Vitebsk-Orşa Taarruzu

Vitebsk - Orşa Taarruzu, Kızıl Ordu'nun 1944 yılı yaz genel taarruzu Beyaz Rusya Stratejik Taarruz Harekâtı'nın bir parçasıdır ve genelde Bagration Harekâtı olarak bilinir.

Vitebs-Orşa Taarruzu
Doğu Cephesi II. Dünya Savaşı
Tarih 23 - 28 Haziran 1944 Bölge Beyaz Rusya / SSCB Sonuç Sovyetler Birliği kazandı
Taraflar
SSCB	Almanya
Komutanlar ve liderler
Hovhannes Bagramyan (1. Baltık Cephesi), Ivan Chernyakhovsky (3. Beyaz Rusya Cephesi)	Georg-Hans Reinhardt (3. Panzer Ordusu) Kurt von Tippelskirch (4. Ordu)
Güçler
1. Baltık Cephesi 3. Beyaz Rusya Cephesi	3. Panzer Ordusu 4. Ordu

Operatif hedefler

Sovyet taarruzunun dolaysız hedefleri şunlardır: Alman hatlarında bir çıkıntı oluşturan Vitebsk bölgesini almak. Bunun için Vitebesk'in güney ve kuzeyinde 3. Panzer Ordusu'nun savunmasını kırarak kenti kuşatmak.

• Moskova - Minsk ana şosesi civarındaki yoğun Alman tahkimatını aşmak ve Orşa'yı geri almak.
• Minsk Taarruzu'nda Alman 4. Ordu'sunun geniş ölçekte kuşatılmasının yolunu açmak üzere, Moskova - Minsk şosesi civarındaki Alman tahkimatının temizlenmesi ardından motorize ve süvari birliklerini muharebeye sürerek oluşan gediği hızla genişletmek.

Rus istihbaratı

Sovyet istihbaratı, Moskova - Minsk şosesinde, Orşa civarında derinliğine düzenlenmiş Alman savunma sistemlerini saptamıştı. Bu mevzilere yapılacak Sovyet taarruzunda General Kuzma Galitski komutasındaki 11. Muhafız Ordusu'na bağlı bazı özel eğitimli ve teçhizatlı birlikleri ile bir bağımsız birlik kullanıldı. Bu bağımsız birlik, 116. Bağımsız İstihkam Tank Alay'ıdır. Alayın mayın temizleyici PT-34 tanklarının yanı sıra taarruz istihkam alayları, taarruz topu alayları muharebeye öncü kuvvet olarak katıldı. Bu kuvvetler birkaç dalga halinde ilerleyerek, Alman 78. Piyade Tümeni tarafından tutulan yoğun mayınlı ve tahkim edilmiş arazide, diğer birliklere güvenli bir band sağlayacaklardır.

Kuvvetler

Harekâta katılan Sovyet kuvvetleri, 1. Baltık Cephesi ve 3. Beyaz Rusya Cephesi kuvvetleridir. 1. Baltık Cephesi, General Ivan Bagramyan komutasında olup iki standar ordu, bir hücum ordusu ve bir muhafız ordusundan oluşmaktadır. General Ivan Çernyahovski komutasındaki 3. Beyaz Rusya Cephesi ise üç standar ordu, bir muhafız ordusu, bir muhafız tank ordusu (5. Muhafız Tank Ordusu) ve bir hava ordusundan oluşmaktadır.

Bunun karşısındaki Alman kuvvetleri ise, General Georg-Hans Reinhardt komutasındaki 3. Panzer Ordusu ile general Kurt von Tippelskirch komutasındaki 4. Ordu'ya bağlı General Paul Völckers komutasındaki 27. Kolordu'dur. Ayrıca Alman kuvvetlerinin bölgede iki de ihtiyat tümeni bulunmaktadır.

