1965 Türkiye genel seçimleri

1965 Türkiye genel seçimleri, 10 Ekim 1965 tarihinde yapılan bu genel seçimler ile TBMM 13. dönem milletvekilleri seçildi. İlk kez Millî bakiye sisteminin uygulandığı bu seçimlerde, Türkiye tarihinde ilk defa bir sosyalist parti olan Türkiye İşçi Partisi milletvekili çıkararak meclise girdi.

1965 Türkiye genel seçimleri

10 Ekim 1965
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 450 sandalyesi için Çoğunluk için gereken 226 sandalye
Katılım	%71,3
Birinci parti İkinci parti   Lider Süleyman Demirel İsmet İnönü Parti Adalet Partisi (Türkiye) Cumhuriyet Halk Partisi Liderlik tarihi 28 Kasım 1964 10 Kasım 1938 Liderin bölgesi Isparta Malatya Son seçim 158 sandalye, %34,8 173 sandalye, %36,7 Sandalye 240 134 Değişim 82 39 Aldığı oy 4.921.235 2.675.785 Oran %52,9 %28,7 Değişim %18,1 %8,0   Üçüncü parti Dördüncü parti   Lider Osman Bölükbaşı Ekrem Alican Parti Millet Partisi (1962) Yeni Türkiye Partisi (1961) Liderlik tarihi 1962 13 Şubat 1961 Liderin bölgesi Ankara Sakarya Son seçim Yeni parti 65 sandalye, %13,7 Sandalye 31 19 Değişim Yeni parti 46 Aldığı oy 582.704 346.514 Oran %6,3 %3,7 Değişim Yeni parti %10,0
Önceki Başbakan Suat Hayri Ürgüplü Seçilen Başbakan Süleyman Demirel Adalet Partisi (Türkiye)

Seçim öncesi

28 Kasım 1964’te yapılan genel kongrede Adalet Partisi Genel Başkanlığına seçilen Süleyman Demirel hızlı bir muhalefete başladı. Meclisteki diğer partilerle anlaşarak İsmet İnönü'nün bağımsızlarla kurduğu azınlık hükûmetini düşürmeyi başardı. 13 Şubat 1965'te, 1961 Kasım'ından itibaren dört senede art arda üç ayrı hükûmet kuran İnönü'nün başkanı olduğu 28. Hükümet'in TBMM'ye sunduğu 1965 mali yılı bütçe tasarısı, yapılan oylama sonucunda 197'ye karşılık 225 oyla reddedildi. İnönü oylamanın neticesinin açıklanmasından hemen sonra istifa etti.[1] İnönü'nün istifasından sonra liderlerle bir araya gelen Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafsız bir başbakan aradı ve görevi o sırada Kayseri'den bağımsız senatör olan Suat Hayri Ürgüplü'ye verdi. Ürgüplü'nün başkanlığında, Adalet, Yeni Türkiye, Cumhuriyetçi Köylü Millet ve Millet partilerinin katılımıyla kurulan koalisyon hükûmetinde, Adalet Partisinin yeni genel başkanı Demirel başbakan yardımıcısı oldu.[2] Ürgüplü hükûmeti seçimlere kadar görevde kaldı.

Seçim Sistemi

1965 yılının başlarında, Adalet Partisi'nin muhalefet etmesine rağmen, CHP ve meclisteki diğer partilerin iş birliği ile partilerin seçimlerde aldıkları oy oranlarıyla TBMM'de kazandıkları sandalye sayılarının oranlarının birbirine çok yakın olmasını sağlayacak Millî bakiye sistemi getirildi.[3] 306 sayılı Milletvekili Seçim Kanunu’nun 32. maddesinde yapılan değişiklik ile seçim çevresi barajı kaldırıldı ve 1965 seçimleri milli bakiye sistemi ile yapıldı.[4]

