Azerbaycan-Türkiye ilişkileri

Azerbaycan-Türkiye ilişkileri, Türkiye ve Azerbaycan'ın süregelen uluslararası politikalarını içerir. Ortak tarihi ve geçmişi olan Türkiye ve Azerbaycan arasındaki ilişkiler dostane olmuştur. Karabağ Savaşı'nda Türkiye Azerbaycan'ı desteklemiştir. Bunun yanında Azerbaycan da Türkiye'yi çetrefilli meselelerde desteklemektedir. Azerbaycan ve Türkiye ilişkileri günümüzde İki Devlet Tek Millet şiârıyla devam etmektedir.

Türkiye-Azerbaycan ilişkileri

Türkiye	Azerbaycan
Diplomatik Misyon
Türkiye'nin Bakü Büyükelçiliği	Azerbaycan'ın Ankara Büyükelçiliği
Temsilcilik
Büyükelçi Erkan Özoral	Büyükelçi Hazar İbrahim

10 Aralık 2020 tarihinde, Türkiye ile Azerbaycan Cumhuriyetleri vatandaşlarının karşılıklı ziyaretlerinde kimlikle seyahatlerine imkan tanıyan bir protokol imzalanmıştır.[1]

Tarih

1928 yılındaki Azerbaycan ve Türkiye Boks takımları.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bağımsızlığını ilan eden birçok ülkeden biri olan Azerbaycan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke Türkiye olmuştur (9 Kasım 1991).[2] Yine KKTC kurulduktan sonra, Azerbaycan'a bağlı özerk bir ülke olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, KKTC'yi hakim güç olarak tanımıştır. Ancak Azerbaycan Cumhuriyeti KKTC'yi resmî olarak tanımamıştır.[3] İki ülke birbiri için ekonomik ve sosyal açıdan ilişkileri büyük bir önem taşımaktadır.[4] Bağımsızlığını yeni kazandığı dönemlerde Azerbaycan, yeni ve genç bir ülke olarak karşısına çıkacak güçlükleri aşabilmek için Türkiye'nin desteğine ihtiyaç duymuştu.

Azerbaycan'ın bağımsızlığı ve sonrası ilişkiler

Azerbaycan'ın bağımsızlığını yeni kazandığı dönemlerde Azerbaycan ve Türkiye arasındaki ilişkilerin gelişmemesi için hiçbir sebep yoktu [5][6], çünkü iki halk ve devletler birbirlerini kardeş ve iyi bir dost olarak görmekteydi [7]. Aynı zamanda Azerbaycan'ın jeopolitik olarak önemli bir yerde olması ve Ermenistan, Rusya ve İran gibi devletlerin Azerbaycan'dan yana çıkarlarının olması sebebi ile Türkiye, Azerbaycan arasındaki ikili ilişkilerin gelişmesini sekteye uğratmıştır.

Karabağ Savaşı

1986'da Ermenistan resmi olarak Azerbaycan'ın topraklarında sayılan Dağlık Karabağ, Zengezur, Nahçivan, Gence, Kubadlı gibi bölgelere saldırmış ve Nahçıvan dışında geri kalan bölgeleri işgal edip, silahlı çeteler aracılığı ile orada yaşayan Azerbaycan halkına baskı uygulamışlardı [8]. Ermenistan'ın yaptığı işgale karşı Azerbaycan'a gerçek anlamda destek veren ülkeler arasında Türkiye de olmuştur ve Türkiye, Ermenistan arasındaki sınır kapılarını kapamış ve ekonomik, siyasi ve politik anlamda Ermenistan'a sert tepki göstererek Azerbaycan'ın arkasında olduğunu tüm dünya ve Azerbaycan halkına ve devletine göstermiştir. Türkiye tarafından bakıldığında ise Türkiye'nin genel dış politikasında Azerbaycan, Türkiye için çok büyük bir yer tutmaktadır.[9]

Stratejik konum

Kuzey Kafkasya ve Güney Kafkasya arasındaki bölgede bulunan Azerbaycanlıların, Türkiye'nin Kafkasya bölgesi ve ayrıca diğer Türk devletleri ile arasındaki ilişkileri koruma ve bu konuda izleyeceği yol bakımından Azerbaycan, Türkiye için büyük bir önem teşkil etmektedir. Türkiye, Azerbaycan'ın da yardımlarıyla Kafkasya ilişkilerine devam etmektedir.[10]

Ekonomik iş birliği

Enerji

Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı'nın güzergahı.

