Cengel Operasyonu

Cengel Operasyonu, (İngilizce:Operation Jungle) istihbarat ve direniş ajanlarının Polonya'ya ve Baltık ülkelerine gizlice sokulması için Soğuk Savaş'ın (1948-1955) başında İngiliz Gizli İstihbarat Servisi'nin (MI6) yürüttüğü gizli programın adı. Ajanların çoğu, İngiltere ve İsveç'te özel olarak eğitilen; Polonyalı, Estonyalı, Leton ve Litvanyalı sürgünlerden oluşuyordu. Bu ajanlar sızdıkları ülkelerde, Lanetli askerler ya da Orman Kardeşleri gibi Sovyet karşıtı gruplarla bağlantı kuruyorlardı. Operasyonun deniz ayağı Royal Navy ve Alman Mayın Tarama Yönetimi'ne (Deutscher Minenräumdienst) bağlı askerlerdi. Amerikan destekli Gehlen Organizasyonu da Doğu Avrupa'dan ajan teminine dahil oldu. KGB bu casusluk ağına sızdı; ajanların çoğunu yakalayarak veya taraf değiştirmelerini sağlayarak, operasyonu çökertti.

Cengel Operasyonu Operation Jungle
Soğuk Savaş
Operasyonda kullanılan Silbermöwe-sınıfı motorbotlar
Tarih 1949–1955 Bölge Baltık Denizi Polonya Litvanya Sonuç Tüm operasyon başarısızlıkla sonuçlandı[1] Naval success[1]
Taraflar
Birleşik Krallık  Batı Almanya  İsveç  Danimarka  ABD	Sovyetler Birliği Polonya Halk Cumhuriyeti
Komutanlar ve liderler
Harry S. Truman Henry Carr John Harvey-Jones Hans-Helmut Klose Reinhard Gehlen VI. Gustaf Adolf IX Fredrick	Viktor Abakumov Lavrentiy Beriya Bolesław Bierut
Güçler
2 E-bots 3 motorbot	Sovyet devriye gemileri
Kayıplar
3 ajan öldürüldü[2] Bazı ajanlar ele geçirildi	Bilinmiyor

Olayların gelişimi

1940'ların sonlarında MI6, Londra'da Chelsea'de, Baltık ülkelerine gönderilecek ajanları eğitmek için özel bir merkez kurdu. "Cengel" kod adı verilen operasyon, MI6'nın Kuzey Avrupa Bölümü başkanı Henry Carr ve Baltık Bölümü başkanı Alexander McKibbin tarafından yürütüldü. Estonya grubu, Estonya'nın Nazi Almanyası tarafından işgali esnasında Waffen-SS'te Standartenführer rütbesiyle yer alan Alfons Rebane tarafından yönetilmekteydi. Letonya grubu, eski Luftwaffe subayı Rūdolfs Silarājs tarafından, Litvanya grubu ise bir tarih profesörü olan Stasys Žymantas tarafından yönetilmekteydi.[3]

1946'da Almanya'daki Amerikan işgal komutanlığı tarafından kurulan ve Wehrmacht'ın Fremde Heere Ost (Yabancı Doğu Orduları) eski üyelerinden müteşekkil bir istihbarat ajansı olan Gehlen Organizasyonu, operasyonlar için, Doğu Avrupa göçmen örgütlerinin temsilcilerini de işe aldı.[4] Ajanlar, İngiliz işgali altındaki Almanya'dan başlatılan ve "İkinci Dünya Savaşı II" tipi bir E-bot kullanılarak dönüştürülen "İngiliz Baltık Balıkçılık Koruma Servisi" nin (BBFPS) kapağının altında taşınırlar. Ajanlar, İngiliz gizli servisinin, faaliyetlerini gizlemek amacıyla İşgal Almanyası'nda Britanya Baltık Balıkçılık Koruma Hizmetleri (British Baltic Fishery Protection Service) adıyla kurduğu sözde balıkçılık örgütü tarafından taşınmaktaydı. Nakliye sırasında, II: Dünya Savaşı sırasında da kullanılmış, modifiye edilmiş E-botlar kullanılmaktaydı. Kraliyet Donanması komutanlarından Anthony Courtney, daha önce E-botların potansiyelini görerek, bu teknelerin yapabileceklerinden oldukça etkilenmişti. Kraliyet Denizcilik İstihbarat Dairesi'nden (Naval Intelligence Division) Anthony Courtney bu işle görevlendirildi. Courtney kısa bir araştırmadan sonra, Kraliyet Donanması'nın halen P5230 ve P5208 isimli iki E-bota sahip olduğunu keşfetti. Bu tekneler gerekli değişiklikler yapılmak üzere Portsmouth'a gönderildi. Burada teknelerden birinin ağırlığı azaltılarak, gücü arttırıldı. Gerektiğinde inkar edebilmek amacıyla, tekneye mürettebat olarak, daha önce de E-botlarda görev yapmış kaptan Hans-Helmut Klose ve eski Alman denizciler seçildi.[1][5]

