Uğurköy, Borçka

Uğurköy (Gürcüce: აკრია; translit.: "ak'ria"), Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir Gürcü köyüdür. Köyün eski adı Akria'dır . Tarihsel Maçaheli bölgesinin Türkiye tarafında kalan köylerinden biridir. Köyün merkezi Artvin kentine 92 km, Borçka kasabasına 60 km uzaklıktadır.

Uğurköy
Köy
Ülke Türkiye
İl Artvin
İlçe Borçka
Coğrafi bölge Karadeniz Bölgesi
Nüfus
 (2000)
 • Toplam 219
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu 0466
Posta kodu 08400
Resmî site
-

Uğurköy endemik flora ve faunaya sahip doğasıyla da bilinmektedir.

Köyün eski adı

Tarihsel olarak bir Gürcü yerleşimi olan ve bugün Uğurköy adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Akria’dir. Gürcüce Akria (აკრია) biçiminde yazılan bu ad, Türkçe kaynaklarda Akriya olarak geçer. Nitekim Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitapta köyün eski adını Akriya (اقريا) olarak yazmıştır.[1] 19. yüzyılın son çeyreğinde bölgeyi ele geçiren Ruslar ise, 1886 yılı nüfus sayımında köyün adını Gürcüce yazılışına uygun biçimde Akria (Акриа) olarak kaydetmiştir.[2] Bu tarihten yaklaşık yedi yıl sonra Maçaheli bölgesini dolaşan Gürcü tarihçi köyün adını Akria olarak değil Akrieli (აკრიელი) biçiminde yazmıştır.[3]

Köyün adı, 1925’te Uğur olarak değiştirilmiş olmasına rağmen Dahiliye Vekaleti’nin 1933'te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta adı Akriya olarak verilmiştir.[4]

Demografi

Tarihsel Gürcistan’ın önemli tarihsel bölgelerinden biri olan Maçaheli’de kadın ve erkeğin birlikte sayıldığı ilk nüfus tespiti Rus idaresi sırasında yapıldı. 1886 yılında yapılan bu sayıma göre Akria’da 113 kişi yaşıyor ve bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Bu tarihte Akria, Aşağı Acara kazasına (uçastok) bağlı Zeda-Hertvisi nahiyesinin köylerinden biriydi. Tamamı Gürcülerden oluşan bu nahiyenin bugün Türkiye tarafında kalan köylerinin toplam nüfusu 712 kişiden oluşuyordu ve bu nüfusun yaklaşık % 16’sı Akria’da yaşıyordu.[2]

Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 yılında nüfus cetveline göre Akria'nın nüfusu 29 hanede yaşayan 247 kişiden oluşuyordu.[5] Hane başına ortalama 8,5 kişi düşmesi, Mindieti’de olduğu gibi köydeki ailelerin kalabalık bir nüfusa sahip olduğunu göstermektedir. Öte yandan 1886 yılından itibaren nüfusun iki katından fazla artış göstermesi, bu tarihten sonra köyden Osmanlı ülkesine göçün olmadığına işaret etmektedir.

Akria’nın adının Uğur olarak değiştirilmesinden sonra, 1926 yılında yapılan nüfus sayımında köyde hane sayısı 33’e, nüfus da 264 kişiye ulaşmıştı. Bu nüfusun 131’i kadın, 133’ü erkekti.[6] Bu tarihte hane başına ortalama 8 kişi düşmesi, Akria’nın kalabalık aile olarak yaşama geleneğine sahip olduğunu göstermektedir. Ancak bunun başka bir açıklaması, yoksulluk ve ekilebilir arazilerin sınırlı olması nedeniyle ailelerin bölünmeme yolunu seçmiş olması da olabilir.

Son tespitlere göre Uğurköy’de 138'i erkek ve 115'ü kadın olmak üzere 253 kişi yaşamaktadır.[7] Yaklaşık 90 yıl öncesine göre bile nüfusun azalmış olması köyden kente göçün bir sonucu olabilir.

Yıllara göre köy nüfus verileri
2018 253
2000 219
1997 259
1990 358
1926 264
1922 247
1886 113

Tarihçe

Akria, tarihsel Acara bölgesinin Tao-Klarceti'de kalan kısmında yer alan yerleşimlerden biridir. Akria’nın içinde yer aldığı Maçaheli bölgesini Osmanlı Devleti 16. yüzyılda ele geçirdiğinde Miçihiani adını taşıyordu. Erken ortaçağda Gürcü Krallığı döneminde Akria köyü, Gürcü Ortodoks Kilisesi’nin piskoposluklarından biri olan Tbeti Piskoposluğu sınırları içinde kalıyordu. Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) adlı elyazmasında köyün adı ve bu köyden Tbeti Kilisesi’ne bağış yapmış kişi olarak Nana adı ve Guianeti soyadı geçer.[8] Geç ortaçağda Samtshe-Saatabago’nun (1268-1625) idaresi altındayken, 16. yüzyılın ikinci yarısından Osmanlı egemenliğine girdi ve Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı.

Yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı idaresinde kalan Akria’yı 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslar ele geçirdi. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra, 1886 tarihinde yapılan nüfus sayımına göre Akria Batum sancağının (okrug) Aşağı Acara kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Aşağı Acara kazasına bağlı Zeda-Hertvisi nahiyesinde yer alıyordu. Bu nahiyenin bugün Türkiye'de bulunan kısmında Akria’nın dışında Mindieti (Миндиэти), Efrat / Eprat (Ефрат / Эпрат), Zed-Vake (Зед-Ваке), Kvabistavi (вабис-Тави) ve Zeda-Hertvisi (Зеда-Хертвиси) köyleri yer alıyordu.[2]

Akria, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri de Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini işgal etti. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Akria’nın da içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[9]

Akria, Türkiye'ye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin vilayetinin Borçka kazasına bağlı Maçaheli nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu.[10] Akria’nın adı 1925’te Uğur (daha sonra Uğurköy) olarak değiştirildi. Bununla birlikte Akria (Akriya) adı halk arasında bugün de kullanılmaktadır. 1926 nüfus sayımında Akria Artvin vilayeti merkez kazasına bağlı Maçaheli nahiyesinin bir köyüydü.[6] Akria 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında Uğur adıyla yer almasına karşın, Dahiliye Vekaleti'nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı yayında Çoruh vilayetinin Borçka kazasının bir köyü olarak Akriya adıyla kaydedilmiştir.[11][12]

Tarihsel yapılar

Osmanlı Devleti ele geçirmeden önce Akria köyünde bir adet köy kilisesi olduğu tahmin edilmektedir. Ne var ki, köylülerin “Kilise” olarak adlandırdığı yerdeki yıkıntıların bir kiliseye ait olduğunu bugün kesin olarak belirlemek mümkün değildir.[13]

Kaynakça
  1. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye (Osmanlıca), 1927, s. 121.
  2. "Acara kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2020.
  3. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 195.
  4. Köylerimiz, (Yayımlayana) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 29.
  5. Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 55, ISBN 9786055708856
  6. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 145, ISBN 9789944197526.
  7. ""2018 Yılı Borçka İlçe Nüfusu", T.C. Borçka Kaymakamlığı. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020." 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2020.
  8. Tbetis Sulta Matiane (Tbeti Manastırı Bağışçı Kayıtları), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, s. 60, 112.
  9. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  10. Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020.
  11. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.
  12. Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933, s. 29.
  13. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 174, ISBN 9789941478178.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.