Etiyopya
Etiyopya veya Etyopya, resmî adıyla Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti (Amharca: Ityopp'ya Federalawi Demokrasiyawi Ripeblik) Afrika Boynuzu' nda yer alan büyük bir Doğu Afrika ülkesi. Ülkenin başkenti yerel dilde "yeni çiçek" anlamına gelen Addis Ababa'dır. Sudan, Güney Sudan, Eritre, Cibuti, Somali ve Kenya Etiyopya'nın komşularıdır. Afrika kıtasının ikinci en kalabalık ülkesidir.
Etiyopya Name in national languages
Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti | |
|---|---|
 Emblem
| |
.svg.png.webp) | |
| Başkent ve en büyük şehir |
Addis Ababa 9°1′K 38°45′D |
| Resmî diller | Amharca |
| Yüzölçümü | |
• Toplam | 1.104.300[1] km2 (426.400 sq mi) (28.) |
• Su (%) | 0,7 |
| Nüfus | |
• 2018 tahminî | 109.224.414 (13.) |
• 2007 sayımı | 73.750.932[2] |
• Yoğunluk | 92,7/km2 (240,1/sq mi) (123.) |
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî |
• Toplam | 272 milyar $[3] (58.) |
• Kişi başına | 2.772 $[3] (159.) |
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî |
• Toplam | 96 milyar $[3] (63.) |
• Kişi başına | 974 $[3] (161.) |
| Gini (2011) |
▲ 33.6[4] orta |
| İGE (2019) |
 0.485[5]düşük · 173. |
| Para birimi | Birr (ETB) |
| Zaman dilimi | UTC+3 (EAT) |
| Trafik akışı | sağ |
| Telefon kodu | +251 |
| İnternet alan adı | .et |
Etiyopya, Avrupalı sömürge güçlerini yenen ve bağımsız bir ülke olarak egemenliğini koruyabilen iki Afrika ülkesinden biridir (diğeri Liberya). 1945 yılında Birleşmiş Milletler'e üye olarak ilk bağımsız Afrika ülkesi olmuştur. Ülkenin Kızıldeniz boyunca uzanan sahil bölgesinin, 1993'te yapılan bir halk oylaması sonucunda Eritre adıyla bağımsızlığını ilan etmesi, Etiyopya'nın Kızıldeniz ile olan bağlantısının kesilmesine ve ülkenin bir kara devletine dönüşmesine neden olmuştur.
Tarih
Bilim insanları tarafından Afar bölgesinde yapılan arkeolojik kazılarda 3 milyon yıllık insan iskeleti kalıntılarına rastlanılması, tarihi çağların başlamasından çok önceleri bile bölgenin, insan toplulukları için bir yaşam sahası olarak kullanıldığını gösterir. Etiyopya'dan bahseden ilk tarihi belgeleri yaklaşık M.Ö. 5000 yılına kadar götürebilmek mümkündür. İlk Çağ'da kuzeydeki Mısır Krallığının yöneticisi olan Firavunların altın, fildişi, tütsü ve köle aramak üzere Kızıldeniz kıyılarını takip ederek bu bölgeye geldikleri sanılmaktadır. Etiyopya topraklarında modern anlamda ilk kurulan devlet MÖ 8. yüzyılda ortaya çıkan D'mt Krallığıdır. D'mt Krallığı'nın MÖ 1. yüzyılda çöküşü ile beraber bölgede, yine aynı yüz yılda Aksum Krallığı ortaya çıktı. Aksum Krallığı zamanla güçlenerek sınırlarını Habeşistan dışında bugünkü Eritre, Cibuti, Sudan, Somali ve Arabistan yarımadasında yer alan Yemen'i içine alacak şekilde genişletti.
Etiyopya devleti, 1936-1941 arasındaki Mussolini İtalya'sının istila ve işgal hareketi dahil edilmediği takdirde, tarihi boyunca bağımsızlığını koruyabilmiş ve Afrika Kıtası'nın bazı Avrupa devletlerince sömürge yapılamamış tek ülkesidir. 1960-1990 yılları arası ülkedeki Eritre sorunu nedeniyle çatışmalı ve gerginliklerle geçirilmiştir.
Coğrafya
Etiyopya yaklaşık 1,2 milyon kilometre karelik bir yüz ölçüme sahiptir. Kuzeyinde Eritre, Cibuti ve doğusunda Somali bulunurken, batıda Sudan, Güney Sudan ve güneyde Kenya komşu ülkelerdir. Etiyopya’nın denize sınırı yoktur. Ülkede birkaç sismik bölge olmasına rağmen aktif halde bulunan volkanlar yoktur. Dağlık bölgeler ülkenin kuzey kesimlerinde yer almaktadır (4500 metre yüksekliğe sahip Ras Dashen'in bulunduğu Semien Dağları). Orta bölgelerdeki yüksek alanlarda 4300 metreden daha yüksek olan Batu ve Karra Dağlarının olduğu ikinci dağlık alan bulunmaktadır.
