Zürafa

Zürafa (Giraffa camelopardalis), soyu tükenmemiş canlılar arasında karada yaşayan en uzun ve gevişgetirenler arasında da en büyük; Afrika’da yaşayan çift toynaklı memelidir. Bilimsel tür adı deveye benzer şekline ve leoparda benzeyen beneklerine ithafen verilmiştir. Ana ayırt edici özelikleri oldukça uzun boynu ve bacakları, tüylü deriyle kaplı boynuzları ve beyaz-krem bir ten üstünde siyah ve kahverengi arasında değişen benekleridir. En yakın yaşayan akrabası okapi ile birlikte zürafagiller (Giraffidae) familyasında sınıflandırılır ve derileri ile beneklerinin renk ve şekillerinden ayırt edilen dokuz alt türü vardır.

Zürafa
Korunma durumu

Korumaya bağlı (IUCN 2.3)
Bilimsel sınıflandırma
Âlem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Mammalia (Memeliler)
Takım: Artiodactyla
(Çift toynaklılar)
Alt takım: Ruminantia
(Geviş getirenler)
Familya: Giraffidae (Zürafagiller)
Cins: Giraffa(zürafa)
Tür: G. camelopardalis
İkili adlandırma
Giraffa camelopardalis
(Linnaeus, 1758)

Zürafalar Afrika'da kuzeyde Çad ile güneyde Güney Afrika; batıda Nijer ile doğuda Somali arasındaki bölgede yaşarlar. Güney Afrika ve Kuzey Afrika en çok bulundukları bölgelerdir. Genelde savanlarda otlaklarda ve açık ormanlarda yaşamlarını sürdürürler. Ana besin kaynakları, diğer memelilerin erişemeyeceği yüksekliklerde yedikleri Akasya ağacının yapraklarıdır. Zürafalar aslanlar tarafından avlanırlar, ayrıca yavru zürafalar da leoparlara, benekli sırtlanlara ve Afrika yaban köpeklerine yem olurlar. Zürafalar toplu olarak yaşayan hayvanlardır ve büyük sürüler oluştururlar. Erkekler boyunlarını kullanarak yaptıkları dövüşler yoluyla sosyal hiyerarşiyi sağlarlar. Baskın erkekler dişilerle çiftleşmeye hak kazanırlar. Yavrulara bakımdan yalnızca dişiler sorumludur.

Zürafalar, tuhaf görünüşleri nedeniyle hem eski hem de modern birçok kültürün ilgisini çekmiş, çok sayıda resim, kitap ve çizgiromana konu olmuştur. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından asgari endişe altındaki türler arasında sınıflandırılmış olsa da eski dağılım bölgesine yerel olarak bazı yerlerde soyu tükenmiş ve üç alt türü de tehlikedeki türler listesinde yer almaktadır. Yine de zürafalara çok sayıda ulusal parklarda ve av alanlarında sıklıkla rastlanmaktadır.

Kökenbilim

Türün bilimsel ismi olan Camelopardalis kelimesinin kökeni Grekçeye dayanmakta olup, bu dildeki deve ve leopar sözcüklerinin birleşimi ile oluşturulmuştur. Camelopard, İngilizcede ilk 14. yüzyılda gözükmüş, ancak kullanımı günümüzde arkaik bir hale gelmiştir.[1] Birkaç Avrupa dilinde bu şekil kayıtlara geçmiştir.

Zürafa sözcüğünün dayandığı bilinen en eski kökeni Arapçada yer alan zarāfah (زرافة) kelimesidir ve bu sözcük "hızlı-yürüyen" manasına gelmektedir.[2] Bu sözcüğün Arapçaya Somaliceden alıntılanmış olabileceği öne sürülmüştür.[3] Bu kelimenin türevleri, İtalyancada giraffa olarak 1590'larda, Orta İngilizcede jarraf, ziraph ve gerfauntz, Fransızcada giraffe olarak geçmektedir.[4] Türkçeye ise 15. ve 16. yüzyılda girmiştir.[5]

Sınıflandırma ve evrimi
Soyu tükenmiş olan zürafa benzeri Samotherium (ortada) ile okapi (aşağıda) ve zürafanın karşılaştırması. Samotherium anatomisi zürafa benzeri boyna geçişi göstermektedir.

