Kürdistan Bölgesel Yönetimi

Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi veya Irak Kürt Bölgesi, Irak'a bağlı, anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölgedir. Yaklaşık 40.000 km²'den oluşan idari birim; batıda Suriye, doğuda İran, kuzeyde ise Türkiye ile komşudur. Bölgesel yönetimin başkenti Erbil'dir. Bölgesel sınırlar içerisindeki güncel nüfus 5 milyonun üzerindedir. Resmî dilleri Kürtçe ve Arapçadır.

Kürdistan Bölgesel Yönetimi هەرێمی کوردستان (Kürtçe) Herêmî Kurdistan إقليم كردستان العراق(Arapça) İklim Kürdistanü'l Irak
Bayrak Kürdistan Bölgesel Yönetimi arması
Slogan "An azadî, an azadî" "Ya özgürlük, ya özgürlük"
Millî marş "Ey Rekip"
Başkent	Erbil[1]
En büyük şehir	Erbil
Resmî diller	Kürtçe Arapça[1]
Tanınan bölgesel diller	Ermenice Türkçe Süryanice[1][2]
Hükûmet	Parlamenter cumhuriyet
• Cumhurbaşkanı	Neçirvan İdris Barzani
• Başbakan	Mesrur Barzani
Tarihçe
• Özerklik	11 Mart 1970
• Özerkliğin kalkması	Mart 1974
• De facto özerklik	Ekim 1991
• Bölgesel hükûmetin kuruluşu	4 Temmuz 1992
• İlan edilişi	30 Ocak 2005
Yüzölçümü
• Toplam	40.643 km^2 (15.692 sq mi)
Nüfus
• 2018 sayımı	5.900.000[3]
• Yoğunluk	211/km^2 (546,5/sq mi)
GSYİH (nominal)	2011[4] tahminî
• Toplam	$23,6 milyar
• Kişi başına	$4,452
İGE	0.750[5] yüksek
Para birimi	Irak dinarı (IQD)
Zaman dilimi	UTC+3
• Yaz (YSU)	UTC+3
Telefon kodu	+964
ISO 3166 kodu	IRQ
İnternet alan adı	.krd, .iq

Tarihçe

Irak Kürdistanı ile Kürdistan Bölgesel Yönetimi

Irak'ın kuzeyinde bulunan bölge 11 Mart 1970'te Saddam Hüseyin ve Mustafa Barzani arasında yapılan anlaşma üzerine kuruldu. Özerklik anlaşmasına göre Irak'ın kuzeyindeki üç il, yaklaşık 37.000 km²'lik bir bölge, Erbil'de kurulacak bir yerel parlamento tarafından yönetilecekti. Bunun yanı sıra Irak Meclisinde 5 bakan ve başbakan vekili Kürt olacaktı. Kürtçe, ülke genelinde Arapça'nın yanı sıra ikinci resmî dil olacaktı.

İran-Irak Savaşı (1980-1988) sırasında bu bölge, merkezî hükûmetin kontrolünden çıkmış, İran saflarında Saddam Hüseyin'e karşı yer almıştı. Saddam Hüseyin savaştan önce anlaşmayı kaldırmış ve 1974'te Kürt bakanları meclisten çıkarmıştı. Bu durum üzerine Barzaniler isyan etmişlerdi. Bu durum Irak için çıkan savaşı kötü etkiledi, çünkü Saddam Hüseyin'e karşı Kuzey, İran ile ittifak etmiştir.

Birinci Körfez Savaşı (1991) öncesi ve savaş sırasında Saddam Hüseyin'den kaçan on binlerce Kürt, Türkiye'ye sığındı. Türkiye tarafından kurulan kamplarda Kürt mültecilere sağlık, barınma ve giyim yardımları yapıldı. Saddam Hüseyin devrilip Kürt liderler yeni dönemde söz sahibi olana kadar yurt dışına Türk Pasaportu ile çıktılar.

Birinci Körfez Savaşı'ndan sonra çıkarılan uçuş yasağından dolayı bölge bugüne kadar Bağdat'ın yönetimi altında değildir. Bölge Kürdistan Parlamentosu'nun kontrolü altındadır.

Mesut Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokratik Partisi ile Celal Talabani liderliğindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği'nin arasında çıkan anlaşmazlıklardan dolayı bölge ikiye bölünmüşse de, son yıllarda birleşme sürecine girilmiştir.

