Karakoyunlu, Iğdır

Karakoyunlu, Iğdır ilinin bir ilçesidir. Ayrıca tarihte Karakoyunlular adıyla hüküm sürmüş bir devlet de vardır.

Karakoyunlu
İlçe

Türkiye'de yeri
Ülke Türkiye
İl Iğdır
Coğrafi bölge Doğu Anadolu Bölgesi
İdare
 • Kaymakam Lütfullah Göktaş [1]
 • Belediye başkanı Bayramali Ballı (MHP)
Yüzölçümü
 • Toplam 269 km² (103 mil²)
Rakım 848 m (2.782 ft)
Nüfus
 (2018)
 • Toplam 13,972
 • Kır
 -
 • Şehir
 -
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
Posta kodu 76700
İl alan kodu 0476
İl plaka kodu 76
Karakoyunlular'dan kalma koçbaşlı mezar heykeli
Karakoyunlular'dan kalma koçbaşlı mezar taşlarının segilendiği açık hava müzesi.[2]

Genel bilgiler

Doğu Anadolu Bölgesi’nde Iğdır iline bağlı bir ilçe olan Karakoyunlu, doğusu Aralık ilçesi, kuzeyi Ermenistan, batısı Iğdır Merkez, güneyi ise Büyük Ağrı Dağı'nın Iğdır’a bakan yamaçları ile çevrilidir. İlçe toprakları Ağrı Dağı’nın uzantıları, Kire denilen taşlık ve kayalık yükseltiler ve Ağrı Dağı'nın eteğindeki Korhan Yaylası'ndan oluşmaktadır. Ovalık alanları Ağrı Dağı’nın lav ve tüf bazaltları ile örtülmüş, üzeri de Aras Nehri'nin taşıdığı alüvyonlarla kapatılmıştır. Iğdır Ovası'nın ortasında yer alan düzlükler 850–800 m arasında değişmektedir. Bingöl Dağları'ndan kaynaklanan Aras Nehri ile Bulakbaşı ve İslamköy'den doğan Karasu Çayı ilçe topraklarını sulamaktadır. Karakoyunlu ilçesi Iğdır il Merkezi'ne 15 km, uzaklıktadır. Yüzölçümü 194 km² olup, toplam nüfusu 14.597'dir. Fatih ve Ergenekon Mahallesi olmak üzere 2 mahallesi vardır. Ayrıca 14 köyü bulunmaktadır.

Tarihçe

Karakoyunlu ve çevresindeki buluntular, ilk yerleşimin MÖ.900-600 yılları arasında Urartular döneminde başladığını göstermektedir. Sonraki yıllarda Kimmerler'in ve Sakalar'ın saldırılarına uğramış, MÖ. 4. yüzyıl'da Medler, ardından Persler, Makedonyalılar, Romalılar, Bizanslılar, Sasaniler yöreye egemen olmuşlardır. Zaman zaman Arap akınlarına uğramış, Bizanslılar'la Araplar arasında el değiştirmiştir.

