I. Nikiforos

I. Nikiforos (Yunanca; Νικηφόρος Α΄, Nikēphoros I) (ö. 26 Temmuz 811), 802 yılından öldürüldüğü yıl olan 811'e kadar hüküm sürmüş Bizans imparatoru.

I. Nikiforos Νικηφόρος Α
I. Nikiforos ve Stavrakios 'solidus' sikkesi
Bizans İmparatoru
Hüküm süresi	802 – 811
Önce gelen	İrini
Sonra gelen	Stavrakios
Çocukları	Stavrakios Prokopia
Hanedan	Nikiforos Hanedanı
Ölüm	26 Temmuz 811 Pliska

Nikiforos Hanedanı
Kronoloji
I. Nikiforos		802–811
Ortak imparator olarak Stavrakios ile, 803–811
Stavrakios		811
I. Mihail		811–813
Ortak imparator olarak Theofilaktos ile, 811–813
Veraset
Öncül: İsauria Hanedanı		Ardıl: V. Leon ve Frigya Hanedanı

Yaşamı

Şimdi Suriye'de bulunan Selecia Sidera şehrinin soylu, olasılıkla Hristiyan, Arap asıllı bir aileden gelmiştir. Nikiforos, İmparatoriçe İrini'nin saltanatı sırasında saray bürokrasisi içinde ilerlemiş ve imparatoriçe tarafından hazine nazırı (Logothetis tu geniku) görevine getirilmiştir. 801'de Roma'da Papa III. Leo'nun Frankların Kralı olan Şarlman'a Batı Roma İmparatorluk tacı giydirmesi Bizans için istenmeyen büyük bir sürpriz olmuştu. İmparatoriçe İrini son saltanat yıllarında yeni bir koca aramakta ve bu nedenle özellikle Şarlman'la evlenmesi bile ciddi olarak tartışılmakta idi. Fakat Bizans soyluları ve saray bürokrasisi mensupları Şarlman'ı ve Frankları barbar olarak görüp ortaya çıkan bu yeni gerçeği kabul etmemekteydiler. Hazine nazırı Nikiforos başkanlığı altında yüksek saray bürokratları, soylular ve hadımlar bir hükûmet darbesi yapıp İrini'yi tahttan indirip Midilli (Lesbos) adasına sürgüne gönderdiler. Sabık İmparatoriçe kısa bir zaman sonra bu adada öldü. Bizans İmparatorluğu tahtına da 31 Ekim 802'de komplo lideri I. Nikiforos getirildi.

Nikiforos imparatorluğun çok zayıf durumunu çok iyi bilmekteydi ve kararlı ve güçlü bir hevesle ile durumu iyileştirmeye çabaladı. Saltanatına ilk aksi tepki 803'de askerlerden geldi. Zamanın en yetenekli generallerinden olan Bardanes Turkos isyan etti[1]; kendi askerleri onu imparator ilan ettiler ve diğer askerî komutanlardan destek gördü. Bunlar arasında sonradan imparator olacak olan V. Leon ve II. Mihail Amroyalı da bulunuyordu. Fakat Nikiforos bu iki generali kendine çekmeyi başardı. Bardanes'in ordusu dağıldı; kendisi de bir manastıra çekilmek zorunda kaldı. Bu arada sarayda soylular arasında Arsaber tarafından yöneltilen bir komplo da harekete geçemeden ortaya çıkarıldı.

Bundan sonra Nikiforos imparatorluğun içişlerini yeniden organize etmeye koyuldu. Balkanları İmparatorluğa daha sıkı bağlamak için bir Helenleştirmek politikası uygulamaya başlayarak Anadolu'dan çok sayıda aileyi Balkanlara göç ettirdi; onlara toprak verip çok sayıda Helenik asıllıların çoğunluğu oluşturduğu yerleşkeler kurdurdu. Balkan sınırlarındaki kaleleri pekiştirdi. Bunları devamlı uygulayıp kontrol için Balkanlarda yeni thema idareleri kurdu.