Taarruz

Vitebsk

Alman Merkez Ordular Grubu cephesinin kuzey kanadı, aynı zamanda 4. Ordu'nun kuzey kesimi, General Georg-Hans Reinhardt komutasındaki 3. Panzer Ordusu tarafından savunulmaktadır. Bu bölge, Vitebsk kentini içine alan bir çıkıntı halindedir ve cephe hattı, bataklık araziden geçmektedir. General Reinhardt'ın cephesinin karşısında Ivan Bagramyan Komutasındaki 1. Baltık Cephesi ve Ivan Şernyahovski Komutasındaki 3. Beyaz Rusya Cephesi kuvvetleri yer almaktadır. Bu Sovyet kuvvetlerine verilen görev, Vitebsk çıkıntısını güney ve kuzeyinden taarruzla kesip almaktır.

Bu bölgedeki Sovyet kuvvetlerinin daha büyük başlangıç kazanımları vardı. Sovyet 43. Ordu'su, Alman 9. Kolordu'sunun Vitebsk kuzeyinde savunma hatlarını birkaç saat içinde yarmış, bu kuvvetleri Divina Nehri'ne doğru atmıştı. Kentin güneyinde Alman 6. Ordu'suna bağlı 229. ve 197. Piyade Tümenleri Tümenleri, ezici bir Kızıl Ordu taarruzu altında tamamen yok oldu. Kızıl Ordu taarruzu özellikle iki Alman tümeninin temas bölgesinde etkili olmuştur.[1] Vitebsk'teki Alman savunması, 53. Kolordu'nun dört tümeni tarafından tutulmaktaydı ve kenti kuşatma niyetleri açıkça ortaya çıkan Sovyet kuvvetleri karşısında 24 Haziran itibarıyla tehlikeli bir duruma düşmüştü. Fakat bu bölgedeki savunmayı desteklemek için ihtiyat kuvveti yoktu. Alman savunmasının tümüyle çözülmeden önce ikinci savunma hattı olan Tiger hattına çekilmesi gerekiyordu. Fakat OKH bu geri çekilmeye izin vermedi.

3. Panzer Ordusu, 25 Haziran'da dağılmaya başladı. Kuzeyde ise 9. Kolordu savunması çöktü ve Divina'ya doğru ricat başladı. Fakat bu çekilme sırasında köprü tahrip oldu. Güneyde 6. Kolordu imha edilmişti ve onun güneyinde kalan 229. Piyade Tümeni ve 256. Piyade Tümeni'nin Boguşevsk civarındaki yoğun Sovyet taarruzlarıyla 3. Panzer Ordusu ile teması kesilmişti. Bu birlikler, üçüncü savunma kuşağı olan Hessen hattında son bir dayanak oluşturabilmek için çabaladılar. Sovyet 43. Ordu'su ve 39. Ordu'su Vitebsk gerisinde birleştiğinde Alman 53. Kolordusu'nun tümü bu kuşatmanın içinde kaldı. Alman 53. Kolordusu Komutanı Friedrich Gollwitzer, kuşatmayı yarıp çıkacak bir taarruz için, kentin güneybatısındaki 4. Luftwaffe Sahra Tümeni'nin komutasını üstlendi. Bu sırada 246. Piyade Tümeni, Divina üzerindeki köprüleri elde tutabilmek için taarruz başlatmıştı. Ancak OKH, birliklerin geri çekilmesi yönündeki tüm talepleri geri çevirdi ve 206. Piyade Tümeni'ne kentte kalması ve son adamına kadar çarpışması emrini verdi.[2]

Bu bölgede Sovyet planları ezici bir başarı sağlamıştır. Sovyet 39. Ordu'su, 4. Luftwaffe Sahra Tümeni'ni 25 Haziran akşamına kadar imha etti. Bir sonraki gün Vitebsk'ten uzaklaşan bir hatta muharebe eden Alman 246. Piyade Tümeni ve 6. Luftwaffe Sahra Tümeni, sonunda Kızıl Ordu birliklerince kuşatıldı. Hitler, 3. Panzer Ordu'sunda bir kurmay subayın paraşütle Vitebsk'e atlayarak General Gollwitzer'e, kuşatma altında olan 206. Piyade Tümeni'nin geri çekilmemesi gerektiğini hatırlatmasında diretti. Ancak Komutanı General Reinhardt, Hitler bu emrinde ısrar ediyorsa, komutası altındaki birliklerde paraşütle atlayarak bu görevi yerine getirebilecek tek bir subayın olduğunu, bunun da ordu komutanı olarak kendisi olacağını bildirdi.[3] Aynı akşam Sovyet kuvvetleri çarpışarak kente doğru ilerlerken General Gollwitzer, OKH emrine karşı gelerek birliklerine geri çekilme emri vermiştir.

