Arjantin'deki Yahudilerin tarihi

Arjantin'deki Yahudilerin tarihi İspanyol ve Portekiz engizisyonlarına kadar dayanır.[1] Río de la Plata Kral Vekilliğindeki birçok Portekizli tüccar Yahudi idi, fakat organize bir Yahudi topluluk Arjantin bağımsızlığını İspanya'dan 1810 yılında aldığı zaman kuruldu. Bu zamanlarda Fransa ve Batı Avrupa'nın diğer ülkelerindeki Yahudiler Arjantin'e yerleşmeye başladı.[1][2] Bugünkü Arjantin Yahudilerinin %80'i Aşkenaz'dır.[3]

Arjantin Yahudileri

José Ber Gelbard · Lalo Schifrin · Jorge Guinzburg
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 300.000
Diller
Çoğu İspanyolca
Bazıları İbranice, Ladino, Yidiş, Rusça, Almanca
Din
Musevilik

Tarihçe

1492'de İspanya'dan kovulup gelen konverso denen gizli Yahudiler Arjantin'e yerleşip halk içinde asimile oldular.[1] 1810'da Arjantin İspanya'dan bağımsızlığını ilan ettiği zaman ülkenin ilk başkanı Bernardino Rivadavia engizisyonları kaldırdı. Ülkeye ikinci göç dalgası başta Fransa olmak üzere Batı Avrupa ülkelerinden 19.yy'ın ortalarında gerçekleşti. 1860'ta Buenos Aires'te ilk Yahudi düğünü kayıtlara geçti.[1] Birkaç yıl sonra büyük bayramlarda minyan toplanıp Congregación Israelita de la República isimli cemaat kuruldu. 19.yy'ın sonlarında fakirlik ve pogromlardan kaçan ve Arjantin'in açık kapı göç politikasından faydalanan Rus ve Doğu Avrupa Yahudileri de Arjantin'e yerleşti. Bu Yahudilere "Ruslar" anlamına gelen rusos denir. 1889'da S.S. Weser ile Arjantine gelen 824 Rus Yahudisi gauchos (Arjantin kovboyları) oldular. Moiseville'de toprak satın alıp koloniler kurdular. Ekonomik açıdan sıkıntı çekilen bir dönemde Fransız Yahudisi olan hayırsever Baron Maurice de Hirsch Yahudi Kolonisazyon Birliğini kurdu. Bu birlik, altın çağında, içinde 200.000 Yahudi'nin yaşadığı 600.000 hektarlık araziye sahip oldu. 1906 ve 1912 yılları arası senede yaklaşık 13.000 Yahudi Avrupa, Fas ve Osmanlı İmparatorluğu'ndan Arjantin'e göç etti. 1920'de Arjantin'de 150.000 Yahudi yaşıyordu.[1]

Tarımsal yerleşim
Baron Maurice de Hirsch (1831-1896)

Baron Maurice de Hirsch'in çabalarıyla Arjantin'e olan Yahudi göçü arttı. Hirsch, oğlu ve varisi ölünce kendini Doğu Avrupa Yahudilerinin acılarını dindirmeye adadı. Yahudileri Arjantin'in otonom tarımsal yerleşim birimlerine getirtmeyi planladı.[4] Bu plan, Arjantin'in iç göçü arttırma kampanyasıyla örtüşüyordu. 1853'teki anayasada din özgürlüğü garanti ediliyordu ve ülkede yüklü miktarda boş arazi vardı. Başkan Domingo F. Sarmiento'nun toplu göç politikası 1881'deki Rus pogromlarıyla aynı zamana denk geliyordu.[4]

Barracas, Buenos Aires'te bir Sefarad sinagogu

Bu Yahudi tarımsal yerleşim birimleri Buenos Aires, Entre Ríos[5] ve Santa Fe eyaletlerinde bulunuyordu. 1895'te Yahudi olduğunu belirten 6085 kişiden 3880'i (%64) Entre Ríos'da yaşıyordu.[6]

Buenos Aires Yahudi cemaati

Buenos Aires Yahudi cemaati 1862'de kuruldu ve ilk geleneksel Yahudi düğünü 1868'de gerçekleşti. 1875'te ilk sinagog inşa edildi.[7] Doğu Avrupa'dan göç eden Aşkenaz Yahudilerine halk arasında rusos ("Ruslar") deniyordu.[1] Bazıları büyük şehirlere yerleşirken birçoğu Yahudi Kolonizasyonu Birliği'nden toprak sahibi oldu[1] ve comunas denen özellikle Santa Fe ve Entre Ríos eyaletlerinde küçük tarım kolonileri kuruldu.[8]

