Malavi

Malavi ya da resmî adı ile Malavi Cumhuriyeti (İngilizce:Republic of Malawi, Chewa dili:Dziko la Malaŵi), Afrika kıtasının güneydoğu bölümünde yer alan ve denize kıyısı bulunmayan bir kara ülkesidir. Ülke 6 Temmuz 1964 tarihinde Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazanmıştır. Ülkenin başkenti Lilongwe'dir.

Malavi Dziko la Malaŵi (Chewa dili) Republic of Malawi (İngilizce) Malavi Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Slogan Birlik ve Özgürlük
Millî marş Mulungu dalitsa Malaŵi
Başkent ve en büyük şehir	Lilongwe 13°57′G 33°42′D
Resmî diller	İngilizce ve Çevaca
Hükûmet	Cumhuriyet
• Devlet Başkanı	Lazarus Chakwera
Tarihçe
• Bağımsızlık (Büyük Britanya'dan)	6 Temmuz 1964
Yüzölçümü
• Toplam	118.480 km^2 (45.750 sq mi) (99.)
• Su (%)	25
Nüfus
• 2020 tahminî	19.129.952[1] (62.)
• 2018 sayımı	17.563.749[2]
• Yoğunluk	153,1/km^2 (396,5/sq mi) (56.)
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	20,774 milyar $ (140.)
• Kişi başına	995 $[3] (182.)
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	8,330 milyar $ (146.)
• Kişi başına	399 $[3] (185.)
Gini (2010)	43.9[4] orta
İGE (2019)	0.483[5] düşük · 174.
Para birimi	Malavi kwachası (MWK)
Zaman dilimi	UTC+2 (CAT)
Telefon kodu	265
İnternet alan adı	.mw

Ülke ismi

Ülkenin ismi yerel bir kelime olan Maravi'den (Türkçe: Alev) gelmekte olup, güneşin Malavi Gölü üzerinden batışı esnasında oluşan görüntünün aleve benzetilmesinden esinlenilmiştir. Günümüzde bu kelime tüm ülkenin adı olarak kullanılmakta olup, güneş sembolü ülke bayrağında da kullanılmaktadır.

Coğrafya

Malavi, Afrika kıtasının güneydoğu bölümünde kuzey-güney yönünde uzanan, uzun ve dar ülke topraklarına sahiptir. Ülke kuzeyde Tanzanya, batıda Zambiya, güney, güneydoğu ve güneybatıda ise Mozambik ile komşu konumundadır. Ülkenin kuzey-güney yönündeki uzunluğu 850 km, batı-doğu yönündeki uzunluğu ise 350 km'dir. Ülkenin tüm sınır uzunluğu toplamda 2.881 km olup, bunun 475 km'si Tanzanya, 1.569 km'si Mozambik ve 837 km'si ise Zambiya ile oluşmaktadır. Ayrıca Malavi gölünün Mozambik egemenliği altında bulunan bölümünde yer alan Likoma ve Chizumulu adaları Malavi devletinin hakimiyeti altındadır.

Ülkenin sahip olduğu 118.484 km²'lik toprakların %31'i ormandan, %25'i sulak alandan, %20'si tarım alanından ve %15'i ise meralardan oluşmaktadır. Ülkenin kuzey kesimleri diğer bölgelere göre daha dağlık olup, yükseltiler deniz seviyesinden 3.000 m yüksekliğe kadar çıkabilmektedir. Ülkenin en yüksek dağı 3.002 m ile Sapitwa dağıdır. Ülkenin doğu kısmının neredeyse tamamını kaplayan ve çok büyük bir bölümü Malavi egemenliği altında olan Malavi Gölü, toplamda 29.600 km² yüz ölçümü, 570 km uzunluğu ve 80 km genişliği ile Malavi'nin en büyük gölü ve aynı zamanda Afrika kıtasının en büyük üçüncü iç gölü konumundadır. Ülkenin en uzun akarsuyunu 402 km'lik uzunluğu ile Shire nehri oluşturmaktadır.