Askerî gücünü artırmak için vergi gelirlerinin artması gerekmekte idi. Bu nedenle yeni vergiler ihdas etti; eski vergilerin haddini artırdı ve vergilerin daha etkin olarak toplanması için yeni merkezi ve yöresel bürokrasiyi geliştirdi. Bu vergilerin bazıları kiliseler ve manastırlara yüklenmişti. Bu yeni, daha ağır ve daha etkin toplanır vergiler dolayısıyla halk, özellikle zengin yüksek soylu tabaka, toprak sahipleri ve kilise mensupları, Nikeforus'un idaresinden şikayetçi olmaya başladılar. Çoğunluğu putsevenler partisinden olan halka ve kilise mensuplarına ödün vermek için yine I. Nikiforos isimli bir papazı Konstantinopolis Patriği olarak görev verdi. Böylece kendini kilise ve manastır mensuplarına beğendirmeye çalıştı. Fakat yine de pek başarılı olmadığı elimize geçen ve başka eşleri bulunmayan zamanın kilise tarihçilerinin eserlerinde görülmektedir. Örneğin bunlardan Günah Çıkartıcı Theofanisin imparator Nikiforos'u tarihte eşi olmayan bir hain olarak tanımlamaktadır.

803'de Nikiforos Batı Roma İmparatoru olarak Papa tarafından taç giydirilmiş olan Şarlman ile Pax Nicephori adı verilen bir barış anlaşması imzaladı; ama bunda bile Şarlman'ın imparatorluk niteliği kabul edilmemektedir. Batı ve İtalya ile Bizans arasındaki ilişkiler gerginleşmeye devam etti. 806–810 arasında Batı ile Venedik yüzünden İtalya'da bir savaş çıktı. Nikiforos o zaman Bizans yetkisi altında bulunan Venedik'te 807de çıkan isyanı bastırmayı başardı. Ama İtalya'da bulunan birçok Bizans kalıntıları Franklara karşı zayiata uğradılar. Bu savaşın barışla sonucu ancak Nikiforos'un ölümünden sonra gerçekleşmiş; Roma, Ravenna ve Pentapolis'in Batı'ya ait olduğu kabul edilmiş; Venedik, İstirya, Dalmaçya sahilleri ve Güney İtalya'nın Doğu'ya Bizansa' bağlı olduğu teyit edilmiştir.

İmparatoriçe İrini barış karşılığı Abbasi halifesi Harun el-Reşid'e yıllık tazminat ödemeyi kabul etmişti. Nikiforos bu yıllık tazminatı ödemeyerek Abbasiler ile Bizans arasında bir harp çıkmasına neden oldu. 805'te en iyi generali olan Bardenes'in isyanı nedeniyle Bizans ordusunun idaresi Nekeforos'un elinde bulunuyordu. Bizans ordusu Anadolu'ya hücuma geçen Arap orduları karşısında Frigya'da Krasos mevkinde yapılan savaşı kaybetti. 806'da ise 135.000 kişilik halifenin kendi komutanlığı altındaki yeni bir Arap hücumu ta Kapadokya içlerine kadar girdi ve o zaman önemli bir Bizans şehri olan Tyana (şimdi ufak bir köy olan Kalehisar) Arapların eline geçti. Nikiforos ve Bizanslılar hemen 50.000 Bizans altını ve her yıl tazminat olarak 30.000 Bizans altını ödemeyi kabul edip Abbasilerle barış yaptılar. 809'da Harun el-Reşid'in ölümü ve Abbasiler arasında çıkan taht kavgası nedeniyle de Anadolu'da Arap tehlikesi sona ermiş gibi göründü.

Nikiforos dikkatini bu sefer Balkanlara döndürdü. Balkanlarda Slavlar büyük bir tehlike arzetmekteydiler. 805'te bir büyük Slav ordusu Korint Körfezinde olan Patras'a hücum etti ve zorlukla geri püskürtüldü. Nikiforos bunun tekrar edilmesini önlemek için Balkanlara ve özellikle Mora'ya Anadolu'dan getirdiği Hristiyan Helen göçmenleri yerleştirmeye başladı. Bu yerleştirme politikası ve kurulan yeni yerleşkeler sadece Nikiforos zamanında değil, çok daha sonra da Bizans'ın Balkanlarda tutunup kalmasını mümkün kılmıştır.