Her seçim çevresindeki artık oyların ülke düzeyinde değerlendirilmesi amacıyla geliştirilmiş millî bakiye sistemine göre her seçim çevresindeki geçerli oylar toplamı, o seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısına bölünerek “seçim sayısı” bulunur. Her parti listesinin aldığı geçerli oy sayısında “seçim sayısı” ne kadar varsa, o parti o seçim çevresinde o kadar milletvekilliği kazanmış olur. Her partiye ait geriye kalan geçerli oylar, seçimin yapıldığı bütün seçim çevrelerini içine alan “millî seçim çevresi” içerisinde toplanır. Bu toplam, seçim çevrelerinde açık kalan milletvekilliklerinin toplamına bölünerek “millî seçim sayısı” bulunur. Yani, artık oylar boşta kalan sandalye sayısına bölünür. Daha sonra her partinin millî seçim çevresi içindeki geçerli oy toplamı millî seçim sayısına bölünür ve bu sayıya göre milletvekillikleri bölüştürülür. Bu işlem sonucunda yine doldurulamamış milletvekillikleri kalırsa; bunlar, partiler arasında boş kalan geçerli oyların büyüklük sırasına göre partiler arasında bölüştürülür. Milli Bakiye sistemi, seçmenlerin verdikleri oylar seçim çevrelerinde etkili olmasa dahi ülke genelinde etkili olacağı için, küçük partilerin de temsil oranını artıran bir sistemdir. Cumhuriyet tarihinde milli bakiye sistemi ile yapılan tek seçim 1965 seçimleridir.[4]

Seçim Süreci

1961 Anayasası'nda Millet Meclisi seçimlerinin «dört yılda bir», ara seçimlerinin «her iki yılda bir Cumhuriyet Senatosu seçimiyle birlikte» yapılması öngörüldüğü için TBMM 13. dönem milletvekilliği seçimi 10 Ekim 1965'te düzenlendi. Seçim takivimi 3 Ağustos tarihinde başladı.

1965 seçimlerine gidilirken Cumhuriyet Halk Partisi siyasal yelpazedeki yerini 'ortanın solu' ifadesi ile tanımlayarak Türkiye İşçi Partisi'ne kayabilecek tabanını korumaya çalıştı. Adalet Partisi, “heyecanlı anti-komünizm sloganlarına dayanan” bir seçim kampanyası yürüttü.[5]

Milli bakiye sistemi bir partinin çoğunluk elde etmesine çok az ihtimal vermesine karşın 10 Ekim 1965'te yapılan seçimlerde AP, diğer sağ partilerin -özellikle de kendisi gibi Demokrat Parti'nin mirasçısı olan Yeni Türkiye Partisi'nin- tabanlarını eritip yüzde 53 oy ve 240 milletvekili ile tek başına iktidar olmayı başardı. CHP yüzde 28,7 oy ile 134 milletvekili, MP yüzde 6 oy ile 31 milletvekili, YTP yüzde 3,7 oy ile 19 milletvekili, TİP yüzde 2,9 oy ile 15 milletvekili, CKMP yüzde 2.2 oy ile 11 milletvekili kazandı.

Cumhuriyet döneminde Meclise girebilen ilk sosyalist parti olan Türkiye İşçi Partisi (TİP), 54 ilde, yüzde 3'le 15 milletvekili kazanarak Meclis'te grup kurdu.

Demirel 27 Ekim 1965'te, 27 Mayıs darbesinden (1960) sonraki ilk tek parti hükûmetini kurarak Türkiye’nin 12. başbakanı oldu.

Adalet Partisi'nin çoğunlukta olduğu mecliste, 1968 yılında Seçim Kanunu değiştirilerek D'Hondt sistemi geri getirildi.[3]

Sonuçlar

1965 genel seçimlerinin sonuçları:[6]

Toplam Sandık
Toplam Seçmen	13.679.753
Toplam Kullanılan Oy	9.748.678
Toplam Geçerli Oy	9.307.563
Katılım Oranı (%)	71,3
Milletvekili Sayısı	450

Parti		Genel Başkan	Oy	%	+/–	Sandalye	+/–
	Adalet Partisi	Süleyman Demirel	4.921.235	52,87	18,07	240	82
	Cumhuriyet Halk Partisi	İsmet İnönü	2.675.785	28,75	8,00	134	39
	Millet Partisi	Osman Bölükbaşı	582.704	6,26	Yok	31	Yok
	Yeni Türkiye Partisi	Ekrem Alican	346.514	3,72	10,0	19	46
	Bağımsızlar		296.528	3,19	2,40	1	1
	Türkiye İşçi Partisi	Mehmet Ali Aybar	276.101	2,97	Yok	14	Yok
	Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi	Alparslan Türkeş	208.696	2,24	11,71	11	43
Toplam			9.307.563	100		450

İllere Göre Seçim Sonuçları

İllere göre 10 Ekim 1965 genel seçim sonuçları;[7]

