Haymana

Haymana, Ankara'da bir ilçedir. Geçmişte Hitit, Frigya, Pers, Galat, Roma-Bizans hâkimiyeti altına girmiş bir yerleşim yeridir.[3] İlçe nüfusunu Türkler ve 17. ila 19. yüzyıllarda buraya iskân edilen Türkmenler ve Kürt aşiretleri oluşturmaktadır.

Haymana
İlçe
Türkiye'de bulunduğu yer
Ülke	Türkiye
İl	Ankara
Coğrafi bölge	İç Anadolu Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Muhammed Gürbüz [1]
• Belediye başkanı	Özdemir Turgut (AK Parti) [2]
Yüzölçümü
• Toplam	2.983 km² (1.151 mil²)
Rakım	1,259 m (4.130 ft)
Nüfus  (2018)
• Toplam	45,931
• Kır	-
• Şehir	-
Zaman dilimi	UTC+03.00 (UDAZD)
Posta kodu	06860
İl alan kodu	0312
İl plaka kodu	06
Resmî site Belediye

Etimoloji

Hayme Hatun (Hayme Ana), Süleyman Şah'ın vefatının ardından aşiretin başına geçerek Anadolu topraklarını yurt edinmiştir. Zaman içinde Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat aşireti Ankara civarında Karacadağ eteklerine yerleştirir. Bu Karacadağ eteklerine daha sonra kendisinin adı verilir ve bu ad zaman içerisinde, 'e' harfinin düşmesiyle "Haymana" olur.[4][5]

Başka bir iddiaya göre ise 'Haymana' isminin Farsçada "çadır" anlamına gelen "hayme" adından geldiği ve Haymane bölgedeki bütün konar-göçerleri belirtmek amacıyla verilmiş isim olduğu, Osmanlı döneminde ilçenin bugün bulunduğu yerde “Ulu” (büyük) ve “Kiçi” (küçük) adlarıyla iki ayrı Haymane bulunduğu, bu kazaların birleşmesiyle yerleşim “iki Haymane” anlamına gelen “Haymaneteyn” olarak anılmaya başlandığıdır."[6]

Tarihçe

Haymana ve yöresi paleolitik çağlara uzanan bir geçmişe sahiptir. İlçenin değişik yörelerinde, özellikle Gavurkale Harabeleri’nde bulunan tarihî kalıntılar ve yapılan kazılarda çıkartılan eserlerin incelenmesiyle ilçe topraklarının Hititler, Frigyalılar, Persler, Galatlar, Romalılar ve Bizanslıların idaresinde kaldığı görülmektedir. MÖ 2000'lerde bölgeye Hititler egemen olmuş, MÖ 1200 yılında Anadolu’ya yapılan kavimler göçüyle Hititler yıkılmış ve Haymana ve çevresi de Frigler’in egemenliğine geçmiştir. Frigler’in Kimmerler tarafından yıkılmasından sonra Pers ve Makedon Krallığı egemenliğinde kalan yerleşim MÖ 3. yüzyıl civarlarında Galatlar’ın denetimine geçti. Romalılar Galatlar’ı yenmesine rağmen yönetimi Galatlı prenslere bırakarak yöreyi denetim altında tuttular. MÖ 25’te Augustus döneminde Ankara ile birlikte Haymana’da kesin olarak Roma egemenliğine alındı. 8. yüzyılda Ankara’yla birlikte Haymana’da Arap akınlarına uğradı. Haymana ovasında yapılan savaşta Arap orduları Bizans kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. Bizanslılar’ın Anadolu’ya yeniden hâkim olmasıyla Haymana ve çevresi 1073 yılına kadar Bizans yönetiminde kaldı. Bu tarihte Türkler’in ele geçen bölge 1101 yılında Haçlı kuvvetlerince ele geçirildi. Haçlı seferleri ve sonrasında Bizans egemenliğinde bulunan yerleşim 1127 yılında yeniden Türkler’in denetimine geçti. Danişmendliler’in yerleştiği Haymana 1143 yılında Sultan I. Mesud döneminde Selçuklu denetimine girdi. Kösedağ Savaşı sonrasında 1304 yılında Ankara ile birlikte Haymana’da bir süre İlhanlılar’ın yönetimine geçmiş, Anadolu Selçuklular’ın da zayıflamasıyla kimi beylikler bağımsız hareket etmeye başlamıştır. 1354 yılında Orhan Gazi’nin oğlu Süleyman Paşa tarafından Ankara ile birlikte Osmanlı topraklarına katılan Haymana, 1402 yılında gerçekleşen Ankara Savaşı’na kadar Osmanlı yönetiminde kalmıştır. Yavuz Sultan Selim tarafından 1521 yılında yeniden Osmanlı topraklarına katıldı. Çaldıran Muharebesi’nden sonra Şeyhbızın aşireti Haymana topraklarına yerleştirildi.[7]

