Aziz Mahmud Hüdayi Camii

Aziz Mahmud Hüdayi Camii, İstanbul'un Üsküdar ilçesinin Aziz Mahmud Hüdayi Mahallesi'nde yer alan, Osmanlı Dönemi'nden kalma tarihi bir camidir. Kanuni Sultan Süleyman'ın torunu olan Asiye Hümaşah Sultan tarafından, üçüncü eşi Aziz Mahmud Hüdayi adına yaptırılmıştır. Yapımına 1589 yılında başlanan cami, 6 yıllık inşaat sürecinden sonra 1595 yılında ibadete açılmıştır. Cami mimari olarak Osmanlı esintilerini yansıtmaktadır.

Nizârî Bâtınî-İsmâ‘îl’îyye, Hurûf’îyye, Keysân’îyye ve İmâm’îyye-i İsnâ‘aşer’îyye Şîʿîliğiyle ilgilidir. Şîʿa-i Bâtın’îyye ALEVÎLİK

Alevî inanç Allah • Peygamber Muhammed Hâkk-Muhammed-Ali • Muhammed-Ali Kur'an-ı Kerîm • İslâm Peygamberleri Nefesler • Dört Kapı Kırk Makam Şeriat • Tarikat • Hakikat • Marifet Tâkıyye • Tevella • Teberra • Nûr Vahdet-i Vücud • Keşf • Nefis • İhsan On İki İmam 1. Ali • 2. Hasan • 3. Hüseyin • 4. Zeynel Abidin • 5. Muhammed el-Bakır 6. Cafer-i Sadık • 7. Musa el-Kâzım • 8. Ali er-Rıza • 9. Muhammed el-Cevâd • 10. Ali el-Nakî • 11. Hasan el-Askeri • 12. Muhammed Mehdi Alevîlikte Önderler Hatice • Fatıma Zehra • Ali Hasan bin Ali • Hüseyin bin Ali Ehli Beyt • 14 Masum-u Pak Yediler • 17 Kemerbest • Kırklar Alevîlikte etkin kişiler Hızır • Veysel Karani • Salmân-ı Fârisî • Câbir bin Hayyan • Z'ûl-Nûn el-Mısrî • Ebâ Yezîd-i Bistâmî • El-Hallac • Ebu'l Vefâ • Ebû’l Hasan Kharakânî • Yusuf Hemedani • Muin’ed-Dîn Nâsır-ı Hüsrev • Ahmed Yesevî • Ahmed Er Rufai • Abdülkâdir Geylânî • Kutb'ûd-Dîn Haydar • Muhyiddin İbn Arabi • Ahi Evran • Hacı Bektaş-ı Veli • Mevlâna Celâleddîn • Hacı Bayram-ı Veli • Sadreddin Konevî • Tac'ed-Dîn Zahid Gilani • Baba İlyas • Sarı Saltık Baba • Barak Baba • Taptuk Emre • Yunus Emre • Âşık Paşa • Safiyüddin İshak • Karaca Ahmet • Sadreddin Musa • Abdal Musa • Nesîmî • Şah Ni'metullah Velî (Nûr'ed-Dîn Kirmanî) • Şeyh Cüneyt • Şeyh Haydar • Sultan Ali • Hatai • Kaygusuz Abdal • Balım Sultan • Gül Baba • Pir Sultan Abdal • Fuzûlî • Kul Himmet • Virani • Yedi Ulu Ozan • Nurbakşî • Galibî Alevî tarih Emevîler • Ebû Müslim El-Horasanî • Babek Ayaklanması • Babek Hürremi • Abbâsîler • Alavîler • Fatımîler • İlhanlılar • Baba İshak ayaklanması • Baba İshak • Şeyh Bedreddin • Börklüce Mustafa • Osmanlı İmparatorluğu'nda Alevi zulmü • Şah Kulu Baba Tekeli isyanı • Şah Kulu • Çaldıran Muharebesi • Yavuz Sultan Selim • Celâlî ayaklanmaları • Baba Zünnun İsyanı • Kalender Çelebi İsyanı • Kalender Çelebi • Abaza Mehmed Paşa • Kuyucu Murat Paşa • Safev’îyye • Safevîler • Avşarlar • Kaçarlar • Bektâş’îyye • Vaka-i Hayriye • II. Mahmud • 1830 Yezidi İsyanı • Dersim ayaklanmaları • Nuri Dersimi • Koçgiri İsyanı • Seyit Rıza • Dersim katliamı • Maraş katliamı • Çorum katliamı • Sivas katliamı Alevî ibâdet Cem • Cemevi • Semah • Cuma Namazı Dua • Oruç • Zekât • Kurban • Adak • Mevlit • Keramet • Ziyaret • Musâhip • Düşkünlük Alevî dinî günler Mevlut Kandili • Regaip Kandili Miraç Kandili • Berat Kandili Kadir Gecesi • Ramazan Bayramı Kurban Bayramı • Aşure Günü • Nevruz Hıdırellez • Hızır Orucu • Muharrem orucu • 26-28 Ramazan / Kadir orucu • Masum-u Pak Orucu • Gadir Hum Bayramı • Hacı Bektaş-ı Veli Anma Törenleri Alevî tarikât TASAVVUFÎ ALEVÎ TARİKAT KÖKENLERİ A) İslâmî-Sufi/Tasavvufî Kökenliler 1) Alavîler Horasan Melametîliği Kalenderîlik Haydarîlik Nakşibendiye Mevlevîlik Yesevilik Bektâşîlik Ahilik 2) Kadiriye Nimetullahîlik Nurbakşîlik Rufailik Galibilik 3) Zahidiyye Halvetiyye Bayramiyye Halvetiye Safeviyye Kızılbaşlar Çepniler Tahtacılar B) Hürremîyye (Kızıl-Giyinenler) 1) Celâlîyye 2) Vefâîyye Babailer Baba İlyasçılar Baba İshakçılar Barak Babacılar Hurûfîyye (Dîn) Dedebabalık Ali’îyye Harabat’îyye Nûktâvîlik C) Nusayrîyye (Arap Aleviliği) (Din) 1) Haydariyye 2) Şemsiyye / Şimaliyye 3) Kameriyye / Kilaziyye 4) Gaybiyye D) Yazdânizm (Kürt Alevîliği) 1) Yâresân (Yarsanizm) 2) Yezidi (Ezidilik) (Dîn) 3) Çınarcılık (Işık Alevîliği) Hizipler ve İ'tikadî mezhepler Sünnîlik • Şiîlik • Haricîlik • Bâtınîlik Diğer etkileşim grupları Melâmîlik • Kalenderîlik • Yesevîlik • Kadirilik • Rufailik • Haydarîlik Mevlevîlik • Halvetiyye • Ekberilik • Bayramiye • Bektâşîlik • Âhiler • Nimetullahîlik • Halvetiye • Çepniler • Tahtacılar • Galibilik • Nurbakşîlik • Vefâîlik • Bâbâîlik • İsmailîlik • Nizarîlik • Safeviyye • Kızılbaş • Celâl’îyye • Hurûf’îyye • Bâtınîlik • Dedebabalık • Ali’î • Harabat’î • Nusayr’îyye • Dûrz’îyye • Bâbîlik • Bahâîlik • Kürt Alevîleri • Yâresânîlik • Êzîdîlik • Yezdânizm • Ghulat-i Şîʿa ve Kürt Alevîliği • Zerdüşt • Mazdaizm • Zurvanizm • Kabbala • Mazdekçilik • Işıkçılık • Luvî mitolojisi • Mani dini • Sâbiîlik • Gnostisizm • Şamanizm • Şaman • Tengricilik • Panenteizm • Nebatiler

