Yan cümlecik

Yan cümlecik veya yan cümle, bileşik cümlelerde ana cümlenin anlamını tamamlayan yardımcı cümle. Bazen tümce sözcüğü de yan cümle anlamında kullanılır.[1] Yan cümlecik; tek başına tam ve anlamlı bir cümle olabildiği gibi, fiilimsilerle oluşturulmuş da olabilir. Türkçede başlıca dört tip yan cümlecik vardır:

  1. dilek-şart kipi ve ek-fiilin şartı (-se) ile oluşturulanlar (şartlı)
  2. ki bağlacı ile oluşturulanlar
  3. iç içe cümleler
  4. fiilimsiler ile oluşturulanlar (girişik).[Not 1]

Aşağıdaki örneklerde yan cümleciklerin altı çizilidir:

  • Erken gelirsen sinemaya gidebiliriz. (şartlı)
  • Çalışırsan başarırsın. (şartlı)
  • Görüyorum ki hepiniz hazırlanmışsınız. (ki'li)
  • Elma -ki en sevdiğim meyvedir- buralarda bol yetişir. (ki'li)
  • Annem "Neden sen de dışarıda oynamıyorsun?" diye sordu. (iç içe)
  • Bizi burada unuttunuz sanıyordum. (iç içe)
  • Yola çıkınca sizi haberdar ederiz. ("çıkınca" zarf-fiil)
  • Öğretmen, ödevini hakkıyla yapan öğrencileri ödüllendirdi. ("yapan" sıfat-fiil)

Ki bağlacı ile oluşturulmuş bazı cümlelerde yan cümleciği tespit etmek zor olabilir. Bu durumda cümle, "ki" bağlacı kaldırılarak yeniden düzenlenirse ve ana cümlenin yüklemi tespit edilirse, yan cümlecik kendini belli edecektir:

  • Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini. (Gözlerimin rengini unuttuğunu duydum. "Duydum" yüklem.)

Ayrıca bakınız

Kaynakça
Özel
  1. "tümce." 11 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. BSTS / Dilbilim Terimleri Sözlüğü 1949. TDK
Genel
  • Ergin, Muharrem. Üniversiteler İçin Türk Dili. İstanbul: Bayrak Yayım, 2009.
Notlar
  1. Fiilimsiler, cümlede isim soylu sözcükler gibi kullanılan fiillerdir. Fiilimsiler ile oluşturulmuş olanlar , bazı kaynaklarda yan cümlecik kabul edilmezler.(Ergin 379-383)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.