İklim

Malavi genelinde tropikal bir iklim gözlemlenmektedir. Ülkenin sıcaklığın yüksek değerlerde görüldüğü aylar Ağustos ortası itibarı ile Kasım ayları arasındadır. Mayıs ile Ağustos ayın ortasına kadar soğuk bir dönem geçiren ülkede, yağmur mevsimi Kasım ile Nisan ayları arasında olup, bu dönem nem oranı sabahları %100'e kadar çıkabilmektedir. Nisan ve Mayıs ayları ise yağmur sonrası dönemleri oluşturmaktadır. Ülkenin yüksek kesimlerinde iklim genel itibarıyla soğuk ve yağmurlu iken, alçak kesimlerde sıcak ve bunaltıcıdır. Malavi gölü civarında da yüksek olan sıcaklık, esen rüzgarlar ile düşebilmektedir. Ülke genelinde en soğuk Temmuz ayı olurken, yıl genelinde sıcaklıklar Kasım-Nisan döneminde 19 °C ve 32 °C arasında, Mayıs-Ekim döneminde ise 14 °C ve 24 °C arasında değişebilmektedir.

Nüfus

Ülkede 2016 tahmini verilerine göre yaşayan 18,570,321 nüfusun büyük bir kısmı değişik Bantu halklarından oluşmaktadır. Buna rağmen Malavi'de, bölgede bulunan diğer ülkelere kıyasla çok daha az halk grubu yaşamaktadır. Ülke genelinde farklı kültür ve dili olan 13 etnik grup yaşamaktadır.

En büyük etnik grubu, ismini ülkeye de veren ve nüfusun neredeyse %53,2'sini oluşturan ve Tonga, Nyanja, Chewa ve Tumbuka gruplarının ortak etnik grup ismi olan Maraviler'dir. Maravileri %16,3 ile Lomwe etnik grubu izlerken, Yao etnik grubu %13,4 ile ülkedeki üçüncü büyük etnik grup konumundadır. Bu üç grup dışında %10'un üzerinde bir orana sahip olmazken bu üç gruba en yakın etnik grup %8,7 ile Ngoni etnik grubudur. Diğer geri kalan %8,4 ise diğer Malavi'de yaşayan grupları kapsamaktadır.[6]

Malavi genç bir nüfusa sahip olup, 2018 tahmini verilerine göre %66,75'i 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %2,69'u 65 yaş ve üzerindedir.[6]

0-14 yaş: %46.34 (erkek 4,560,940/kadın 4,600,184)
15-24 yaş: %20.55 (erkek 2,023,182/kadın 2,059,765)
25-54 yaş: %27.41 (erkek 2,717,613/kadın 2,752,983)
55-64 yaş: %3.01 (erkek 284,187/kadın 310,393)
65 yaş ve üzeri: %2.69 (erkek 234,776/kadın 298,537)

Şehirde yaşayanların oranı 2019 verilerine göre %17,2 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2018 tahmini verilerine göre %3,31 düzeyindedir.[6]

Dil

Ülke genelinde Bantuların çoğunlukta olması, kendisini dilde de göstermekte olup, en çok konuşulan diller Bantu dilleridir. Sömürge dönemi sonrası Birleşik Krallık'ın miras olarak bıraktığı İngilizce ile birlikte ülkenin resmi dilli olan Chewa dili, birçok kişi tarafından konuşulmaktadır. Bunun haricinde ayrıca yerel olarak Lomwe, Chiyao, Tumbuka, Chinkhonde, Chisena, Chitonga, Chinyakyusa, Chimambya, Chisenga, Chisukwa, Chingoni, Chimambwe ve Chinamwanga dilleri de konuşulmaktadır.[7] Birçok dilin önünde bulunan Chi ön eki, yerel dilde -nin/nın dili anlamına gelmektedir.

Dil	Toplam	Kırsal alanda	Şehirde	Kuzey Bölgesi	Merkez Bölgesi	Güney Bölgesi
Toplam	9.933.868	8.498.432	1.435.436	1.233.560	4.066.340	4.633.968
Chichewa	5.679.482	4.633.360	1.016.152	66.977	3.697.115	1.915.390
Chinyanja	1.272.205	ca. 1.178.000	94.225	10.647	34.253	1.227.305
Chiyao	999.024	921.709	77.319	9.915	112.087	877.022
Chitumbuka	939.109	812.930	126.179	793.610	120.350	25.149
Chilomwe	241.576	224.337	17.239	2.102	10.939	228.535
Chinkhonde	84.000	66.086	17.914	76.154	3.258	4.588
Chingoni	74.198	56.499	17.699	4.189	18.525	51.484
Chisena	264.172	242.646	21.526	543	5.742	257.887
Chitonga	165.654	148.352	17.302	128.296	28.739	8.619
Chinyakusa	24.824	22.956	1.868	17.260	3.867	3.697
Chilambya	44.385	39.143	5.242	39.879	2.740	1.766
Chisenga	19.959	18.554	1.405	317	17.301	2.341
İngilizce	17.479	6.314	11.165	835	7.192	9.452
Portekizce	2.458	1.669	789	250	699	1.509
Diğer	105.343	95.931	9.412	82.586	3.533	19.224

