Düzköy, Borçka

Düzköy Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür. Eski adını Çhala (ჩხალა; "çh'ala") olarak gösteren kaynaklar vardır. Köyün merkezi Artvin kentine 40 km, Borçka kasabasına 8 km uzaklıktadır.

Düzköy-Çxala
Köy
Ülke Türkiye
İl Artvin
İlçe Borçka
Coğrafi bölge Karadeniz Bölgesi
Nüfus
 (2000)
 • Toplam 1.121
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu 0466
Posta kodu 08400
Resmî site
-

Köyün adı

Düzköy’ün eski adı konusunda kesin bir bilgi mevcut değildir. Bazı kaynaklarda eski adı olarak Çhala (ჩხალა) ya da Çhala-zeni geçer.[1][2] Ancak Çhala’nın bir köy adı olmadığı, Düzköy’ün de yer aldığı bir vadinin ve bu vadiyi oluşturan derenin adı olduğu bilinmektedir.[3][4] Nitekim köyün adını 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Rusların yaptığı 1886 tarihli nüfus sayımında Düz-köy (Дуз-Кёй), Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında Düz Köy (دوز كوی) olarak geçer.[5][6] Bununla birlikte Çhala'nın eskiden vadi ve dereyle birlikte bugünkü Düzköy'ün adı olması ihtimali de vardır. Nitekim Murgul ilçesindeki köylerden biri Çhaleti (ჩხალეთი) adını taşıyordu.[7] Çhala adıyla muhtemelen aynı kökten türemiş olan Çhaleti günümüzde Başköy'ün mahallesidir.

Coğrafi konumu

Çhala vadisinde yer alan köylerden biri olan Düzköy, Borçka kasabasının kuzeybatısında, Hopa-Borçka karayolu kıyısındadır ve Borçka kasabasına 8 km uzaklıktadır. Bu bölgede Osmanlı yönetiminin son döneminde, 1874 yılında bölgeyi gezen Gürcü asker ve coğrafyacı Giorgi Kazbegi, Çoruh Nehrine karışan Çhala Deresinin (Çayırsu) Livana ile Lazistan arasında sınır oluşturduğunu yazar. Kazbegi’nin verdiği bilgiye göre, Düzköy ve diğer köyler dağ yamaçları dibinde, su kenarlarına kurulmuştu. Köylerin etrafındaki dağın etekleri komar çalılıklarıyla doluydu. Ağaç türlerinden ise, kestanenin yanında kızılağaç ve meşe gibi ağaçlar bulunuyordu.[4]

Giorgi Kazbegi'den elli yıl sonra Artvin vilayetini gezmiş olan Muvahhid Zeki’nin verdiği bilgiye göre Çhala vadisinde (İç Kale) bulunan diğer köyler gibi Balıklı Dağı’nın eteğinde yer alan Düzköy’deki evlerin çoğu iki katlı ve ahşaptı. Köyün iyi ve saf suları vardı. Kazbegi de köydeki kestane ağaçlarının ev yapımında kullanıldığını, yolcuların su içmesi için yol kıyılarındaki her pınara oluk yapılmış ve ahşap maşrapa konulmuş olduğunu yazmıştır. Köyün ekonomisi tarıma dayanıyordu ve mısır, tütün, buğday, arpa, keten yetiştiriliyordu. Elma, armut, erik ve ceviz gibi meylerin yetiştiği köy “demir elma” adlı elmasıyla ünlüydü. Çhala vadisinde Düzköy ile "Kostanet", "Çat", "Mamanat", "Makaret", "Zorköy" ve "Başköy" adlı köyler birbirine yaklaşık yarım saatlik mesafede yer alıyordu.[3]

Demografi

Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı kitabında verdiği bilgiye göre, Çhala vadisindeki diğer köylerinki gibi Düzköy’ün nüfusu Lazlardan oluşuyor ve köyde Lazca konuşuluyordu. Köyde yaşayan Lazlar eğitimsiz ve son derece mutaassıp olmakla birlikte eğitime ve okula büyük ilgi gösteriyordu.[8] Genel olarak Lazlar, Osmanlıların 16. yüzyılda bölgeyi ele geçirmesinden sonra Müslüman olmuşlardır. Bununla birlikte, Klarceti’deki pek çok köyün aksine Düzköy’de kilise kalıntısı tespit edilmemiştir.