Etiyopya yüksekliği 2000 ve 3000 metreler arasında değişen yüksek bir platoya sahiptir. Ülkenin kuzey doğusundan başlayan ve merkezden güneybatıya doğru genişleyen Rift Vadisi ülkeyi iki parçaya ayırmaktadır. Rift Vadisi bölgesinde daha çok bölgenin güney ve güneybatısında birçok göller bulunmaktadır. Etiyopya’da Abay olarak bilinen Nil Nehri ülkeyi kuzeybatıdan keserek ülkede yaklaşık 800 km'lik bir yol almaktadır. Etiyopya’daki en uzun iki nehir güneydoğu istikametinde akan ve yüksek bölgelerden düşük rakımlı bölgelere doğru ilerleyen Awash ve Wabishebelle nehirleridir. Ülkede 2 milyar MW hidroelektrik üretimini mümkün kılan birçok irili ufaklı nehir bulunmaktadır.
İdari bölümler
Etiyopya, etnik kökene dayalı 9 yönetim bölgesine ayrılmıştır. Bu bölgelerin yerel ismi kilildir. (çoğulu: kililoch). Bu bölgelerden ayrı iki özel yönetimli şehir bölgesi de yönetim bölgeleri içinde sayılır ve aşağıda eğik olarak gösterilmiştir. Bu 11 bölge şunlardır:
| Bölge (ክልል/የከተማ አስተዳድር) | Yönetim merkezi | Alan (km2) | Nüfus[6] |  | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ekim 1994 nüfus sayımı | Mayıs 2007 nüfus sayımı | Temmuz 2012 tahmini | |||||
| Addis Ababa (አዲስ አበባ) (1) | astedader | Addis Ababa | 526.99 | 2,100,031 | 2,738,248 | 3,041,002 | |
| Afar (ዓፋር) (2) | kilil | Semera | 72,052.78 | 1,051,641 | 1,411,092 | 1,602,995 | |
| Amhara (አማራ) (3) | kilil | Bahir Dar | 154,708.96 | 13,270,898 | 17,214,056 | 18,866,002 | |
| Benishangul-Gumuz (ቤ/ጉሙዝ) (4) | kilil | Asosa | 50,698.68 | 460,325 | 670,847 | 982,004 | |
| Dire Dawa (ድሬዳዋ) (5) | astedader | Dire Dawa | 1,558.61 | 248,549 | 342,827 | 387,000 | |
| Gambela (ጋምቤላ) (6) | kilil | Gambela | 29,782.82 | 162,271 | 306,916 | 385,997 | |
| Harari (ሐረሪ) (7) | kilil | Harar | 333.94 | 130,691 | 183,344 | 210,000 | |
| Oromia (ኦሮምያ) (8) | kilil | Finfinne | 284,538 | 18,465,449 | 27,158,471 | 31,294,992 | |
| Somali (ሶማሌ) (9) | kilil | Jijiga | 279,252.00 | 3,144,963 | 4,439,147 | 5,148,989 | |
| Güney Ulusları ve Halkları Bölgesi (ደቡብ ብ/ብ/ሕ) (10) | kilil | Hawassa | 105,887.18 | 10,377,028 | 15,042,531 | 17,359,008 | |
| Tigray (ትግራይ) (11) | kilil | Mekelle | 41,410 | 3,134,470 | 4,314,456 | 4,929,999 | |
| Özel Numaralandırılmış Bölgeler | Adame | 96,570 | 112,999 | ||||
| Toplam | 1,127,127.00 | 51,766,239 | 73,918,505 | 84,320,987 | |||
Ekonomi
1990'lı yılların başından itibaren Etiyopya serbest pazar ekonomisine dayalı stratejiler izlemiş ve yapısal reformlar başlatmıştır. Bu çerçevede, iç fiyatların yeniden düzenlenmesi, dış ticaret liberalizasyonu, devlet işletmelerinin özelleştirilmesi, iç ve dış özel yatırımların desteklenmesi ve özel sektörün geliştirilmesi hükûmetin öncelikleri arasında yer almıştır.
Hükümet yollar, elektrik santralleri ve telekomünikasyon gibi ülkenin altyapısını idame ve geliştirme için yoğun bir yatırım sürecine girmiştir. Bunun yanı sıra, hükûmet kamu iktisadi kuruluşlarının özelleştirilmesi programını da devreye sokmuştur. Özelleştirme süreci her ne kadar yavaş olsa da hükûmet son beş yıl içinde birçok küçük ve orta ölçekli kamu iktisadi kuruluşunu özelleştirmeyi başarmıştır.
