Somali

Somali (Somalice: Soomaaliya; Arapça: الصومال), resmi olarak Somali Federal Cumhuriyeti (Somalice: Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Arapça: جمهورية الصومال الفيدرالية Jumhūriyyat aṣ-Ṣūmāl al-fidraliyyah) ve komünist yönetimde önceki bilinen adıyla Somali Demokratik Cumhuriyeti olarak anılan, Doğu Afrika'da Afrika Boynuzu denilen coğrafi bölgede bulunan bir ülkedir.[4] 1991’de Somali İç Savaşı'nın başlamasından beri devletin çoğu bölgesinde merkezi bir hükûmet kontrolü yoktur. Uluslararası olarak tanınmış Federal Geçiş Hükümeti, ülkenin sadece küçük bir parçasını yönetmektedir.[5][6][7][8][9][10][11][12]

Somali Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya جمهورية الصومال الفيدرالية Somali Federal Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Millî marş Somalice: Qolobaa Calankeed (Her Ulusun Kendi Bayrağı Vardır)
Başkent ve en büyük şehir	Mogadişu
Resmî diller	Somalice, Arapça
Tanınan bölgesel diller	Somalice, Arapça
Etnik gruplar	Somalili (%85), Benadi, Bantus ve Somalili olmayan (%15)
Hükûmet	Federal parlamenter cumhuriyet
• Cumhurbaşkanı	Muhammed Abdullah Muhammed
• Başbakan	Muhammed Hüseyin Roble
Tarihçe
• Tarih	1 Temmuz 1960
Yüzölçümü
• Toplam	637.657 km^2 (246.201 sq mi) (44.)
• Su (%)	1,6
Nüfus
• 2020 tahminî	15.893.219[1] (72.)
• Yoğunluk	19,31[2]/km^2 (50,0/sq mi) (199.)
GSYİH (SAGP)	2019 tahminî
• Toplam	13,324 milyar $
• Kişi başına	888 $[3]
GSYİH (nominal)	2019 tahminî
• Toplam	5,218 milyar $[3] (184.)
• Kişi başına	348 $[3] (193.)
İGE (2017)	0.351 düşük
Para birimi	Somali şilini (SOS)
Zaman dilimi	UTC+3 (DAZD)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+252
İnternet alan adı	.so

Somali Afrika'nın en doğu ucunda yer alıp, Kuzeybatıda Cibuti, güneybatıda Kenya, kuzeyde Aden Körfezi ve Yemen, doğuda Hint Okyanusu, batıda Etiyopya ile çevrilidir. Kıtadaki en uzun sahil şeridine sahiptir[13] ve arazisi temel olarak platolar, düzlükler ve yaylalardan oluşur.[4] Periyodik muson rüzgarları ve düzensiz yağışla yıl boyu kurak iklime sahiptir.[14]