İl	Mv Sayısı	AP	%	CHP	%	MP	%	YTP	%	Diğerleri	%	Toplam
Adana	12	133.799	53,9	88.229	35,6	8.628	3,5	3.289	1,3	14.063	5,7	248.008
Adıyaman	4	29.309	41,8	18.711	26,7	-	-	8.437	12,0	13.675	19,5	70.132
Afyon	7	91.565	62,3	27.206	18,5	16.828	11,5	2.727	1,9	8.632	5,8	146.958
Ağrı	3	14.746	20,9	13.173	18,6	670	0,9	30.270	42,8	11.819	16,7	70.678
Amasya	4	38.687	42,4	18.743	20,6	19.715	21,6	-	-	13.996	15,3	91.141
Ankara	21	218.821	46,5	141.919	30,2	66.813	14,2	7.325	1,6	35.418	7,4	470.296
Antalya	7	92.690	66,6	35.808	25,7	4.162	3,0	-	-	6.553	4,7	139.213
Artvin	3	36.983	60,8	23.375	38,5	-	-	-	-	429	0,7	60.787
Aydın	8	130.247	72,3	37.771	21,0	5.408	3,0	-	-	6.733	3,7	180.159
Balıkesir	11	152.847	62,9	69.040	28,4	8.406	3,5	2.855	1,2	9.986	4,1	243.134
Bilecik	2	29.793	56,9	16.315	31,2	2.526	4,8	-	-	3.716	7,1	52.350
Bingöl	2	9.866	25,3	13.942	35,7	1.476	3,8	12.079	30,9	1.709	4,4	39.072
Bitlis	2	18.644	49,2	6.608	17,4	532	1,4	3.955	10,4	8.139	21,5	37.878
Bolu	6	79.537	59,3	29.921	22,3	11.265	8,4	7.806	5,8	5.700	4,2	134.229
Burdur	3	26.944	52,1	18.975	36,7	-	-	2.147	4,1	3.695	7,1	51.761
Bursa	11	189.515	68,6	63.891	23,1	8.589	3,1	2.525	0,9	11.866	4,3	276.386
Çanakkale	5	75.863	63,4	32.099	26,8	5.067	4,2	-	-	6.661	5,6	119.690
Çankırı	4	44.151	56,4	12.546	16,0	15.603	19,9	-	-	5.963	7,7	78.263
Çorum	7	73.486	50,7	35.066	24,2	18.456	12,7	9.899	6,8	8.013	5,6	144.920
Denizli	7	86.887	61,2	44.929	31,6	4.391	3,1	2.248	1,6	3.523	2,5	141.978
Diyarbakır	7	31.936	28,8	25.695	23,2	1.867	1,7	25.599	23,1	25.659	23,1	110.756
Edirne	4	53.736	56,4	29.180	30,6	6.309	6,6	1.489	1,6	4.621	4,8	95.335
Elazığ	5	38.111	48,6	31.014	39,6	-	-	3.147	4,0	6.068	7,8	78.340
Erzincan	4	31.013	43,8	20.389	28,8	-	-	2.774	3,9	16.690	23,5	70.866
Erzurum	9	95.875	55,8	43.854	25,5	13.265	7,7	10.197	5,9	8.591	5,0	171.782
Eskişehir	6	81.711	59,6	36.873	26,9	8.636	6,3	2.632	1,9	7.334	5,3	137.186
Gaziantep	7	76.799	51,7	56.133	37,8	3.788	2,6	4.412	3,0	7.350	4,9	148.482
Giresun	6	71.686	54,9	39.780	30,5	6.869	5,3	6.590	5,1	5.523	4,2	130.448
Gümüşhane	4	32.983	41,1	23.011	28,6	-	-	5.706	7,1	18.619	23,2	80.319
Hakkâri	1	1.373	5,5	9.338	37,5	253	1,0	13.710	55,1	205	0,8	24.879
Hatay	7	66.956	57,5	36.342	31,2	2.376	2,0	3.731	3,2	7.083	2,5	116.488
Isparta	4	48.868	63,8	17.640	23,0	-	-	10.086	13,2	-	-	76.594
İçel	7	89.569	59,5	48.358	32,2	6.265	4,2	1.950	1,3	4.271	2,8	150.413
İstanbul	31	331.447	53,2	185.479	29,7	30.471	4,9	5.781	0,9	70.358	11,3	623.536
İzmir	17	251.189	62,2	120.337	29,8	11.461	2,8	-	-	20.961	5,2	403.948
Kars	9	58.361	37,3	53.706	34,3	4.519	2,9	15.169	9,7	24.626	15,8	156.381
Kastamonu	7	90.738	61,5	29.315	19,9	14.385	9,7	4.888	3,3	8.246	5,6	147.572
Kayseri	8	91.769	54,3	58.025	34,3	10.530	6,2	-	-	8.796	5,2	169.120
Kırklareli	4	53.104	60,6	27.123	31,0	3.541	4,0	-	-	3.838	4,4	87.606
Kırşehir	3	14.074	24,9	10.912	19,3	28.766	50,8	-	-	2.830	5,0	56.582