Din

Zomba'da bir cami

Ülke nüfusunun 2015 tahmini verilerine göre %86,9u Hristiyan dini inançlarına göre yaşamaktadır. Malavi'de İslam dini inancına göre yaşayanların oranı olan %12,5, Afrika kıtasının bu bölgesi için yüksek sayılabilecek bir orandır. Diğer nüfus ise yerel dinlere inanmaktadır.[8] İslamiyet daha çok ülkenin güney bölgelerinde Yao etnik grubu arasında yaygındır. Bu topraklara ilk olarak 1890'lı yıllarda Arap tüccarlar ile Mozambik üzerinden gelen din, daha sonraları özellikle Yaolar tarafında benimsenmiş ve uygulanmıştır. Ülkede 2015 tahmini verilerine göre Hristiyan nüfusunun %26,9'u protestan, %18,1'i de katolik mezhebine inanmakta olup, %41'i ise Presbyterian ve Avrupalıların misyonerlik faaliyeti sonucu öğrettiği Afrika Hristiyanlığı başta olmak üzere diğer Hristiyan inançlarını benimsemektedir.[6]

Tarih

Bölgenin sömürge ve koloni dönemi öncesinde Maravi Krallığı hakimiyeti altında olduğu ifade edilmektedir. 1859 yılında ilk Avrupalı David Livingstone Malavi Gölü'ne ulaşmış, 1891 yılında ise Malavi Birleşik Krallık'ın Britanya Orta Afrika Protektorası adı ile himayesi altına aldığı bir bölge konumuna gelmiştir. Himaye bölgelsi 1907 yılında Nyasaland adı ile sömürge sisteminin bir parçası haline getirilmiştir. 1915 yılında İngiliz hükûmeti bölgede bulunan yerlilerin askerlik hizmetini yapmasını mecburi kıldığı için Baptist dini önderi John Chilembwe liderliğinde ayaklanma başlatılmış ve sömürgeci ülke birimlerine karşı özgürlük mücadelesi verilmiştir. Bu olay nedeniyle günümüzde de Chilembwe, Malavi ulusal kahramanı olarak görülmektedir.

1953 yılında bölge komşu bölgeler Kuzey Rodezya ve Güney Rodezya ile birleştirilerek Rodezya ve Nyasaland Federasyonu sömürge sisteminin bir parçası haline getirilmiştir. Federasyon içerisinde yaşayan ve çoğunlukta olan siyahilerin beyaz azınlığa karşı başlattığı mücadele neticesinde Britanya Kuzey Rodezya'nın haricinde Nyasaland'ın da bağımsızlığını kabul etmiştir.

6 Temmuz 1964 tarihinde ülke Hastings Kamuzu Banda yönetiminde Birleşik Krallık'tan Malavi adı ile bağımsızlığını kazanmış, bağımsızlık ilanından iki yıl sonra da cumhuriyet ilan edilerek Banda yeni cumhuriyetin ilk devlet başkanı olarak seçilmiştir. Bu olay sonrası Banda yıllarca ülkeyi mensubu olduğu Malavi Kongre Partisi (Malawi Congress Party - MCP) ile tek partili bir sistem ile diktatör bir rejim ile yönetmiş, bu rejim ancak 1994 tarihinde yapılan referandum ile sonlandırılabilmiştir. Referandumun yapılmasına yol açan olay ise 1992 yılında birkaç Hristiyan din görevlisinin ülkede siyasi reformların zamanının geldiğini belirten bir mektubu Banda'ya yazarak konuyu aktardıkları olay ile başlamıştır.

