Mustafa Necati Uğural

Mustafa Necati Uğural (d. 1894, İzmir - ö. 1 Ocak 1929, Ankara), Türk siyasetçi, avukat, öğretmen.

Mustafa Necati Uğural
Türkiye Millî Eğitim Bakanı
Görev süresi 20 Aralık 1925 - 1 Ocak 1929
Başbakan	İsmet İnönü
Yerine geldiği	Hamdullah Suphi Tanrıöver
Yerine gelen	İsmet İnönü
Türkiye Adalet Bakanı
Görev süresi 6 Mart 1924 - 22 Kasım 1924
Başbakan	İsmet İnönü
Yerine geldiği	Seyit Bey
Yerine gelen	Mahmut Esat Bozkurt
Türkiye Büyük Millet Meclisi 1., 2. ve 3. dönem milletvekili
Seçim Bölgesi	1920 – İzmir 1923 – İzmir 1927 – İzmir
Kişisel bilgiler
Doğum	Mustafa Necati 1897 İzmir, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	1 Ocak 1929 (35 yaşında) Ankara, Türkiye
Partisi	Cumhuriyet Halk Partisi
Bitirdiği okul	İstanbul Hukuk Mektebi
Mesleği	Avukat, Öğretmen
Ödülleri

Atatürk’ün yakın düşünce ve mesai arkadaşlarından, Kuvâ-yi Milliye hareketinde yer almış, TBMM’nin ilk üç döneminde milletvekilliği, Mübadele esnasında Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, 1924 Anayasası’nın yürürlüğe konulduğu sırada Adalet Bakanlığı, Tevhidi Tedrisat sürecinde ve Harf Devrimi esnasında Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı yapmış siyasetçidir. Özellikle Millî Eğitim Bakanlığı döneminde (20 Aralık 1925 - 1 Ocak 1929) yaptığı hizmetleri ile hatırlanır. Necatibey Eğitim Fakültesi’ne adı verilmiştir. Altay Spor Kulübü’nün kurucularındandır.[1]

Yaşamı

Ailesi ve öğrenimi

1894 yılında İzmir’de dünyaya geldi. Baba soyundan dedeleri, Horasan'dan Darende'ye göç etmişlerdir.[2] Babası Darendeli Halit Bey, işi gereği İzmir'e gitmiştir. Mustafa Necati'nin annesi olacak olan Elbistanlı Mustafa Efendi’nin kızı Naciye Hanım ile burada tanışmıştır.

İlk ve orta öğrenimini İzmir’de tamamladı. İzmir İdadisi’ni bitirdikten sonra yükseköğrenim için İstanbul’a gitti. İstanbul Hukuk Mektebi’nden 1914 yılında mezun oldu ve İzmir’e döndü.[3]

I. Dünya Savaşı yılları ve İzmir’in İşgali

Mustafa Necai Bey, I. Dünya Savaşı yıllarında İzmir’de avukatlık, eğitimcilik, gazetecilik yaptı. 1915 yılında arkadaşı Hüseyin Vasıf Bey ile Özel Şark İdadisi adlı bir okul kurdu; bu okulda müdürlük ve edebiyat öğretmenliği yaptı.

Kısa bir süre Aydın-Kasaba Demiryolları’nda hukuk müşavirliği yapmış olan Mustafa Necati Bey, savaştan sonra itilaf devletlerince işlerine son verilen demiryolu işçilerinin haklarını savunmak, savaştan dönen işsiz yedek-subayların sıkıntılarını gidermek için çalışmalar yaptı. İzmir Türk Ocağı’nın aktif bir üyesi oldu ve spor kolu çalışmalarını yürüttü. Altay Spor Kulübü’nün kurucuları arasında yer aldı. Yaklaşmakta olan işgal tehlikesine karşı demiryolu işçileri, işsiz yedek-subaylar ve sporcu gençlerle olan ilişkisini kullanarak önlemler almaya, direniş örgütlemeye çalıştı. İzmir’in işgali üzerine İstanbul’a kaçarak amcasının kızı ve nişanlısı Halide Nusret Hanım’ın evine sığındı.[4]

