1977 Türkiye genel seçimleri

1977 Türkiye genel seçimleri, 5 Haziran 1977 tarihinde TBMM 16. dönem milletvekillerini belirlemek için yapılan genel seçimlerdir.

1977 Türkiye genel seçimleri

5 Haziran 1977)
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 450 sandalyesi için Çoğunluk için gereken 226 sandalye
Birinci parti İkinci parti   Lider Bülent Ecevit Süleyman Demirel Parti Cumhuriyet Halk Partisi Adalet Partisi (Türkiye) Liderlik tarihi 14 Mayıs 1972 28 Kasım 1964 Liderin bölgesi Zonguldak Isparta Son seçim 185 sandalye, %33,30 149 sandalye, %29,82 Sandalye 213 189 Değişim 28 40 Aldığı oy 6.136.171 5.468.202 Oran 41,38 36,89 Değişim %8,08 %7,07   Üçüncü parti Dördüncü parti   Dosya:Alparslan Türkeş'in portresi.jpg Lider Necmettin Erbakan Alparslan Türkeş Parti Millî Selamet Partisi Milliyetçi Hareket Partisi Liderlik tarihi 20 Ekim 1973 8 Şubat 1969 Liderin bölgesi Konya Adana Son seçim 48 sandalye, %11,80 3 sandalye, %3,38 Sandalye 24 16 Değişim 24 13 Aldığı oy 1.269.918 951.544 Oran 8,56 6,42 Değişim %3,34 %3,04
Önceki Başbakan Süleyman Demirel Adalet Partisi (Türkiye) Seçilen Başbakan Bülent Ecevit Cumhuriyet Halk Partisi

Gelişmeler

14 Ekim 1973 genel seçimleri iki parti için önemli olmuştu. Geniş çaplı "düzen değişikliği" ve siyasal özgürlük talebini savunagelen Bülent Ecevit'in Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) yüzde 33 oy oranıyla 185 milletvekilliği elde ederek başarılı olmuştu. Böylece CHP, 1961 Anayasası sonrasındaki seçim sayılmazsa çok partili döneme geçildiğinden beri ilk kez seçim kazanıyordu. Milli Selamet Partisi (MSP) ise bu seçimlerde 48 milletvekilliği elde etmiş ve İslamcı görüşleri savunarak bu kadar çok milletvekili çıkaran ilk parti olmuştu.[1]

CHP tek başına iktidara gelecek çoğunluğu elde edemediği için, yeni bir koalisyon dönemi açıldı. CHP ve MSP 26 Ocak 1974'te Bülent Ecevit başkanlığında bir koalisyon hükûmeti kurdu. Temmuz 1974'te Kıbrıs cumhurbaşkanı Makarios darbeyle devrildi. Yunanistan'daki Albaylar Cuntası'nın desteklediği bu darbenin başında Kıbrıs'ın Yunanistan'a bağlanmasını savunan EOKA örgütü liderlerinden Nikos Sampson vardı. Bu darbeyi Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlamak isteyen bir komplo olarak değerlendiren Ecevit, garantör devletlerden biri olan Britanya'ya darbeye karşı birlikte davranma çağrısında bulunduysa da Londra'da yapılan görüşmelerden sonuç çıkmayınca Türk hükûmeti Kıbrıs'a müdahale kararı aldı. 20 Temmuz 1974 Türk birliklerinin adaya çıkmasından kısa süre sonra Türkiye'nin adaya müdahale etmesini beklemeyen Yunanistan'daki askeri yönetim iktidardan uzaklaştırıldı, Kıbrıs'taki darbeciler de amaçlarına ulaşamadılar. Ecevit tarafından "Barış Harekatı" olarak tanımlanan harekât Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs'ın Türk ve Rum temsilcilerini bir araya getirdi. Görüşmelerden bir sonuç çıkmaması üzerine adada çok dar bir alanda mevzilenmiş olan Türk birlikleri 13 Ağustos 1974'te ikinci harekâta girişti. Türk birliklerinin Kuzey Kıbrıs'ta önemli bir alanı ele geçirmesinden sonra 16 Ağustos tarihinde harekât sona erdi.

Batılı büyük devletler ve Sovyetler Birliği özellikle ikinci müdahaleye büyük tepki gösterdiler. Adayı fiilen ikiye bölen Kıbrıs Harekâtı'ndan sonra Amerika Birleşik Devletleri (ABD), 5 Şubat 1975'te Türkiye'ye yaptığı askeri yardımı keserek silah ambargosu uygulamaya başladı.