Hükûmet elektrik santralleri ve telekomünikasyon gibi sektörlerde yabancı yatırımların ülkeye gelmesine çalışmaktadır. Tarım kesimi, tekstil ve deri gibi tarıma dayalı sanayilerde ve turizm sektörünün gelişiminde yabancı sermayeye ihtiyaç duyulmaktadır.
Yabancı ve yerli sermaye yatırımlarını teşvik etmek amacıyla, 1992 yılında Yatırım Kanunu (Investment Code) yayınlanmış ve o zamandan günümüze kadar iki kere gözden geçirilmiştir. Bu dönem süresince, Madencilik ve İşgücü Kanunları da devreye konulmuştur.
Etiyopya'nın ekonomisi GSYİH'nın % 50'sini, ihracatının %90'ını ve istihdamının %80'ini içeren tarıma dayanmaktadır. Ekilebilen alanların yalnızca 1/5'i ekilip, biçilmekte ve bu alanlar yalnızca yağmur ile sulanmaktadır. Bu bölgeler yağış miktarı açısından farklılık göstermektedir. Tarım kesimi sık sık ortaya çıkan kuraklık ve kötü tarımcılık uygulamalarından dolayı sıkıntı yaşamaktadır. Ayrıca, yiyecek yardımları söz konusudur.
2000'li yılların sonlarında tarımsal üretim önemli ölçüde artmıştır. Tarımsal üretimi artırmak ve yiyecek yeterliliğini çoğaltmak amacıyla çeşitli tedbir politikaları belirlenmiştir. Bu tedbirler arasında, kıtlığı erken uyarma sistemi, tarımsal hizmetleri artırmak ve gübrenin daha geniş alanlarda kullanımının sağlanması yer almaktadır.
Tarım üretiminin %80'ini tahıl, mısır, arpa, darı ve teff (bir tür tahıl ürünü) oluşturmaktadır.
Bakliyat ve yağlı tohumlar da önemli ölçüde üretilmektedir. Tahıl tamamen iç tüketimde kullanılmaktadır. Bakliyat ve yağlı tohumlar, daha az miktarda olmak üzere kavun gibi meyveler de komşu ülkelere ihraç edilmektedir.
Kahve, Etiyopya ekonomisi için son derece önemlidir. Tahminlere göre kahvenin Etiyopya’nın GSYİH'na katkısı %10 oranındadır. 15 milyon kişiden daha fazla bir nüfus (nüfusun %25'i) kahve sektöründen geçimini sağlamaktadır. Türkiye dahil birçok ülkede Etiyopya menşeili kahveler satılmaktadır.[7]
_AN0457033.jpg.webp)
Etiyopya, Afrika’nın en fazla canlı hayvan varlığına sahiptir. Bunların deri ve postları ülkenin önemli ihracat gelirini oluşturmaktadır.
İmalat sanayi GSYİH'nın %5'ini oluşturmaktadır. İmalat sanayinin büyük çoğunluğu devletin yönetimindedir ancak özelleştirme faaliyetleri de başlamış bulunmaktadır. İmalat sanayi üretiminin %40'ından daha fazlasını gıda ve içecek, özellikle bitkisel yağ, un mamulleri ve bira oluşturmaktadır.
Tekstil sektörü, 19'u devlete, 14'ü ise özel sektöre ait olan tekstil ve konfeksiyon fabrikalarını ihtiva etmektedir. Anılan sektör, tüm imalat sanayi çalışanlarının yaklaşık %30'unu içermektedir.
Madencilik sektörünün, Etiyopya ekonomisi içinde önemi azdır. Kireçtaşı, kil, mermer üretimi epey fazladır. Ayrıca metalik olmayan mineral üretiminde ise büyük artış olmuştur. Diğer taraftan kömür, demir, tantal ve potasyum rezervlerinin olduğu tahmin edilmektedir.
Demografi
Etiyopya'da 80'in üzerinde etnik grup bulunmaktadır. Oromolar, Amharalar, Tigreler, Sidamolar, Şankellalar, Somalililer, Afarlar ve Gurageler Etiyopya topraklarında yaşayan belli başlı etnik topluluklardır. Bunlardan Oromolar yaklaşık %35 oranla Etiyopya'nın en kalabalık etnik grubunu oluştururlar.