Zürafa Gevişgetirenler alt takımında sınıflandırılmaktadır. Gevişgetirenlerden çok sayıda tür Orta Asya, Güneydoğu Asya ve Kuzey Amerika'da Eosen döneminin ortalarından kalma fosillerle tanımlanmıştır. Bu dönemdeki ekolojik koşullar bu türlerin hızlı dağılımını kolaylaştırmış olabilir. Zürafa, okapi ile birlikte Giraffidae familyasının yaşayan son iki bireyidir. Bu familyada 10'dan fazla fosille tanımlanan soyu tükenmiş cins bulunmaktadır. Bilinen en yakın akrabaları Climacoceratidae familyasına ait soyu tükenmiş geyik benzeri hayvanlardır. Yaşayan tek üyesi Amerika antilobu olan Antilocapridae familyası ile birlikte diğer iki familya Giraffoidea üst familyasında sınıflandırılır. Bu hayvanların, aynı zamanda geyiğin de atası olan soyu tükenmiş Palaeomerycidae familyasından evrimleşmiş olmaları büyük ihtimaldir.[6]

Boynun uzaması zürafa soyunda erken dönemlerde başlamış olarak görünmektedir. Zürafalar ve eski ataları arasında yapılan karşılaştırmalarda ilk olarak kafatasına yakın olan omurların uzadığı sonraları uzamanın daha aşağıdaki omurlarda olduğu görülmektedir.[7] Zürafa benzeri hayvanlardan biri çeşitli araştırmalara göre 25 ila 20 milyon yıl, 17 ila 15 milyon yıl ya da 18 ila 14,3 milyon yıl önce yaşadığı zannedilen ve kalıntıları Libya'da bulunan Canthumeryx cinsidir. Bu orta boyutlu hayvan ince ve antilop benzeri bir yapıya sahiptir. Hint altkıtasında 15 milyon yıl önce ortaya çıkan Giraffokeryx cinsi okapi ya da küçük bir zürafaya benzer, boynu uzamış ve zürafalarda görülen boynuzlara sahiptir.[6] Giraffokeryx, daha büyük boyutlu Sivatherium ve Bramatherium cinsi zürafa benzeri hayvanlarla aynı klâd içinde yer almış olabilir.[7]

Palaeotragus, Shansitherium ve Samotherium gibi zürafa benzeri hayvanlar yaklaşık 14 milyon yıl önce ortaya çıkmış ve Afrika ile Avrasya boyunca yaşamışlardır. Bu hayvanların kafatasları daha geniş, boyunları daha uzun, kafatasındaki sinüs boşlukları küçük ve boynuzları belli belirsizdir.[6][7] Paleotragus okapiye benzer ve atası olabilir.[6] Bazı biliminsanlarına göre ise okapi soyu daha öneleri, Giraffokeryx cinsinden önce ayrılmıştır.[7] Boyun omurları boy ve yapı olarak okapi ile modern zürafanın arasında olan Samotherium özellikle ara geçiş dönemi fosili olarak önemlidir.[8] İlk olarak Avrupa'nın güneydoğusunda ortaya çıkan ve 9 ila 7 milyon yıl önce yaşamış olan Bohlinia cinsi muhtemelen zürafanın doğrudan atasıdır. Uzun boynu ve bacakları olan ve benzer diş ile boynuz yapısına sahip Bohlinia cinsi modern zürafalara çok benzemektedir.[6]

Londra Doğal Tarih Müzesi'nde bulunan Giraffa jumae fosili.

İklim değişikliği nedeniyle Bohlinia Çin'e ve Hindistan'ın kuzeyine girmiştir. Burada Giraffa cinsi evrimleşmiş ve yaklaşık 7 milyon yıl önce Afrika'ya girmiştir. Sonraki iklim değişiklikleri Asya zürafalarının soyunun tükenmesine neden olurken Afrika'da bulunanlar yaşamaya devam etmiş ve yeni türlere ayrılmıştır. G. camelopardalis yaklaşık 1 milyon yıl önce Buzul Çağı sırasında Afrika'nın doğusunda ortaya çıkmıştır.[6] Bazı biyologlar modern zürafanın G. jumae türünden geldiğini önerirken;[9] diğerleri G. gracilis türünün daha muhtemel doğrudan ata olduğunu savunmaktadır.[6] G. jumae daha büyük boyutlu ve hantal bir yapıya sahipken G. gracilis daha küçük boyutlu ve daha zariftir. Zürafaların evrimindeki ana itici gücün yaklaşık 8 milyon yıl önce başlayan yoğun ormanlardan daha açık habitatlara geçişin olduğuna inanılmaktadır.[6] Bazı araştırmacılar bu yeni habitat değişikliği ile birlikte akasya türleri de dahil olmak üzere farklı besinlerin zürafanın atalarının yeni toksinlere maruz kalmasıyla birlikte daha hızlı mutasyona ve hızlı bir evrimleşmeye girdiği varsayımını öne sürmüşlerdir.[10] Modern zürafalarda görülen farklı deri desenlerinin ortaya çıkışı da bu habitat değişiklikleri ile çakışması mümkündür. Asya zürafalarının daha çok okapi benzeri renk ve desenlere sahip olduğu varsayılmaktadır.[6]