Kıbrıs Harekâtı ülke içinde Başbakan Ecevit'in ve CHP'nin saygınlığını artırmıştı. CHP-MSP koalisyon hükûmeti ise Kıbrıs başta olmak üzere birçok konuda kendi içinde anlaşmazlığa düşmüştü. Ecevit bir an önce erken seçime gidebilmek için 18 Eylül 1974'te başbakanlıktan istifa etti. Ama bu istifa erken seçimin yapılmasını sağlayamadı; 200 günü aşkın süre yeni hükûmet kurulamadı ve partilerüstü Sadi Irmak hükûmeti (Kasım 1974-Mart 1975) güvenoyu alamadığı halde görevde kaldı. Sonunda 31 Mart'ta, Adalet Partisi (AP) Genel Başkanı Süleyman Demirel'in başkanlığında AP, MSP, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve Cumhuriyetçi Güven Partisi'nden (CGP) oluşan koalisyon hükûmeti kuruldu. Sola karşı hemen bütün sağ partilerin birliğini oluşturan Demirel hükûmeti, "I. Milliyetçi Cephe hükûmeti" olarak anıldı. Milliyetçi Cephe hükûmeti kurulunca karşıt öğrenci grupları arasında çatışmalar arttı. MHP başkanı ve başbakan yardımcısı Alpaslan Türkeş, sağcı "komandolar"ın güvenlik kuvvetlerinin yardımcısı olduğunu ileri sürdü. Hükûmetin bu olaylarda tarafsızlığını koruyamaması saldırıların yoğunlaşmasına yol açtı.[2]

Bu dönemde ABD'nin silah ambargosunun etkisi oldukça derin oldu. Bir dış güvenlik sorunuyla karşı karşıya kalan Türkiye uluslararası forumlarda da yalnız bırakıldı. Ekonominin işleyişi için gerekli dış yardım ve krediler kesildi. Ardından patlak veren petrol krizinin de etkisiyle Türkiye, Cumhuriyet döneminin en ağır ekonomik bunalımlarından birine girdi. Bu arada ambargo kararı üzerine Türkiye, ABD üsleriyle ilgili ikili anlaşmaların uygulanmasını tek taraflı olarak durdurdu. ABD Kongresi'nin ambargoda ısrar ettiğinin anlaşılması üzerine Türk hükûmeti 25 Temmuz 1975'te, NATO'ya bağlı İncirlik Üssü dışında, tüm ABD üslerinin devralınmasını kararlaştırdı. ABD silah ambargosu ancak Eylül 1978'de kaldırılabildi.

1974 petrol krizi nedeniyle dış ticaret açığının çok büyümesi, döviz darboğazı yanında sürekli enflasyonun getirdiği sosyal huzursuzluklar sol meslek örgütlerini, sendikaları halkın tepkilerini yansıtmaya itti. Sosyal huzursuzluklara koşut olarak sağ-sol çatışmaları da tırmandı. Milliyetçi Cephe'nin önlem olarak Devlet Güvenlik Mahkemeleri'ni kurmaya kalkışması CHP ve sendikaların direnişi karşısında başarılı olamadı. 1 Mayıs 1977'de, Taksim Meydanı'nda İşçi Bayramı'nı kutlayan kişilere ateş açılması ve kargaşada 33 kişinin yaşamını kaybetmesine karşın, suçluların yakalanamaması Milliyetçi Cephe hükûmetinin bu olaylardaki tutumunun bir göstergesi sayıldı.

Demirel'in koalisyon hükûmeti iki yıl sürdü. Seçimin 1977 yılının ekim ayında yapılması gerekiyordu; fakat 5 Nisan 1977 tarihinde, CHP ve AP'nin daha önce Anayasa Komisyonu'nda birleştirilen erken seçim önergelerinin, TBMM Genel Kurulu'nda yapılan oylamada kabul edilmesiyle erken seçim kararı alındı. Milletvekili genel seçimleri ile Cumhuriyet Senatosu kısmi seçimlerinin 5 Haziran günü yapılmasının kabul edildiği oylamada CHP, AP, CGP ve MHP'liler olumlu oy kullanırken, Demokratik Partililer çekimser oy kullandı, MSP'liler ise 1 üye dışında oylamaya katılmadı.[3]