Aziz Mahmud Hüdayi Mescidi (Eski Türkmen Alevî-Bektâşî Tekkesi)
Temel bilgiler
Yer	Üsküdar, İstanbul
Koordinatlar	41°1′20.1601″K 29°0′51.9509″D
İnanç	İslam (Alevî-Bektâşî)
Mimari
Mimari tür	En başlarda bu mimarî eser, o dönemin Üsküdar'daki en meşhur Alevî-Bektâşî Türkmen Cem Evi ve Tekkesi idi, fakat daha sonra I.Murad tarafından minareli bir Cami'ye dönüştürüldü.
Mimari biçim	Osmanlı mimarisi
İnşaat başlangıcı	1589
Tamamlanma	1595

Zamanla harap olan cami, 1855 yılında Sultan Abdülmecid tarafından onarılmıştır. Daha sonra 1910 yılında yıldırım düşmesi sonucu yıkılan minaresi onarılmıştır. 1912 yılında Hıdiv İsmail Paşa'nın kızı Prenses Fatma öncülüğünde ve 1975 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü öncülüğünde tadilat geçirmiştir. Cami şu an kapsamlı bir onarım sürecinden geçmektedir.

Özgün planda bir tekke olarak inşa edilmiştir. Daha sonra camisi, imareti, türbesi[1], kütüphanesi, hünkâr mahfeli, çeşmesi, derviş hücreleri, şeyh evi, fırını ve hamamı yapılmıştır. Caminin bulunduğu bölge 2008 yılındaki düzenlemelere değin Gülfem Hatun Mahallesi olarak anılıyordu. Mescid, Alevîlerin Bektâşî tarikatlarından olan Ahmet Çelebi Camii'ye çok yakındır. Mescidin banisi, Alevî-Bektâşî ve Türkmen kökenli olan Aziz Mahmud Hüdayi, külliyenin bahçesindeki türbesi ve Bektâşî Türkmen tekkesi medfundur.