Alt Türleri

Zürafanın dokuz alt türü tanınmaktadır.

Zürafa alt türleri
Alt türTanımResim
G. c. camelopardalis[11]Güney Sudan'ın doğusu ile Etiyopya'nın güneybatısında bulunur.[12] Çoğunlukla keskin hatlı beyaz öizgilerle çevrili kestane rengi beneklere sahiptir ama alt kısımlarında benek yoktur. Orta hörgüç özellikle erkeklerde belirgindir.[13]:51 Doğal yaşam alanlarında 250'den az sayıda kaldığı tahnin edilse de bu rakam kesin değildir.[12] Nadiren esaret altında bulunur; Birleşik Arap Emirlikleri'nde El Ayn Hayvanat Bahçesi'nde bir grup bulunmaktadır.[14] In 2003, this group numbered 14.[15]
G. c. reticulata,[11]Kenya'nın kuzeydoğusu, Etiyopya'nın güneyi ve Somali'de yaşar.[12] Keskin kenarlı kızıl kahverengi poligonal benekleri ince beyaz çizgilerle ayrılmıştır. Benekler ayağın orta ekleminin altında bulunur da bulunmayabilir de. Erkeklerde orta hörgüç bulunur.[13]:53 Doğal yaşam ortamında 5.000 civarında kaldığı tahmin edilmektedir.[12] Hayvanat bahçelerinde de 450'den fazla sayıda bulunduğu bilinmektedir.[16]
G. c. angolensisNamibya'nın kuzeyi, Zambiya'nın güneybatısı, Botsvana ve Zimbabve'nin batısında yaşarlar. 2009 yılında yapılan bir genetik araştırma Namib Çölü'nün kuzeyinde yaşayan popülasyon ile Etosha Ulusal Parkı'nda yaşayan popülasyonun ayrı alt türler olduğunu önermektedir.[17] Bu alt türün benekleri, kenarları kertikli ve açılı olarak uzanan büyük kahverengi beneklerdir. Benekler bacaklar boyunca mevcuttur ancak yüzde benek bulunmaz. Boyun ve kıç benekleri daha küçük olur. Ayrıca kulak civarında beyaz leke vardır.[13]:51 Doğal yaşam ortamında 20.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir.[12] Hayvanat bahçelerinde 20 civarında zürafa bulunur.[16]
G. c. antiquorumÇad'ın güneyi, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kamerun'un kuzeyi ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin kuzeydoğusunda yaşarlar. Kamerun popülasyonu daha önceleri yanlış olarak G. c. peralta alt türüne dahil sayılmaktaydı.[18] G. c. camelopardalis ile kıyaslandığında daha küçük ve düzensiz beneklere sahiptir. Ayakların orta ekleminin altında ve bacakların iç kısmında da beneklere rastlanır. Erkeklerde orta hörgüç bulunur.[13]:51–52 Doğal yaşam ortamlarında 3.000 civarında oldukları sanılmaktadır.[12] Hayvanat bahçelerinde bu alt tür ile G. c. peralta alt türü karıştırılmaktadır. 2007 yılında Avrupa'daki hayvanat bahçelerinde G. c. peralta alt türüne ait olduğu sanılan zürafaların aslında G. c. antiquorum alt türünden olduğu ortaya çıkarılmıştır.[18] Hayvanat bahçelerinde 65 kadar oldukları bilinmektedir.[16] Daha önceden tanınan G. c. congoesis alt türü artık bu alt türün içinde yer almaktadır.
