Tohar dilleri

Toharca veya Tohar dilleri, Hint-Avrupa dil ailesinin soyu tükenmiş bir dalıdır. Dil, Tarım Havzası'nın (günümüz Sincan, Çin) kuzeyindeki vaha kentlerinde ve Lop Çölü'nde bulunmuş MS 6. yüzyıldan 8. yüzyıla kadar uzanan el yazmalarıyla bilinmektedir.

Tohar dilleri
Toharca
Bölge

Tarım Havzası

Etnisite Toharlar
Ölü dil MS 9. yüzyıl
Dil ailesi
Diyalektler
Agni (Toharca A)
Kuça (Toharca B)
Kroran (Toharca C)
Yazı sistemi
Dil kodları
ISO 639-3 Çeşitli:
xto – Toharca A
txb – Toharca B

Bu dil ailesinin 20. yüzyılın başlarında keşfedilmesi, eskiden kabul görmüş Hint-Avrupa dil ailesinin centum ve satem dilleri olarak Doğu ve Batı kollarına bölünebileceği teorisine zıtlık oluşturmuş ve aile üzerine yürütülen çalışmaların yeniden canlandırılmasını sağlamıştır.

İlk araştırmacılar dili kullanmış insanları Eski Baktriya'da (Toharistan) yaşamış bir halk olan Tokharoi'ler ile bağdaşlaştırdıklarından ötürü dil "Toharca" olarak adlandırılmıştır. Bu tanımlama günümüzde genel olarak hatalı kabul edilmekle birlikte, isim hala kullanılmaktadır.

Keşif ve tarihçe
Tarim Havzasında Tohar dilleri A (mavi), B (kırmızı) ve C (yeşil).[1]

20. yüzyılın başlarında Tarım havzasının Aurel Stein tarafından arkeolojik olarak keşfedilmesi ile MS 6. yüzyıldan 8. yüzyıla tarihlenen, bilinmeyen bir dilde yazılmış el yazması parçalarının bulunması sonucunda Tohar dillerinin ve alfabesinin varlığı ortaya çıktı.[2]

Çok geçmeden, bu yazmaların aslen o dönemlerde bilinmeyen bir Hint-Avrupa dili dalına, Tohar dillerine, ait olduğu ve birbirinden farklı iki dilde yazılmış olduğu anlaşıldı:

  • Toharca A (Doğu Toharca; kendi dilindeki adı "ārśi"), Karaşehir (eski Agni, Çince Yanqi) ve Turfan bölgelerinde bulunmuştur.
  • Toharca B (Batı Toharca), Kuça ve Toharca A konuşan bölgelerde bulunmuştur

Tarım Havzası'nın güneydoğusunda yer alan Krorän ve Niya'da bulunmuş ve 3. yüzyıla tarihlenen Prakritçe yazılmış belgelerde Toharca ile ilgili bir dilden geçmiş pek çok ismin varlığı sonucunda Toharca C olarak anılacak başka bir Tohar dili daha keşfedilmiştir.[3] Krorän’de bulunmuş ve tamamen Toharca C ile yazılmış belgeler 2018’de yayınlanmıştır.[4][5]

Toharca muhtemelen 840'tan sonra, Moğolistan'dan Kırgızlar tarafından sınır dışı edilen Uygurlar'ın Tarım Havzası'na yerleşmesi sonucunda ölmüştür.[3] Bu teori, Toharca metinlerinin Uygurcaya çevirisinin keşfi ile desteklenmektedir.

Bazı Çince kelimeler Toharca kökenlidir. Eski Çincede bal manasına gelen *mjit (Geleneksel Çince: 蜜; mì) kelimesinin Ön Tohar dilindeki *ḿət kelimesinden türediği düşünülmektedir. Pek çok modern Hint-Avrupa dilinde benzer sözcükler bal ve bal şarabı manasında kullanılmaktadır.[6]

Diğer Hint-Avrupa dilleri ile karşılaştırılması
Hint-Avrupa konuları
Toharca kelime örnekleri
Türkçe Toharca A Toharca B Grekçe Sanskritçe Latince Proto-Cermence Gotça Eski İrlandaca
bir sas ṣe heîs, hen sa(kṛ́t) semel *simla simle samail
iki wu wi dúo dvā́ duo *twai twái dá
üç tre trai treîs tráyas trēs *þrīz þreis trí
dört śtwar śtwer téttares, téssares catvā́ras, catúras quattuor *fedwōr fidwōr cethair
beş päñ piś pénte páñca quīnque *fimf fimf cóic
altı ṣäk ṣkas héx ṣáṣ sex *sehs saihs sé
yedi ṣpät ṣukt heptá saptá septem *sebun sibun secht
sekiz okät okt oktṓ aṣṭáu, aṣṭá octō *ahtōu ahtau ocht
dokuz ñu ñu ennéa náva novem *newun niun noí
on śäk śak déka dáśa decem *tehun taihun deich
yüz känt kante hekatón śatām centum *hundą hund cét
baba pācar pācer patḗr pitṛ pater *fadēr fadar athair
anne mācar mācer mḗtēr mātṛ mater *mōdēr mōdar máthair
erkek kardeş pracar procer phrā́tēr bhrātṛ frāter *brōþēr brōþar bráthair
kız kardeş ṣar ṣer éor svásṛ soror *swestēr swistar siur
at yuk yakwe híppos áśva- equus *ehwaz aiƕs ech
inek ko keu boûs gaúṣ bōs *kūz (OE cū) bó
ses vak vek épos vāk vōx *wōhmaz (Du gewag) foccul
isim ñom ñem ónoma nāman- nōmen *namô namō ainmm
süt sağmak mālkā mālkant amélgein
mulgēre *melkaną miluks bligid (MIr)

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. Mallory & Mair (2000), ss. 67, 68, 274.
  2. Deuel, Leo. 1970. Zamanın Ahit'i, ch. XXI, sf. 425-455. Baltimore, Pelikan Kitapları. Orj. publ. Knopf, NY, 1965.
  3. Boş kaynak (yardım)
  4. "Language Log » Tocharian C: its discovery and implications". 23 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2019.
  5. Zimmer, Klaus T; Zimmer, Stefan; Dr. Ute Hempen (2019). K. T. Schmidt: Nachgelassene Schriften (Almanca). ISBN 9783944312538. OCLC 1086566510.
  6. Boltz (1999), s. 87; Schuessler (2007), s. 383; Baxter (1992), s. 191; GSR 405r; Proto-Tocharian and Tocharian B forms from Peyrot (2008), s. 56.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.