İkinci Körfez Savaşı (2003) sonrasında Irak'ta Saddam Hüseyin liderliğindeki Baas yönetimi devrilmiş ve Irak federal bir devlete dönüşmüştür. 2005'te halk oylaması ile kabul edilen yeni Irak Anayasası'na göre, Kürdistan Bölgesi federal Irak devleti içinde federe bir devlet olarak tanınmıştır.[6]

• 
  Bölgenin 1975 yılına ait bir haritası.
• 
  Bölgenin 1998 yılına ait bir haritası.
• 
  Bölgenin 2009 yılına ait bir haritası.

Bağımsızlık referandumu

Kürdistan Bölgesel Yönetimi başkanı Mesud Barzani 2016 yılı ocak ayında meclisteki parti temsilcileriyle bir araya geldiği toplantıda, bağımsızlık için referandum komisyonu kurulmasını kararlaştırdıklarını belirtti. Yapılacak referandumun 2016 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçiminden önce yapılması planlanmaktaydı.[7] Ancak IŞİD'in Musul ve Kerkük'e saldırıları,[8] PKK'nin Sincar bölgesinde faaliyetlerde bulunması, PKK'nın bağımsızlık karşıtı olduğuna dair çıkan haberler,[9] Goran Partisi ve bazı muahalefet partileriyle KDP arasındaki siyasi anlaşmazlıklar referandum sürecini erteletti. Gerek Kürdistan Bölgesi Güvenlik Konseyi Müsteşarı Mesrur Barzani'nin "Kürdistan'ın bağımsızlığı önünde artık bir engel kalmadı" şeklindeki açıklaması gerekse KYB ve GORAN'ın KDP ile görüşmelere sıcak baktıklarını açıklaması bağımsızlık sürecinin yakın zamanda yeniden ilerleyebileceğini gösterdi.[10][11]

Mesud Barzani, 25 Eylül 2017'de referandumun yapılacağını açıkladı.[12] Bu açıklama sonrası Irak Başbakanı Haydar el-Abadi olası bir referandumda toprak bütünlüğünü korumak için askerî müdahaleye hazır olduklarını açıkladı.[13]

Irak ve Şam İslam Devleti ile savaş

Haziran 2014'te Irak ve Şam İslam Devleti'nin Musul'a saldırmasıyla fiili olarak Bölgesel Kürt yönetimi de savaşa girmiştir.[14]

Coğrafya

İran ve Türkiye sınırı tarafında dağlık bir coğrafi yapısı hakimdir. Güneye doğru gidildikçe düzlük ve çöl bir arazi yapısı hakimdir. İran ve Türkiye sınırı boyunca uzanan kuzeydeki dağlık bölgeler, yoğun kar yağışı altındadır.

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin iklim şartları, kuzeydeki topoğrafik ve dağlık yapısı nedeniyle, bölgede bitki örtüsü olarak bozkır ve orman bulunur. Bölgenin kuzeyindeki dağlık bölgede ve tüm İran sınırında kavak, söğüt ve meşe, alıç, kiraz eriği, kuşburnu, dağ elması, ahlat, üvez vb. yabani ağaçlar ve çayır otları bulunur.. Güneyinde ise genelde çöl ağaçları olan hurma ve palmiye ağaçları vardır.

Siyaset

Seçimler

Parti		Parti lideri	1992(*)	2005	2009	2013[15][16]
	Kürdistan Demokratik Yurtsever İttifakı			89,55	57,34
	Kürdistan Demokratik Partisi	Mesud Barzani	45,3			37,79
	Kürdistan Yurtseverler Birliği	Celal Talabani	43,8			17,8
	Değişim Hareketi-Gorran	Noşirvan Mustafa			23,75	24,21
	Kürdistan İslami Hareketi	Şeyh Utman Abd-Aziz	5,1		1,45	1,1
	Kürdistan İslami Birliği-Yekgirtû	Muhammed Faraj				9,49
	Kürdistan İslami Grubu-Komall	Ali Bapir		4,86		6,01
	Hizmet ve Reform listesi				12,84
	Sosyal Adalet ve Özgürlük listesi				0,82
	Kürdistan Sosyalist Partisi	Muhammed Hacı Mahmud	2,6			0,6
	Irak Komünist Partisi	Kemal Şakir	1			0,6
	Kürdistan Emekçiler Partisi	Kadir Aziz		1,17		0,4
	Türkmen Demokratik Hareketi	Necmettin Nurettin			0,99	0,05
	Irak Türkmen Cephesi	Erşat Salihi			0,38	0,1
	Erbil Türkmen Listesi				0,21	0,1
	Türkmen Kalkınma Listesi					0,3
	Süryani Demokratik Hareketi	Yakub Yosep			0,32	0,32
	Keldani-Süryani-Asuri ittifakı	Fehmi Yusuf			0,58	0,29
	Ermeni Bağımsız Adaylar				0,37	0,03