Kocaeli	5	58.931	55,5	31.622	29,8	9.192	8,7	1.315	1,2	5.136	4,8	106.196
Konya	16	169.612	54,2	78.308	25,0	29.389	9,4	4.967	1,6	30.851	9,9	313.127
Kütahya	6	81.850	63,7	25.059	19,5	14.187	11,0	3.019	2,3	4.418	3,5	128.533
Malatya	6	38.350	31,0	63.310	51,2	4.352	3,5	3.530	2,9	14.049	11,4	123.591
Manisa	11	160.713	65,2	61.760	25,1	15.553	6,3	-	-	8.468	3,4	246.494
Maraş	6	55.640	48,2	27.609	23,9	11.329	9,8	4.099	3,5	16.854	14,6	115.531
Mardin	6	26.828	22,6	26.611	22,5	-	-	14.567	12,3	50.439	42,6	118.445
Muğla	5	67.805	61,9	35.586	32,5	-	-	-	-	6.080	5,5	109.471
Muş	3	10.149	18,3	10.615	19,1	4.418	8,0	7.568	13,6	22.728	41,0	55.478
Nevşehir	3	28.660	47,3	15.497	25,6	16.408	27,1	-	-	-	-	60.565
Niğde	5	47.080	45,6	26.228	25,4	11.135	10,8	4.362	4,2	14.423	14,0	103.228
Ordu	8	79.845	53,2	54.275	36,2	-	-	5.783	3,8	10.191	6,8	150.094
Rize	4	51.530	62,3	18.692	22,6	7.883	9,5	1.608	1,9	3.031	3,7	82.744
Sakarya	6	71.625	57,3	26.334	21,1	8.521	6,8	13.159	10,5	5.400	4,3	125.039
Samsun	11	130.874	56,0	73.031	31,2	18.019	7,7	-	-	11.947	5,1	233.871
Siirt	4	22.310	36,7	21.798	35,8	1.192	2,0	8.995	14,7	6.558	10,8	60.853
Sinop	4	26.742	34,7	20.763	26,9	11.660	15,1	-	-	17.905	23,3	77.070
Sivas	11	82.060	39,4	69.172	33,2	14.683	7,1	10.318	5,0	31.805	15,2	208.038
Tekirdağ	4	54.100	58,7	30.206	32,8	3.751	4,1	-	-	4.003	4,4	92.060
Tokat	7	75.494	50,0	55.329	36,6	-	-	9.974	6,6	10.298	6,8	151.095
Trabzon	9	90.380	53,8	62.789	37,4	10.747	6,4	-	-	3.965	2,4	167.881
Tunceli	2	10.985	26,8	13.705	33,5	-	-	8.916	21,8	7.302	17,8	40.908
Urfa	7	41.486	34,9	36.307	30,5	-	-	10.833	9,1	30.215	25,5	118.841
Uşak	3	31.187	55,1	18.737	33,1	-	-	-	-	6.641	11,7	56.565
Van	4	21.585	30,2	32.276	45,2	-	-	14.067	19,7	3.510	4,9	71.438
Yozgat	6	53.761	40,1	34.689	25,8	29.514	22,0	2.977	2,2	13.233	9,9	134.174
Zonguldak	9	145.975	65,6	54.706	24,6	8.935	4,0	3.034	1,4	9.917	4,5	222.567
Türkiye	450	4.921.235	52,87	2.675.785	28,75	582.704	6,26	346.514	3,72	781.325	8,4	9.307.563

Kaynakça

1. "Tarihte Bugün – 13 Şubat". ismetinonu.org.tr. İnönü Vakfı. 13 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2021.
2. Murat Bardakçı (6 Ekim 2013). "Obama'ya kepenk indirten bütçe derdi İsmet Paşa'yı başbakanlıktan etmişti". Haberturk.com. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020.
3. Burak Cop (24 Nisan 2011). "Sosyalistler TBMM'ye nasıl girdi?". NTV.com.tr. Erişim tarihi: 7 Aralık 2015.
4. Abdülkadir Özdemir (2014). "Türkiye'de Çok Partili Dönem'de Seçim Sistemleri ve Siyasal İstikrar" (PDF). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.
5. "Sahne Demirel'in: 1965 genel seçimleri". Yeni Şafak. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020.
6. 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ysk.gov.tr
7. "1950-1977 Yılları Arası Milletvekili Genel Seçimleri". 10 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.