Kampanya Dönemi

Seçim kampanyası boyunca terör eylemleri sürdü. Bülent Ecevit ve seçim konvoyuna 26 Nisan'da Tokat'ın Niksar ilçesinde, 27 Nisan'da da Gümüşhane'nin Şiran ilçesinde saldırılar düzenlendi. Ecevit, 29 Mayıs 1977 günü seçim gezisi için bulunduğu İzmir Çiğli Havaalanı'nda suikasta uğradı. Bülent-Rahşan Ecevit çiftinin zarar görmeden atlattığı suikast girişiminde, CHP İzmir İl Başkanı Mehmet İsvan ağır yaralandı.[4] Ecevit'in 3 Haziran 1977'de Taksim Meydanı'nda düzenleyeceği miting öncesinde Başbakan Demirel kendisini uyararak miting sırasında suikast yapılacağını bildirdi. Ecevit'in miting günü Taksim`de olacağını ve hiç kimsenin mitinge gelmemesini söylemesine rağmen 3 Haziran günü yapılan miting CHP tarihinin en geniş katılımlı ve en coşkulu mitinglerinden biri oldu.

Sonuçlar

Barajsız D'Hondt sisteminin uygulandığı seçimlere 8 siyasi parti katıldı, katılım oranı yüzde 72 olarak gerçekleşti. Seçimlerde hiçbir parti çoğunluğu sağlayamadı; CHP 213 (%41,4), AP 189 (%36,9), MSP 24 (%8,6), MHP 16 (%6,4), CGP 3 (%1,9), DP 1 (%1,9) milletvekili çıkardı. 67 ilden 31'inde CHP, 31'inde AP, 5'inde de bağımsız adaylar birinci oldu. Seçimin en belirgin özelliği, toplam geçerli oyların % 78,26'sının iktidar adayı iki büyük partide toplanmasına karşılık, geri kalan % 21,73'ünün seçime katılan diğer altı parti ile bağımsızlar arasında dağılmasıdır. 1973 genel seçimlerinde oyların % 63'ünü alan bu iki siyasi partinin oy oranlarındaki 15 puanlık yükseliş geçen yasama döneminin hükûmet formüllerine bir tepki olarak, seçmenlerin çok geniş çoğunlukla oylarını tek parti iktidarı oluşturma yönünde kullandıkları şeklinde yorumlandı.[5]

Seçimden birinci parti olarak çıkması beklenen CHP tahminleri boşa çıkarmadı. Ekonomik ve sosyal sıkıntılar, siyasal düzlemdeki silâhlı çatışmalar, CHP’nin bütün bunlara bir çözüm olabileceği yönündeki beklentiyi artırmıştı. ‘Halkçı Ecevit’ sloganı, bir yandan geniş yığınların ekonomik, sosyal ve siyasal taleplerini içerirken; diğer yandan da hayli popülist bir söyleme karşılık geliyordu. 1973 seçimlerine göre oylarını yaklaşık 8 puan, milletvekili sayısını da 28 sandalye artırmasına rağmen tek başına iktidar olması için gereken 226 milletvekilliğini elde edemedi. AP ise 1973 seçimlerinde DP ve MSP'ye kaptırdığı oylarının bir kısmını geri almayı başardı. MHP de oylarını neredeyse ikiye katladı. Buna rağmen MSP, CGP ve DP'de ise büyük oy kaybı yaşandı.

İlçeler bazında seçim sonuçlarını gösteren harita

1977 genel seçimlerinin sonuçları:[6]

Toplam Seçmen	21.207.303
Toplam Kullanılan Oy	15.358.210
Toplam Geçerli Oy	14.827.172
Katılım Oranı (%)	72,4
Milletvekili Sayısı	450

Parti		Genel Başkan	Oy	%	+/–	Sandalye	+/–
	Cumhuriyet Halk Partisi	Bülent Ecevit	6.136.171	41,4	8,10	213	28
	Adalet Partisi	Süleyman Demirel	5.468.202	36,9	7,08	189	40
	Millî Selamet Partisi	Necmettin Erbakan	1.269.918	8,6	3,20	24	24
	Milliyetçi Hareket Partisi	Alparslan Türkeş	951.544	6,4	3,02	16	13
	Bağımsızlar		370.035	2,5	0,25	4	2
	Cumhuriyetçi Güven Partisi	Turhan Feyzioğlu	277.713	1,9	3,36	3	10
	Demokratik Parti	Ferruh Bozbeyli	274.484	1,8	10,09	1	44
	Türkiye Birlik Partisi	Mustafa Timisi	58.540	0,4	0,70	0	1
	Türkiye İşçi Partisi	Behice Boran	20.565	0,1	Yok	0	Yok
Toplam			14.827.172	100		450

İllere Göre Seçim Sonuçları

İllere göre 5 Haziran 1977 genel seçim sonuçları;[7]