[17]

Baraj %7'de olduğundan KDP 51 Koltuk, KYB 49 Koltuk mecliste hak etmiştir. KDP bir koltuk KYB'ye vermiştir. Böylece iki parti eşit düzeyde temsil hakkına sahip olmuştur. Türkmenler seçimlere katılmama kararı aldılar. Geri kalan koltuklar azınlıklara göre dağıtılmıştır.

Mesut Barzani	%69.60
Kemal Mirawdali	%30
Diğerleri	%0.4

İdari bölümler

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin illeri[18]

Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Irak'ın dört ilini (Arapça: محافظة, Muhafaza; Kürtçe: پارێزگا, Parêzga) kontrol altına almaktadır. Bu illerin her biri toplam 26 olmak üzere ilçelere ve ilçelerde bucaklara ayrılır.

• Bölgesel Yönetimin kontrolü altındaki iller:

1. Süleymaniye

2. Erbil

3. Dohuk

4. Halepçe

Irak Kürdistan Bölgesi, bu dört ilin yanı sıra, şu anda Irak merkezi hükûmetinin hukuki bir parçası olan Ninova, Kerkük ve Diyala illeri üzerinde de hak iddia etmektedir.[19] Irak ve Şam İslam Devleti'nin Kuzey Irak Taarruzu sonrası ırak ordusunun çekilmesi üzerine Kerkük ve Diyala illerinin kontrolü Kürdistan Bölgesel Yönetiminin Kontrolüne geçmiştir.[20][21][22]

Ekonomi

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin ekonomisini tarım, turizm, alışveriş ve petrol ihracatı oluşturmaktadır.

Ulaşım

Erbil'deki Erbil Havalimanı ve Süleymaniye'deki Süleymaniye Havalimanı olmak üzere bölgede iki uluslararası havalimanı vardır. Buradan Viyana, Frankfurt, Stockholm, Amsterdam, Dubai, Umman, Ankara ve İstanbul'a haftada 80'den fazla doğrudan uçak seferleri düzenlenmektedir.[23]

Demografi

Din

Bölge halkının çoğu Müslüman'dır ve Sünni mezhebindendir. Bölgede Katolik, Ortodoks, Süryani, Ermeni ve Keldani kiliselerine bağlı Hristiyan azınlık ve sayıları on binlere ulaşan Yezidi ve Ehl-i Hak dini mensupları mevcuttur.[24]

Dil

Bölgede resmî düzeyde Kürtçe ve Arapçanın yanı sıra Kürtçenin farklı lehçeleri, Türkçe, Süryanice ve Ermenice dilleri de konuşulmaktadır. Bölgesel Yönetim sınırları içerisinde İngilizce ve Fransızca da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.[25]

Şehirler

Irak Kürdistan Bölgesi, artan kentsel nüfusa rağmen hala önemli bir kırsal nüfusa sahiptir.

Nüfuslarına göre Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin en büyük şehirleri

Erbil Süleymaniye	Sıra	Şehir	İl	Nüfus	Duhok Raniye
	1	Erbil	Erbil (il)	1.400.000
	2	Süleymaniye	Süleymaniye (il)	725.000
	3	Duhok	Duhok (il)	350.000
	4	Raniye	Süleymaniye (il)	200.836
	5	Zaho	Duhok (il)	190.000
	6	Şeklave	Erbil (il)	124.628
	7	Halepçe	Halepçe ili	120.000
	8	Revandiz	Erbil (il)	102.399
	9	Çemçemal	Süleymaniye (il)	100.000
	10	Köysancak	Erbil (il)	100.000

Göçmenlik

2003 yılında Saddam Hüseyin rejiminin devrilmesinden bu yana, Irak Kürdistanı'nda özellikle Kürtler, Süryaniler, Ermeniler, Mandanlar, Şabaklar ve Romanlar'ın göçüne tanıklık etti. Çünkü istikrar ve güvenlikten dolayı, Kürdistan'da Kürt olmayan Iraklılar yerlerini terk etmek zorunda kaldılar. Irak Kürdistanı ile Türkiye arasındaki yaygın ekonomik faaliyetler, Türklerin Irak Kürdistanı'nda iş aramasına fırsat verdi. 2009 yılında, Kürt başkentli merkezi bir Kürt gazetesi, yaklaşık 50.000 Türk'ün artık Kürdistan'da yaşadığının tahmin edildiğini bildirdi.[26] Bangladeş, Hindistan ve Pakistan'dan gelen göçmenler hakkında da raporlar yayınlanmıştır.

