Latife Hanım
Latîfe Uşakî ya da nüfûs kayıtlarına göre Latîfe Uşaklı (17 Haziran 1898, İzmir - 12 Temmuz 1975, İstanbul), Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün eşi. 29 Ocak 1923-5 Ağustos 1925 tarihleri arasında iki buçuk yıl Atatürk ile evli kalmıştır.
Latîfe Uşakî | |
|---|---|
_(cropped).jpg.webp) | |
| Doğum |
Latîfe Uşakîzâde 17 Haziran 1898 İzmir, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm |
12 Temmuz 1975 (77 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Edirnekapı Şehitliği |
| Tanınma nedeni | 1. Türkiye Cumhurbaşkanı'nın eşi |
| Evlilik | Mustafa Kemal Atatürk (1923-1925) |
Yaşam öyküsü
Latife Uşakî, 17 Haziran 1898 yılında İzmir'de doğdu. İzmir’in tanınmış ailelerinden biri olan "Uşaklıgil" âilesine mensuptur ve yazar Hâlit Ziyâ Uşaklıgil Latife Hanım'ın dayısıdır.
Uşak kökenli âile, önce "Helvacızâde", İzmir'e göçtükten sonra da "Uşakîzâde" olarak anılmıştır. Uşakîzâde Muammer Bey ile Adevîye Hanım'ın kızı olan Latife'nin, Vecihe (1907-1992), İsmail (1902-1973), Münci (1910-1932), Ömer (1903-1938) ve Rukiye (1908-1970) adlarında 5 kardeşi vardı. Uşakîzâde Köşkü'nün bahçesinde bulunan "camlı köşk"te ilkokulu, İstanbul Arnavutköy Amerikan Kız Koleji'nde ortaokulu ve liseyi okudu. Paris'te Sorbonne Üniversitesi’nde siyâset ve hukuk eğitimi aldı, Londra'da dil öğrenimi gördü. İngilizce, Fransızca, İspanyolca ve Almanca biliyordu. Sakarya Meydan Muharebesi'nin kazanılması üzerine, üçüncü sınıfta üniversite eğitimini yarıda bırakarak, Gazi Mustafa Kemal Paşa ve ordusunu karşılamaya İzmir'e döndü.
9 Eylül 1922'de, Türk ordusunun İzmir'e girişinin ardından, başkumandana güvenli bir karargâh arayışındaki kurmayları, Gazi Mustafa Kemal Paşa'yı Göztepe'deki Uşakîzâde Âilesi'nin köşküne götürdüler. Ebeveynleri o sırada bir yurt dışı seyâhatinde olduğu için köşkte babaannesiyle birlikte kalan Latîfe Uşakî, 14 Eylül'den itibaren Gazi Mustafa Kemal Paşa'yı köşkte ağırladı. 16 gün süren ve 30 Eylül 1922 tarihinde sona eren bu misafirlikte köşk, "Mudanya Ateşkes Antlaşması" çalışmalarına sahne oldu.
17 Aralık 1922 tarihinde, Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın annesi Zübeyde Hanım, sağlık sorunları nedeniyle ve Latife Hanım'ı da görmek arzusuyla İzmir'e gitti. Uşakîzâde Âilesi'ne ait köşkte (bugün Latîfe Hanım Müzesi) 28 gün Latîfe Hanım'ın konuğu olan Zübeyde Hanım, 14 Ocak 1923 tarihinde vefât etti. 27 Ocak 1923 günü, Karşıyaka Osman Ferit Camii avlusundaki annesinin mezarına ziyarete gelen Gazi Mustafa Kemal Paşa, mezar başında annesinin çektiği eziyetleri uzun uzun anlatmış, sözlerini şöyle tamamlamıştır: "Annem benim yüzümden vefat etmiştir. Annem, Karşıyaka'nın kalbinde yatmaktadır."