Antik Çağ’da, Somali önemli bir ticaret bölgesiydi[15][16] ve birçok bilgine göre[17][18] efsanevi antik Punt Krallığı'nın en muhtemel yerleşkeleri arasındadır.[19][20] Orta Çağ boyunca, pek çok güçlü Somali imparatorlukları bölgesel ticareti hakimiyeti altına almıştır bunlardan bazıları; Ajura İmparatorluğu, Adal Sultanlığı, Warsangali Sultanlığı ve Gobroon Hanedanı. Somali, uzun süre Osmanlı İmparatorluğu topraklarının bir parçası olmuştur. 19.yüzyıl sonlarına doğru ise bölgede Osmanlı hakimiyeti iyice zayıflamıştır. 1869 yılında Süveyş Kanalı’nın açılmasıyla birlikte İngilizler, Kızıldeniz’den Aden Körfezi’ne giden yolun güvenliğini sağlamak adına bölge ülkelerini işgal etmişlerdir. Ülkenin körfez kıyı şeridini işgal eden İngilizler, Güney bölgeleri ise İtalyanlara bırakmışlardır. Britanya Somalisi 1887 – 1960, İtalyan Somalisi 1889 – 1960 yılları arasında varlığını sürdürmüştür.[21] On dokuzuncu yüzyılın sonlarında İngilizler ve İtalyanlar sahil bölgelerinde kontrolü kazandı ve Britanya Somalisi ve İtalyan Somalisi kuruldu.[22] Muhammed Abdullah Hassan tarafından kurulan Derviş Devleti, Britanya İmparatorluğu'nu sahil kesimlerine kadar dört kez püskürtmüşsede[23] 1920 yılında Britanya hava gücüne yenilmişlerdir.[24] İtalya 1927 yılında kendisine bağlı olan tüm bölgeler üzerinde tam bir hakimiyet sağladı. İtalya'nın bu işgali 1941 yılında bölgenin İngiliz askeri yönetimi altına girmesine kadar sürdü. 1960 yılında kuzey ve güneyi kapsayan bağımsız Somali Cumhuriyeti kuruldu.[25] Mohamed Siad Barre 1969 yılında iktidarı ele geçirdi ve Somali Demokratik Cumhuriyeti'ni kurdu. Siad Barre; klanlar arasında rekabeti teşvik etmek, muhalefet partilerini yasaklamak, sivil toplumu bastırmak ve tüm bağımsız kurumları yok etmek suretiyle rejimini yirmi iki yıl sürdürdü. Yeni yönetimle birlikte ülkede tutuklamalar ve işkenceler arttı, gazete (sadece bir gazeteye resmi olarak izin verildi), radyo ve televizyon yasaklandı, orduya yatırım arttırıldı ve muhalifleri tespit etmek ve onları engellemek amacıyla Ulusal Güvenlik Servisi adlı gizli bir ekip kuruldu. Halkın ayaklanmaları askeri baskılarla engellenmekteydi. Ülke, özellikle 80’ler boyunca dış yardıma muhtaç durumdaydı. Eğitim, sağlık, ulaşım veya altyapı gibi kamusal alanda yatırım yapmak için çok az kaynak vardı. Herhangi bir siyasi pozisyona ilişkin seçim düzenlenmemekte; seçilmesi gerekenlerin tümü Barre tarafından atanmaktaydı.[26] 1991 yılında Somali İç Savaşı patlak verdi ve Barre hükûmeti düştü.

Somali'de ağırlıklı olarak hayvancılık, havale / para transfer şirketleri ve telekomünikasyona dayalı bir kayıt dışı ekonomi oluşmasına sebep olmuştur.[4][27]

Ekonomi durumu

Kadim dünyanın en önemli ticaret merkezlerinden olan Somali, tarihi ipek yolu Afrika kolundan (Somali)'den geçiyordu. Önemli altın ve petrol rezervlerine sahip bir ülkedir. Hint Okyanusuna sıfır olan Somali ekonomisinin aşağı yukarı %65'i hayvancılık ve çiftçiliğe dayanır. Deve, koyun, keçi, ve sığır yetiştirilir. Ülke arazisinin %15'i ekime müsaittir. Nehirler boyunca uzanan topraklar oldukça verimlidir. Başlıca tarım mahsulleri mısır, darı, susam, fasulye, pamuk, şekerpancarı, süpürgedarısı ve muzdur.

Ülkede çıkarılabilen başlıca mineraller; deniz tuzu, kireçtaşı, kumtaşı, kil, lületaşı, alçıtaşı, demir, kalay boksit, titanyum ve uranyumdur.

Ülkenin para birimi Somali Şilinidir(SOS). Daha çok İtalya, İngiltere ve Almanya'dan makine, kimyevi maddeler, ve diğer tüketim maddeleri alır. Dışarıya muz, deri, boynuz, pamuk, balık, mısır, çekirdek içi, ve et satar. İhracatını daha çok Suudi Arabistan ve İtalya'ya yapar.

Tarih öncesi dönem

Antik kaya sanatında bir deve resmi.

