İstanbul'da toplu taşıma

İstanbul'da toplu taşıma, 5461 kilometrekarelik bir alana yayılan ilin, 14 milyondan fazla nüfusuna toplu taşıma hizmeti veren sistemlerdir. İldeki toplu taşıma işlemleri özel şirketlere ve kamuya ait otobüs ve metrobüs ağları, raylı sistemler, teleferik ağları ve deniz araçlarıyla gerçekleştirilmektedir.

İldeki raylı sistemler ile metrobüs ağlarını gösteren harita.

Levent Metro İstasyonu

İstanbul'da bir kavşak

1920'de İstanbul'daki tramvay hatları

T2 (Taksim - Tünel) Nostaljik Tramvay Hattında çalışan iki tramvay treni Galatasaray Lisesi önünde

1967'de İstanbul'da bir İETT otobüsü

Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti olarak İstanbul'da, Avrupa Yakasında büyük bir tramvay şebekesi vardı. İlk olarak atlı tramvay olarak başlayan hatlar zamanla yerini elektrikli tramvayla değiştirdi ve İstanbul Elektrik, Tramvay ve Tünel İşletmesi (İETT) kuruldu.

Raylı sistemler

Tramvay

T1 (Bağcılar - Kabataş) Tramvay Hattında çalışan bir tramvay

T3 (Kadıköy - Moda) Nostaljik Ring Tramvay Hattında çalışan bir tramvay

İstanbul kent içi ulaşımı 1869 yılında Dersaadet Tramvay Şirketi'nin kurulması ve Tünel Tesisleri'nin inşasıyla başlar. 1871 yılında şirket atlı tramvay olarak dört hatta taşımacılığa başladı. Bu hatlar Azapkapı - Galata, Aksaray - Yedikule, Aksaray - Topkapı ve Eminönü - Aksaray idi ve ilk sene 4,5 milyon kişi taşındı. Daha sonraki yıllarda yeni hatlar eklenmiştir. Bu hatlarda 430 at, 45 tramvay arabası 1 metre hat genişliği olan demiryolunda çalışmaktaydı. 1912 yılında atlı tramvay bir yıl süreyle çalışmasına ara verdi, çünkü Savunma Bakanlığı, Balkan Savaşı sırasında tüm atları cepheye gönderdi. Tramvay ağı 2 Şubat 1914 tarihinde katenersiz tel ile elektrikli hale getirildi. 8 Haziran 1928 tarihinde Anadolu Yakasındaki ilk tramvay hattı Üsküdar ile Kısıklı arasında çalışmaya başladı. 1950'lere gelindiğinde, tramvay hatlarının uzunluğu 130 km'ye ulaşmıştı. 1956 yılında 56 hatta 270 tren ve 108 milyon yolcu ile zirve yıllarını yaşadı. 27 Mayıs İhtilali sonrası şehirdeki tramvay hizmeti kapanmaya başladı. Hatlar sökülerek yerine o günün şartlarında daha hızlı ve seri hareket edebilen motorlu taşıtların ilerleyebileceği yollar inşa edildi. Eski tramvaylar 12 Ağustos 1961 yılına kadar kentin Avrupa Yakasında ve 14 Kasım 1966 yılına kadar ise Anadolu Yakasında hizmet vermeye devam etti.

13 Haziran 1992'de Aksaray - Beyazıt-Kapalıçarşı arasında hizmete giren T1 (Bağcılar - Kabataş) Tramvay Hattı, modern anlamda İstanbul'da hizmete giren ilk tramvay hattıdır. Günümüzde Metro İstanbul tarafından işletilen 5 (T1, T2, T3, T4, T5) tramvay hattı bulunmaktadır.

Mevcut tramvay hatları

Ad	Başlangıç istasyonları	Açılış	Son genişletme	İstasyon sayısı	Uzunluk (km)
T1 (Bağcılar - Kabataş) Tramvay Hattı	Bağcılar ↔ Kabataş	13 Haziran 1992	3 Şubat 2011	31	19,3 km
T2 (Taksim - Tünel) Nostaljik Tramvay Hattı	Taksim ↔ Tünel	29 Aralık 1990	29 Aralık 1990	5	1,64 km
T3 (Kadıköy - Moda) Nostaljik Ring Tramvay Hattı	Kadıköy → Moda Caddesi → Kadıköy	11 Kasım 2003	11 Kasım 2003	10	2,6 km
T4 (Topkapı - Mescid-i Selam) Tramvay Hattı	Topkapı ↔ Mescid-i Selam	17 Eylül 2007	18 Mart 2009	22	15,3 km
T5 (Eminönü - Alibeyköy Cep Otogarı) Tramvay Hattı	Cibali ↔ Alibeyköy Cep Otogarı	1 Ocak 2021	1 Ocak 2021	12	9 km