Mustafa Kemal Atatürk ile Latîfe Hanım, 29 Ocak 1923 tarihinde, Muammer Bey’in Göztepe'deki Uşakîzâde Köşkü'nde dinî nikâhla evlendiler. Nikâh bazı yönlerden dönemin âdetlerine uymuyordu. Yaygın uygulamada kadınlar dinî nikâhta yer almazken, Latîfe Hanım dinî nikâhta bulundu. Mareşal Fevzi Çakmak ve Kâzım Karabekir Paşalar, Mustafa Kemal’in, Mustafa Abdülhâlik Renda ile Salih Bozok ise Latîfe Uşakî’nin nikâh şâhidi idi. Bu nikâhta yaşanan ilkler, sekiz ay sonra Merkez Kadısı Hüseyin oğlu Ömer Fevzi tarafından belge haline getirilmiş ve tasdik edilmiştir.
Yeni devletin başkenti Ankara’ya gelerek Çankaya’da ilk cumhurbaşkanlığı konutu olarak kullanılan "Kuleli Köşk" (günümüzde Atatürk Müzesi olarak kullanılan bugünkü adıyla Eski Çankaya Köşkü)’te yaşadı. Eşinin isteği üzerine TBMM’deki oturumları izlemeye giden Latîfe Hanım, TBMM'ye giren ilk kadın oldu. Pek çok yurt gezisinde eşine eşlik etti.[1] Gazi Mustafa Kemal Paşa ile Latîfe Hanım’ın evliliği, 5 Ağustos 1925 günü sona erdi. Boşanma haberi, 12 Ağustos 1925 günü hükûmet bildirisi ile duyuruldu.
1925'te Türk Ocakları II. Kurultayı'nda Ocakların fahri başkanlığına getirildi.[2]
Ölümüne kadar iki yıl yurt dışında ve 48 yıl da İstanbul'da yaşayan Latife Uşakî, evliliği ve eşi hakkında konuşmayı da, yazmayı da kesinlikle kabul etmedi ;ancak buradan kastı topluluk önünde Gazi Mustafa Kemal hakkında konuşmamaktı. Kendisini gördüklerini ve işittiklerini hatıra defterine yazdı. Ancak Latife hanımın hatıra defterlerinin tamamının okunması mahkeme kararıyla 2025 yılına ertelenmiştir. Mahkeme bir bilirkişi yardımıyla hatıraların şimdilik yayınlanmasını kamuoyu için sakıncalı bulmuştur. Ancak yine de yazdığı mektuplardan biri(Derin Tarih, Latife Hanım'ın 21 Şubat 1926 tarihinde Boston Sunday Advertiser'da yayımlanan mektubunu okuyucularına ulaştırdı ) okura sunuldu. Mektuptan bazı kesitler:
'Gazi’nin hayallerimdeki o bilge, kahraman ve varlığını (milletine) feda etmiş adam olmadığını anlamam için birkaç hafta yetti.'
'Bana kalırsa Gazi’nin Napolyon’a duyduğu hayranlık, yalnızca yüzeysel bir hayranlık. Onun tek yaptığı, Napolyon gibi tarihe adını yazdırmış bir fatih ve kanun koyucu liderin sözlerini ancak taklit etmekten ibaret olabilir. İşin özünde ise Gazi neyse odur: yani şans ve talihle bir yerlere gelmiş bir çocuk
Dönemin İstanbul Vâlisi Namık Kemal Şentürk'ün gayretiyle kara, hava ve deniz birliklerinden oluşan bir şeref kıtasının katıldığı cenazesi Teşvikiye Camisi'nden kaldırıldı, Edirnekapı Mezarlığı'ndaki aile mezarlığına defnedildi. Latife Uşakî'nin anıları ve sakladığı kıymetli belgeler Türk Tarih Kurumu'nda saklanmaktadır.