1071'deki Malazgirt Savaşı'ndan sonra Türkmen boylarından bazıları yöreye yerleşti. Karakoyunlu ve çevresi 1239'da Moğolların, 1256'da ise Altın Orda Devleti'nin yönetimine geçti. Celayirliler, Azerbaycan ve Nahçıvan ile birlikte Karakoyunlu üzerinde de hâkimiyet kurdular. Celayirliler'den sonra, 1380 yılında Karakoyunlu Devleti burayı ele geçirdi ve büyük olasılıkla da ilçe ismini bu devletten aldı. Timur'un Anadolu'ya girmesiyle Timur İmparatorluğu'na bağlanan bölge, Timur'un 1405'teki ölümü nedeniyle yeniden Karakoyunlu Devleti'nin hâkimiyetine girdi ve yaklaşık 62 yıl boyunca bu devletin yönetiminde kaldı. Ayrıca, İlçe merkezindeki ve köylerindeki mezarlıklarda bulunan koç, koyun heykelli mezar taşlarının Karakoyunlular döneminden kaldığı ortaya çıkarılmıştır. Karakoyunlu Devleti 1467'de Akkoyunlu Devleti tarafından yıkılınca Karakoyunlu ve çevresi Akkoyunlu Devleti'nin eline geçse de bu egemenlik fazla sürmedi. Fatih Sultan Mehmet'in 1473'teki Otlukbeli Savaşı'nda Uzun Hasan'ı yenmesinden sonra ilçe, Osmanlı topraklarına dahil olsa da bir süre sonra Safeviler yöreyi ele geçirdi. Yavuz Sultan Selim'in 1514'te Çaldıran Muharebesi'nde Safeviler'i yenmesi ile Osmanlı toprakları içerisine katılmıştır. Yavuz Sultan Selim'in savaş sonrası İstanbul'a dönüşünden sonra Safeviler yeniden yöreye hâkim oldu. Kanuni Sultan Süleyman'ın 1534'teki Irakeyn Seferi sırasında Karakoyunlu ve çevresi bu kez kesin olarak Osmanlı topraklarına dahil oldu. Ancak, Osmanlılar ile Safeviler arasındaki savaş bundan sonra da devam etti ve 1555 yılında yapılan Amasya Antlaşması ile sona erdi. İranlıların 1578'de bu antlaşmayı bozması üzerine Sultan III. Murat İran seferine çıktı. İran Şahı I. Abbas'ın yöreye saldırması ile başlayan savaşlarda kesin bir sonuç alınamadı ve 1639'da imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması ile Karakoyunlu ve çevresi 95 yıl süren bir dönem boyunca Osmanlı toprağı olarak kaldı. Her iki devlet arasındaki ilişkiler 1722'de yeniden bozulsa da, savaşlardan bir sonuç alınamayınca 1746'da Kasr-ı Şirin Antlaşması esas alınarak bir antlaşma imzalandı ve Karakoyunlu ile çevresindeki Osmanlı egemenliği devam etti.

1828'de Aras Nehri'ni geçerek yöreye gelen Rus ordusu tarafından istilaya uğrayan Karakoyunlu ve çevresi, Rusların 1829'da imzaladığı Edirne Antlaşması'na kadar bir yıla yakın bir süre savaş ortasında kaldı. 1855'te de birkaç kez daha Rus istilasına uğrayan Karakoyunlu, 3 Mart 1878 tarihli Ayastefanos Antlaşması ile kesin olarak Ruslara bırakıldı. Böylece Karakoyunlu, Iğdır, Aralık, Tuzluca 1918'de Rusya ile imzalanacak olan "Brest-Litovsk Antlaşması"na kadar 40 yıllık bir sürede Rusların yönetiminde kaldı.

Bu antlaşmadan sonra, Türk kuvvetleri 20 Mayıs 1918'de Karakoyunlu'ya girdiler. İtilaf devletleri ile 30 Ekim 1918'de imzalanan Mondros Mütarekesi uyarınca Türk ordusu yöreden çekilince, Karakoyunlu'yu Ermeniler ele geçirdi. Bu siyasi olayların gelişmesi ve idare eksikliği nedeniyle Iğdır'ın merkez ilçesi başkent olmak üzere 3 Kasım 1918'de Aras Türk Hükümeti kuruldu. Aralık, Karakoyunlu, Iğdır ve Tuzluca'dan toplanan gönüllü siviller Ermenilere karşı direndiler ve bu gelişmeler üzerine Doğu Cephesi harekâtı 12 Kasım'da yeniden başladı. General Kâzım Karabekir'e bağlı kuvvetler 14 Kasım 1920'de Karakoyunlu ve çevresine girerek buraları işgalden kurtarmıştır. Bu durum karşısında barış isteğinde bulunan Ermenistan hükümeti, 2 Aralık 1920'de Gümrü Antlaşması'nı imzalamış ve Karakoyunlu ile çevresi Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde kalmıştır.

Cumhuriyetin ilanınını müteakip belde statüsü aldığı 1972 yılına kadar Iğdır'a bağlı bir köy olan Karakoyunlu, 3 Haziran 1992 tarih ve 21247 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren 3806 sayılı kanunla da "İl" yapılan Iğdır'a bağlı bir ilçe statüsünü aldı.[3]

İklim

Doğu Anadolu Bölgesi'nden farklı olduğu için pamuk yetiştirilmektedir. Mikro-klima karakteri gösterdiğinden yazlar sıcak, kışlar ılık geçer. En düşük ısı (Şubat: -20 °C) en yüksek (Ağustos: +40 °C) derecedir. Kış şiddeti 30 gündür. Tropik günlerin sayısı 83'tür. Bilhassa Güneybatı yönden esen rüzgâr egemenliğini gösterir. En hızlı rüzgâr SW yönünden eser. Ortalama nem %66 dır. Yağış azdır. Çoklukla yağmur olarak yağan yağış, yaz ve kış sürer. 15 Nisan ile 15 Ekim arası 133 mm yağış düşer. Ortalama 256 mm'dir.