Eğitim

Kürdistan Bölgesel Hükûmeti'nin kuruluşundan önce, ilköğretim ve ortaöğretim neredeyse tamamen Arapça olarak öğretildi. Yükseköğretim ise her zaman Arapça olarak öğretildi. Bu durum ancak Kürdistan özerk bölgesinin kurulması ile değişmiştir. İlk uluslararası okul olan Choueifat Uluslararası İngiliz Koleji, 2006 yılında Irak Kürdistanı'nda şubesini açmıştır. Diğer uluslararası okullar da açıldı ve Kürdistan'da İngiliz Uluslararası Okullar Eylül 2011'de Süleymaniye'de planlı bir şekilde açılmıştır.

Bölgede yer alan üniversiteler:[27]

Enstitü	Internet Adresi	Kuruluş Tarihi	Öğrenci Sayısı
Selahaddin Üniversitesi (SU)	http://www.suh-edu.com8 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.	1968	7,048 (2007)
Halepçe Üniversitesi	https://web.archive.org/web/20130716233005/http://halabjau.com/	2011	(?)
Süleymaniye Üniversitesi (US)	http://univsul.edu.iq/	1968	(3,067) (2006)
Duhok Üniversitesi	www.uod.ac14 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.	1992	1,689 (2007)
Koya Üniversitesi (KU)	www.koyauniversity.org14 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.	2003	(?) (2006)
Kürdistan Üniversitesi	www.ukh.ac18 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.	2006	400 (2006)
Irak Amerikan Üniversitesi - Süleymaniye	http://www.auis.edu.iq/ 24 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.	2007	50 (2007)
Erbil Medikal Üniversitesi (HMU)	www.hawlermu.org	2006	(?) (2006)
Business & Management Üniversitesi (BMU)	www.bmu-me.net	2007	(?) (2007)
SABIS Üniversitesi	www.sabisuniversity.net	2009	(?) (2009)
Cihan Üniversitesi	www.cihanuniversity.org	2007	(?)
British Royal Üniversitesi	www.broyalu.com	?	(?)
Erbil Bilgi ve Teknoloji Üniversitesi(özel)	hpust.com7 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.	?	(?)
Işık Üniversitesi	www.ishikuniversity.net	?	(?)
Soran Üniversitesi	http://www.soran.edu.iq/	2009	2200 (2011)
Nevruz Üniversitesi	www.nawrozuniversity.com	2004	(?)
Human Development Üniversitesi	http://uhd.edu.iq/ku/index.php/en/	?	(?)
Zaho Üniversitesi	http://www.uoz.ac/	2010	(?)
Amerikan Üniversitesi Duhok Kürdistan	http://audk.edu.krd/	2014	(?)
Süleymaniye Politeknik Üniversitesi	http://spu.edu.iq/index.php/en/	1996	(?)

Askeriye

Peşmerge, silahlı Kürt militanlarının başvurduğu Kürtler tarafından kullanılan bir terimdir. Bazı kesimler tarafından özgürlük savaşçıları olarak tabir etmektedir. Peşmerge kelimesi "ölümle karşı karşıya olanlar" anlamını taşır. Kürdistan olarak bilinen bölgede hüküm sürmüş olan Osmanlı ve Kaçar Hanedanı'nın çöküşünün ardından, Kürdistan'daki Peşmerge kuvvetleri 1920'lerin başında Kürt bağımsızlık hareketinin çıkışından bu yana var olmuştur.

Peşmerge, Irak'a Özgürlük Operasyonu sırasında ABD Ordusu ve koalisyon güçlerinin yanında savaştı. Daha sonraki yıllarda, Peşmerge, Kürdistan ve Irak'ın diğer bölgelerindeki güvenliğinde hayati bir rol oynadı. Peşmerge aynı zamanda anti-terör operasyonları için Bağdat ve Anbar illerinde de konuşlandırılmıştır. Kürdistan Bölgesi, Irak Anayasası'na göre kendi ordusuna sahiptir ve yasalara göre merkezi Irak ordusunun Kürdistan Bölgesine girmesine izin verilmez.

