Huiler

Huiler, (Arapça: هوي; Çince: 回族; pinyin: Huízú; Xiao'erjing: حُوِ ذَو), Çin Halk Cumhuriyeti'nin 56 resmî etnik grubundan biri olan bir etno-dinî topluluktur. Huiler, dil ve fiziksel yapı açısından Han ulusu ile aynı olup İslam dinine bağlıdırlar. Dilleri Çince olan Huilerin dinî kelime hazinelerinde geniş kapsamlı Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli kelimeler de mevcuttur.

حُوِ ذَو
回族 (Huí zú)

Huiler
Toplam nüfus
10,586,087 (2011)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Suudi Arabistan, Malezya, Singapur, Endonezya, Tayland
Diller
Çince
Kelime hazinesinde Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli kelimeler mevcuttur.
Din
İslam ve az sayıda Dinsizlik[1]
Ma Zhongying

Tarih

Yaklaşık 600 yıl önce Yuan Hanedanı'nın son ve Ming Hanedanı'nın ilk yıllarında bugünkü Huiler etnik grup olarak oluşturulmaya başlanmıştır.

Qing Hanedanı yükselişinde, (1644 - 1911), Müslümanlarla ve Müslüman olmayan Çinlilerin arasındaki geçimsizlik başlamıştır. Hanedanlık, dinsel kurban kesimini, yeni camilerin yapımını ve İslam'ın beş şartından biri olan Mekke'ye hacca gitmeyi yasaklar.[2]. Qing Hanedanı yöneticileri Mançular (Mançuca: Manju; Çince: basit: 满族; geleneksel: 滿族; pinyin: Mǎnzú, Moğolca: Манж, Rusca: Маньчжуры)'ın eline geçer, bunlar Çin'deki bir azınlık, "böl ve yönet" bir taktikle Hanları, Müslümanları, Tibetlileri ve Moğolları birbirleriyle çatıştırır. Bu baskıcı politikalar beş kanlı Huilerin isyanıyla sonuçlanır, bunlar birçoğu Panthay isyanı Yunnan eyaletinde 1855 ile 1873 yılları arasında ve Dungan isyanı, çoğunlukla Sincan, Shaanxi ve Gansu sınırları içinde 1862 ile 1877 yılları arasında meydana gelir. Mançu hükûmeti böyle isyanları bastırmak için soykırımı işler[3][4][5] bir milyon Panthay isyanınında[6][7] insanı öldürür, birkaç milyon Dungan isyanınında[7] ve beş milyon Guizhou[6] baskısınında Miaoları öldürürler. Bu "Müslümanlardan temizleme" (洗回, xi Hui) Mançu yönetiminin uzun zamandır savunduğu resmî politikasıdır.[8]

Din

Tang Hanedanı (618-907 milâttan sonra) zamanında, İslâm dinine "Dashi jiào" (Dashi Dini. Dashi, Araplara verilen isimdir), Ming Hanedanlığında (1368 - 1644), "Tianfang jiào" (Arabistan dini), veya "Hui Hui jiào" (Hui hui dini. Müslüman olan diğer etnik gruplarınada Hui Hui derlerdi.); Ming Hanedanlığı sonunda ve Qing Hanedanlığı (1616 - 1911) başladığında, "Qingzhen jiào" (temiz ve doğru din), Cumhuriyet döneminde (1912 - 1949), "回教 Huí jiào" (Huilerin dini) veya Yisilan-Dini (伊斯蘭教 Yīsīlán jiào) adını verdiler. İslam dini Çin'e yayılması batı sınırından Kara Hıtay Devleti tarihi ile ilgilidir. Tang Hanedanlığı sona erdiğinde, Hui Hus (müslüman olan eski bir oymak) batıya doğru göç ettiler. Bir grup Hui Hus Pangtegin'nin yönetimi altında batıya Çuy (Rusça: Чу, Kırgızca: Чүй, Kazakca: Шу) Nehrine Karluk ülkesine kadar geldiler, Karluk boyu, Hui Hus, diğer boylar ve oymaklar birleşerek tarihi Karahıtay (Çince: 西遼 pinyin: xī liáo; anlamı: Batı Liao, 黑契丹 hēi qìdān; anlamı Kara Kitan, Moğolca: Хар Хятад; Kara Kitad, Farsça: قرا ختاى Qarā Khitā'ī) devletini kurdular. Karahıtay devleti 9. yüzyıl ortasından 13. yüzyıl başlarına kadar 370 yıldan fazla sürdü.[9]