16. yüzyıl Osmanlı kaynaklarında Haymana, Ankara sancağı içerisinde yer alan konar-göçer yurdu olarak anılmaktadır. 1523 tahririnde Haymana ovasında Karaman vilayetinden, Kırşehir, Dulkadirli, Adana, Bayburt, Germiyan, Bağdat ve şark vilayetlerinden gelen cemaatler görülmektedir. Celali isyanları devrinde Ankara’da olduğu gibi Haymana’da da nüfusta azalmalar meydana gelmiştir. 1859’da Ankara’yı ziyaret eden A.D. Mordtmann, bu tarihte Haymana’ya Kırım’dan gelen Tatar, Çerkes ve Kazakların yerleştirildiği belirtilmiştir. 18. ve 19. yüzyıllarda Haymana, Ankara sancağının onüç kazasından biri olarak kayıtlara geçmiştir.[6]

1880’lerde Haymana kazasının merkezi günümüz Polatlı ilçesine bağlı Sivri köyüdü. Rivayetlere göre Sivri köyündeki Hükûmet Konağı’nın yanmasından sonra ilçe merkezi günümüzdeki yerine taşındı. Başka ve yaygın olan rivayete göre 1862 yılında Sivri köyündeki yangından sonra çeşitli köylere taşınan ilçe merkezi son olarak 1880 ya da 1888 yılında Hacı Göken Ağa’nın çiftliğinde bulunan, civar köy ve kasabaların kaplıcası olarak kullanılan ve “Yaban Hamam” olarak bilinen yerde kuruldu. Hükûmet Konağı’nın 1882 yılında tamamlanması nedeniyle yerleşimin kuruluş tarihi 1880 olarak kabul edilmektedir. O dönemde az sayıda Rum ve Ermeni’nin de yaşadığı Haymana’nın ilk belediye başkanı Rum kökenli Topal Petro’dur.[7]

1881 yılında yapılan ilk nüfus sayımına göre Haymana kazasının nüfusu 23.328 Müslüman, 23 Rum ve 5 Ermeni olmak üzere 23.356 kişi olup, 1907 tarihli Ankara Vilayet Salnamesinde ilçe nüfusu 33.725 Müslüman, 153 Gayrimüslim olmak üzere 33.878 kişi olarak belirtilmiştir.[7][6]

Coğrafya

İlçe, Ankara'nın güneyinde yer alır. Haymana'nın Ankara kent merkezine 72, Polatlı'ya 42, Gölbaşı'na 50 kilometre uzaklıktadır. İlçenin doğusunda Balâ ve Gölbaşı, güneyinde Kulu ve Cihanbeyli, batısında Polatlı ve kuzeyinde Gölbaşı ilçeleri yer alır.

İlçe topraklarının 2/3'ünü Haymana Platosu oluşturur. Ormanlık alan yok denecek kadar azdır. İlçenin sınırlarında bulunan dağlardan Karacadağ'ın yüksekliği 1724 m, Mangaldağ 1436 m ve Çaldağı 1351 m'dir. 297,6 hektar alanda tarım yapılmaktadır.

Haymana ilçesi, sıcak yer altı suları ve kaplıcaları ile ünlüdür.

Ayrıca Gavur Kalesi bulunmaktadır.

Nüfus

Haymana, ilçe merkezine bağlı 6 belde, 70 köy ve 5 mahalleden oluşmaktadır. Haymana dışa göç veren bir ilçemizdir. Bunun sebebi geçim şartlarının zorlaşması ve insanların cazibe merkezi hâline gelen Ankara'da yaşamak istemesidir.