Yahudiler Arjantin toplumunda önemli roller oynadıysa da zaman zaman antisemitizm'e maruz kaldılar. Ocak 1919'da polisin kışkırttığı Yahudileri ve onların mal varlığını hedef alan pogromlar başladı.[1] Birçok russo komünist komploculuğuyla suçlandı.[9] 1939'da imalatçılık yabancıların elindeydi ve bunların çoğu ülkeye Orta Avrupa'dan yeni gelen Yahudilerdi.[10]

Artan antisemitizm ve zenofobiye rağmen Yahudiler Arjantin toplumunun birçok sektöründe isim sahibi oldular. Hükûmet ve orduda görev alamadıkları için çiftçilik, seyyar satıcılık yaptılar, sanat ve ticaretle uğraştılar. Kültürel ve dini örgütlerin artmasıyla Buenos Aires'te Yidiş dilinde gazete basılıp bu dilde tiyatro oyunları sahneye konuldu. Bunun yanı sıra Yahudi hastaneleri ve Siyonist örgütler kuruldu.

II.Dünya Savaşı, Holokost ve antisemitizm

Arjantin, Yahudi göçmenlere kapılarını 1938'e kadar açık tuttu. Bundan sonra alınan kararlarla, Nazilerden kaçan Yahudiler kendilerine yeni yurtlar ararlarken, göç kısıtlaması getirildi.[11]

Juan Perón’un 1946'da başa gelmesi ülkedeki Yahudileri tedirgin etti. Juan Perón, Savaş Bakanı olduğu sırada Mihver Devletlerine savaş açmasına rağmen milliyetçi biri olarak Mihver devletlerine olan sempatisini saklamadı. Özellikle Benito Mussolini'ye olan hayranlığını dile getirdi. Peron Katolisizm'i okullara soktu ve kaçak Alman askerlerinin ülkesinde barındırılmasına izin verdi. Nazi savaş suçlularından Adolf Eichmann II.Dünya Savaşından 1960'ta İsrailli ajanlar tarafından kaçırılana kadar Arjantin'de yaşadı. Eichmann, Nisan 1961'de Kudüs'te yargılandı. Bu zamandan beri 45.000 Yahudi Arjantin'den İsrail'e göç etti. Diğer taraftan Peron Yahudilerin haklarına sempatiyle yaklaşıp 1949'da İsrail ile diplomatik ilişilere başladı.[1] Perón'un hükûmetinde Yahudiler ilk defa devlet bürolarında iş sahibi oldular.[12]

Peron 1955'te darbeyle indirilince bir antisemitik dalga daha başladı. 1950 ve 60'larda politik bağları bulunan faşist Tacuara Milliyetçi Hareketi antisemitik kampanyalar düzenleyip sokak kavgalarına karıştılar, sinagog ve Yahudi mezarlıklarını yağmaladılar.[13]

1976 ile 1983 yılları arasında askeri hükûmeti bulunan Arjantin'de Yahudiler cunta askerleri tarafından kaçırılıp işkenceye maruz edildiler. Devlet terörüne kurban gidenlerin 2000 tanesi Yahudiydi[14][15] The Jerusalem Post'a göre, yapılan bir antlaşmayla Arjantindeki Yahudi politik suçluların İsrail'e göç etme hakkı vardır.

Buenos Aires Merkez Sinagogu

Demokrasiye dönüş ve AMIA terör saldırıları

1983'te demokratik yollarla başa geçen Raúl Alfonsín Yahudilerin de desteğini aldı. Alfonsin, Yahudilerin yüksek mevkilere gelmesine yardımcı oldu.

Carlos Saul Menem 1989'da başkan olarak seçildi. Onun Arap kökenli ve Perón destekçisi oluşu ülkedeki Yahudileri tedirgin etti; fakat Menem, Peron'un yolundan gitmedi. Menem birçok Yahudiyi devlet işlerinde görevlendirdi, İsrail'i birkaç kez ziyaret etti, ve İsrail-Arap barış süreci adına desteğini sundu. Bir Yahudi mezarlığına zarar verilmesi üzerine Yahudi cemaatine üzüntüsünü ve kızgınlığını belirtip bir hafta içinde sorumluları tutuklattı.

Başkan Menem ayrıca Arjantin'in Nazilere kucak açtığını gösteren belgeleri su üstüne çıkardı. 1988'de meclisten ırkçılık ve antisemitizm karşıtı kanunlar çıkarıldı.

Menem'in cana yakın politikası ve demokratik rejimi Yahudilere karşı yapılan iki terör saldırısına mani olamadı ve bu saldırılar hakkında yapılan araştırmalar halen sonuçsuz kalmıştır. 1992'de Buenos Aires'te İsrail konsolosluğuna yapılan saldırıda 32 kişi hayatını kaybetti; Temmuz 1994'te AMIA'ya yapılan saldırıda 85 kişi hayatını kaybedip 300'den fazla kişi yaralandı. Bombalama sonucu cemaat belgelerinin bir kısmı da hasar gördü ve bu saldırılar cemaatte manevi iz bıraktı. Bu saldırılarda İran'ın parmağı olduğu düşünülmesine rağmen Arjantin polisi suçluları yakalayamadı. 2005'te bir Arjantin savcısı saldırıların 21 yaşında Hizbullah'a bağlı Lübnanlı bir intihar komandosu tarafından gerçekleştirildiğini söyledi.