Alman 53. Ordu'su 27 Haziran'da dağıldı ve 30 bin kişi, neredeyse tümüyle ya öldürüldü ya da tutsak alındı. 4. Luftwaffe Sahra Tümeni'nden birkaç bin kişilik bir grup başlangıçta kuşatmayı yarmayı başardıysa da, Vitebsk'in batısındaki ormanlık alanda yok edildiler.[4] Alman 9. Kolordusu'nda geri kalanlar ise 6. Muhafız Ordusu tarafından sürülerek Polotsk'a geri çekildiler. Bu arada Alman 6. Kolordusu'nun büyük kısmı da imha edildi. Birkaç gün içinde 3. Panzer Ordusu parçalandı ve Vitebsk Sovyet kuvvetlerinin eline geçti. Dahası, Alman 4. Ordu'su kuzeyinde, 6. Kolordu bölgesindeki Alman savunma hatlarında geniş bir boşluk açılmış oldu.

Orşa

Sovyet harekâtının merkez bölgesi, General Kurt von Tipperlskirch komutasındaki 4. Ordunun uzun cephe hattıdır. Bu bölgede Sovyet planı, Mogilev Taarruzu ile paralel olarak, 2. Beyaz Rusya Cephesi'nin taarruzlarıyla Alman 39. Panzer Kolordusu ile 12. Kolordu'yu bir arada sabitlemek ve kuşatmayı öngörmektedir. Bununla birlikte en büyük Sovyet hedefi hemen kuzeydedir. Moskova - Minsk şosesi ve Orşa. Bu bölgeye taarruz emri, General Çernyahovski komutasındaki 3. Beyaz Rusya Cephesi'nin güney kanadına verilmiştir. Bu bölgedeki Sovyet yarma taarruzu, General Paul Völckers komutasındaki 27. Kolordu'nun kuzeyden bir kıskaç hareketiyle çevrilerek 4. Ordu'nun imha edilmesini amaçlamaktadır. Moskova - Minsk ana şosesi, fazladan top ve taarruz toplarıyla özel bir biçimde takviye edilmiş olan 78. Piyade Tümeni tarafından, kapsamlı savunma çalışmaları ile tutulmaktadır. Orşa kenti ise 25. Mekanize Tümen'in savunma hatları güneyinde, 78. Piyade Tümeni Komutası emrinde, bir direnek noktası olarak belirlenmişti. Bu bölgedeki Sovyet planında, güçlü Alman savunması nedeniyle taarruzu destekleyecek ağır silahlı istihkam birliklerinin harekâta katılması öngörülmüştür.

Kızıl Ordu Orşa taarruzu, 23 Haziran 1944 tarihinde General Kuzma Galitski komutasındaki 11. Muhafız Ordusu tarafından 23 Haziran tarihinde başlatıldı. Harekât, başlarda hafif bir ilerleme gösterdi. Harekâtın ikinci günü Sovyet 1. Muhafız Piyade Tümeni, bataklık bir bölgede Alman hatlarını yarmayı başardı. Bu bölge, 78. Piyade Tümeni'nin kuzeyinde zayıf tutulan bir hattı ve Hessen hattı olarak bilinen Alman savunmasının üçüncü savunma kuşağı idi. Daha önce Alman birliklerinin bu hatta çekilmesi emredilmişti. Bu aşamada 78. Tümen, güneydeki 25. Mekanize Tümen'le olan teması korumaya çalışıyordu. General Çernyahovski, 1. Muhafız Piyade Tümeni'nin sağladığı ilerlemeyi dikkate alarak, süvari ve mekanize kuvvetlerden oluşan karma bir birliği muharebeye sürdü. Bu birlik, Alman savunmasında açılan gedikte taarruz edecektir. Alman savunması 25 Haziran'da kırılmaya başladı ve Orehovsk'a girişilen bir karşı taarruz başarısız oldu.[5]

