Taraklı, Borçka

Taraklı (Gürcüce: ტრაპენი; translit.: "t'rap'eni"), Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür. Eski adı Trapeni'dir. Köyün merkezi Artvin kentine 37 km, Borçka kasabasına 5 km uzaklıktadır.

Taraklı
Köy
Ülke Türkiye
İl Artvin
İlçe Borçka
Coğrafi bölge Karadeniz Bölgesi
Nüfus
 (2000)
 • Toplam 418
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
İl alan kodu 0466
Posta kodu 08400
Resmî site
-

Köyün eski adı

Bugün Taraklı adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Trapeni’dir (ტრაპენი). Bir Gürcü yerleşimi olan köyün bu adı Türkçeye Trapen olarak girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında köyün eski adını Trapen (طراپەن) olarak yazmıştır.[1] 93 Harbi’nde (1877-1878) Tao-Klarceti bölgesini ele geçiren Rusların yaptığı 1886 tarihli nüfus sayımında da adı Trapen (Трапен) olarak kaydedilmiştir.[2] Rus idaresi sırasında, 1890'ların başında bölgeyi gezen Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze köyün adını Trapeni (ტრაპენი) olarak yazmıştır.[3][4] Daha geç tarihli Gürcüce kaynaklarda da köyün adı Trapeni olarak geçmekle birlikte, bu adın anlamına ilişkin bilgi yoktur.

Coğrafi konumu

Tarihsel olarak Murgul vadisinin köylerinden biri olan Taraklı, Borçka kasabasının güneyinde yer alır. Murgul Çayı’nın Çoruh Nehri’ne katıldığı noktada, bu akarsuyun sağ yakasında, Çoruh Nehri’nin ise sol kıyısında bulunmaktadır. Murgul Çayı kıyısındaki Akpınar (Arhva) ile Çoruh Nehri kıyısındaki Ambarlı (Dampali) köyleri arasında uzanan Taraklı, Borçka Barajı’nın sularının dolmasıyla akarsu kıyısındaki köyden çok göl kıyısındaki bir köye dönüşmüştür.

Rus idaresi sırasında 1890’ların başında Murgul vadisini gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, bu bölgenin maden yatakları açısından zengin olduğunu yazar. Çiçinadze’nin verdiği bilgiye göre, Mugul vadisinden antik çağ kaynaklarında da söz edilmektedir. Eski çağlarda Gürcüler ve Yunanlar buradaki madenleri (demir, bakır, pirinç) birlikte işliyordu. Murgul vadisi Osmanlı döneminde de doğal kaynaklar ve tarımsal ürünler açısında Klarceti bölgesinin en zengin ve verimli yerlerden biriydi. Vadide zeytin, portakal ve taflan yetişiyor, bağcılık yapılıyordu.[5]

Murgul vadisinin girişi, Murgul Çayı’nın Çoruh Nehri’ne karıştığı yerden başlar ve bu girişin sağında Taraklı (Trapeni), solunda ise Civan (Cvani) köyü bulunur.

Demografi

Trapeni köyünde kadın ve erkek birlikte ilk nüfus sayımı Rus idaresi sırasında yapılmıştır. 1886 tarihli bu sayıma göre Trapeni’de 10 hanede 57 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir.[2][6] Bu tarihte dört mahallesi bulunan köyde hane başına ortalama 5,7 kişinin düşmesi ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Bu nüfus sayımından yaklaşık altı yıl sonra bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze Trapeni köyünün tamamen göç etmiş olduğunu yazar. Bununla birlikte Rus kayıtlarına göre 1907 yılında köyde 110 kişinin kaydedilmiş olması, bu tespiti kuşkulu hale getirmektedir.[3][7]

Trapeni’nin yeniden Türkiye’ye sınırları içinde kalmasından hemen sonra, 1922 nüfus cetveline göre köyde 12 hanede 43 Müslüman Gürcü yaşıyordu. Dört yıl içinde köyün nüfusu biraz artmış, 1926 sayımında 63 kişiye ulaşmıştı. Bu tarihte 15 hanede yaşayan bu nüfusun 30'u erkek, 33’ü kadındı.[8][9] Trapeni köyünde hane başına ortalama 1922’de yaklaşık 3,5 kişi, 1926’da yaklaşık 4,2 kişi düşmesi dikkat çekicidir. Bu oranın kırsal yerleşim için oldukça düşük olduğu söylenebilir. 1907 yılında köyün nüfusunun başka dönemlere göre en az iki kat fazla olması ise, ancak köye yeni nüfusun yerleştirilmesi ya da köyün sınırlarının genişletilmesiyle açıklanabilir.