Enerji bakımından zengin yeraltı kaynaklarına sahip olan Azerbaycan, eğer ilişkilerin iyi yönde devam etmesi durumunda, Türkiye, Azerbaycan arasındaki enerji ticaretininde büyük yollar katedileceği Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı'nın bitirilmesi ile gösterilmiş oldu.

Rusya'nın Azerbaycan üzerindeki baskıyı koruma çabaları ve 1990'da [11] Azerbaycan'a müdahale etmesinden hemen sonra Türkiye, Azerbaycan ilişkileri gerilemiş ve Rus yönetimine devamlı tavizler vermiştir. Kamuoyununda baskısı ile yönetim değişikliğine giden Azerbaycan'da yönetime gelen Ebulfez Elçibey zamanında, Türkiye-Azerbaycan arasındaki ikili ilişkiler olumlu yönde gelişmiş ve Türkiye ile politik yönden yakınlaşma sağlanmıştır. Elçibey döneminde Türkiye-Azerbaycan arasında birçok sosyal ve ekonomik anlaşmalar imzalandı.

Askeri

Türkiye'nin 9.cumhurbaşkanı Süleyman Demirel Azerbaycan'ın 3. cumhurbaşkanı Haydar Aliyev birlikte (Azerbaycan'da basılan bir posta pulu üzerinde)

Azerbaycan ve Türkiye arasında askeri anlamda da Azerbaycan lehine geçmişten bugüne olay gerçekleşmiştir. 1993, 2003 yılları arasında Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı yapan Haydar Aliyev döneminde Azerbaycan'ın izlediği politika sonucunda diğer sınırdaş devletlerle işbirlikleri sağlanmıştır. Azerbaycan'ın bölgede etkin rol oynaması için Türkiye'nin yardımlarıyla dünya genelinde büyük bir etkiye sahip olan ABD ve NATO ile iyi ilişkiler kurması da olasıdır.[12][13] 1996 ve 1997 yılları arasında Azerbaycan ve Türkiye arasında askeri yönde anlaşmalar imzalandı ve Azerbaycan, Türkiye sınırının iki tarafında kalan alanda yapılacak askeri araçların uçuşunu düzene sokan anlaşmalar imzalandı.

Azerbaycanlılar ve Türkiye Türkleri, aynı ırktan oldukları ve aynı kökten geldikleri için bu iki devlet, birbirlerini "kardeş devlet" saymaktadır.

Ermeni açılımı ve tepkiler

Ermenistan Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan Eylül 2008'de 2010 FIFA Dünya Kupası eleme maçları dolayısıyla Erivan'da yapılan Ermenistan-Türkiye maçına Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ü davet etmesi dünyada geniş yankı buldu ve bu yakınlaşmaya "Futbol Diplomasisi"[14] adı verildi. 2009 yılında Türkiye'de oynanacak Türkiye-Ermenistan rövanş maçı nedeniyle Abdullah Gül tarafından resmi davet gönderilmiş ve daveti kabul etmiştir.

Türkiye'nin Ermenistan sınırını açacağı, ekonomik ambargoyu kaldıracağı ve diplomatik ilişki kuracağı söylentilerine Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın yalanlamasına rağmen ve Türkiye'nin Ermenistan tarafından Dağlık Karabağ'nın işgali sona ermedikçe Ermenistan politikasında değişiklik olmayacanı söylemelerine rağmen, Azerbaycan ilk defa resmi olarak tepki gösterdi ve Cumhurbaşkanı İlham Aliyev İstanbul’da yapılan ‘Medeniyetler İttifakı’ zirvesini boykot edip katılmadı ve Azerbaycan hükûmeti de zirveye bakan düzeyinde dahi katılmadı [15].

