Demirciler, Borçka

Demirciler (Lazca ve Gürcüce: მამანათი ya da მამანეთი; translit.: "mamanati" ya da "mamaneti"), Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür. Eski adı Mamanati'dir. Bu ad Türkçeye Mamanat olarak girmiştir. Demirciler eski Pançureti ve Kostaneti köylerini de kapsamaktadır. Köyün merkezi Artvin kentine 37 km, Borçka kasabasına 5 km uzaklıktadır.

Köyün eski adı

Bugün Demirciler adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Mamanati’dir. Fakat Mamanati'nin anlamına ilişkin yazılı kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Bu ad Türkçeye Mamanat olarak girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında köyün adı Mamanat (مامانات) olarak geçer.[1] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Ruslar ise köyün adını Mamanet (Маманет) olarak kaydetmiştir.[2] Mamanet'ten hareketle köyün Gürcüce ve Lazca adının Mamaneti olma olasılığı da varır. Bununla birlikte Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze de köyün adını Mamanati (მამანათი) biçiminde yazmıştır.[3]

Bazı kaynaklarda Demirciler köyünün eski adı Çhala (ჩხალა) olarak geçer; fakat Çhala bir köyün adı değil, birkaç köyün yer aldığı vadinin ve bu vadiyi oluşturan akarsuyun adıdır.[4]

Coğrafi konumu

Borçka ilçesinin bir köyü olan Demirciler, Borçka kasabasının kuzeybatısında, Hopa-Borçka karayolu kıyısında yer alır. Çhala Deresi vadisindeki yerleşim yerlerinden biridir ve Borçka kasabasına yaklaşık 5 km uzaklıktadır.

Klarceti'in Rusların eline geçmesinden bir süre önce, 1874 yılında bölgeyi gezen Gürcü asker ve coğrafyacı Giorgi Kazbegi, Çoruh Nehrine karışan Çhala Deresinin (Çayırsu) Livana ile Lazistan arasındaki sınırı oluşturduğunu yazar. Kazbegi’nin verdiği bilgiye göre, yoğun bir yerleşim yeri olan vadide köyler dağ yamaçları dibinde, su kenarlarına kurulmuştur. Bu tarihte de Borçka’dan Hopa’ya giden en kestirme yol Çhala vadisinden, Çhala Deresi’nin sol kıyısından geçiyordu. Bu yolun zemini saf kildendi. Etraftaki dağlar sarmaşık bitkilerle kaplıydı. Yamaçlar komar (mor çiçekli ormangülü) çalılıklarıyla doluydu. Ağaç türlerinden ise burada ev yapımında sıklıkla kullanılan kestanenin yanında kızılağaç ve meşe bulunuyordu.[5]

Giorgi Kazbegi’den yaklaşık 50 yıl sonra Artvin vilayetini dolaşan Muvahhid Zeki’nin verdiği bilgiye göre Çhala vadisinde (İç Kale) bulunan diğer köyler gibi Balıklı Dağı’nın eteğinde yer alan Mamanat köyünde evlerin çoğu iki katlı ve ahşaptı. Bu evleri tarla ve bağ kenarlarından geçen patikalar birbirine bağlıyordu. İyi ve duru sulara sahip olan Mamanat köyünün ekonomisi tarıma dayanıyor ve köyde mısır, tütün, buğday, arpa, keten yetiştiriliyordu. Kazbegi de yol kıyılarında susayan yolcuların su içmesi için her pınara oluk yapılmış ve ahşap maşrapa konulmuş olduğunu yazmıştır. Köyde elma, armut, erik ve ceviz gibi meylerin yetiştiği köy “demir elma” adlı elmasıyla ünlüydü. Çhala vadisinde Mamanat ile "Kostanet", "Çat", "Pançur", "Makaret", "Zorköy" ve "Başköy" adlı köyler birbirine yaklaşık yarım saatlik mesafede yer alıyordu.[4]

Demografi

Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı kitabında verdiği bilgiye göre, Çhala vadisinin, dolayısıyla Mamanat köyünün nüfusu Lazlardan oluşuyordu ve Lazlar birincil dil olarak Lazca konuşuyorlardı.[6] Bu tarihte Müslüman olan Lazlar, Osmanlıların 16. yüzyılın sonunda bölgeyi ele geçirmesinden sonra din değiştirmişlerdir. Bununla birlikte, Klarceti’deki pek çok köyün aksine Mamanati’de kilise kalıntısı tespit edilmemiştir.