General Völckers'in pozisyonu, hemen kuzeyde 3. Panzer Ordusu'na bağlı 6. Kolordu'nun yakın çöküşüyle ayrıca tehdit altındaydı. Esas bağlı olduğu birimden kopan 6. Kolordu, 25 Haziran saat 11:20'de 4. Ordu'ya bağlandı.[6] Bu kolordunun ihtiyat unsurlarından olan 14. Piyade Tümeni, Orşa'nın kuzeyindeki Sovyet ilerlemesini yavaşlatmak göreviyle gönderildi. Ancak gece yarısı, 11. Muhafız Ordusu Hessen hattında 6. Kolordu'dan kalanları da dağıttı. Diğer yandan 78. Piyade Tümeni'nin durumu, savunulamaz hale geldi. Sonuçta 26 Haziran'da Alman kuvvetleri çekilmeye başladı. 2. Muhafız Tank Kolordusu'nun zırhlı unsurlarının desteğinde Kızıl Ordu birlikleri Minsk yönünde hızla ilerleyecek Orşa çevirmesini tamamlamayı sağladılar ve Orşa, 26 Haziran 1944 akşamı Sovyet kuvvetlerinin kontrolüne geçti. Cephenin esas çevik kuvveti olan General Pavel Rotmistrov komutasındaki 5. Muhafız Tank Ordu'su, Alman hatlarında oluşan gedikten geçerek muharebeye girdi. Sonunda 6. Kolordu tamamen dağıldı gerideki unsurları kargaşa içinde Borisov'a doğru çekildiler. Kolordu Komutanı General Georg Pfeiffer, tümenleriyle teması kesildikten kısa bir süre sonra 28 Haziran günü öldü. General Völckers, mevzilerin sıkı bir şekilde savunulmasını emretti. Ancak, kritik bölgelere gerekli kıta kaydırmaları yapılmasına karşın ikmal malzemesi kısıtlıydı.[7]

Harekât, 28 Haziran 1944 tarihinde, 5. Muhafız Tank Ordu'suna bağlı ileri unsurların Berezina Nehrine ulaşmasıyla sona erdi.

Sonuç

Taarruz, Bagration Harekâtı'nın geniş ölçekli yapısı içinde hedefleri açısından tamamen başarılıydı.

• İletişim ve ulaşım kavşak ve merkezi olan iki önemli kent, Vitebsk ve Orşa geri alındı.
• 3. Panzer Ordusu'na bağlı 53. Kolordu neredeyse tümüyle savaş dışı bırakılmış, diğer Alman kolorduları ağır insan gücü ve teçhizat kaybına uğramıştır. Bu bakımdan Doğu Cephesi'ndeki Alman kuvvetleri açısından harekâtın sonucu, ağır kayıplar olmuştur.
• Orşa Taarruzu ile daha güneyde icra edilen Bobruysk Taarruzu, izleyen Minsk Taarruzu'nun koşullarını da hazırlamıştır.

Dipnotlar

1. Dunn, pp. 1-2
2. Zaloga, p.52
3. Mitcham, p.24
4. Glantz tarafından Sh. 85'te aktarılan kayıt: bu grup ilk olarak 26 Haziran'da 179. Piyade Tümeni tarafından Sarro Gölü'nde durduruldu. 27 Haziran'da Iakubovschina yakınlarında imha edildi.
5. Zaloga, pp.56-57
6. Dunn, p.149
7. Dunn, pp.149-50

Kaynakça

İngilizce Wikipedia maddesinden yararlanılmıştır. Vitebsk–Orsha Offensive

• Soviet Blitzkrieg: The Battle for White Russia, 1944 - W. Dunn
• Byelorussia 1944—The Soviet General Staff Study - David M. Glantz
• German Defeat in the East, 1944-5 - S. Mitcham
• Battle for White Russia: The destruction of Army Group Centre June 1944 - G. Niepold
• Bagration 1944: The Destruction of Army Group Centre - S. Zaloga