Letonya

Letonya (Letonca: Latvija , Livonca: Leţmō) ya da resmî adıyla Letonya Cumhuriyeti (Latvijas Republika, Leţmō Vabāmō), Kuzey Avrupa'da yer alan bir ülkedir. Kara sınırlarını kuzeyde Estonya, güneyde Litvanya; doğuda ise Rusya ve Belarus ile paylaşmaktadır. Aynı zamanda Letonya, İsveç ile denizden sınırdaştır. Letonya'nın en büyük şehri ve başkenti Riga'dır. 1 Mayıs 2004'ten beri Avrupa Birliği üyesidir.

Letonya Latvijas Republika Letonya Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Slogan "Tēvzemei un Brīvībai"
Millî marş Dievs, svētī Latviju! "Tanrı Letonya'yı Kutsasın!"
Başkent ve en büyük şehir	Riga
Resmî diller	Letonca
Hükûmet	Parlamenter demokrasi
• Cumhurbaşkanı	Egils Levits
• Başbakan	Arturs Krišjānis Kariņš
Tarihçe
• Tarih	18 Kasım 1918
• İlan	4 Mayıs 1990
• Tanınma	6 Eylül 1991
Yüzölçümü
• Toplam	64.589 km^2 (24.938 sq mi) (124.)
• Su (%)	1,5
Nüfus
• 2020 tahminî	1.907.675[1] (147.)
• 2011 sayımı	2.070.371[2]
• Yoğunluk	29,6/km^2 (76,7/sq mi) (147.)
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	58,593 milyar $[3] (101.)
• Kişi başına	30.579 $[3] (43.)
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	33,015 milyar $[3] (97.)
• Kişi başına	17.230 $[3] (42.)
Gini (2019)	▼ 35.2[4] orta
İGE (2019)	0.866[5] çok yüksek · 37.
Para birimi	Euro (€, EUR)
Zaman dilimi	UTC+2 (DAZD)
• Yaz (YSU)	UTC+3 (DAYZD)
Telefon kodu	371
İnternet alan adı	.lv^1

Tarih

Günümüzdeki Letonlar ve Litvanlar MÖ 2500 civarında Baltık Denizi civarında yerleşen Hint-Avrupa halklarının torunlarıdır. Dil yapısı bakımından komşuları olan Cermenler ve Fin-Ugor halklarından farklı olup Baltık halkları olarak adlandırılmaktadırlar. 12. yüzyılda bölgeye önce ticaret amacıyla gelen Cermenler Letonları zor kullanarak Hristiyanlaştırmışlar, 1201 yılında Letonya'nın başkenti olan Riga'yı kurmuşlardır.

13. yüzyılda Töton şövalyeleri Estonya ve Letonya topraklarında Livonya Konfederasyonu adı verilen bir konfederasyon kurdular. 1282 yılında Riga dahil birçok Leton şehri Kuzey Alman Ticaret Ortaklığı olan Hansa Birliği'ne katıldılar. Böylece Riga, Doğu Baltık ticaret yollarında önemli bir yer kazandı.

1558-1582 yılları arasında Rusya'yla Lehistan, Litvanya ve Danimarka arasında yapılan Livonya Savaşı Rusya'nın yenilgisiyle sonuçlanınca bölge önce Litvanya Grandüklüğü, sonra da Lehistan-Litvanya Birliği'nin eline geçti. Lehistan'ın 1793 yılında parçalanmasından sonra da Letonya Çarlık Rusyası'nın eline geçti.

I. Dünya Savaşı'na kadar Rus İmparatorluğu'nun egemenliğinde yaşayan Letonya 18 Kasım 1918 tarihinde bağımsızlığını ilan etti. Letonya II. Dünya Savaşı'nda bir süre Nazi Almanyası tarafından işgal edildi. 1944 yılında kurulan Letonya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1990'lı yıllarda Sovyetler Birliği'nin parçalanmasına kadar bir Sovyet Cumhuriyeti olarak kaldı. 21 Ağustos 1991 tarihinde Letonya SSCB'den bağımsızlığını ilan etti. 2004 yılında da Avrupa Birliği'ne ve NATO'ya üye kabul edildi.

