Yardımcı fiil

Yardımcı fiil veya yardımcı eylem, isim soylu sözcüklerin ve bazen de fiilimsilerin (eylemsilerin) ardından gelerek bileşik fiil oluşturan sözcük. Türkçedeki başlıca yardımcı fiiller etmek, eylemek, olmak, kılmak ve yapmak'tır[1]. Aşağıdaki örneklerde yardımcı fiil ile oluşturulmuş bileşik fiillerin altı çizilmiştir:

  • Okul müdürü, dereceye giren öğrencileri tebrik etti.
  • Bu bahaneyle sizleri de görmüş oldum.[2]
  • Bana bir şeyler söyleyecek oldu, söyleyemedi.[2]
  • Yıldızlar dem çekti güvercinler gibi başucumuzda / Ve yaktı perişan eyledi sine-i sâd-pâremizi - Attilâ İlhan
  • İslam geleneğinde namaz kılan bir kimsenin önünden geçilmez.
  • Fırının harlı ateşi yanaklarını pembe pembe yapmıştı." - N. Araz
Örnekler
  • niyet etmek
  • yapmış olmak
  • doğum yapmak
  • viran eylemek

Yazım

Yardımcı fiille kurulan bileşik fiillerin isim kısmında bir ünlü düşmesi ya da ünsüz türemesi varsa fiil bitişik yazılır:

  • affetmek (af+etmek)
  • seyretmek (seyir+etmek)
  • meyletmek (meyil+etmek)
  • kastetmek (kasıt+etmek)
  • kaybetmek (kayıp+etmek)
  • kaybolmak (kayıp+olmak)

Yardımcı fiil olarak kullanılan bazı sözcükler, esas fiil olarak da kullanılabilir. Bu kullanım yardımcı fiillerle karıştırılmamalıdır:

  • Bu gece saat on iki civarı Adıyaman'da oluruz. ("olmak" fiili "ulaşmak" anlamında, tek başına kullanılmıştır ve yardımcı fiil değildir.)

Kurallı bileşik fiiller ve ek-fiiller

Bazı kaynaklarda fiil+fiil yapısındaki kurallı bileşik fiillerde kullanılan yeterlilik, süreklilik, tezlik ve yaklaşma fiilleri (-ver, -yaz, -bil vs.) ile isimlerden yüklem yapmaya yarayan ek-fiiller (idi, imiş, ise, -dir) de yardımcı fiil kabul edilir.[3]

  • gelebilmek
  • düşüvermek
  • Mersin'de havalar çok güzelmiş.

Yardımcı fiiller, "hayrete düşmek" gibi deyimleşmiş bileşik fiillerle ve "uçup gitmek" gibi ikili bileşik fiillerle karıştırılmamalıdır.

Kaynakça
  1. "yapmak." 6 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TDK Sözlük. Erişim: 13 Eylül 2015
  2. Türkçe Dil Bilgisi 16 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Raşit Keskin sf. 127-131. Çizgi Kitabevi. 2003
  3. Türkçede Yardımcı Fiillerin Morfo-Semantiği ve İşlevi 13 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Mehmet Gedizli, 2013

Ayrıca bakınız
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.