Muvahhid Zeki'den yaklaşık elli yıl önce bölgeyi gezmiş olan Giorgi Kazbegi, Çhala vadisinde yoğun bir nüfusun olduğunu yazdıktan sonra, iki saatlik yürüme yolunda dört köye rastladığını belirtir. Kazbegi’nin verdiği bilgiye göre, yerleşim yerleri dağ yamaçları dibinde, su kenarlarına kuruluydu. Burada yaşayan Lazlar muhafazakâr insanlardı ve Kazbegi ile yanındakileri misafir etmek istememişlerdi. Gecelemek için sonunda bir aile reisini ikna etmiş olan Kazbegi, tarlalarda sadece kadınların çalıştığını, bu bölgede erkeklerin ortalıkta görünmediğini yazmıştır. Kadın toprağı işliyor, yakacak odun getiriyor ve ev işlerini çeviriyordu. Kazbegi bir kıyaslama yaparak Şavşat’ta ve özellikle Acara’daki kadınların durumunun buradakilere göre çok daha iyi olduğunu belirtmiştir.[7]

19. yüzyılın son çeyreğinde Rusların bölgeyi ele geçirmesinden sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımında Mamanati, Yukarı Mamaneti (Верхний Маманет) ve Aşağı Mamaneti’den (Нижний Маманет) oluşuyordu. Yukarı Mamaneti’de 34 hanede 144 kişi, Aşağı Mamaneti’de 26 hanede 104 kişi yaşıyordu. İki köyün nüfusunun tamamı Laz olarak kaydedilmiştir.[2][8] Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Mamanati’de 30 hanenin yaşadığını yazmış, iki ayrı köyden söz etmemiştir.[3] Çiçinadze sadece iki köyün birinden söz etmiş olabilir. Eğer Aşağı Mamanati ve Yukarı Mamanati yerine tek köy olarak sadece Mamanati’den söz etmişse, bu durum 1886 yılından sonra nüfusun yarısının göç ettiği anlamına gelebilir.

Nitekim 1922 tarihli nüfus cetvelinde Yukarı Mamaneti (Mamanet-i Ulya) ve Aşağı Mamaneti (Mamanet-i Süfla) olarak iki ayrı köy kaydedilmiştir. Buna göre Yukarı Mamaneti’de 10 hanede 53, Aşağı Mamaneti’de 3 hanede 12 Müslüman Laz yaşıyordu.[9] Bu durum gerçekten de bu iki köyden büyük oranda göçün olduğunu göstermektedir.

Daha sonra tek köy hâline gelen Mamanati’nin adı 1925 yılında Demirciler olarak değiştirilmiştir. 1926 tarihli nüfus tahririne göre Demirciler köyünde 17 hanede 97 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun 49’u erkek, 48’i kadındı.[10] Bu tarihte hane başına 5,7 kişi düşmesi, ailelerin görece kalabalık olduğunu göstermektedir. Daha sonra Pançureti gibi başka yerleşimlerin de köye bağlanmasıyla Demirciler’in nüfusu artmış, 2018 yılında 803 kişiden ulaşmıştır. Bu nüfusun 417’i erkek ve 386 kadın olarak kaydedilmiştir.[11]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2007
2000 1.075
1997 1.021

Tarihçe

Tarihsel Tao-Klarceti’nin Klarceti kesiminde yer alan Mamanati, antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kalan köy, 16. yüzyılın sonlarında Osmanlıların eline geçti.

Mamanati, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın yönetimine girdi. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımında Mamanati iki ayrı köy olarak kaydedilmiştir. Aşağı Mamnati ve Yukarı Mamanati Rus idaresinde Batum oblastı içinde yer alan Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı.[2]

Aşağ Mamanati ve Yukarı Mamanati, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükûmeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Aşağı Mamanati ve Yukarı Mamanati’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[12]

Mamanati, Türkiye sınırları içinde kaldıktan hemen sonra, 1922 tarihli nüfus cetvelinde Yukarı Mamaneti (Mamanet-i Ulya) ve Aşağı Mamaneti (Mamanet-i Süfla) adıyla iki ayrı köydü. Bu iki köy o tarihte Artvin ilinin Borçka kazasına bağlıydı.[9]

Daha sonra tek köy hâline getirilen Mamanati’nin adı 1925’te Demirciler olarak değiştirildi. 1926 nüfus sayımında köy, Borçka’nın Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı bir nahiye olduğu dönemde Borçka nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu. 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında adı Demirciler olarak geçen köy, Borçka kazasına bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir.[13] Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta ise, Çoruh vilayetinin Borçka kazasına bağlı bir köy olarak geçer.[14]

Kaynakça
  1. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 117.
  2. "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2020.
  3. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 253.
  4. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 176-177, ISBN 9789944197526.
  5. Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay, 2019, s. 131-132, ISBN 9789755537207.
  6. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 177, ISBN 9789944197526.
  7. Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay, 2019, s. 133, ISBN 9789755537207.
  8. Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 17, ISBN 9789941485244.
  9. Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 186, ISBN 9786055708856.
  10. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 143, ISBN 9789944197526.
  11. "Yılı Borçka İlçe Nüfusu" – T.C. Borçka Kaymakamlığı." 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2020.
  12. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  13. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 78.
  14. Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 802.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.