Balıkesir günleri

İzmir’in işgali üzerine İstanbul’a giden Mustafa Necati Bey, İçişleri Bakanlığı’nda görev aldı ve Balıkesir’e atandı. Şehre vardıktan sonra görevinden istifa etti ve Balıkesir’de kaldığı 7 ay boyunca millî mücadele hareketine hizmet için çok yoğun çalıştı. Kuvâ-yi Milliye kumandanı olarak Yunanlar ve Ahmet Anzavur kuvvetlerine karşı yürütülen mücadelede yararlılıklar gösterdi. Hüseyin Vasıf ve Mehmet Esat kardeşlerle ile birlikte "İzmir’e Doğru" adlı bir gazete çıkardı. Millî hareketin yayın organı olan ve 74 sayı çıkan bu gazetede millî duyguları geliştirici yayınlar yaptı. Balıkesir’de kaldığı sürede bir gençlik ve spor kulübü olan Balıkesir İdman Yurdu’nu kurdu. Bu dönemde herhangi bir dava alıp takip etme fırsatı olmasa da bir avukatlık bürosu açtı. Şehirde faaliyet gösteren 11 avukattan birisi olarak 1920’nin Ocak ayında kurulan baronun yönetim kurulunda yer aldı. 29 Nisan 1920 günü Saruhan milletvekili olarak TBMM’ne katılmak üzere şehirden ayrıldı.

TBMM 1. Dönem Milletvekili ve İstiklal Mahkemeleri

TBMM 1. Dönem Saruhan milletvekilliği sırasında önce Sivas İstiklal Mahkemesi üyesi olarak görevlendirildi (11 Eylül 1920 - 17 Şubat 1921); daha sonra Kastamonu İstiklal Mahkemesi Başkanlığı (18 Ağustos 1921 - 1 Ağustos 1922) ve ardından Amasya İstiklal Mahkemesi Başkanlığı (17 Ağustos 1922- ) yaptı. Bu görevleri nedeniyle çoğunlukla Ankara dışında bulundu.

Kastamonu’da görevli olduğu bir yıl içinde Himaye-i Etfal Cemiyeti (Çocuk Esirgeme Kurumu) ve Kastamonu İlim Cemiyeti’nin kurulmasına öncülük etti.[4] Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay), Gençler Mahfeli (Derneği) ve Muallimler Derneği’nin çalışmalarına destek verdi. Tüm bu çalışmalarından ötürü belediye tarafından fahri hemşehrilik unvanı verildi.

Mübadele, İmar ve İskân Vekilliği

Mustafa Necati Bey, TBMM 2. Dönem’de İzmir milletvekili olarak yer aldı. Altı arkadaşı ile kurduğu komisyon, hükûmete "mübadele, imar ve iskân” işlerinden sorumlu bir bakanlık kurulması önerisini getirdi. Bu öneri üzerine kurulan Mübadele, İmâr ve İskân Vekâleti’ne vekil olarak seçilen ilk bakan Mustafa Necati Bey oldu, beş ay boyunca bu görevi yürüttü. Bakanlık teşkilatının kuruluşu; savaşta yakıp yıkılan ülkenin imarı ve gelen göçmenlerin yerleştirilmesi ile ilgili hizmetler verdi.

Özellikle Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi esnasında mübadillerin Türkiye’ye taşınması gibi büyük bir organizasyonun denizyoluyla yapılmasını sağlamıştır. Ancak açılan ihaleyi İtalyanların kazanması genç Türkiye’nin bağımsızlık siyasetine uygun düşmüyordu. Mustafa Necati Bey’in bu ihalenin iptal edilmesi ve nakliyenin Türk gemileriyle yapılması hususunda önemli rolü olmuştur.[5]

Adliye Vekilliği

Mustafa Necati Bey, 6 Mart 1924’te kurulan 2. Hükûmet’te adliye bakanı olarak yer aldı. Bakanlığı döneminde şer’î mahkemeler kaldırılmıştır.

Muallimler Birliği Genel Başkanlığı

24 Ağustos 1924 tarihinde "Türk Muallimler Birliği” (Türk Öğretmenler Örgütü) genel başkanı olarak seçildi. Millî Eğitim Bakanı olarak atandığında genel birlik başkanı idi.