Ekonomi

İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Yetiştirilen ürünler, buğday, arpa, çeltik, şeker pancarı, yem bitkileri, patates, yer elması, yer fıstığı, nohut, mercimektir. Ayrıca sebzecilik de yapılmakta olup, domates, patlıcan, biber, marul, tere, nane, salatalık, karpuz yetiştirilmektedir.

Hayvancılıkta ise, büyük ve küçükbaş hayvan besiciliği yapılmaktadır. Yöre halkının el tezgâhlarında düz dokuma yaygıları ve kilimleri de ilçe ekonomisinde katkısı bulunmaktadır.

Nüfus
Yıl Toplam Şehir Kır
1886[4]6.6721.3756.987
1935[5]veri yok1.094veri yok
1940[6]veri yok1.038veri yok
1945[7]veri yok1.107veri yok
1950[8]veri yok1.145veri yok
1955[9]veri yok1.485veri yok
1960[10]veri yok1.697veri yok
1965[11]veri yok1.976veri yok
1970[12]veri yok1.926veri yok
1975[13]veri yok2.218veri yok
1980[14]veri yok2.950veri yok
1985[14]veri yok3.220veri yok
1990[14]veri yok4.110veri yok
2000[15]18.2854.76013.525
2007[16]14.5972.64911.948
2008[17]14.2732.43211.841
2009[18]13.9902.43411.556
2010[19]14.0422.47811.564
2011[20]14.0542.62011.434
2012[21]14.2642.66411.600
2013[22]14.0162.64211.374
2014[23]13.9292.62611.303
2015[24]13.6862.63011.056
2016[25]13.6342.63211.002

Yönetim

Belediye başkanlığı
Seçildiği yıl Belediye başkanları
2019 Bayramali Ballı (MHP)
2014 Kurban Kaya (CHP)
2009 Ziyat Ali Deliktaş (AKP)
2004 Ziyat Ali Deliktaş (AKP)
1999 Ramazan Hoşhaber (DYP)
1994 Cemal Çalışkan (DYP)
1989 Ramazan Hoşhaber (ANAP)
1984 Rıza Ballı (ANAP)
1977 İsa Polat (MSP)
1973 İsa Polat (AP)
1972 Mehmet Ali Toktamışlı (Kurucu)

Genel seçimler
YılPartiOy Oranı
1995MHP%23
1999MHP%21
2002DYP%30
2007Bağımsız (lar)%48
2011MHP%43
Haziran 2015HDP%53
Kasım 2015HDP%46

Kaynakça
  1. "Arşivlenmiş kopya". 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2015.
  2. Arslan, Muhammet (2009). "IĞDIR – KARAKOYUNLU'DA EL MOTİFLİ MEZAR TAŞLARI". Erzurum: A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 40. 1 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2010. (WebCite® 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  3. Sürmeli, Murat (2016). Iğdır’ın Demografik Yapısında Göç ve Ahıska Türkleri Örneği (PDF). Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları. s. 76. ISBN 978-605-9050-92-0. 13 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
  4. "Дашбурунский участок (1886 г.)" (Rusça). Ethno-Kavkaz.narod.ru. 28 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2013.
  5. Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (1937). "1935 Genel Nüfus Sayımı: Köyler Nüfusu" (PDF). mku.edu.tr. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
  6. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1944). "1940 Genel Nüfus Sayımı: Vilâyetler, Kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
  7. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1948). "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
  8. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1954). "1950 Umumî Nüfus Sayımı: Vilâyet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibariyle Nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
  9. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1961). "1955 Genel Nüfus Sayımı: Vilâyet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibariyle nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
  10. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1963). "1960 Genel Nüfus Sayımı: İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibariyle nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
  11. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
  12. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1973). "1970 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
  13. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1977). "1975 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
  14. "Karakoyunlu Belediyesi". Yerelnet.org.tr. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2014.
  15. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  16. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  17. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  18. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  19. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  20. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  21. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
  22. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
  23. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
  24. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
  25. "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.