1994 yılında yapılmasına ilk özgür ve bağımsız seçimlerde United Democratic Front (UDF) partisinden Bakili Muluzi devlet başkanlığı görevine seçilmiş, aynı görevi 1999 yılında yapılan seçimlerde de üstlenmeyi başarmıştır. Muluzi her ne kadar devlet başkanlığı görev süresini uzatan anayasa değişikliğini yapamasa da, kendisinden sonra görevi devralmasını istediği Bingu Mutharika (UDF) 2004 yılında yapamasada seçimlerde kazanarak devlet başkanı olmuştur. 2004 yılında yapılan bu seçimlerde Mutharika'nın seçilmesinin en önemli nedeni ise muhalefet partilerinin bir aday üzerinde anlaşma sağlamaması ve Mutharika'nın rakibi olarak desteklememesinden kaynaklanmıştır. Mutharika 2009 yılında ikinci bir defa seçilmesinden sonra selefi Muluzi gibi görev süresini uzatmaya yönelik hamlelerde bulunmuş ancak Anayasa mahkemesi böyle bir değişim girişimini yasaklamıştır. 5 Nisan 2012 yılında geçirdiği kalp krizi sonrası hayatını kaybeden Mutharika'nın yerine vekaleten atanan Joyce Banda, 7 Nisan 2012 tarihinde yemin ederek görevine başlamıştır.[9]

Politika

1966 yılında ele alınan anayasaya göre ülke başkanlık sistemi ile yönetilmektedir. İngiliz Milletler Topluluğu üyesi olan ülkede bu anayasaya göre izin verilen tek parti Malawi Congress Party (MCP) partisiydi. 1993 yılında gerçekleştirilen referandum ile tek partili sistemden, çok partili sisteme geçişin imkânı sağlanmıştır. Malavi parlamentosunda her beş yılda bir seçilen toplam 177 milletvekili bulunmaktadır. Milletvekilleri gibi devlet başkanı da her beş yılda bir seçilmekte, bir başkan en fazla iki dönem üst üste seçilebilmektedir.

İdari yapılanma

Malavi haritası

Ülke idari açıdan üç bölgeye ayrılmış konumdadır. Bu üç bölge kendi içerisinde ayrıca 28 ilçeye bölünmüş durumdadır.

• Kuzey Bölgesi, idari başkenti Mzuzu

6 İlçe: Chitipa, Karonga, Likoma, Mzimba, Nkhata Bay, Rumphi.

• Merkez Bölgesi, idari başkenti Lilongwe

9 İlçe: Dedza, Dowa, Kasungu, Lilongwe, Mchinji, Nkhotakota,Ntcheu, Ntchisi, Salima.

• Güney Bölgesi, idari başkenti Blantyre

13 İlçe: Balaka, Blantyre, Chikwawa, Chiradzulu, Machinga, Mangochi, Mulanje, Mwanza, Neno, Nsanje, Phalombe, Thyolo, Zomba.

Şehir

Malavi'de en çok nüfusu barındıran şehir başkent Lilongwe'dir. Lilongwe ile birlikte gelişmiş bir ulaşım ağına yerel hizmete sahip şehirler ise Blantyre ve Mzuzu'dur. Ülkenin en büyük beş şehri şu şekilde sıralanmaktadır: Lilongwe (723.576), Blantyre (694.499), Mzuzu (138.325), Zomba (91.860) ve Kasungu (46.569)

Ekonomi

Malavi, dünyanın en az gelişmiş ülkelerinden bir tanesi olarak kabul edilmektedir. Ülke genelinde kişi başı düşen millî gelir 320 $ düzeyindedir. Ülke ekonomisi Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası gibi kuruluşlar üzerinden gelen paralara bağımlı bir konumdadır. İnsani Gelişim Endeksi'nin 2012 verilerine göre ülke toplamda 187 ülke içerisinde 170. sırayı alabilmektedir.[10] Nüfusun %85'i kırsal bölgelerde yaşayıp ekonomi ağırlıklı olarak tarıma dayılıdır. Gayrısafî yurt içi hâsılasının üçte biri ve ihracat gelirlerin %90'ı tarımdan kaynaklanır.

Ülke genelinde rüşvet çok yaygın bir konumdadır. Malavi'de var olan rüşvet dağıtımı geleneksel hak, imtiyaz ve egemen konumlarına dayalı bir durumdadır. Bu şekilde ülkenin genel bütçesinin yanı sıra sağlam bir ülke yapısı ve devamlılık için gerekli olan ancak tartışılan ikinci bir kaynak daha oluşturulmaktadır. Ülke genelinde 2008 yılında itibaren birçok Çinli iş adamı yatırımlarda bulunmuş ancak bu durum yerli halk tarafından kabul gören bir girişim olmamıştır. Yerli üreticiyi korumak adına devlet başkanı tarafından 2012 yılında kabul edilen yasa ile tüm yabancı girişimcilerin ülkenin dört büyük şehir merkezi dışında kalan küçük yerleşim yerleri ve kırsal kesimlerde iş yapması yasaklanmıştır.[11]

En fazla ihraç ettiği ürünler arasında tütün, çay ve şeker kamışı, pamuk, kömür, boksit ve uranyum'dur.