G. c. tippelskirchiKenya'nın ortası ile güneyi ve Tanzanya'da yaşarlar.[12] Toynaklara kadar uzanan, düzensiz, zikzaklı yıldız şeklinde benekleri vardır. Erkeklerde genellikle orta hörgüç bulunur.[13]:54[19] Doğal yaşam ortamında 40.000 civarında olduğu düşünülmektedir.[12] Yaklaşık 100 kadarı hayvanat bahçelerinde bulunur.[16]
G. c. rothschildi,[11]Uganda ile Kenya'nın azı bölgelerinde yaşarlar.[20] Güney Sudan'da yaşayaıp yaşamadığı kesin değildir.[21] Benekleri büyük, keskin kenarlı belirgin koyu renklidir. Koyu renkli beneklerin içinde daha soluk çizgiler bulunabilir. Ayakların orta ekleminin altında benekler nadiren görülür ve toynaklara kadar inmez. Beş adet boynuza sahip oldukları görülebilir.[13]:53 Doğal yaşam ortamlarında 700'den az olduğuna inanılmaktadır.[12] Hayvanat bahçelerinde 450'den fazlası tutulmaktadır.[16]
G. c. giraffaGüney Afrika'nın kuzeyinde, Botsvana'nın güneyinde, Zimbabwe'nin güneyinde ve Mozambik'in güneybatısında yaşarlar.[12] Koyu renkli ve görece yuvarlak benekleri vardır. Benekler bacaklara kadar küçülerek uzanır. Erkeklerin orta hörgücü çok belirgin değildir.[13]:52 Doğal yaşam ortamlarında en fazla 12.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir.[12] Hayvanat bahçelerinde 45 kadarı bulunmaktadır.[16]
G. c. thornicrofti,[11]Zambiya'nın doğusunda Luanga Vadisi'nde yaşarlar.[12] Benekler çentikli ve bazen de yıldız şeklindedir. Ayaklar boyunca bazne görülür bazen de görülmez. Erkeklerin hörgücü çok gelişmemiştir.[13]:54 Doğal yaşam ortamında 1.500'den fazla sayıda değildir[12] Hayvanat bahçelerinde bulunmamaktadır.[16]
G. c. peralta,[11]Nijer'in güneybatısına endemiktir.[20] Tüyleri diğer alt türlerden daha açık renklidir.[22]:322 Ayakların orta ekleminin altına kadar inen yuvarlak şekilli kırmızı benekleri vardır. Boynuzları diğer alt türlere göre daha belirgindir ve erkeklerin hörgüçleri daha gelişmiştir.[13]:52–53 Doğal yaşam alanlarında 220'den daha az bulunur ve en tehlike altındaki zürafa alt türüdür.[12] Kamerun'da bulunan zürafaların bu alt türden olduğu sanılsa da aslında G. c. antiquorum alt türünden olduğu ortaya çıkarılmıştır.[18] Bu hata nedeniyle hayvanat bahçelerinde de yanlış olarak adlandırılmışlardır ve 2007 yılında Avrupa'daki hayvanat bahçelerinde bulunan G. c. peralta alt türü zürafaların tamamının aslındaG. c. antiquorum alt türünden olduğu anlaşılmıştır.[18]
Farklı alt türlerin desen farkları
Alt Türlerin Afrikadaki Dağılımı

