Veled-i Yaniç Camii
Veled-i Yaniç Camii ya da Yaniçoğlu Camii, Bursa'nın Osmangazi ilçesi, hisar semtinde bulunan erken dönem Osmanlı camisidir. Kapısı üzerindeki yazıtına göre 844 Hicri Safer ayında (Temmuz 1440) Yaniçoğlu Hacı Hayrûddin oğlu Mahmud Çelebi tarafından yaptırılmıştır. Mimari bilinmeyen caminin kitabe ve vakfiyesi mevcuttur. Plan şeması ve özellikle son cemaat yerinin kullanılışı nedeniyle özel bir düzenlemeye sahiptir.
| Veledi Yaniç (Yaniçoğlu) Camii | |
|---|---|
 Cami kubbesi | |
| Temel bilgiler | |
| Yer | Osmangazi, Bursa, Türkiye |
| İnanç | İslam |
| Durum | Kullanımda |
| Mimari | |
| Mimar(lar) | Bilinmiyor |
| Mimari tür | Erken Osmanlı |
| Mimari biçim | Osmanlı mimarisi |
| Tamamlanma | Temmuz 1440 |
| Özellikler | |
| Kubbe sayısı | 1 |
| Minare sayısı | 1 - ? |
| Malzemeler | Moloz, taş ve tuğla |
Veled-i Yaniç
Veled-i Yaniç Camii'nin bahçesinde bulunan mezarda camiyi yaptıran Veled-i Yaniç'in yattığı sanılmaktadır. Asıl adı Mahmut olan Veled-i Yaniç'in, kıpçak kökenli ve sufi bir kumandan olduğu bilinmektedir. I. Murad Hüdâvendigâr ve Yıldırım Bayezid dönemlerinde (15. Yüzyıl) Bursa’da devlet hizmetinde bulunan bu kumandan, I. Bayezid’in Timur’a karşı savaştığı ve kaybettiği Ankara Muharebesi’ne de katılmıştır. Mısır Memlûk Sultanı Nasır Muhammed bin Kalavun’ın emrinde, bazı siyasal olaylara karışması dolayısıyla kaçmak zorunda kalmış ve daha sonra da Osmanlı hizmetine girmiştir. I. Murad tarafından Sırp seferi sırasında Gelibolu’da kıyı güvenliği sağlamakla görevlendirilmiştir.[1]
Ne var ki, mescidin bahçesinde bulunan ve 18. Yüzyılda yenilendiği veya yaptırıldığı sanılan mezarlığı Hicri 736 Miladi 1335 tarihlidir. Ancak bu tarih, Veled-i Yaniç’in aktarımdaki yaşam öyküsü ile örtüşmemekle birlikte, inşa kitabesine de uygun düşmemektedir. Bir insanın öldükten 105 yıl sonra bir mescid inşa etmesi mümkün olmadığına göre bu tarihlerden birinde yanlışlık vardır. Bu yanlış tarih de herhalde mezar taşındaki olmalıdır. Bu nedenle Veled-i Yaniç'in 1335 yılında öldüğü ifadesi araştırmacılarca kabul görmez.[2]
Mimari
Raif Kaplanoğlu'nun aktardığına göre 1955 yılındaki bir gazete haberinde bu tarihte kâgir olan yapının, biri büyük iki kubbesi olduğu aktarılmaktaydı. Bunun dışında mescitte ki süslemelerin varlığından söz ediliyordu. Bugün özgün halini koruyamayan Veled-i Yaniç Camii, yine de karşısında yer alan çeşmesi ile ayakta ve hala kullanımdadır.[3] Cami’nin 25 yıllık kadrolu imamı Harun Baykul’un aktardığına göre camiye minber 1993 yılında kendisi görevdeyken gelmiştir. Bu tarihten sonra Cuma ve bayram namazlarına açılmış. Mescit iken camiye dönüştürülmüştür. Ayrıca camiye resmi kadro verilme tarihi de 1988 yılıdır. Yine Harun Baykal'ın aktardıklarına göre cami içi aslen nitelikli süslemeler barındırmaktaydı, fakat geçirdiği tadilatlar neticesinde düz badana ile kapatıldı.[4]