Ajanlar; Estonya'da Saaremaa'ya, Letonya'da, Užava ve Ventspils'e, Litvanya'da Palanga'ya, Polonya'da Ustka'ya sızdılar. Danimarka'da ise Bronholm Adası ajanların yerleştirildiği son bölgeydi. Zira İngiltere'den gelen radyo sinyalleri, bu ada üzerinden Sovyet karasularına sızan teknelere ve diğer ajanlara iletiliyordu. Tekneler gecenin karanlığından istifade ederek, düşman kıyılarının birkaç mil açığına kadar yanaşıyor, buradan filikalarla kıyıya çıkarak, burada kendilerini bekleyen iş birlikçileriyle buluşuyor ve varsa geri götürecekleri ajanları da alarak geri dönüyorlardı.

Operasyonun aşamaları

Operasyonlar, zaman içinde birkaç aşamaya bölündü. Mayıs 1949'da Kiel'den altı ajanın tekneye binmesiyle operasyon başladı. Bot kaptanı Klose ve mürettebatın tamamı Almanlardan oluşuyordu. Tekne, Klose ve Alman mürettebat tarafından yönetiliyordu. Gemide bulunan İngiliz subaylar, teknenin komutasını, İsveç'in güneyinde, Simrishamn'daki İsveçli subaylara teslim ettiler. Mürettebat, Öland Adası'nın arkasından gizlenerek, Klaipėda'nın kuzeyindeki Palanga'ya,saat 10: 30'da ulaştı. Kıyıdan 300 metre uzakta, altı ajan kauçuk bir botla kıyıya ulaştı. Tekne Simrishamn'daki İngiliz subayları alarak ve Borkum'da yakıt ikmali yaparak Gosport'a geri döndü.[1]

İlk sevkiyatın başarılı olması üzerine, MI6 arkasından birkaç operasyon daha yaptı. 1 Kasım 1949'da Ventspils'e iki ajan, 12 Nisan 1950'de Ventspils'in güneyine üç ajan ve Aralık 1950'de de Polonya'ya iki ajan daha gönderildi.[1]

1950 yılının sonlarında, Kraliyet Denizcilik İstihbarat Dairesi ve MI6, 14 Alman denizciyi daha işe alıp, Klose ile birlikte, Hamburg-Finkenwerder'e üslenerek, daha kalıcı bir örgütlenme yoluna gitti. Sovyet askerlerinin Alman balıkçılara yönelik tacizlerinin önüne geçmek üzere de Britanya Baltık Balıkçılık Koruma Hizmetleri adıyla paravan bir organizasyon kuruldu. Operasyonun ikinci aşamasında, Estonya'da Saaremaa'dan, Doğu Almanya'daki Rügen'e uzanan ve Baltık sahilleride görsel ve elektronik keşif çalışmalarına başlandı. Bu amaçla, teknenin menzilini arttırmak için ilave yakıt tankları eklendi. Uzun menzilli antenler takıldı. Elektronik iletişimi ve sinyalleşme için ABD donanımları eklendi. Operasyonun bu aşamasında, 1951-1952 yılları arasında, dört ayrı çıkarma ile 16 ajan Doğu Bloku'na sızdırıldı ve beş ajan da geri getirildi.[1]

Ağustos 1952'de ikinci bir E-bot, II. Dünya Savaşı sırasında Klose'nin emrinde görev yapan eski bir Teğmen E. G. Müller'in komutasında, elektronik istihbarat operasyonları için, yakıt ikmal ve destek gemisi olarak devreye sokuldu. Operasyonun bu aşamasında ise, Polonyalı sekiz ajan daha, denizden havalandırılan balonlarla düşman arazisine indirildi.[1]