Hui kadınları ve kız çocukları için birçok dini okullar vardır, bunların çoğu Camilerdedir, okullar Huilerin kendi verdikleri bağışlarla finanse edilmekte ve işletilmektedir. Huiler de kadınlar ahong (Farsça: اكهُند; akhund(öğretmen); Türkçe: imam, hoca veya müslüman din öğretmeni) olarak çalışırlar, bu demektir ki kendi bölgelerinde kadınlar (nǚ) dini ve ruhani önder (nǚ āhōng: kadın imam) olarak camilerde ayrı bir bölümde (tamamen erkeklerden ayrı), camilerin bir odasında veya nu si (kadın cami) denilen mekanlarda, bazıları ücret karşılığı, diğerleri gönüllü olarak hizmet verirler.[10]

Nakşibendi tarikatının iki önemli kolundan biri olan Aktağlık (Afakiyye) Qinghai ve Gansu'da yaşayan Salarlar ve Huiler'in çok önemli katkıları olmuştur.[11]

  • Kur'an (古蘭經 / 古兰经)
  • Camii (清真寺 veya 回教堂)

Soyadları

Huiler arasında, Bay (白 bái), Muhammed'in baş harfi olan Ma (馬 mǎ), Mu (穆 mù), Mu (木 mù), Şa (沙 shā Sadık?), Ding (丁 dīng din), Ha (哈 hǎ), Yu (羽 yǔ), Guo (郭 guō), Yang (杨 yáng) ve Tuo (脫 tuō) gibi soyadlar yaygındır.

Huilerin özerk yönetim birimleri
Çin'deki Hui özerk il ve ilçelerinin konumları

1958 yılında Ningksia Huy Özerk Bölgesi dışında aşağıdaki eyaletler ve özerk bölgelerde 2 özerk ili, 6 özerk ilçesi ve 5 ortak özerk ilçesi kurulmuştur.

Hui beldeleri

Çin'in 11 eyaletinde toplam 92 tane Hui etnik beldesi vardır:

Tüm Çin çapındaki Hui beldeleri
Eyalet İl İlçe Hui beldeleri
Çinghay Haidong Şehri Ping'an Semti Bazanggou Beldesi
Çinghay Haidong Şehri Ping'an Semti Gucheng Hui Beldesi
Çinghay Haidong Şehri Ping'an Semti Hongshuiquan Hui Beldesi
Çinghay Haidong Şehri Ping'an Semti Shagou Hui Beldesi
Çinghay Haidong Şehri Ping'an Semti Shihuiyao Hui Beldesi
Çinghay Hainan Tibet Özerk İli Guide İlçesi Xinjie Hui Beldesi (Guide İlçesi)
Çinghay Xining Şehri Huangzhong Semti Dacai Hui Beldesi
Çinghay Xining Şehri Huangzhou Semti Handong Hui Beldesi
Fujian Quanzhou Şehri Hui'an İlçesi Baiqi Hui Beldesi
Guangşi Zhuang Özerk Bölgesi Guilin Şehri Yanshan Semti Caoping Hui Beldesi
Guizhou Anshun Şehri Pingba Semti Shizi Hui Beldesi
Guizhou Bijie Şehri Hezhang İlçesi Xingfa Miao, Yi, ve Hui Beldesi
Guizhou Liupanshui Şehri Panzhou Şehri Putian Hui Beldesi
Guizhou Liupanshui Şehri Shuicheng İlçesi Yangmei Yi, Miao, ve Hui Beldesi
Guizhou Qianxinan Buyei ve Miao Özerk İli Xingren Şehri Luchuying Hui Beldesi
Hebei Baoding Şehri Dingzhou Şehri Haotouzhuang Hui Beldesi
Hebei Baoding Şehri Yi İlçesi Lingyunce Hui Beldesi
Hebei Cangzhou Şehri Cang İlçesi Dachucun Hui Beldesi
Hebei Cangzhou Şehri Cang İlçesi Dulin Hui Beldesi
Hebei Cangzhou Şehri Cang İlçesi Jiedi Hui Beldesi
Hebei Cangzhou Şehri Cang İlçesi Litianmu Hui Beldesi
Hebei Cangzhou Şehri Hejian Şehri Guoziwa Hui Beldesi
Hebei Cangzhou Şehri Huanghua Şehri Xincun Hui Beldesi
Hebei Cangzhou Şehri Huanghua Şehri Yangerzhuang Hui Beldesi
Hebei Cangzhou Şehri Huanghua Şehri Yangsanmu Hui Beldesi
Hebei Cangzhou Şehri Xian İlçesi Benzhai Hui Beldesi
Hebei Handan Şehri Daming İlçesi Yingzhen Hui Beldesi
Hebei Handan Şehri Qiu İlçesi Chencun Hui Beldesi
Hebei Langfang Şehri Yongqing İlçesi Guanjiawu Hui Beldesi
Hebei Langfang Şehri Wen'an İlçesi Daweihe Hui Beldesi
Hebei Shijiazhuang Şehri Gaocheng Semti Jiumen Hui Beldesi
Hebei Shijiazhuang Şehri Wuji İlçesi Gaotou Hui Beldesi
Hebei Shijiazhuang Şehri Xinle Şehri Pengjiazhuang Hui Beldesi
Hebei Zhangjiakou Şehri Guyuan İlçesi Da'erhao Hui Beldesi
Hebei Zhangjiakou Şehri Huailai İlçesi Wangjialou Hui Beldesi
Henan Çengçou Şehri Xingyang Şehri Jinzhai Hui Beldesi
Henan Luoyang Şehri Chanhe Hui Semti Chanhe Hui Beldesi
Henan Nanyang Şehri Fangcheng İlçesi Yuandian Hui Beldesi
Henan Nanyang Şehri Zhenping İlçesi Guozhuang Hui Beldesi
Henan Pingdingshan Şehri Jia İlçesi Yaozhuang Hui Beldesi
Henan Pingdingshan Şehri Ye İlçesi Mazhuang Hui Beldesi
Henan Shangqiu Şehri Minquan İlçesi Bodang Hui Beldesi
Henan Shangqiu Şehri Minquan İlçesi Huji Hui Beldesi
Henan Xinxiang Şehri Fengqiu İlçesi Jingxiang Hui Beldesi
Henan Xuchang Şehri Jian'an İlçesi Aizhuang Hui Beldesi
Henan Xuchang Şehri Yuzhou Şehri Shanhuo Hui Beldesi
Henan Zhumadian Şehri Xiping İlçesi Caizhai Hui Beldesi
Hubei Jingmen Şehri Zhongxiang Şehri Jiuli Hui Beldesi
Hubei Jingzhou Şehri Honghu Şehri Laowan Hui Beldesi
Hubei Shiyan Şehri Yunxi İlçesi Hubeikou Hui Beldesi
Hunan Changde Şehri Dingcheng Semti Xujiaqiao Hui ve Uygur Beldesi
Hunan Changde Şehri Hanshou, Hunan Maojiatan Hui ve Uygur Beldesi
Hunan Changde Şehri Taoyuan İlçesi Fengshu Uygur ve Hui Beldesi
Hunan Changde Şehri Taoyuan İlçesi Qinglin Hui ve Uygur Beldesi
Hunan Shaoyang Şehri Longhui İlçesi Shanjie Hui Beldesi
Hunan Yiyang Şehri Taojiang İlçesi Zhabu Hui Beldesi
İç Moğolistan Hulunbuir Şehri Ergun Şehri Sanhe Hui Beldesi
Jiangsu Yangzhou Şehri Gaoyou Şehri Lingtang Hui Beldesi
Jilin Çangçun Şehri Jiutai Semti Hujia Hui Beldesi
Jilin Çangçun Şehri Shuangyang Semti Shuangyingzi Hui Beldesi
Kansu Gannan Tibet Özerk İli Lintan İlçesi Zhuoluo Hui Beldesi
Kansu Gannan Tibet Özerk İli Lintan İlçesi Changchuan Hui Beldesi
Kansu Pingliang Şehri Huating Şehri Shanzhai Hui Beldesi
Kansu Pingliang Şehri Huating Şehri Shenyu Hui Beldesi
Kansu Pingliang Şehri Kongtong İlçesi Xiyang Hui Beldesi
Kansu Qingyang Şehri Zhengning İlçesi Wuqingyuan Hui Beldesi
Pekin - Chaoyang Semti Changying Hui Beldesi
Pekin - Tongzhou Semti Yujiawu Hui Beldesi
Siçuan Guangyuan Şehri Qingchuan İlçesi Dayuan Hui Beldesi
Siçuan Guangyuan Şehri Qingchuan İlçesi Haoxixiang Hui Beldesi
Siçuan Liangshan Yi Özerk İli Xichang Şehri Gaocao Hui Beldesi
Siçuan Liangshan Yi Özerk İli Xichang Şehri Yulong Hui Beldesi
Siçuan Mianyang Şehri Yanting İlçesi Daxing Hui Beldesi
Siçuan Nanchong Şehri Langzhong İlçesi Boshu Hui Beldesi
Siçuan Ngawa Tibet ve Qiang Özerk İli Songpan İlçesi Jin'an Hui Beldesi
Siçuan Ngawa Tibet ve Qiang Özerk İli Songpan İlçesi Shili Hui Beldesi
Sincan Uygur Özerk Bölgesi Bayangolin Moğol Özerk İli Hoşut İlçesi Wushitala Hui Beldesi
Sincan Uygur Özerk Bölgesi İli Kazak Özerk İli Çapçal Şibe Özerk İlçesi Miliangquan Hui Beldesi
Sincan Uygur Özerk Bölgesi İli Kazak Özerk İli Gulca İlçesi Yuqunweng Hui Beldesi
Sincan Uygur Özerk Bölgesi İli Kazak Özerk İli Korgas İlçesi Sangong Hui Beldesi
Sincan Uygur Özerk Bölgesi Turfan Şehri Piçan İlçesi Dongbazha Hui Beldesi
Yünnan Honghe Hani ve Yi Özerk İli Kaiyuan Şehri Dazhuang Hui Beldesi
Yünnan Kunming Şehri Yiliang İlçesi Jiuxiang Yi ve Hui Beldesi
Yünnan Qujing Şehri Huize İlçesi Xinjie Hui Beldesi
Yünnan Wenshan Zhuang ve Miao Özerk İli Wenshan Şehri Hongdian Hui Beldesi
Yünnan Zhaotong Şehri Daguan İlçesi Shanggaoqiao Hui, Yi, ve Miao Beldesi
Yünnan Zhaotong Şehri Ludian İlçesi Ciyuan Hui Beldesi
Yünnan Zhaotong Şehri Ludian İlçesi Taoyuan Hui Beldesi
Yünnan Zhaotong Şehri Zhaoyang Semti Buga Hui Beldesi
Yünnan Zhaotong Şehri Zhaoyang Semti Qinggangling Hui ve Yi Beldesi
Yünnan Zhaotong Şehri Zhaoyang Semti Shouwang Hui Beldesi
Yünnan Zhaotong Şehri Zhaoyang Semti Xiaolongdong Hui ve Yi Beldesi