Asıl ibadet alanı; 6,48 X 6,76 metre iç ölçülerine sahip olan camide, 3,46 metre derinliğinde bir son cemaat yeri vardır. Ana mekânın üzeri, sekizgen kasnak üzerine oturan kurşun kaplı büyük bir kubbe ile örtülmüştür ve bu mekân 7 pencere ile aydınlatılmaktadır. Doğu ve batı yönleri duvarla kapatılmış olan son cemaat yerinin kuzey cephesi, yüksek kalkan duvarlı ve kirpi saçaklıdır. Duvarları moloz taş ve tuğla örgülü olup, bugün üzerleri sıva ve badana ile kapalıdır. Caminin en önemli özelliği 3,46 metre genişliğinde, tek kemerli, üzeri kubbe örtülü son cemaat yerinden sonra 3,43 metre genişliğindeki başka bir kemerle asıl ibadet alanına geçilmesidir. Hızırlık Mescidi ile son cemaat ve asıl ibadet yerine girişi sağlayan geniş kemerlere sahip oluşu nedeniyle benzerlik gösterirler.[2]
Son cemaat yerinin kullanılış tarzı üzerinde durmak gerekir. Bu bölgede normalde kemerlerin içerideki kapalı alana açılması gerekirdi ancak son cemaat duvarında da açıklık vardır. Normalde son cemaat yeri ile sahın arasında bulunması gereken kapı, bu yapıda bulunmamaktadır. Dolayısıyla Ekrem Hakkı Ayverdi burada bulunan 3,5 metrelik açıkta mutlaka bir parmaklık bulunması gerektiğini, aksi takdirde kuzey cephesinde bulunan böylesi bir açıklıkla kış aylarında ibadet yapılmasının mümkün olmayacağı konusunu vurgulamaktadır. Ayrıca Ayverdi'ye göre bu açıklıkta daha önce duvar bulunmadığı da aşikardır, zira kitabe kemerin üzerine konulmuştur. Burada bir duvar bulunsaydı kitabe kemerin üzerine değil, adet olduğu haliyle kemerin içine yerleştirilirdi.[5][6]
Kubbe baklavalı bir kuşakla oturur; kasnak yerden 5,10 metrede başlar ve yüksekliği 1,90 metredir. Üst sıra pencere yoktur. Yalnız beden duvarlarında dört adet altlık, kasnakta ise üç adet pencere yapıyı aydınlatmaktadır. Mihrabın yanındaki iki pencere sonradan kapatılarak dolaba dönüştürülmüştür. Pencere kemerleri boşaltılmıştır. İçeride aktarmalar büyük boyda prizmatik üçgen (baklava) motifleri veren bir kuşakla sağlanmıştır.[7]
Yapının kitabe ve vakfiyesi
Vakfiye
Vakfiye, çoğunlukla vakıflar tarafından hazırlanan, kimlerin vakıftan yararlanacağı, gelirin nasıl dağıtılacağı, vakfın idaresinin nasıl sağlanacağı gibi konuları ihtiva eden nizamnamelere verilen isimdir. Veled-i Yaniç Camii'ndeki vakfiye Hacı Musa kızı Hacı Ayşe’ye aittir. Hicri 906 yılı Şaban ayına, Miladi takvimle 1501 yılı Şubat ayına tarihlenmektedir. Caminin doğu duvarında ve kubbenin hemen altında yer alan vakfiye, Bursa’nın ikinci taş vakfiyesidir. Bu vakfiyede “Yaniç oğlu mahallesinde Hacı Musa kızı Hacı Ayşe’nin cami imam ve müezzinlerine gelir olarak altı ev yaptırdığı, bununla beraber bir miktar da para vakıf ettiği” belirtilmektedir.[2][8]
Kitabe
Kitabe giriş kapısının kemeri üstünde, saçağa yakın bir vaziyette bulunmaktadır. 0,40x70 boyutlarındaki kitabe saçağa yakın olması nedeniyle yapılan tamirler esnasında duvarla saçak arasına iyice sıkışmış ve okunamaz hale gelmiştir. Mermerden, nesih harflerle Arapça yazılı kitabede mescidin Sultan Murad zamanında Hacı Hayruddin oğlu hacı Mahmut Çelebi tarafından 844 senesi Safer ayında yapıldığı yazılıdır.[2][8]
Yapının çeşme ve minaresi