İl	Mv Sayısı	CHP	%	AP	%	MSP	%	MHP	%	Diğerleri	%	Toplam
Adana	14	210.026	46,4	144.709	32,0	28.490	6,3	51.146	11,3	17.701	4,0	452.072
Adıyaman	4	49.243	41,9	33.807	28,7	22.625	19,2	6.028	5,1	5.944	5,1	117.647
Afyon	6	53.674	27,3	102.785	52,2	16.042	8,2	17.043	8,7	7.114	3,6	196.760
Ağrı	4	11.769	12,3	20.051	21,0	6.047	6,3	6.149	6,5	51.346	53,9	95.362
Amasya	4	57.594	45,2	48.026	37,7	9.305	7,3	8.091	6,3	4.541	3,0	127.557
Ankara	29	460.509	51,3	277.130	30,9	55.223	6,1	77.178	8,6	38.186	4,3	897.872
Antalya	7	87.944	34,2	139.354	54,1	7.962	3,1	10.898	4,2	11.374	4,4	257.532
Artvin	3	37.841	44,4	39.021	45,8	4.912	5,8	1.959	2,3	1.412	1,7	85.145
Aydın	7	97.818	38,2	131.198	51,2	7.053	2,8	7.285	2,9	10.548	4,2	256.038
Balıkesir	9	136.448	37,4	188.145	51,7	17.451	4,8	10.093	2,8	12.020	3,3	364.157
Bilecik	2	23.258	39,2	29.042	49,0	3.806	6,4	1.689	2,9	1.511	2,5	59.307
Bingöl	2	15.966	25,4	18.593	29,6	15.922	25,4	674	1,1	11.597	18,5	62.752
Bitlis	2	10.665	17,1	21.378	34,3	17.013	27,3	184	0,3	13.177	21,0	62.417
Bolu	5	48.712	28,3	95.491	55,4	16.371	9,5	5.907	3,5	5.781	3,3	172.300
Burdur	2	34.383	39,8	37.316	43,2	5.897	6,8	5.754	6,7	2.972	3,5	86.322
Bursa	11	158.364	36,7	223.157	51,7	23.640	5,5	12.660	2,9	13.597	3,1	431.418
Çanakkale	4	68.048	38,7	88.138	50,2	8.564	4,9	3.857	2,2	7.034	4,0	175.641
Çankırı	3	19.664	22,5	40.816	46,8	8.697	10,0	14.807	17,0	3.275	3,7	87.259
Çorum	6	74.884	36,1	77.754	37,5	17.120	8,3	26.414	12,7	11.047	5,4	207.219
Denizli	6	98.491	43,5	99.428	43,9	7.358	3,3	8.379	3,7	12.852	5,6	226.504
Diyarbakır	7	64.991	34,8	48.694	26,1	33.324	17,9	2.035	1,1	37.607	20,1	186.651
Edirne	4	74.727	53,8	54.795	39,5	3.005	2,2	1.916	1,4	4.366	3,1	138.816
Elazığ	5	39.847	28,8	27.751	20,1	19.423	14,0	25.881	18,7	25.430	18,4	138.332
Erzincan	3	43.812	45,4	26.918	27,9	5.662	5,9	18.180	18,8	1.946	2,0	96.518
Erzurum	8	54.078	21,7	107.589	43,1	38.670	15,5	32.074	12,8	17.185	6,9	249.591
Eskişehir	5	83.497	41,6	92.525	46,0	8.451	4,2	10.218	5,1	6.088	3,0	200.779
Gaziantep	8	109.255	44,7	79.306	32,4	20.870	8,5	27.172	11,1	7.851	3,9	244.454
Giresun	5	56.732	37,0	61.819	40,3	13.629	8,9	14.177	9,2	7.141	4,6	153.498
Gümüşhane	3	26.535	28,5	37.591	40,4	13.824	14,9	13.867	14,9	1.228	1,3	93.045
Hakkâri	1	14.577	36,5	17.336	43,4	7.372	18,5	0	0	656	1,6	39.941
Hatay	8	148.967	55,1	77.395	28,6	13.853	5,1	24.444	9,0	5.917	2,2	270.576
Isparta	4	25.711	21,3	84.133	69,6	4.629	3,8	3.743	3,1	2.654	2,2	120.870
İçel	8	117.080	44,7	101.462	38,7	6.910	2,6	23.897	9,1	12.187	4,7	261.944
İstanbul	44	891.772	58,2	434.879	28,4	101.078	6,6	41.261	2,7	62.821	4,1	1.530.966
İzmir	19	383.333	52,7	288.645	39,7	21.389	2,9	12.042	1,7	22.417	3,0	727.826
Kahramanmaraş	7	74.283	34,4	57.250	26,5	33.772	15,6	33.470	15,5	17.225	8,0	216.000
Kars	8	110.826	52,9	38.848	18,6	20.831	10,0	17.470	8,3	21.442	10,2	209.417
Kastamonu	5	52.614	30,6	80.748	46,9	7.748	4,5	13.277	7,7	12.549	7,3	172.184