Ünlüler
  • Zheng He 鄭和 / 郑和 - 馬三寶 / 马三宝 - Ming Hanedanı döneminde amiral ve kâşif.
  • Ma Huan, Yazar, ayrıca amiral Zheng He'ye eşlik etmiştir.
  • Ma Zhongying 馬仲英 / 马仲英 - Doğu Türkistan İslam Cumhuriyetini yıkan general.
  • Shi Zhongxin, 2002 yılından beri Harbin şehrinin Belediyebaşkanı.
  • Li Zhi (1527–1602), Fujian Eyaletinden bir Bilgin.
  • Hai Rui (1514–1587), Ming Hanedanı döneminde bir Siyasetçi.
  • Hui Liangyu, Çin'in Başbakan yardımcısı ve Politbüro üyesi.

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Huiler ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.

Notlar
  1. Çinde Huiler
  2. Keim(1954), pg.605
  3. Levene, Mark. Genocide in the Age of the Nation-State. I.B.Tauris, 2005. ISBN 1-84511-057-9, sayfa 288
  4. Giersch, Charles Patterson. Asian Borderlands: The Transformation of Qing China's Yunnan Frontier. Harvard University Press, 2006. ISBN 1-84511-057-9, sayfa 219
  5. Dillon, Michael. China’s Muslim Hui Community. Curzon, 1999. ISBN 0-7007-1026-4, sayfa xix
  6. Damsan Harper, Steve Fallon, Katja Gaskell, Julie Grundvig, Carolyn Heller, Thomas Huhti, Bradley Maynew, Christopher Pitts. Lonely Planet China. 9. 2005. ISBN 1-74059-687-0
  7. Gernet, Jacques. A History of Chinese Civilization. 2. New York: Cambridge University Press, 1996.ISBN 0-521-49712-4
  8. Jonathan N. Lipman, "Familiar Strangers: A History of Muslims in Northwest China (Studies on Ethnic Groups in China)", University of Washington Press (February 1998), ISBN 0-295-97644-6.
  9. http://219.238.219.78:81/zgyslj/english/PDF/english.pdf%5Bölü/kırık+bağlantı%5D Çin'de İslâm - Yazar: Mi Shoujiang ve You Jia Çeviren: Min Chang (İngilizce)
  10. http://www.saudiaramcoworld.com/issue/200804/china.s.nu.ahong.htm 14 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Anne Miller Darling (İngilizce)
  11. Encyclopedia Iranica 19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.