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1965[8]	48.908	5.396	43.512
1970[9]	51.256	5.739	45.517
1975[10]	53.275	6.123	47.152
1980[11]	56.171	6.945	49.226
1985[12]	60.823	8.339	52.484
1990[13]	55.527	9.144	46.383
2000[14]	54.087	11.313	42.774
2007[15]	39.310	9.464	29.846
2008[16]	40.537	9.922	30.615
2009[17]	34.912	9.368	25.544
2010[18]	33.886	9.091	24.795
2011[19]	32.705	8.782	23.923
2012[20]	31.058	8.970	22.088
2013[21]	42.566	42.566	veri yok
2014[22]	31.176	31.176	veri yok
2015[23]	28.355	28.355	veri yok
2016[24]	28.127	28.127	Veri yok
2019[25]	30.930	30.930	veri yok

Mahalleler

Haymana'nın 78 mahallesinin 6'sı merkezde bulunmaktadır. Merkez mahallelerinde 9.912 kişi   (% 36,34) yaşamaktadır. En uzak mahallesi ise 66 km uzaklıktaki Alahacılı'dır. İlçede nüfusu en fazla olan, 842 kişi ile yine Kerpiç mahallesidir.  Haymana'nın nüfusu 2017 yılında % 3,2 azalmıştır.**

Haymana ilçesinin mahallelerinin ilçeye uzaklığı, rakımı ve nüfusu
Sıra	Mahalle	Km*	Rakım	Nüfus
2016	2017	2018	2019
1	Çaldağ Mah.			947	905		808
2	Kayabaşı Mah.			900	868		807
3	Medrese Mah.			1.052	996		911
4	Seyran Mah.			2.249	2.320		2.395
5	Sindiren Mah.			2.038	1.964		2.463
6	Yeni Mah.			2.860	2.859		2.870
	Haymana (merkez)		1.250	10.046	9.912		10.254
7	Ahırlıkuyu Mah.	17,3	1.130	59	65		78
8	Alaçık Mah. (Aktepe)	24,7	1.166	111	103		126
9	Alahacılı Mah.	65,9	1.034	387	359		369
10	Altıpınar Mah.	43,7	1.067	581	629		661
11	Ataköy Mah.	32,1	1.071	664	602		734
12	Bahçecik Mah.	29,0	1.046	252	249		348
13	Balçıkhisar Mah.	39,7	1.088	675	550		931
14	Baltalıin Mah. (Pınarbaşı)	39,8	1.082	150	122		201
15	Boğazkaya Mah.	59,0	925	73	73		81
16	Bostanhüyük Mah.	40,7	1.075	177	188		232
17	Bumsuz Mah.	46,1	1.152	619	597		684
18	Büyükkonak Mah.	40,7	966	124	116		105
19	Büyükyağcı Mah.	48,0	1.029	184	186		223
20	Cihanşah Mah.	48,5	1.034	260	247		283
21	Cingirli Mah.	17,2	1.290	24	22		20
22	Culuk Mah.	24,5	1.163	398	399
23	Çalış Mah.	26,9	1.158	432	412
24	Çatak Mah.	64,2	1.062	338	332
25	Çayraz Mah.	9,8	1.127	156	156
26	Çeltikli Mah.	39,5	1.145	260	238
27	Demirözü Mah.	30,7	963	387	369
28	Dereköy Mah.	25,1	1.130	168	161
29	Deveci Mah.	35,5	1.097	212	222
30	Devecipınarı Mah.	44,9	1.150	28	27
31	Durupınar Mah.	28,0	1.066	228	185
32	Durutlar Mah.	17,0	937	117	108
33	Emirler Mah.	56,8	983	689	651
34	Esen Mah.	14,3	1.055	127	116
35	Eskikışla Mah.	21,7	1.093	119	130
36	Evci Mah.	10,6	1.168	116	116		110
37	Evliyafakı Mah.	26,9	1.023	249	236
38	Gedik Mah.	7,0	1.152	110	116
39	Gültepe Mah. (Gedikli)	24,4	1.106	423	408
40	Güzelcekale Mah.	33,6	1.171	146	130
41	İncirli Mah.	26,1	1.173	94	81
42	Kadıköy Mah. (Yeşilyurt)	6,0	1.030	324	414		346
43	Karahoca Mah.	8,7	1.245	256	234		240
44	Karaömerli Mah.	19,8	1.043	157	147		197
45	Karapınar Mah.	22,9	1.199	214	218		269
46	Karasüleymanlı Mah.	20,3	1.158	238	211		285
47	Katrancı Mah.	29,2	1.078	338	317		349
48	Kavak Mah.	29,2	1.010	288	268		342
49	Kerpiç Mah.	60,0	1.017	875	842		797
50	Kesikkavak Mah.	5,0	1.142	40	37		59
51	Kızılkoyunlu Mah.	17,0	1.133	233	233		282
52	Kirazoğlu Mah.	33,3	961	176	172		239
53	Kutluhan Mah.	49,3	1.146	236	267		264
54	Küçükkonak Mah.	46,4	1.026	47	36		44
55	Küçükyağcı Mah.	49,2	986	74	58		59
56	Saatli Mah.	62,2	1.008	131	121		164
57	Sarıdeğirmen Mah.	11,4	946	207	194		247
58	Sarıgöl Mah.	16,0	988	268	262		328
59	Sazağası Mah.	46,5	1.055	96	103		171
60	Serinyayla Mah.	45,6	1.126	187	170		201
61	Sırçasaray Mah.	46,0	907	195	198		201
62	Sinanlı Mah.	46,6	1.094	761	726		759
63	Soğulca Mah.	19,1	930	141	129		163
64	Söğüttepe Mah.	11,6	1.093	57	57		94
65	Şerefligökgöz Mah.	25,2	1.141	269	260		279
66	Tabaklı Mah.	15,2	1.106	62	74		163
67	Tepeköy Mah.	58,0	998	333	333		309
68	Toyçayırı Mah.	60,4	950	228	212		221
69	Türkhüyük Mah.	16,3	906	50	51		50
70	Türkşerefli Mah.	25,4	925	206	196		228
71	Yamak Mah.	17,0	1.119	174	151		216
72	Yaprakbayırı Mah.	44,7	1.090	342	308		312
73	Yaylabeyi Mah.	17,9	909	87	90		98
74	Yeniköy Mah.	10,5	1.235	220	217		269
75	Yergömü Mah.	50,6	1.057	127	133		241
76	Yeşilköy Mah.	51,9	1.049	330	294		404
77	Yukarısebil Mah.	48,9	1.060	353	337		370
78	Yurtbeyli Mah.	40,4	1.143	624	594		762
	Haymana (kırsal)			18.081	17.365		20.676
	Haymana (ilçe)			28.127	27.277		30.930