19. yüzyılın son çeyreğinde Rusların bölgeyi ele geçirmesinden sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımında Düzköy’de 260 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Lazlardan oluşuyordu.[5] Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Düzköy’ün (sehven Lusköy yazmıştır) nüfusunu 60 hane olarak verdikten sonra, Osmanlı-Rus savaşının ardından göç edenlerin olduğunu yazmış, ama göç etmiş hane sayısını vermemiştir.[9]

Düzköy’de 1922 tarihli nüfus cetveline göre 25 hanede 99 Müslüman Laz yaşıyordu. Rus idaresi sırasında 260 kişilik nüfusa sahip olan köyün nüfusunun yüzde 60’ının daha sonraki yıllarda göç etmiş olduğu anlaşılmaktadır. 1926 tarihli nüfus sayımına göre ise, köyün nüfusu 44 hanede yaşayan 212 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 109’u erkek, 103’ü kadındı. O tarihte köyde 2’si erkek ve 7’si kadın olmak üzere 9 yabancı vardı.[10][11] 1926 yılında hane başına ortalama 4,8 kişinin düşmesi, ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Bugün eski Maçati köyünü de kapsayan Düzköy’ün nüfusu, 366’sı erkek ve 347’si kadın olmak üzere 713 kişiden oluşmaktadır.[12]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2007
2000 1121
1997 989

Tarihçe

Tarihsel Tao-Klarceti’nin Lazeti-Klarceti sınırında yer alan Düzköy, antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Erken ve geç ortaçağda Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kalan köy, 16. yüzyılın sonlarında Osmanlıların eline geçti. Osmanlıların kurduğu Çıldır Eyaleti’nde yer alan köy, 19. yüzyılın il yarısında kurulan Lazistan sancağına bağlandı.

Düzköy, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın yönetimine girdi. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımında Düzköy Rus idaresinde Batum oblastı içinde yer alan Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlıydı. Aynı dönemde Düzköy Gonio kazasına bağlı bir nahiyeydi ve Düzköy’le birlikte Başköy, Kostaneti, Makreti, Yukarı Mamaneti, Aşağı Mamaneti, Pançureti ve Maçati bu nahiyenin sınırları içinde kalıyordu.[5]

Düzköy, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Düzköy’ün de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[13]

Düzköy, Türkiye sınırları içinde kaldıktan hemen sonra, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin ilinin Borçka kazasına merkez nahiyesine bağlıydı.[14] 1926 nüfus sayımında, Borçka’nın Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı bir nahiye olduğu dönemde, Düzköy Borçka nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu. 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında adı Düz Köy (دوز كوی) biçiminde yazılmış olan köy, Borçka kazasına bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir.[15]

Düzköy Camisi

Düzköy’de varlığı bilinen en eski tarihsel yapı Düzköy Camisidir. Kitabesi bulunmayan ahşap cami 1850 yılında köylülerce inşa edilmiştir. Onarımlar geçirmiş olan iki katlı caminin bodrum katı geçmişte medrese olarak kullanılıyordu. Kare plana (11.39 x 10.97 m) yakın bir plan üzerinde yükselen cami dıştan sade olmasına karşın, mihrap, minber, mahfil eteği, korkuluklar, köşk ile tavanı, oyma ve kabartma şeklinde bitki ve geometrik motiflerle süslenmiştir.[16]

Kaynakça
  1. Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 93-94, 111, ISBN 9786055708856.
  2. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 489, ISBN 9789941478178.
  3. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 176-177, ISBN 9789944197526.
  4. Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay, 2019, s. 131-132, ISBN 9789755537207.
  5. "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.
  6. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 117, 149.
  7. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 207.
  8. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 177, ISBN 9789944197526.
  9. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 253.
  10. Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 99, ISBN 9786055708856.
  11. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 143, 148, ISBN 9789944197526.
  12. "Yılı Borçka İlçe Nüfusu" – T.C. Borçka Kaymakamlığı." 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.
  13. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
  14. Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 94, ISBN 9786055708856.
  15. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.
  16. ""Düzköy Tarihi Camii" – Borçka Belediyesi". 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.