Dönemin Türkiye başbakanı Recep Tayyip Erdoğan yaptığı açıklamalarda, Ermenistan'ın işgal altında bulundurduğu Azerbaycan topraklarını terketmediği sürece sınırı açmayacağını ilan etti.

Antlaşma

Azerbaycan-Türkiye arasında imzalanan bazı sözleşmeler ve protokoller

1. Türkiye, Azerbaycan Ticari ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması, (2 Ocak 1992)
2. Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında Dostluk, İşbirliği ve İyi Komşuluk Anlaşması, (24 Ocak 1992)
3. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Eğitim, Kültür ve Haberleşme Anlaşması, (6 Mart 1993)
4. Bilimsel, Teknik, Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Alanlarda İşbirliği Anlaşması, (9 Şubat 1994)
5. Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması, (4 Nisan 1994)
6. Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması, (9 Nisan 1994)
7. Türkiye, Azerbaycan Sosyal Güvenlik Sözleşmesi, (17 Temmuz 1998)
8. Türkiye, Azerbaycan Arasında Çevre Koruma Alanında İşbirliği Anlaşması, (14 Ekim 2004)
9. Türkiye Cumhuriyeti Kadın ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanlığı ile Azerbaycan Cumhuriyeti Aile, Kadın ve Çocuk Sorunlarından Sorumlu Devlet Komitesi Arasında İşbirliği Muhtırası, (4 Şubat 2008)
10. Türkiye, Azerbaycan Uzun Vadeli Ekonomik ve Ticari İşbirliği Programı ve İcra Planının Onaylanması, (18 Şubat 2008)
11. Türkiye-Azerbaycan Stratejik İşbirliği Antlaşması, (16 Ağustos 2010)
12. Türkiye ile Azerbaycan Cumhuriyetleri Vatandaşlarının Karşılıklı Ziyaretlerinde Kimlikle Seyahat İmkanı Tanıyan Protokol, (10 Aralık 2020)

Kaynakça

1. https://tr.sputniknews.com/turkiye/202012111043382060-disisleri-kimlik-kartiyla-azerbaycana-gidebilecek/
2. "Arşivlenmiş kopya". 1 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2009.
3. "Arşivlenmiş kopya". 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2009.
4. "Arşivlenmiş kopya". 8 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2009.
5. Kurtuluş Savaşı Yıllarında Azerbaycan Türkiye İlişkileri - Y.A. BAGİROV
6. http://www.gundem.be/go.php?go=31e0e4a&do=details&return=summary&pg=1
7. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFE603BF9486D4371DBE2AE76D43B06C34
8. Azerbaycan Cumhuriyeti, Azerbaycan Respublikası Elmler Akademiyası Tarih İnstutu, Bakı, 1998, s.274-276.
9. Türkiye, Azerbaycan, Gürcistan İlişkilerinde Ermenistan Faktörü - Doç.Dr. Haluk Selvi - s.11-12
10. Is Globalization An Uninterrupted Process - Lo Straniero - Sayı:38 (Ekim 2003), s.42
11. Rusya'nın Azerbaycan Politikası - Musa Gasimov - sayfa. 259
12. "Arşivlenmiş kopya". 4 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2009.
13. http://www.asam.org.tr/tr/yazigoster.asp?ID=2397&kat1=&kat2=1
14. http://globalvoicesonline.org/2008/09/08/armenia-football-diplomacy-relations-with-turkey/
15. http://www.milliyet.com.tr/Siyaset/SonDakika.aspx?aType=SonDakika&ArticleID=1081137&Kategori=siyaset&b=Aliyev%20neden%20kizini%20gonderdi

Dış bağlantılar

• Azerbaycan ve Türkiye Askeri İlişkileri