* Km,  kaymakamlığa olan uzaklıktır.

** TUİK 01 Şubat 2018 verileri

Yönetim

Belediye başkanları

Yıl	Ad	Parti
1984	Mustafa Namal	ANAP
1989	Mustafa Namal	DYP
1994	Bünyamin Adacı	ANAP
1999	Mustafa Namal	FP
2004	Bünyamin Adacı	DYP
2009	Hacı Aysu	AK Parti
2014	Özdemir Turgut	DP[26]
2019	Özdemir Turgut	AK Parti

• Özdemir Turgut, 2014 Türkiye yerel seçimleri'nde DP'den seçildi sonra istifa ederek bağımsız oldu daha sonra AK Parti'ye katıldı.

Kaynakça

1. http://www.haymana.gov.tr/kaymakam-muhammed-gurbuz
2. http://www.haymana.bel.tr/haymana-belediye-baskani-ozdemir-turgut-yarin-resmi-torenle-ak-partiye-katiliyor.html
3. "Tarihçe". http://www.haymana.com/. 19 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2015. |yayıncı= dış bağlantı (yardım)
4. Prof. Dr. Ali SEVİM, Selçuklu Devleti Tarihi, Siyaset, Teşkilat, Kültür, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.
5. https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/televizyon/hayme-ana-kimdir-hayme-ananin-olumu-tarihte-nasil-olmustur-40727060
6. “Ankara Eyaleti Haymanateyn Kazasının XIX. Yüzyıl Ortalarında Sosyal ve Ekonomik Yapısı Üzerine Tespitler ve Sonuçlar”, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, ISSN: 1307-914X, Sayı:4, Şennur Şenel¬--Aysun Yalçın
7. “Tarih İçinde Haymana”, Haymanalılar Yardımlaşma ve Tanışma Derneği, Yayın No:1, Halil İbrahim Uçak
8. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
9. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
10. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
11. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
12. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
13. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
14. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
15. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
16. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
17. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
18. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
19. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
20. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
21. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
22. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
23. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
24. "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.
25. "2019 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 16 Ekim 2020.
26. "wikipedia". 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2014.

Dış bağlantılar