Bağlıca, Ardanuç
Bağlıca, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür. Köyün eski adı Çedila'dır. Köyün merkezi Artvin kentine 55 km, Ardanuç kasabasına 30 km uzaklıktadır.
| Bağlıca | |
|---|---|
| |
  Bağlıca Bağlıca'nın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |
 Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Ardanuç |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 20,1 km² (7,7 mil²) |
| Rakım | 1.352 m (4.435 ft) |
| Nüfus (2019) | |
| • Toplam | 181 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (UDAZD) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08300 |
|
Resmî site - | |
.JPG.webp)
Köyün eski adı
Tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biri olan köyün bilinen en eski adı Çedila’dır (ჭედილა: "ç'edila"). Bu ad Türkçede Çedila ve Çidil biçimlerini almıştır. Nitekim 17. yüzyıl sonlarına ait Osmanlı tahrir defteri olan Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır'da köyün adı Çedila (چدلا) olarak geçer.[1] Ancak Gürcücedeki “ç'” (ჭ) sesi Osmanlıcadaki “ç” (چ) sesinden farklıdır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Ruslar ise köyün adını 1886’da Çidil (Чидил) olarak kaydetmişlerdir.[2]
Köyün adı Artvin bölgesindeki diğer köy adları gibi 1925’te Bağlıca olarak değiştirilmiştir. Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı kitabında Bağlıca’nın eski adını Çidil (چيديل) olarak vermiştir.[3] Adının değişmesine karşın, Dahiliye Vekaleti'nin 1933'te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün adı Bağlıca değil Çidil olarak geçer.[4]
Tarihçe
Tarihsel Klarceti bölgesinde yer alan Çedila’nın kuruluş tarihine ilişkin kesin bilgi yoktur. Ancak erken ortaçağda, Gürcü Krallığı döneminde köyde inşa edilmiş manastırlardan hareketle buranın en geç 9. yüzyıldan itibaren yerleşim yeri olduğu söylenebilir.[5] Gürcü Krallığı döneminde, 1080 yılında Büyük Selçuklular tarafından istila edilen Çedila ve çevresi, 13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Gürcü prensliği Samtshe-Saatabago sınırları içinde yer aldı. Osmanlılar 16. yüzyılın sonlarında bu prensliğin topraklarını tamamen ele geçirdiler ve Çıldır Eyaleti’ni kurdular. Çedila Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır adlı Osmanlı tahririne göre 17. yüzyılın sonlarında, Gürcücesine uygun biçimde Çedila adıyla Çıldır Eyaleti içinde Ardanuç livasının Ardanuç nahiyesine bağlı bir köydü.[6]
Uzun süre Osmanlı yönetimi altında kalan Çedila, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. 1886 tarihli Rus kayıtlarına göre Çedila’da 50 hanede 325 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[2][7] Çedila Rus kayıtlarına göre 1910 yılında Artvin sancağının (okrug) Ardanuç kazasına (uçastok) bağlı bir köydü.[8]
I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından Çedila bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti kuvvetleri tarafından Artvin ile Ardahan bölgeleri ve geçici olarak da Batum'u fiilen Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla Çedila’nın da içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan bölgeleri Türkiye’ye bırakıldı.[9]
Çedila köyünde 1922 tarihli nüfus cetveline göre 87 hanede 458 kişi yaşıyordu.[10] 1926 tarihli nüfus tahririne göre ise, Artvin merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinde yer alan köyün nüfusu 87 hanede yaşayan 499 kişiden oluşuyordu.[11]
Tarihsel yapılar
Çedila, Klarceti bölgesinin en önemli dinsel merkezlerinden biriydi. Buradaki en önemli dinsel kurumlarından biri Baretelta Manastırı’dır. Sadece Grigol Hantsteli’nin Yaşamı adlı elyazmasında söz edilen manastır yaklaşık 830-840’larda inşa edilmiştir. 1080’de, Selçuklu istilası sırasında Klarceti’deki bütün manastırları yakılmış ve bu olaydan sonra Baretelta Manastırı’nda dinsel faaliyetlerin tamamen durmuş olma ihtimali vardır. Manastırın kurulu olduğu yerde günümüze hiçbir şey kalmamıştır.[12]
Bir başka önemli dinsel kurum ise, Tskarostavi Manastırı’dır. Bu manastır da 9. yüzyılda, 830-340’larda kurulmuştur. Manastır ana kilise, üç küçük kilisesi (şapel), yemekhane, başka yapılardan oluşmaktadır. İoane Okropiri’nin Matta İncili’nin çevirisi elyazmasına (1083-1089) düşülen nota göre Tskarostavi Manastırı Hz. İsa ya da Diriliş Günü adanmıştır. Günümüze ulaşan kalıntılar manastırın hayli büyük olduğunu göstermektedir. Bir ihtimale göre, Tskarostavi Manastırı’nın aşağısında, Karçhal vadisinde bulunan Nuka-Sakdari bu manastırın bir parçasıydı. Tskatostavi Manastırı’nın ana kilisesi, kubbeli bir yapıdır ve günümüze bu yapıdan sadece yıkıntıları kalmıştır. Manastırın tek nefli yapılar olan üç şapelinden de günümüze sadece yıkıntıları ulaşmıştır.[13]
Köyün merkezinin 1,7 km kuzeybatısında bir derenin sağ kıyısında yer alan kale, Çedila’daki diğer tarihsel yapıdır. Kale, ulaşılması son derece zor bir kayalık yerde yer alır. Köylüler tarafından Kahaber Kalesi olarak adlandırılan kalenin bir de gözlem kulesi vardır. Kaleye giden patika üzerinde köprü kalıntıları da vardır. Kalenin tarihsel Klarceti ve Şavşeti bölgelerinin sınırında bulunduğuna dair görüşler vardır.[14]
Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2019 | 181[15] |
| 2018 | 216[15] |
| 2017 | 167[15] |
| 2016 | 168[15] |
| 2015 | 193[15] |
| 2014 | 214[15] |
| 2013 | 237[15] |
| 2012 | 194[15] |
| 2011 | 218[15] |
| 2010 | 234[15] |
| 2009 | 250[15] |
| 2008 | 260[15] |
| 2007 | 213[15] |
| 1922 | 458[16] |
Kaynakça
- Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 300.
- ""Ardanuç kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2020.
- Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye (Osmanlıca), 1927, s. 115.
- Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 172.
- Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 20, 45, ISBN 9789941478178.
- Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 134, 300.
- Mirian Hoşitaşvili, “Artvin kenti ile çevresinde etnik Gürcülerin meskun yerlerin tarihsel demografik sorunları” (Gürcüce), Sakartvelos Biblioteka dergisi, sayı: 2 (63), sayfa 36-40, 2016, ISSN 1512-0880.
- Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 51, ISBN 9789941485244.
- Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 95, ISBN 9786055708856.
- Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 141, ISBN 9789944197526.
- Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 20, ISBN 9789941478178.
- Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 45, ISBN 9789941478178.
- Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 397, ISBN 9789941478178.
- Gök, Nurşen (2008). "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler" (PDF). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 41. ankara.edu.tr. s. 89-104. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.