Diğer taraftan Bizans orduları 807-809 arasında ortaya yeni çıkan Bulgar Hanlığı ve bunların yeni hükümdarları Han Krum idaresinde Bizans'ın Balkanlardaki kuzey sınırlarına hücumları ile uğraşmaktaydılar. 808'de Han Krum Ustrumca Nehrinin ağzında kampa girmiş olan bir Bizans ordusunun tahrip etti. 809'da Bulgarlar önemli bir stratejik mevkii olan Serdica (Sofya)'yı bir aldatmaca ile ele geçirip oranın 6.000 kisilik Bizans garnizonunun askerlerinin hepsini öldürdüler. Bunun üzerine hemen Nikiforos idaresinde bir Bizans ordusu Bulgaristan'a sefere çıktı. Nikiforos, Han Krum'un ordularını bu seferde iki defa mağlup etti. Bulgarların başkenti olan Pliska ele geçirdi; talan etti ve yakıp yıkıp yerle bir etti. Serdica'ya geçip kaleyi yeniden alıp pekiştirdi ve bu zaferle Konstantinopolis'e döndü.

Nikiforos Bulgar hanı Krum'un barış önerilerini geri çevirdi. Fakat Han Krum ve ordusu tahrip edilmemişti. 811'de ise yeni bir seferle Nikiforos idaresindeki Bizans ordusu Bulgaristan'a hücuma geçti. Yeniden Pliskayı ellerine geçirip talan ettiler. Han Krum'un idaresindeki Bulgar ordusunu Balkanlık-dağlık taraflarda takibe koyuldular. 14 Temmuz 811'de Bizans için bir facia olan Pliska Muharebesi başladı. Bir dağ geçidinde Bulgar ordusu Bizanslıları bir tuzağa düşürüp onları kuşattılar ve 16 Temmuz'da hücuma geçip Bizans ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattılar. Çok az kişi kaçabildi. Kaçamayıp ölenler arasında Bizans İmparatoru I. Nikiforosda bulunuyordu.

Onun ortak imparatoru olan oğlu Stavrakios ise bir kılıç darbesi dolayısıyla omuz ve omurga kemiğinden yaralı ve felçli olarak Konstantinopolis'e getirildi ve orada ancak acı içinde 6 ay kadar yaşayıp güya İmparator olarak hüküm sürüp sonra bir komplo ile tahttan indirildi ve bir manastırda 11 Ocak 812'de öldü. Nikiforos'un damadı I. Mihail de bu faciadan kurtulmuştu ve imparatorluk tahtını komplo ile eline geçirdi.

Nikiforos'un cesedi Bulgarlar tarafından bulundu. Kafası kesilip bir mızrağa takılıp Bulgar kampında birkaç gün gezdirilip onlar tarafından alaya alındı. Bu sanki yetmiyormuş gibi Bulgar hanı Han Krum, Nikiforos'un kafatasını gümüşle kaplattı ve içki kâsesi olarak kullandı.

Ailesi

I. Nikiforos'un karısının ismi bilinmemektedir. İsimleri bilinen iki çocuğu vardı:

• Stavrakios - Bulgar hezimetinden sonra 811'de yaralı acılar içinde 6 ay imparator olarak kabul edildi.
• Prokopia - I. Mihail ile evli. I. Mihail bir darbe ile imparator olup 811-813 yılları arasında imparatorluk yapmıştır.

Dipnotları

1. Burada Turkos Türk asıllı veya Türkleştirilmiş demektir. Fakat hiçbir kaynak bu kişinin aslen Türk'mü yoksa sonradan Türkleştirilen bir kişi mi olduğundan bahsetmemektedir. Ayrıca İngilizce Wikipedia'da da bu konu bulunmamaktadır!! Ne yazık ki Avrupa ve Amerikan asıllı tarihçiler Türklerle ilgili konuların böyle kenarından geçmektedirler.

Dış kaynaklar

• Gregory, Timothy E. (2008). Bizans Tarihi. çev. Esra Ermert. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ISBN 978-975-08-1507-2.
• Norwich, John Julius (1999). Byzantium, the apogee (İngilizce). Londra: Penguin. s. 4-7. ISBN 0-14-011448-3.
• Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.

Resmî unvanlar
Önce gelen: İrini	Bizans İmparatoru 802 – 811	Sonra gelen: Stavrakios