Ulaşım

Lilongwe-Johannesburg seferi yapan otobüs

Malavi genelinde uluslararası standartlara uygun toplam altı adet havaalanı bulunmaktadır. İniş ve kalkış pistlerinin gerekli uzunlukta, sağlam ve asfaltlı olduğu bu havaalanlarının iki tanesi başkent Lilongwe ve Blantyre'de bulunmaktadır. Bunların haricinde pistlerinin uzunluğu daha kısa olan ve asfaltlı olmayan 37 havaalanı daha mevcuttur. Ülkenin üç uçağı ile hizmet veren ulusal havayolu şirketi Air Malawi'dir. Başkent Lilongwe'ye, ülke içi uçuşlarının yanı sıra Ethiopian Airlines ile Addis Abeba, Kenyan Airways ile Nairobi ve South African Airways ile de Johannesburg şehirlerinden de seferler gerçekleştirilmektedir.

Malavi genelinde karayolunda trafik soldan akmaktadır. Ülke içerisinde bulunan toplam 14.597 km karayolunun 2001 verilerine göre 2.773 km'si asfaltlanmış, 11.821 km'si ise iş makinalarının çakıl taşlarının üzerinden geçerek ve yolları düzleştirerek oluşturduğu yollar konumundadır. Ülkenin nüfusu yoğun şehirleri arasındaki bağlantı yolları genelde asfaltlanmış olup, rahat bir ulaşım sağlamaktadır.

Ülke genelinde otobüs hatları şehirler arası yolcu taşımacılığında sık kullanılmaktadır. Ülkenin ilk üç büyük şehri olan Lilongwe, Blantyre ve Mzuzu arasında günlük olarak hızlı otobüs seferleri düzenlenmektedir. Bu üç şehir dışıdaki yerleşim bölgelerinde ulaşım minibüs ile sağlanmaktadır. Ülke içi bağlantıların yanı sıra Lilongwe ve Blantyre'den Johannesburg (Güney Afrika Cumhuriyeti), Lusaka (Zambiya) ve Harare'ye (Zimbabve) günlük olarak otobüs seferleri düzenlenmektedir.

Malavi Gölü üzerinde deniz taşımacılığı

Deniz taşımacılığı Malavi Gölü nedeniyle ülkede yaygın olarak kullanılan bir ulaşım aracıdır. MS Ilala ile özellikle Mozambik egemenliği altında olan Malavi Gölü üzerinde bulunan ve Malavi'ye ait olan Likoma ve Chizumulu adalarına seferler düzenlenmektedir. Ülkenin en güney ucunda bulunan Nsanje şehrinde bulunan iç liman Shine Nehri ve Zambezi Nehri bağlantılarını kullanarak ülkenin kıyısı olmasa da Hint Okyanusu'na açılabilme imkânı sağlamaktadır. Ancak bu seferler 2012 yılında Mozambik ile Zambezi Nehri'nin kullanımıyla ilgili yaşanan sorun nedeniyle durdurulmuştur.

Kaynakça

1. "World Population Prospects – Population Division – United Nations". population.un.org. 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
3. "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org.
4. "Gini Index". World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2011.
5. Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
6. Malavi nüfus bilgileri 24 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
7. Edrinnie Lora-Kayambazinthu: Language Rights and the Role of Minority Languages in National Development in Malawi, in Current Issues in Language Planning (2003)
8. Malavi hakkında bilgiler 28 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
9. Joyce Banda yemin etti 13 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
10. İnsani Gelişim Endeksi 2012 raporu 12 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
11. Malavi'de yabancılara getirilen ticaret yasağı hakkında 19 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)

Dış bağlantılar

• Facts and Figures. Africa > Malawi Nation Master13 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Malavi hakkında coğrafi bilgiler
• The World Factbook. CIA24 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Welcome to Malawi. Malawi Tourism Guide (İngilizce)
• Destination Malawi - the Official Malawi Tourism Directory, published on behalf of the Malawi Department of Tourism. (İngilizce)