Arjantin'in 1999-2002 yılları arasındaki ekonomik krizi sebebiyle 4400 Yahudi İsrail'e göç etti.[16] Ekonomik kriz sebebiyle okullar, cemaat lokalleri gibi Yahudi enstitüleri tek çatı altında birleştirildi.[17]

Bugün

Arjantin'de bugün yaklaşık 250.000 Yahudi yaşamaktadır.[3][18][19] 1960'larda bu nüfus 310.000 idi.[3]. Arjantin'deki Yahudilerin çoğu Buenos Aires, Córdoba ve Rosario şehirlerinde yaşamaktadır.[20] Latin Amerika'nın en kalabalık, tüm Amerika'nın (ABD ve Kanada'dan sonra) üçüncü ve dünyanın altıncı en kalabalık Yahudi nüfusu Arjantin'dedir.[3][18] Kanunen Yahudilerin Roşaşana, Yom Kippur bayramlarında ve Pesah'ın ilk iki ve son iki gününde çalışmama izinleri vardır.[21]

Şubat 2009'da İngiliz Katolik bir piskopoz olan Richard Williamson Holokost inkarcılığı nedeniyle Arjantin'den kovuldu.[22][23]

Arjantin'deki Yahudi koloniler[24]

Buenos Aires eyaleti
  • Carlos Casares
  • Colonia Lapin
  • Mauricio Hirsch
  • Delfin Huergo
  • Moctezuma
  • Rivera
  • Smith

Entre Rios eyaleti
  • Basavilbaso
  • Bovril
  • Clara
  • General Campos
  • La Clarita
  • Pueblo Arrua
  • San Salvador
  • Ubajay
  • Villa Dominguez

Santa Fe eyaleti
  • Capivara
  • Ceres
  • Las Plameras
  • Luis Palacios
  • Moiseville
  • Virginia

La Pampa eyaleti
  • Bernasconi
  • General Acha
  • Rolon

Santiago del Estero eyaleti
  • Colonia Dora

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. Weiner, Rebecca. "The Virtual Jewish History Tour - Argentina". 24 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2008.
  2. "Americas - Argentina; History". American Jewish Joint Distribution Committee. 26 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2008.
  3. LeElef, Ner. "World Jewish Population". 24 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2008.
  4. Haim Avni (1991). Argentina and the Jews: A History of Jewish Immigration. University of Alabama Press. ISBN 0-8173-0554-8.
  5. "Circuito Histórico de las Colonias Judías". 14 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2010.
  6. "Jewish Virtual Library: Entre Ríos". 26 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2010.
  7. Argentina & Jews reveals little-known history, Miami Herald, Mario Diament, 1991
  8. Argentina 1516-1987 by David Rock - Chapter V
  9. Rock, David. Argentina, 1516-1987: from Spanish colonization to Alfonsín, University of California Press, 1987, p. 202.
  10. Rock, David. Argentina, 1516-1987: from Spanish colonization to Alfonsín, University of California Press, 1987, p. 233.
  11. Argentina & Jews reveals little-known history, Miami Herald Mario Diament, 1991
  12. "Arşivlenmiş kopya". 20 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2010.
  13. (İspanyolca) Tacuara salió a la calle 18 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Página/12, May 15, 2005
  14. "Los desaparecidos judíos". Nueva Sion. Fundación Mordejai Anilevich. 2009. Erişim tarihi: 21 Mart 2010.
  15. Huberman, Ariana (2006). Memoria y representación: configuraciones culturales y literarias en el imaginario judío latinoamericano. Rosario: Beatriz Viterbo Editora. ss. 66/70. ISBN 9508451874. 13 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  16. "Argentina Status Report on Aliyah". 28 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2010.
  17. Faced With Little Economic Choice, Argentine Jewish Institutions Merge 26 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. United Jewish Communities. October 30 2000
  18. "The Jewish People Policy Planning Institute; Annual Assessment, 2007". 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2010.
  19. "United Jewish Communities; Global Jewish Populations". 31 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2010.
  20. "Arşivlenmiş kopya". 29 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2010.
  21. "Fiestas judías no laborables - Edición Nacional". 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2010.
  22. Argentina expels Catholic bishop who questions Holocaust 14 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Guardian. 20 February 2009
  23. Jewish group hails Argentina’s decision to order expulsion of negationist priest 27 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. European Jewish Press. 23 February 2009
  24. Jewish Colonization Association Colonies in Argentina 5 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. European Jewish Press. 23 February 2009

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.