Özellikleri

Erkeklerinin boyu 4.4 ve 5.5 metre olup 1.5 ton ağırlığındadır. Bugüne kadar kayıt edilmiş en uzun zürafa 5.92 m. olup 2 ton ağırlığındadır. Dilleri boynuzumsu yapıya sahiptir. Dişileri ise 4.0 ve 5.0 metre civarı yüksekliğe sahiptir ve erkeklere göre daha hafiftir. Dişiler genellikle erkeklerine göre hafif ve daha kısa olurlar. Her iki cinsin de boynuzları vardır, dişilerin boynuzu daha kısadır. Boynuzları kemikleşmiş kıkırdaktan oluşmuştur. Erkekler yaşlandıkça kafasındaki boynuzları da kalsiyumun etkisiyle gelişir.

Zürafaların ses telleri olmadığı bilinmesinin aksine zayıf bir ses teli yapısına sahiptirler. 35–40 cm uzunluğunda siyah bir dile sahiptirler. Boyunlarının uzun olması bakımından kafa kısmınada kan gitmesi için çok büyük kalplere sahiplerdir. Bu büyük hayvanlar günlerinin ortalama 1 saatini (en az 10 dakika, en fazla 2 saat) uyuyarak geçirirler.

Dağılımı

Zürafa soyu, dünya üzerinde tükenmekte olan ve koruma altına alınması gereken bir türdür. Dünyada yaklaşık olarak 100,000 ila 150,000 civarı zürafa bulunduğu tahmin edilmektedir. Bunların tamamı Afrika'da yaşamaktadır. Kenya (45,000), Tanzanya (30,000) ve Botsvana (12,000) ile en fazla Zürafa popülasyonu bulunan yerlerdir.

Zürafalar genellikle Afrika'nın savanlarında yaşarlar. Bu topraklar onlar için yaşamaya elverişlidir. Çok uzun olmayan ağaçlar ve uzun boyları sayesinde, Zürafalar tehlikeleri uzaktan fark edebilirler. Özellikle besin kaynakları olan Akasya ağaçları bu bölgelerde bulunur. Otlaklarda da yaşarlar.

Resimler

Dış bağlantılar
  1. "Definition of CAMELOPARD". m-w.com. Encyclopædia Britannica: Merriam-Webster. Erişim tarihi: 3 Eylül 2014.
  2. "Giraffe". Online Etymology Dictionary. Erişim tarihi: 1 November 2011.
  3. Peust, C. (2009). "Some Cushitic Etymologies". Dolgopolʹskiĭ, A.; Takács, G.; Jungraithmayr, H. (Edl.). Semito-Hamitic Festschrift for A.B. Dolgopolsky and H. Jungraithmayr. Reimer. ss. 257-60. ISBN 978-3-496-02810-9.
  4. "giraffe | Origin and meaning of giraffe by Online Etymology Dictionary". www.etymonline.com (İngilizce). Erişim tarihi: 31 Ocak 2021.
  5. "zürafa". Nişanyan Sözlük. Erişim tarihi: 31 Ocak 2021.
  6. Mitchell, G.; Skinner, J. D. (2003). "On the origin, evolution and phylogeny of giraffes Giraffa camelopardalis" (PDF). Transactions of the Royal Society of South Africa. 58 (1). ss. 51-73. doi:10.1080/00359190309519935. 4 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2016.
  7. Danowitz, M.; Vasilyev, A.; Kortlandt, V.; Solounias, V. (2015). "Fossil evidence and stages of elongation of the Giraffa camelopardalis neck". Royal Society Open Science. Cilt 2. s. 150393. doi:10.1098/rsos.150393.
  8. Danowitz, M.; Domalski, R.; Solounias, N. (2015). "The cervical anatomy of Samotherium, an intermediate-necked giraffid". Royal Society Open Science. Cilt 2. s. 150521. doi:10.1098/rsos.150521.
  11. Pellow, R. A. (2001). "Giraffe and Okapi". MacDonald, D (Ed.). The Encyclopedia of Mammals (2nd bas.). Oxford University Press. ss. 520-27. ISBN 0-7607-1969-1.
  12. "Giraffe – The Facts: Current giraffe status?". Giraffe Conservation Foundation. 19 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2010.
  13. Seymour, R. (2002) The taxonomic status of the giraffe, Giraffa camelopardalis (L. 1758), PH.D Thesis
  14. "Exhibits". Al Ain Zoo. 25 Şubat 2003. 29 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2011.
  15. "Nubian giraffe born in Al Ain zoo". UAE Interact. 4 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2010.
  16. "Giraffa". ISIS. 2010. 1 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2010.
  17. Brenneman, R. A.; Louis, E. E. Jr; Fennessy, J. (2009). "Genetic structure of two populations of the Namibian giraffe, Giraffa camelopardalis angolensis". African Journal of Ecology. 47 (4). ss. 720-28. doi:10.1111/j.1365-2028.2009.01078.x.
  18. Hassanin, A.; Ropiquet, A.; Gourmand, B-L.; Chardonnet, B.; Rigoulet, J. (2007). "Mitochondrial DNA variability in Giraffa camelopardalis: consequences for taxonomy, phylogeography and conservation of giraffes in West and central Africa". Comptes Rendus Biologies. 330 (3). ss. 173-83. doi:10.1016/j.crvi.2007.02.008. PMID 17434121.
  21. Şablon:IUCN2012.2
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.