Türbede yatan kişiler

• Aziz Mahmud Hüdayi (ö.1628)
• Aziz Mahmud Hüdayi'nin oğlu Evliya Mehmet Muhtar Efendi (ö.1595)
• Aziz Mahmud Hüdayi'nin oğlu Mustafa Ebrar Efendi (ö.1595)
• Aziz Mahmud Hüdayi'nin oğlu Ali Murtaza Efendi (ö.1601)
• Aziz Mahmud Hüdayi'nin oğlu Abdülvahit Efendi (ö.1611)
• Aziz Mahmud Hüdayi'nin oğlu Ahmet Sıddık Efendi (ö.1624)
• Aziz Mahmud Hüdayi'nin kızı Asiye Hanım (ö.1600)
• Aziz Mahmud Hüdayi'nin kızı Fatma Zehra Hanım (ö.1624)
• Aziz Mahmud Hüdayi'nin kızı Zeynep Hanım (ö.1642)
• Aziz Mahmud Hüdayi'nin torunu Fatma Zehra Hanım (ö.1642)

Caminin giriş kitabesi

Bu kitabe, 1855 yılında Sultan Abdülmecid döneminde tamir ettirildiği zaman Süleyman Senih Efendi'ye yazdırılmıştır.

Hazret-i Abdülmecid han-ı ila yevmi’l-hisab Ömr-ü şevketle Hüda tahtında kılsun kâmyab Pir Mahmud Hüdaî'nin ulvî (Alevî) himmeti Asitanın iyledi ma’mure ve zerrin kubab Sa’y ile kesb-i safa kıl kim bu dergâh-ı bülendde Kâbe-i uşşakdır olmuş metaf şeyh-u şab Baş keser bu baba mührünü ferş eyleyüb Kadd-i hamîde olmuş anın içün sipihr-i tınab Bendesin envar-ı hû ile kılıb ruşen çerağ Ol aziz Celveti eyler derunun lemâ-i tâb Cuybar-ı feyz u himmet kim der ihsanın Çeşme-i sâr canibinden revan ab u tâb Levh-i bâbayazdı bir matla-ı Senih kemterin Kıldı her mısra’da bir tarih terkim ve hisab Oldu dergâh-ı Hüdayi bendeye hayrü’l-meâb Sıdk ile gel asitân Kutb-ı âlemdir bu bâb (Hicri 1272)

Hazreti Abdülmecid Han tarihi hesaplattı Allah onu yüce ömrüyle tahtta muradına erdirsin Pir Mahmud Hüdayi'nin yüksek yardımı İstanbul'u bayındır ve altın bir halk eyledi Kim bu yüksek dergâhta çalışırsa temiz kazançlı Kâbe’nin aşığı, cemaatin şeyhi tavaf etmiş kıl Baş keser bu kapıya mührünü döşeyip Kemerli olmuş onun için gökyüzü Bendesin hu selamının nuru ile kılsın ışıklı kandil O aziz Celveti eyler kalbini parlayan ışıkla Kim ilim ve iyilik ederse ırmak gibi olsun Çeşmeli tarafından yorgunlar içsin parlak suyu Muhterem düzlüğe bir aciz Senih doğup yazdı Her mısrada bir tarih rakam koydu ve hesap etti Oldu Hüdayi Dergâhına köle, hayır buldu Doğru söz ile gel dünyanın mürşidinindir bu kapı (Miladi 1855)

Galeri

• 
  Caminin içinden bir görünüm.
• 
  Caminin giriş kapısı.
• 
  Hanımlar mahfili.
• 
  Caminin kadınlar derneği olarak kullanılan müştemilatı.
• 
  Caminin şadırvanları.
• 
  Caminin tavan süslemesi.
• 
  Fatma Hanım Sultan Türbesi. Fatma Hanım Sultan, IV. Murad'ın torunudur.
• 
  Lütfi Bey Kütüphanesi. Camii vakfının idare merkezi olarak kullanılmaktadır.

Kaynakça

1. "Aziz Mahmud Hüdayi Türbesi". GeziPedia. 2020. 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Dış bağlantılar

• Üsküdar Belediyesi-Aziz Mahmut Hüdayi Tekkesi Camii
• Üsküdar Belediyesi-Aziz Mahmud Hüdayi Külliyesi Sunumu
• Üsküdar Müftülüğü-Aziz Mahmut Hüdayi Camii
• Aziz Mahmut Hüdayi Camii Sanal Turu