Millî Eğitim Bakanlığı

Mustafa Necati Bey, 4. ve 5. Hükûmet’te Maarif Vekili (Millî Eğitim Bakanı) olarak görev yaptı. Bakanlığı sırasında gerçekleştirdikleri işlerin bazıları şunlardır:

• Maarif Teşkilatı’na dair kanunu çıkardı, eğitim işlerini valilerin kontrolünden çıkararak bakanlığın kontrolüne aldı. Kanun’da yer alan “Maarif hizmetinde asıl olan öğretmenliktir” hükmü ile öğretmenlik mesleğini itibarlı hâle getirdi; öğretmenlerin özlük haklarına ilişkin düzenlemeler yaptı.
• 10 bölge merkezinde birer öğretmen okulu inşaatı başlattı. Bunlardan ilki, bugünkü Gazi Eğitim Fakültesi Binası’nda hizmete giren Gazi Muallim Mektebi ve Terbiye Enstitüsü, ikincisi İzmir Erkek Öğretmen Okulu, üçüncüsü bugün Balıkesir Necatibey Eğitim Fakültesi olarak binasında hizmet veren Balıkesir Necatibey Muallim Mektebi’dir.
• Uzman öğretmen yetiştirmek üzere Avrupa’ya öğrenci gönderilmesini sağladı.[6]
• Yeni bir ilkokul programı hazırlandı ve “toplu öğretim” Avrupa ile aynı anda Türkiye’de uygulanmaya başlandı.
• Ortaöğretim parasızlaştırıldı; okul kitapları bakanlıkça bastırıldı.
• Yabancı okullar denetim altına alındı.
• Köylere öğretmen yetiştirmek için Köy öğretmen okulları modeli planlandı. Denizli ve Kayseri’de köy muallim mektebi açıldı.
• Harf İnkılabı gerçekleştirildi. Yeni harfleri öğretmek için Millet Mektepleri kuruldu, okuma-yazma seferberliği başlatıldı.

Ölümü

Resmî kayıtlarda Mustafa Necati Bey’in Millet Mektepleri’nin açıldığı 1 Ocak 1929 tarihinde apandisit patlaması sonucu Ankara Numune Hastahanesi’nde öldüğü belirtilmiştir. Ölümü üzerine arkadaşı Cumhurbaşkanı Atatürk’ün çok etkilenip ağladığı, ilk olarak Falih Rıfkı Atay’ın 1968’de yayınladığı Çankaya kitabında anlatılır[7].

Cenazesi 2 Ocak 1929’da resmî törenle Ankara’da Cebeci Mezarlığı’na gömüldü ve Millî Eğitim Bakanlığına bir müddet Başvekil İsmet İnönü vekâlet etti.

Evi ile ilgili güncel haber

Ankara’daki tarihe tanıklık etmiş evinin kuru fasulyeci Hüsrev Lokantası’na devredilmesiyle ismi 2006 yılında yeniden gündeme gelmiş; tepkiler üzerine evi 2008 yılında “parlamenterler evi” hâline gelmiştir.[8]

Kaynakça

1. "Altay'ın kurucuları kimlerdir". .universitelialtaylilar.com. 21 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
2. Eski, Mustafa (1999). Cumhuriyet Döneminde Bir Devlet Adamı Mustafa Necati. Atatürk Araştırma Merkezi. s. 7. ISBN 9751610508.
3. Özer, Fuat. "Mustafa Necati Bey" (PDF). 17 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2009.
4. Arıkan, Zeki. "Millî Mücadelenin Bir Öncüsü: Mustafa Necati" (PDF). 14 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
5. Emgili, Fahriye, Yunanistan’dan Mersin’e Köklerinden Koparılmış Hayatlar, Bilge Kültür Sanat Yay., 1. Basım, İstanbul 2011, ISBN 978-605-5506-63-6 s. 68-70
6. Cafer Ulu, 1416 Sayılı Ecnebi Memleketlere gönderilecek Talebe Hakkında Kanun ve Cumhuriyetin İlk Yıllarındaki Uygulamaları, International Peer-Rewiewed Journal Of Sciences, Tarih Okulu, Year 7, Issue XVII, March 2014, 495-525.
7. "Atatürk'ü ağlatan devrimci öğretmen Mustafa Necati". 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2020.
8. "Türkiye Büyük Millet Meclisi Mustafa Necati Kültür Evi". TBMM web sitesi. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.

Siyasi görevi
Önce gelen: Hamdullah Suphi Tanrıöver	Türkiye Millî Eğitim Bakanı 20 Aralık 1925 - 1 Ocak 1929	Sonra gelen: İsmet İnönü
Önce gelen: Seyit Bey	Türkiye Adalet Bakanı 6 Mart 1924 - 22 Kasım 1924	Sonra gelen: Mahmut Esat Bozkurt