_(3).jpg.webp)
Gazi Mustafa Kemal Paşa tarafından Latife Hanım'a yurt dışında rahatsız edilmemesi için, “Fatma Zehra Latife Uşakî” adıyla bir pasaport düzenlenmiştir. Latife Hanım "Uşakî" soyadını benimsemiş ve "Uşşaki" olarak bazı ithaf yazılarında da kullanmıştır. Anne ve babasının ve kardeşlerinin Edirnekapı'daki mezar taşlarında "Uşşaklı" yazarken, Latife Hanım'ın mezar taşında "Uşşakî" yazmaktadır.
1981 yılında Uşakîzâde Köşkü'nün İzmir Özel Türk Koleji'ne satışı sırasında alınan tapuda, Latîfe Hanım dâhil, beş mirasçının soyadı "Uşaklı"dır. Aynı âileye mensup Hâlid Ziyâ'nın baba tarafı, "Uşaklıgil" soyadını almıştır.
Uşakîzâde Âilesi'nin Büyük İzmir Yangını'nda yok olan 70 parça mülkünün olduğu bilinmektedir. Günümüzde ise Uşakîzâdeler'den kalan İzmir'de üç köşk bulunmaktadır. Basmane Garı'nın karşısında yer alan ve Latîfe Hanım'ın da içinde doğduğu kışlık konak, 200 yaşındadır. Restorasyona gereksinimi bulunan bu köşk hâlen ailenin mülkiyetindedir. Bugün İzmir Özel Türk Koleji kampüsü içinde yer alan İzmir Göztepe'deki yazlık "Uşakîzâde Köşkü" ise, 15 Haziran 2001 tarihinden itibaren müzeye dönüştürüldü. Karşıyaka Belediyesi tarafından restore edilen İzmir Karşıyaka'daki bir ikinci köşk, "Latife Hanım Köşkü Anı Evi" (Zübeyde Hanım Müzesi) olarak 19 Mayıs 2008'den beri hizmet vermektedir.
Latîfe Uşakî hakkında yazılmış kitaplar
- Gazi ve Latife - İsmet Bozdağ, Emre Yayınları, 1991.
- Mustafa Kemal'le 1000 Gün Latife Hanım'ın Atatürk'le Yaptığı Kısa Süren Evliliğin Öyküsü - Nezihe Araz, Dünya Yayıncılık, 2005.
- Latife Hanımın Sırları ve Türk Sosyetesi - Mehmet Barlas, Birey Yayıncılık, 2005.
- Latife Hanım - İpek Çalışlar, Doğan Kitap, 2006.
- Latife Hanım'ın Kağıtları - Fatih Bayhan, Pegasus Yayınları, 2007.
- Teyzem Latife - Fatih Bayhan, M. Sadık Öke, Pegasus Yayınları, 2011.
- Sen Latife Değil Latifsin - Nezihe Araz, Özgür Yayınları, 2002.
- Atatürk'ün Aşkı Latife - Fatih Bayhan, Paradoks Kitap, 2012.
- Uşakizade Köşkü ve Gazi Mustafa Kemal Paşa Ahmet Gürel, İzmir Özel Türk Koleji Yayını, 2007.
Kaynakça
- İpek Çalışlar (2006). Latife Hanım 978-975-991-517-9. Doğan Kitap.
Notlar
- Adana'yı ziyaretinde, "Latife Mustafa Kemal" imzası ile Türk Ocağı binasının açılışında Hatıra Defteri'ne "Bu zengin topraklara, böyle münevver gençlere mâlik olan Türk Adana’nın Ocağı daima tütsün." cümlesini yazmıştır. Hatıra Defterindeki notta 15 Mart 29 yazılıdır.
- Füsün Üstel (2010). İmparatorluktan Ulus Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları. İstanbul: İletişim Yayınları. s. 175. ISBN 9-789754706123.
Dış bağlantılar
- "Latife Hanım, Mustafa Kemal'in başına gelmiş bir kaza değildi". Hürriyet. 13 Eylül 2008. 16 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Uşakizade Köşkü'nün resmî web sitesi
 |
Wikimedia Commons'ta Latife Hanım ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
 |  | ||