Din
Etiyopya'da din (2007)
Etiyopya toplumunda birkaç din görülmektedir. Nüfusun %62,7'sini oluşturan Hristiyanlar en büyük dini gruptur. (%43,5 Ortodoks Hristiyan, %18,5 Protestan Hristiyan, %0,7 Katolik Hristiyan). Etiyopya'daki en büyük ikinci dini topluluğu %33,9 oranıyla Müslümanlar oluşturmaktadır. Müslümanların çoğunu Şafii mezhebi ve Selefiyye mezhebine inanan Sünniler oluşturmakta olup, Şiiler ise Müslüman toplumu içinde azınlık olarak bulunmaktadır. Ayrıca Etiyopya'da %2,7 oranında Animist ve %0,6 oranında diğer dinlere inananlar bulunmaktadır.[8] İsrail'in 1977 yılında Etiyopyalı Yahudileri resmi olarak tanımasından sonra pek çok Yahudi, Etiyopya'yı terk ederek Geri Dönüş Kanunu çerçevesinde İsrail'e göç etmiştir.
George Katedrali, Addis Ababa Halı ve Addis Ababa, Etiyopya Aziz Giyorgis kilisenin dış çemberi ritüel davul
St. Georoge Kilisesi
| 1994 | 2007 | 1994 | 2007 | 1994 | 2007 | 1994 | 2007 | 1994 | 2007 | 1994 | 2007 | 1994 | 2007 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bölge | Hristiyanlar | Ortodoks Hristiyan | Protestan Hristiyan | Katolik Hristiyan | Müslümanlar | Animist | Diğer | |||||||
| Addis Ababa | 86.65% | 83.0% | 82.0% | 74.7% | 3.87% | 7.77% | 0.78% | 0.48% | 12.7% | 16.2% | 0.8% | |||
.svg.png.webp){kind=small} Afar |
4.4% | 4.7% | 3.9% | 3.9% | 0.4% | 0.7% | 0.1% | 0.1% | 95.6% | 95.3% | ||||
 Amhara |
81.6% | 82.7% | 81.5% | 82.5% | 0.1% | 0.2% | 18.1% | 17.2% | 0.1% | |||||
 Benishangul-Gumuz |
40.6% | 46.5% | 34.8% | 33.0% | 5.8% | 13.5% | 44.1% | 45.4% | 13.1% | 7.1% | ||||
| Dire Dawa | 36.7% | 28.8% | 34.5% | 25.71% | 1.5% | 2.81% | 0.7% | 0.4% | 63.2% | 70.9% | 0.1% | 0.3% | ||
 Gambela |
71.35% | 90.2% | 24.13% | 16.8% | 44.01% | 70.0% | 3.21% | 3.4% | 5.15% | 4.9% | 10.28% | 3.8% | 1.1% | |
 Harari |
39.49% | 30.8% | 38.09% | 27.1% | 0.94% | 3.4% | 0.46% | 0.3% | 60.28% | 69.0% | 0.2% | |||
 Oromia |
49.9% | 48.2% | 41.3% | 30.5% | 8.6% | 17.7% | 44.3% | 47.5% | 4.2% | 3.3% | 1.1% | |||
.svg.png.webp){kind=small} Somali |
0.9% | 0.6% | 0.9% | 0.6% | 98.7% | 98.4% | 0.3% | 1.0% | ||||||
 Güney Ulusları ve Halkları Bölgesi |
65.4% | 77.8% | 27.6% | 19.9% | 34.8% | 55.5% | 3.0% | 2.4% | 16.7% | 14.1% | 15.4% | 6.6% | 1.5% | |
 Tigray |
95.9% | 96.1% | 95.5% | 95.6% | 0.1% | 0.4% | 0.4% | 4.1% | 4.0% | |||||
Dil
Etiyopya'nın resmi dili Latin Alfabesi'nden epey farklı bir alfabe olan ve Amhar Alfabesi denilen bir alfabeyle yazılan Amharcadır. Ülkede Amharca'dan başka, çok sayıda etnik topluluğun bulunmasına paralel olarak birçok yerel dil ve lehçe kullanılmaktadır. Yaygın yabancı dil olarak İngilizce konuşulmaktadır.
Kaynakça
- "Country Level". 2007 Population and Housing Census of Ethiopia. CSA. 13 Temmuz 2010. 8 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2013.
- "World Economic Outlook Database, October 2020". IMF.org. International Monetary Fund. 14 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2020.
- Selima, Jāhāna (2015). Work for human development (PDF). Human Development Report. United Nations Development Programme. s. 232. ISBN 978-92-1-126398-5. OCLC 936070939.
- Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- Statistical Agency of Ethiopia, 2005 - 2013
- "Ethiopia Sidamo (250 Gram) - A Roasting Lab". A Roasting Lab - Nitelikli Kahve Mağazası. 9 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2020.
- http://www.indexmundi.com/ethiopia/demographics_profile.html
Dış bağlantılar
- Ethiopian Tourism Commission Kültür ve Turizm Bakanlığı
- Ethio File Kapsamlı Etiyopya içeriği
- Ethiopian News Agency Hükûmet resmi haber ajansı
.svg.png.webp)