Somali Paleolitik dönemden beri yerleşim alanı olmuştur. Ülkenin kuzey kesiminde bulunan mağara resimleri MÖ 9000 yılına ait olduğu belirlenmiştir.[28] Bunlardan en ünlüsü, Afrika kıtasının bilinen en eski kaya sanatı içeren Laas Geel kompleksi. Çözülmemiş yazıtlar aynı zamanda her bir mağara resimlerinde altında tespit edilmiştir.[29]

Afrika Boynuzu'nda bulunan mezarlıklar Somali'de 4. binyıl kadar önce cenaze geleneklerinin bulunduğuna kanıt olarak gösterilmiştir.[30] 1909 yılında Somoli'nin kuzeyin bölgesindeki Jalelo arkeolojik kazı alınında bulunan taş aletler "paleolitik dönemdeki doğu ve batı arasındaki evrensel bağlantıya en önemli kanıt" niteliğindedir.[31]

Antik ve klasik çağ

Antik piramidal yapılar, mezarlar, harabeye dönmüş şehirlerdeki eski taş duvarlar bir zamanlar Somali yarımadasında yaşamış eski kadim bir uygarlığın kanıtlarını sunmaktadır.[32] Gerçekleştirilen arkeolojik kazılar ve yanpılan araştırmalar sonucu bu kadim uygarlığın kullandığı yazı sistemi hala çözülememiştir[33] ayrıca milattan önce 2000'lerde Eski Mısır ve Miken Uygarlığı ile yapmış olduğu ticaret ilişkileri antik Punt ülkesinin Somali bölgesinde yaşadığının destekleyici kanıtlarıdır.[34] Puntlulara göre "ticaret sadece bizim ürettiğimiz tütsü, abanoz ve kısa boynuzlu sığır değil aynı zamanda komşu bölgelere de altın, fildişi ve hayvan derileri içeren mallar olmalı".[35] Deir El Bahari'deki tapınak kabartmalarına göre Punt Ülkesi o zamanlar Kral Parahu ve Kraliçe Ati tarafından idare edilmekteydi.[36]

Milattan önce 2000-3000 yılları arasında Eski Somalilerin evcilleştirdiği develer Eski Mısır ve Kuzey Afrika'ya yayıldı.[37] Klasik dönemde Mossylon, Opone, Malao, Mundus ve Somali Tabae şehir devletleri; Fenike, Mısır Ptolemaios, Yunanistan, Part Pers, Saba, Nabataea ve Roma İmparatorluğu'nun tüccarları ile bağlantı kurarak bir ticaret ağı geliştirdi. Bu ticareti deniz yolu vasıtasıyla gerçekleştirdiler.

Yeraltı zenginlikleri

Somali, çoğu henüz el değmemiş halde uranyum, demir, kalay, bakır, jips, boksit ve doğal gaz yataklarına sahiptir. Arap Yarımadasına yakınlığı nedeniyle petrol açısından da zengin olduğu varsayılmaktadır. Bu araştırmalar doğrultusunda, kuzeydeki Puntland eyaletinde yaklaşık 5-10 milyar varillik petrol rezervi saptanması sonucu Somali Petrol Şirketi kurulmuştur.

Pathway in old Erigavo.

The Dahabshiil in Hargeisa.

The Hargeisa International Airport in Hargeisa.