Coğrafya

• Konum: Doğu Avrupa, Baltık denizi kıyısında, Estonya ile Litvanya arasında yer alır
• Coğrafi konumu: 57 00 Kuzey enlemi, 25 00 Doğu boylamı
• Yüz ölçümü: 64.589 km²
• Sınır komşuları: Belarus 167 km, Estonya 343 km, Litvanya 576 km, Rusya 282 km
• İklimi: Deniz iklimi, nemlidir, kışlar orta sertlikte geçer.
• Arazi yapısı: Alçak ovalar
• Deniz seviyesinden yüksekliği:
  • en alçak noktası: Baltık Denizi 0 m
  • en yüksek noktası: Gaizinkalns 312 m
• Doğal kaynakları: kehribar, bataklık kömürü, kireçtaşı, hidro enerji, işlenebilir arazi
• Arazi kullanımı (2005 verileri):
  • tarıma uygun topraklar: %28,19
  • daimi ekinler: %0,45
  • diğer: %71,36
• Sulanan arazi: 200 km² (2003 verileri)

Letonya'ya ilişkin ekonomik göstergeler

• GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 35.08 milyar $ (2006 verileri)
• GSYİH - reel büyüme: %9,3 (2006 verileri)
• Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %6,3 (2006)
• İşsizlik oranı: %6.7 (2006 verileri)
• İhracat ürünleri: Ahşap ve ahşap ürünleri, makine ve parçaları, metaller, tekstil, gıda maddeleri
• İhracat ortakları: Litvanya %11, Estonya %10,8, Almanya %10,2, Birleşik Krallık %10,2, Rusya %7,9, İsveç %7,8, Danimarka %5,3, Polonya %5,3 (2005)
• İthalat ürünleri: Makine ve parçalar, kimyasallar, yakıtlar
• İthalat ortakları: Almanya %13,9, Litvanya %13,6, Rusya %8,6, Estonya %7,9, Polonya %6,4, Finlandiya %5,9, Belarus %5,8, İsveç %5,1 (2005)
• Dış borç tutarı: 18.9 milyon $ (2006 verileri)

Nüfusun etnik dağılımı

• Nüfus: 2.274.735 (Temmuz 2006 verileri)
• Nüfus artış oranı: %0,67 (2006 verileri)
• Mülteci oranı: -2.26 mülteci/1,000 nüfus (2006 tahmini)
• Bebek ölüm oranı: 9.35 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)
• Ortalama hayat süresi: toplam nüfus: 71,33 yıl
  • erkeklerde: 66,08 yıl
  • kadınlarda: 76,85 yıl (2006 verileri)
• Ortalama çocuk sayısı: 1.27 çocuk/1 kadın (2006 tahmini)
• HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %0,6 (2001 verileri)
• HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 7.600 (2001 verileri)
• HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 500 den az (2003 verileri)
• Ulus: Letonyalı
• Nüfusun etnik dağılımı: Leton %62,1, Rus %26,9, Beyaz Rus %3,3, Ukraynalı %2,2, Polonyalı %2,2, diğer %2,3 [6]
• Din: Lutherci, Roma Katolikleri, Rus Ortodoksları
• Diller: Letonca (resmi), Litvanca, Rusça.
• Okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler (2003 verileri)
  • toplam nüfusta: %99,8
  • erkekler: %99,8
  • kadınlar: %99,8

Dil

Letonya'da resmi dil Letonca'dır. Günümüzde bu dilin, sadece güney komşusu olan Litvanya ile akrabalık ilişkisi vardır. Yok olan Prusya dili ile de akrabalık bağı vardır. Baltık dili ailesine bağlı olan bu dil Hint-Avrupa dillerindendir. Nüfusunun yarıya yakını Rus olan Letonya'da Rusça da yaygın olarak kullanılmaktadır.

Din

Religion in Latvia (2011)[7]
Lutercilik			34.2%
Katolik			24.1%
Rus Ortodoks			17.8%
Eski İnanırlar			1.6%
Diğer Hristiyanlar			1.2%
Diğer ya da Dinsiz			21.1

Ayrıca bakınız

• Avrupa Birliği'nin genişlemesi
• Letonya'da LGBT hakları

Kaynakça

1. "Population number, its changes and density | Central Statistical Bureau of Latvia". www.csb.gov.lv. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
2. "Population Census 2011 – Key Indicators". Central Statistical Bureau of Latvia. 2 Nisan 2012. 10 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2012.
3. "Latvia". IMF.
4. "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 20 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
5. Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
6. "Census 2011". 10 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2012.
7. "Tieslietu ministrijā iesniegtie reliģisko organizāciju pārskati par darbību 2011. gadā" (Letonca). 26 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2012.