.Ünlü Azeri şairi Muhammed Biriya devletin eğitim bakanı olmuştur.Başkent olarak Tebriz şehri seçilmiştir. Fakat Sovyetler'in Doğu Avrupa'daki çıkarları karşılığında bölgeden geri çekilmesiyle Azerbaycan Millî Hükûmeti Batı Bloku ve İran devletine teslim etmiştir. Sovyetler'in desteği kesilince İran'ın düzenli ordusu karşısında aciz kalan Azeri vatanseverler yine de çatışmış ancak yaptıkları savaşlarında kayıp etmiş ve Seyit Cafer Pişeveri Kuzey Azerbaycan'a gelmiştir ancak 1947 yılında geçirdiği trafik kazası sonucunda ölmüştür. Pehleviler Azerice eğitim veren okulları kapatmıştır.

İran İslam Devrimi

İran İslam Devrimi de bu topraklardan başlayıp İran'ın diğer bölgelerine sıçradı. Ancak Devrim sonrasında da beklentileri karşılanmayan Azeriler bir daha ayaklanmaya başladılar.

Kültür

Edebiyat

Fuzûlî, Şehriyar, Nebati, Pirus Dilenci gibi önemli şairler bu bölge doğmuştur.

Din

Bölgenin en yaygın dini İslam, yaygın mezhebi Şiilik'tir.

Kaynakça

1. Brown, Cameron S. 2002 (Dec.). "Observations from Azerbaijan." Middle East Review of International Affairs: v. 6, no. 4, (LINK 4 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
2. Ahmet Caferoğlu, Türk Kavimleri, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988, s. 64 - 72.
3. Britanika ansiklopediyası Özet: The population consists mainly of Azeri-speaking Turks...
4. Nesib Nesibzade,Meseleye-Azerbaycan-der iran,№ 3,tehran 1381,s 73
5. "Peoples of Iran" 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in Looklex Encyclopedia of the Orient. Retrieved on 22 January 2009.
6. "Iran: People" 19 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., CIA: The World Factbook: 24% of Iran's total population. Retrieved on 22 January 2009.
7. G. Riaux, "The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran", Central Asian Survey, 27(1): 45-58, March 2008: 25% of Iran's total population (p. 46). Retrieved on 22 January 2009.
8. "Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity" in The Azerbaijani Population by Brenda Shaffer, pp. 221–225. The MIT Press (2003), ISBN 0-262-19477-5.
9. Swietochowski, Tadeusz; Collins, Brian C. (1999). Historical dictionary of Azerbaijan. Lanham, Maryland: Scarecrow Press, Inc. ISBN 0-8108-3550-9. pg 28: "15 million (1999)"
10. The Continuum political encyclopedia of the Middle East by Avraham Sela Publisher: Continuum International Publishing Group; Rev Upd edition (October 2002) ISBN 0-8264-1413-3 ISBN 978-0-8264-1413-7"
11. The security of the Caspian Sea Region By Gennadiĭ Illarionovich Chufrin, Stockholm International Peace Research Institute"
12. "UNPO: Southern Azerbaijan". unpo.org. 6 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020.
13. "BABEK, NATIONAL HERO OF SOUTHERN AZERBAIJAN, DISTURBS IRAN". 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011.
14. "AZERBAIJAN AND THE CHALLENGE OF MULTIPLE IDENTITIES: IN SEARCH OF A GLOBAL SOUL". 6 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011.
15. "AZERBAIJANI PUBLIC OUTRAGED BY SLAUGHTER OF AZERIS IN IRAN". Jamestown. 3 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020.
16. "The 50 Most Widely Spoken Languages in the World". www.photius.com. 18 Kasım 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020.
17. "Arşivlenmiş kopya". 10 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011.