Veled-i Yaniç Camii'nin hemen karşısında cami çeşmesi ve alışılagelmedik bir biçimde camiden ayrı olarak inşa edilmiş minaresi bulunur. Çeşmenin kitabesinde verilen bilgilere göre "Hacı Erkân Paşa’nın mahdumu Hakkı Bey" tarafından yaptırılmıştır. Üç kurnalı ve iç içe geçmiş iki sivri kemerin ortasında bulunan çeşmenin alınlığında Hicri 1331 Miladi 1913 tarihli bir onarım yazıtı vardır. Ancak çeşmenin çok daha eski olduğu düşünülmektedir. Çeşmenin sivri kemerli nişi içinde bir oluk ile musluk bulunmaktadır. Eski resimlerinde, çeşme ve yazıtı dış kemerin ortasında ve çevresi boş olarak görülmektedir. Bundan, çevre dolgusunun yenileme esnasında yapıldığı anlaşılmaktadır. Aslına uygun olarak restore edilen çeşmenin, hem gövdesi hem de kemerleri kesme taş ile üç sıra örgülüdür. Çeşmenin üzerine dört ayak ve bunları birbirine bağlayan kemerlerin üzerinde mescidin minaresi yükselir.[8]
Minare, çok ilginç bir tarzda camiden tamamen ayrı inşa edilmiştir. Cami dışında giriş kapısının tam karşısındaki köşede bulunan çeşmenin üzerinde bulunmaktadır. Kaide olarak Veled-i Yaniç çeşmesinin som duvarı üzerine dört yığma ayakla oturtulmuş ve yuvarlak kemerlerle birbirine bağlanmıştır. Dört yüzü açık olan minare görevi yapan bir tür kare bölmeli gölgeliktir. Üstü iki sıra kirpi saçakla kapatılmış ve ters kiremitle örtülmüştür. Beş basamakla çıkılan bir kule biçimindedir. Caminin alışılmamış başkalıklarından biri ve en zarifi de budur. Altında bulunan çeşmenin hemen yanından üst kısımdaki minare bölümüne çıkılan girişi vardır. Eski tuğla ile işlenmiş olan bu yapı bir çan kulesini andırmaktadır. Bu özelliği açısından Osmanlı mimarisinin en ilginç minarelerinden biridir. Minare’nin böyle oluşu, caminin eski bir kilise ve minarenin eski bir çan kulesi olduğu yönünde iddialara sebep olmuşsa da, bu durumu destekleyecek herhangi bir delil bulunmamaktadır. Aksine cami doğru olarak kıbleye yönlendirilmiş ve yapı tekniği gibi kemer ve tonoz çizimi de 15. Yüzyıl Türk formlarına uygun inşa edilmiştir. Her ne kadar minare küçük bir çan kulesi gibi duruyorsa da buralarda eski bir kilise veya manastır bulunduğu sanılmamaktadır.[9]
Galeri
Vakfiye
Kaynakça
- BAYKAL, KAZIM, Tarih-i Osmani Mecmuası (Veled-i Yaniç hakkında)
- KAPLANOĞLU, RAİF, Bursa Anıtlar Ansiklopedisi, Yenigün Yayınları, 1994, Sayfa 124
- KAPLANOĞLU, RAİF, Doğal ve Anıtsal Eserleri ile Bursa, Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2003, Sayfa 289.
- Harun Baykul'un ifadeleri 2014 yılında Uludağ Üniversitesi Sanat Tarihi öğrencileri tarafından yapılan bir görüşmeye dayanmaktadır.
- Ayverdi, Ekrem Hakkı (1989.). Osmanlı Mi'marisinde Çelebi ve 2. Sultan Murad Devri 2. Cilt (1403 - 1451). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti. s. 347. Tarih değerini gözden geçirin:
|tarih=(yardım) - AYVERDİ, E.H., Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri 855-886 ( 1451-1481 ) 3. Cilt, İstanbul Fetih Cemiyeti, 1989.
- ÇUHADAR, Ö., Bursa Camilerinde Revak, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2010 Sayfa: 117
- BAYKAL, KAZIM, Bursa ve Anıtları, Bursa Aysan Matbaası, 1950, Sayfa 61
- BEŞBAŞ, N., DENİZLİ, H., Türkiye'de Vakıf Abideler ve Eski Eserler Cilt III – Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1983.