1954-55 döneminde Silbermöwe sınıfı, üç yeni Alman yapımı motorbot, eski E-botların yerini aldı.[1] Tekneler Silbermöwe, (H. H. Klose yönetiminde), Sturmmöwe, (E. G . Müller yönetiminde) ve Wildschwan (D. Ehrhardt yönetiminde) olarak adlandırıldı.[1][6] Tekneler Batı Almanya Sınır Polisi için Bremen-Vegesack'ta Lürssen Tersanesi'nde inşa edilmişti. Fakat bu teknelerin Potsdam Anlaşmaı'nda belirtilen hız limtlerini aşacak kapasitede olmaları bahane edilerek, özellikle bu operasyonda kullanılmak üzere Fransız ve İngiliz yetkililerce el konulmuştu. 1955 Şubat ayında, Brüsterort'tan Libau'ya doğru yapılan bir elektronik dinleme görevi sırasında, Sovyet devriyelerle karşılaşan Ehrhardt'ın Wildschwan isimli teknesi, 15 dakika boyunca Sovyet kuvvetlerinin takibinde ve ateşi altında kalmasına rağmen, hızı sayesinde yakalanmaktan kurtuldu.[1]

Operasyonun açığa çıkması

Operasyon, "Cambridge Beşlisi" tarafından Sovyet karşı istihbarat birimlerine sağlanan bilgiler sayesinde açığa çıkartıldı. NKVD / KGB, tarafından yürütülen ve (E-botların üreticisi Lürssen'den esinlenerek) Lürssen Operasyonu adı verilen, yoğun bir karşı casusuluk çalışmasıyla, sahada bulunan 42 ajanın tamamına yakını öldürüldü.Ele geçirilen batılı casusların bir kısmı, çift taraflı ajan olarak kullanıldı ve Baltık ülkelerindeki direniş hareketine büyük darbe indirildi.

Estonya'da KGB tarafından Estonya'da yakalanan ajanlardan biri olan Mart Männik, yazdığı otobiyogrifadie, olayları teferruatıyla anlattı.[7]

Çok sayıda ajanını kaybetmesi üzerine ve operasyonun açığa çıktığı kuşkusuyla, MI6, 1955 yılında tüm harekâtı askıya aldı. Son ajan, 1955 Nisan ayında Saaremaa'ya gönderildi.[8] Kurlandiya'da yürütülen tüm operasyon tam bir fiyasko olsa da, Klose tarafından denizde yürütülen elektronik casusluk başarılı olarak addedilmektedir.[1]

Operasyonlarda kullanılan tekneler, sonrasında Alman Deniz Kuvvetleri'ne devredildi.[1]

Bibliyografya

• Hess, Sigurd. The British Baltic Fishery Protection Service (BBFPS) and the Clandestine Operations of Hans Helmut Klose 1949-1956. Journal of Intelligence History vol. 1, no. 2 (Winter 2001) abstract full text
• Account of covert E-boat operations 11 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. British Military Powerboat Trust, (2004)
• Operation Jungle: the failed British SIS mission in the Baltic states 1945 - 56 from latvianhistory.com

Kaynakça

1. Hess, Sigurd. "The Clandestine Operations of Hans Helmut Klose and the British Baltic Fishery Protection Service (BBFPS) 1945-1956". The Journal of Intelligence History. 1 (2). LIT Verlag Münster. ss. 169-178.
2. Dorril, Stephen (2002). MI6: Inside the Covert World of Her Majesty's Secret Intelligence Service. Simon and Schuster, p. 292. ISBN 0743217780
3. Laar, Mart; Tiina Ets; Tonu Parming (1992). War in the Woods: Estonia's Struggle for Survival, 1944-1956. Howells House. s. 211. ISBN 0-929590-08-2.
4. Höhne, Heinz; Zolling, Hermann (1972). The General Was a Spy: The Truth about General Gehlen and his spy ring. New York: Coward, McCann & Geoghegan. pp. 150-53. ISBN 0698104307
5. Peebles, Curtis (2005). Twilight Warriors. Naval Institute Press. ss. 38-39. ISBN 1-59114-660-7.
6. "Die Schnellboot-Seite - S-Boats Federal GE Navy". s-boot.net. 15 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2016.
7. Männik, Mart (2008). A Tangled Web. A British Spy in Estonia. Tallinn: Grenader Publishing. ISBN 978-9949-448-18-0. 5 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2017.
8. Adams, Jefferson (2009). Historical Dictionary of German Intelligence. Scarecrow Press. s. 235. ISBN 9780810855434.