Head details

Kaynakça

1. Şablon:United Nations. "World Population Prospects 2019"
2. UNFPA Somali Population Survey 2014. Somalia.unfpa.org (6 April 2014). Retrieved 6 October 2016.
3. "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2019.
4. "Somalia". World Factbook. Central Intelligence Agency. 14 Mayıs 2009. 19 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2009.
5. Bronwyn E. Bruton. Somalia: A New Approach. Volume 52 of Council Special Report. Council on Foreign Relations, 2010
6. David Blair. "Somalia: Analysis of a failed state 2 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." The Telegraph. 18 November2008
7. "2010 Failed States Index." Foreign Policy.
8. Fareed Zakaria. "The failed-state conundrum 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." The Washington Post. July 19, 2010.
9. Jon Lee Anderson. "The Most Failed State 5 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." The New Yorker. December 14, 2009
10. Human Development Report 2010 – Data Tables. United Nations. 6 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
11. "Somali violence uproots 80,000 civilians in January alone, reports UN agency 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." UN News Centre. 2 February 2010
12. "Piracy is just one of the many hazards in Somalia, which tops this year's list of the world's most dangerous countries." Zack O'Malley Greenburg. "World's Most Dangerous Countries 17 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." Forbes. 03.04.09
13. International Traffic Network, The world trade in sharks: a compendium of Traffic's regional studies, (Traffic International: 1996), p.25.
14. "Somalia – Climate". countrystudies.us. 14 Mayıs 2009. 5 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2011.
15. John Kenrick, Phoenicia, (B. Fellowes: 1855), p.199.
16. Jeanne Rose, John Hulburd, The aromatherapy book: applications & inhalations, (North Atlantic Books: 1992), p.94.
17. Charnan, Simon (1990). Explorers of the Ancient World (İngilizce). Childrens Press. s. 26. ISBN 0516030531. 25 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2011.
18. "Arşivlenmiş kopya". The Mariner's Mirror. Cilt 66-71. 1984. s. 261. 25 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2011. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)|erişimtarihi=2011-08-07
19. Christine El Mahdy, Egypt : 3000 Years of Civilization Brought to Life, (Raincoast Books: 2005), p.297.
20. Stefan Goodwin, Africa's legacies of urbanization: unfolding saga of a continent, (Lexington Books: 2006), p.48.
21. Coskun, Cansel (12 Ekim 2020). "Somali İç Savaşı". KÜRESEL SİYASET. 6 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2020.
22. Mariam Arif Gassem, Somalia: clan vs. nation, (s.n.: 2002), p.4
23. Kevin Shillington, Encyclopedia of African history‎, (CRC Press: 2005), p.1406.
24. Samatar, Said Sheikh (1982). Oral Poetry and Somali Nationalism (İngilizce). Cambridge University Press. s. 131 & 135. ISBN 0521238331. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2020.
25. Greystone Press Staff, The Illustrated Library of The World and Its Peoples: Africa, North and East, (Greystone Press: 1967), p.338.
26. Coskun, Cansel (12 Ekim 2020). "Somali İç Savaşı". Küresel Siyaset. 6 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2020.
27. "Central Bank of Somalia – Economy and Finance". Somalbanca.org. 24 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2010.
28. pg 9 – Becoming Somaliland By Mark Bradbury
29. Susan M. Hassig, Zawiah Abdul Latif, Somalia, (Marshall Cavendish: 2007), p.22
30. pg 40 – Early Holocene Mortuary Practices and Hunter-Gatherer Adaptations in Southern Somalia, by Steven A. Brandt World Archaeology © 1988
31. H.W. Seton-Karr (1909). "Prehistoric Implements From Somaliland". 9 (106). Man. ss. 182-183. Erişim tarihi: 30 Ocak 2011.
32. The Missionary review of the world‎, Volume 23, (Funk & Wagnalls: 1900), p.132.
33. Royal Geographical Society (Great Britain), Proceedings of the Royal Geographical Society of London, Volume 22, "Mr. J. M. Hildebrandt on his Travels in East Africa", (Edward Stanford: 1878), p. 447.
34. Neville Chittick, An Archaeological Reconnaissance of the Horn: The British-Somali Expedition 1975, p. 133.
35. Joyce A. Tyldesley, Hatchepsut: the female pharaoh, (Penguin: 1998), p. 147.
36. Bill Manley, The Penguin historical atlas of ancient Egypt, (Penguin: 1996), p. 59.
37. Suzanne Richard, Near Eastern archaeology: a reader, (EISENBRAUNS: 2003), p.120.