Son tespite göre Taraklı köyünde 149’u erkek ve 163’ü kadın olmak üzere 312 kişi yaşamaktadır.[10]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2007
2000 418
1997 433

Tarihçe

Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biri olan Trapeni’nin kuruluşuna dair bilgi yoktur. Bununla birlikte köyde varlığı bilinen kilise Trapeni'nin Osmanlıların eline geçmeden önce de bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir.[11] Bulunduğu bölge itibarıyla Trapeni, erken ortaçağda Gürcü idaresindeyken 1080’de bütün Tao-Klarceti gibi Büyük Selçuklular tarafından istila edildi. Daha sonra birleşik Gürcistan Krallığı içinde yer alan köy, Gürcistan Krallığı’nın parçalanmasından sonra Gürcü atabegleri devleti olan Samtshe Prensliği (1268-1625) yönetiminde kaldı. Trapeni’nin de içinde yer aldığı bölge 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıların eline geçti ve bölgede Çıldır Eyaleti kuruldu. Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Murgul’da Gürcü köylülerin verdiği bilgiye dayanarak, Murgul vadisinde yaşayan Gürcülerin Osmanlı yönetimine ve din değiştirmeye karşı direndiğini, daha sonra vadiye gelen Laz hocaların halkı Müslüman olmaya ikna ettiğini yazmıştır.[12]

Trapeni, yaklaşık üç yüzyıl Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusya'nın eline geçti. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra yapılan 1886 tarihli sayıma göre köy, Batum oblastı içinde Artvin sancağının (okrug) Artvin kazasına (uçastok) bağlıydı. Rus kayıtlarında Trapen (Трапен) olarak geçen köy, Artvin kazasına bağlı Kartla nahiyesinin sınırları içinde yer alıyordu. Trapeni’yle birlikte "Avano", "Kartla", "Gavil", "Dampala", "Orca", "Omana", "Arhva" ve "Thilazur" köyleri bu nahiyenin sınırları içinde kalıyordu. Bu köyler de tamamen Gürcü yerleşim yerleriydi. Bu tarihte Trapeni köyü Kamorcika, Çamaheti, Kalavati ve Abano mahallelerinden oluşuyordu. 1910 tarihli Rus kayıtlarına göre de Trapeni köyü aynı idari konuma sahipti.[2][13]

Trapeni, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Trapeni’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[14]

Trapeni 1922 tarihli nüfus cetveline göre Borçka kazasına bağlı Murgul nahiyesinde yer alıyordu. Trapeni’nin adı 1925’te Taraklı olarak değiştirildi. Daha sonra Borçka kaza olmaktan çıkarılıp nahiyeye dönüştürülünce, Trapeni'nin de içinde yer aldığı Murgul nahiyesi doğrudan Artvin kazasına bağlandı.[8][9] Taraklı daha sonra Borçka kazasına bağlanmıştır.

Trapeni köyünde Osmanlı dönemi öncesine ait bir kilisenin varlığı bilinmektedir. Bir köy kilisesi olan Trapeni Kilisesi'nden geriye bir şey kalmamıştır.[11]

Kaynakça
  1. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 120.
  2. "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 25 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2020.
  3. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 206.
  4. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s. 133.
  5. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 210-211.
  6. Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 23, ISBN 9789941485244.
  7. Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 31, ISBN 9789941485244.
  8. Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 256, ISBN 9786055708856.
  9. Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 144, ISBN 9789944197526.
  10. ""Artvin Borçka Taraklı Köyü Nüfusu" Erişim tarihi: 1 Nisan 2020". 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2020.
  11. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 149, ISBN 9789941478178.
  12. Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 202-203.
  13. Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları, 2019, Tiflis, s. 23, 46, ISBN 9789941485244.
  14. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.