Kültür

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin kültürü Mezopotamya kültürü, İslam dini ve geleneksel Arap ve Kürt kültürü etrafında biçimlenmiştir. Buna karşın, Bölge çeşitlilikler içinde yüksek bir kozmopolit toplum ve canlı bir kültüre sahiptir. İslam etkisi Arap ve Kürt kültürünün mimari, müzik, giyim, mutfak ve yaşam tarzında görülebilmektedir.

Mutfak

Arap ve Kürt mutfağı oldukça tutulmakta olup bölgenin her yerinde döner lokantalarından Kürdistan Bölgesel Yönetimi otellerinin lüks lokantalarına kadar her yerde bulunabilmektedir. Hızlı yiyecekler, Arap, Kürt ve Batı mutfakları da oldukça popüler olup geniş miktarda bulunabilmektedir. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlardır, pirinç ve bulgurdur.

Giyim ve kurallar

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'de giyim bakımından bir zorlayıcılık yoktur. Bölgede insanların birçoğu yöresel Arap kıyafeti olan kandura ve Kürt kıyafeti giyerler. Bu giyim biçimleri, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin çok sıcak ve nemli veya çok soğuk olan iklimine göre değişmektedir.

Spor

Bölgeyi futbolda temsil eden takım, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmayan ve özerk olan ülkeler için spor organizasyonlara katılmaktadır. Ayrıca NF-Board tarafından düzenlenen FIFA üyesi olmayan takımların katıldığı VIVA Dünya Kupası'nda mücadele etmektedir.

Kaynakça

1. "Irak Kürdistan Bölgesi Anayasası" (PDF). 2008. 28 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2012.
2. http://www.milliyet.com.tr/barzani-onayladi-ve-kabul-edildi/dunya/detay/1984671/default.htm
4. "Kurdistan Region Statistics Office" (PDF) (İngilizce). Krso.net. 2013. 11 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2015.
5. "Iraq Human Development Report 2014" (PDF). s. 29. 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2019.
6. Mehmet Dalar, "Kendi Kaderini Tayin Hakkı Kavramı, Federasyon ve Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi", Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 32, Yıl: 2015, s. 33 ve devamı
7. http://rudaw.net/turkish/kurdistan/2601201612
8. http://www.aljazeera.com.tr/haber/isid-kerkukte-saldirdi-0
9. http://www.zernews.com/2016/05/kdp-kck-cemil-bayik-referandum-kurdistan-bagimsizlik.html
10. http://rudaw.net/turkish/kurdistan/161220163
11. http://rudaw.net/turkish/kurdistan/09122016
12. "Barzani: Kimsenin sözünü dinlemeyin, referanduma gidiyoruz". 17 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2017.
13. "Irak Başbakanı İbadi: Referanduma Askeri Müdahaleye Hazırız!". 17 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2017.
14. http://m.hurriyet.com.tr/isid-musulda-kontrolu-ele-gecirdi-26581252
15. http://rudaw.net/sorani/kurdistan/2809201326
16. "IHEC announced final results of Iraq's Kurdistan Parliamentary elections 2013". ekurd. ekurd.net. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2013.
17. http://www.perleman.org/Default.aspx?page=articles&c=News-title&id=6871 11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kürdistan Bölgesel Parlamentosu Resmi Web Sitesi
18. "Map of area of Kurdistan Region & its Governorates". www.krso.net. 19 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2016.
19. Bartu, Peter (2010). "Wrestling With the Integrity of A Nation: The Disputed Internal Boundaries in Iraq". International Affairs. 6. Cilt 86.
20. http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/kerkuk-pesmerge-korumasinda
21. http://t24.com.tr/haber/pesmerge-tek-kursun-atmadan-kerkukte-kontrolu-ele-aldi,261321
22. http://www.haberler.com/irak-ta-yasanan-catismalar-6157187-haberi/
23. http://www.krg.org/articles/detail.asp?lngnr=12&smap=03010800&rnr=145&anr=18621 Kürdistan Bölgesel Yönetimi Resmi Web Sitesi
24. http://www.institutkurde.org/products/details/691/ François-Xavier Lovat, Kurdistan Land of God
25. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 29 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2015.
26. "An unusual new friendship". The Economist. 19 Şubat 2009. 26 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2013.
27. http://www.krg.org/articles/detail.asp?rnr=146&lngnr=12&smap=03010900&anr=18691 Bölgesel Yönetim Web Sitesi, Eğitim

Dış bağlantılar

• Kürdistan Bölgesel Hükûmeti Başkanlığı
• Kürdistan Bölgesel hükûmeti*20 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.