Kayseri	8	75.204	31,3	76.448	31,8	21.672	9,0	31.744	13,2	35.213	14,7	240.281
Kırklareli	3	55.127	48,5	52.747	46,4	1.662	1,5	1.157	1,0	2.914	2,6	113.607
Kırşehir	3	32.320	45,5	14.527	20,5	8.468	11,9	10.120	14,2	5.593	7,9	71.028
Kocaeli	5	82.278	43,8	75.193	40,0	19.951	10,6	3.387	1,8	7.075	3,8	187.886
Konya	16	147.126	31,3	132.232	28,2	92.694	19,8	50.056	10,7	47.260	10,0	469.368
Kütahya	5	44.827	23,3	117.478	61,0	13.491	7,0	9.498	4,9	7.196	3,7	192.490
Malatya	6	99.107	52,3	32.247	17,0	38.516	20,4	17.371	9,2	2.193	1,1	189.419
Manisa	10	140.668	38,7	176.967	48,6	18.840	5,2	13.605	3,7	13.758	3,8	363.838
Mardin	6	39.008	21,2	30.385	16,5	42.751	23,2	252	0,1	71.562	39,0	183.958
Muğla	4	73.105	42,4	86.667	50,2	3.849	2,2	2.908	1,7	5.892	3,5	172.421
Muş	3	13.776	16,4	15.115	18,0	15.079	17,9	190	0,2	39.914	47,5	84.060
Nevşehir	3	29.074	34,5	34.841	41,4	8.344	9,9	9.291	11	2.652	3,2	84.202
Niğde	5	50.932	35,1	54.801	37,8	13.546	9,3	18.928	13	6.932	4,8	145.139
Ordu	7	102.929	47,4	64.352	29,6	17.226	7,9	20.877	9,6	11.713	5,5	217.097
Rize	4	39.111	32,0	55.865	45,8	15.095	12,3	7.374	6,0	4.673	3,9	122.118
Sakarya	5	70.233	36,1	86.124	44,3	20.689	10,6	8.082	4,1	9.262	4,8	194.390
Samsun	10	132.905	41,2	142.106	44,1	19.955	6,2	12.068	3,7	15.500	4,8	322.534
Siirt	4	18.907	15,9	20.422	17,2	26.074	22,0	709	0,6	52.500	44,3	118.612
Sinop	3	41.989	44,2	36.187	38,1	7.344	7,7	3.903	4,1	5.615	5,9	95.038
Sivas	8	106.082	42,9	58.044	23,5	34.701	14,0	32.539	13,2	15.747	6,4	247.113
Tekirdağ	4	61.468	47,0	57.551	44,0	3.269	2,5	1.713	1,3	6.741	5,2	130.742
Tokat	7	93.940	42,2	69.429	31,2	23.167	10,4	23.678	10,6	12.472	5,6	222.686
Trabzon	8	95.188	39,9	92.979	39,0	23.942	10,0	14.906	6,3	11.283	4,8	238.298
Tunceli	2	31.958	66,3	3.938	8,3	498	1,0	2.271	4,7	9.476	19,7	48.222
Urfa	7	65.910	33,5	64.785	32,9	38.432	19,5	11.876	6,0	15.961	8,1	196.964
Uşak	3	43.849	47,4	37.538	40,6	5.431	5,9	2.859	3,1	2.813	3,0	92.490
Van	4	22.569	19,4	17.943	15,4	23.798	20,5	3.282	2,8	48.856	41,9	116.448
Yozgat	6	49.532	30,1	48.285	29,3	21.347	13,0	37.750	22,9	7.779	4,7	164.693
Zonguldak	9	149.111	45,7	139.983	42,9	16.149	5,0	7.831	2,4	13.038	4,0	326.112
Türkiye	450	6.136.171	41,4	5.468.202	36,9	1.269.918	8,6	951.544	6,4	1.001.337	6,7	14.827.172

Kaynakça

1. Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition
2. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi
3. Seçim 5 Haziranda 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Milliyet, 6 Nisan 1977
4. Siyasetin şairi Karaoğlan 5 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Hürriyet.
5. Türk, Hikmet Sami. "Nasıl bir seçim sistemi?" (PDF). 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
6. 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ysk.gov.tr
7. "1950-1977 Yılları Arası Milletvekili Genel Seçimleri". 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2017.