İnşaatı devam eden tramvay hatları

Ad	Başlangıç istasyonları	İstasyon sayısı	Uzunluk (km)	Durum
T5 (Eminönü - Alibeyköy Cep Otogarı) Tramvay Hattı	Eminönü ↔ Cibali	2	1,30 km[1]	Hattın 1. etabı olan Cibali ↔ Alibeyköy Cep Otogarı açıldı.

Füniküler

1874'te hizmete başlayan Tünel'in bir istasyonu

Tünel, Londra metrosundan sonra Avrupa'nın ikinci, Cobble Hill Tunnel (Atlantic Avenue Tunnel)'den sonra da dünyanın üçüncü en eski metrosudur. Kablolu asansör sistemine benzer olan füniküler hattının inşaatına 30 Temmuz 1871'de başlanmış ve hat, 5 Aralık 1874'te yük ve hayvan taşımacılığı amacıyla hizmete girmiş, test çalışmaları tamamlandıktan sonra, 17 Ocak 1875'te halkın kullanımına açılmıştır. Hat, 573 metre uzunluğunda olup, arasında 60 metre yükseklik farkı bulunan Karaköy ile Beyoğlu'nu birbirine bağlamaktadır. Hat, halen hizmete devam etmektedir.

F1 (Taksim - Kabataş) Füniküler Hattında çalışan bir füniküler

2006 Yılında hizmete giren F1 (Taksim - Kabataş) Füniküler Hattı, M2 (Yenikapı - Hacıosman) Metro Hattı ve Kabataş'taki vapur iskeleleri ile T1 (Bağcılar - Kabataş) Tramvay Hattını birbirine bağlamaktadır. Tıpkı tünel gibi durağı olmayan sistemde günde 195 sefer yapılarak 30.000 yolcu taşınır.[2]

Mevcut füniküler hatları

Ad	Başlangıç istasyonları	Açılış	Son genişletme	İstasyon sayısı	Uzunluk (km)
F1 (Taksim - Kabataş) Füniküler Hattı	Taksim ↔ Kabataş	29 Haziran 2006	29 Haziran 2006	2	640 m
F2 (Karaköy - Beyoğlu) Tarihi Tünel Füniküler Hattı	Karaköy ↔ Beyoğlu	17 Ocak 1875	17 Ocak 1875	2	573 m
F3 (Seyrantepe - Vadistanbul) Füniküler Hattı	Seyrantepe ↔ Vadistanbul	29 Ekim 2017	29 Ekim 2017	2	750 m

İnşaatı devam eden füniküler hatları

Ad	Başlangıç istasyonları	Uzunluk (km)	İstasyon sayısı	Durum
F4 (Rumeli Hisarüstü - Aşiyan) Füniküler Hattı	Rumeli Hisarüstü ↔ Aşiyan	850 m	2	İnşa aşamasında

Banliyö

1872 yılında şehrin Avrupa Yakasında Sirkeci - Hadımköy ve 1873 yılında Anadolu Yakasında Haydarpaşa - İzmit arasında tren ile toplu taşımacılık yapılmaya başlanmıştır.

Marmaray

Marmaray, temelleri 2004 yılında atılan ve inşası 2019 yılında tamamlanmış, Avrupa ve Asya yakasını İstanbul Boğazı'nın altından birleştiren banliyö hattıdır. Marmaray hattı yaklaşık olarak 76,3 km uzunluğundadır. İki hat şeklinde olan eski banliyö hatları İstanbul Boğazı'nın altından Marmaray Tüneli ile birleştirilmiştir. Marmaray, TCDD Taşımacılık tarafından işletilmektedir.

Metro

M1ᴀ (Yenikapı - Atatürk Havalimanı) Metro Hattında çalışan bir metro

Mevcut metro hatları

Ad	Başlangıç istasyonları	Açılış	Son genişletme	İstasyon sayısı	Uzunluk (km)
M1ᴀ (Yenikapı - Atatürk Havalimanı) Metro Hattı	Yenikapı ↔ Atatürk Havalimanı	3 Eylül 1989	9 Kasım 2014	18	20,7 km
M1ʙ (Yenikapı - Kirazlı - Halkalı) Metro Hattı	Yenikapı ↔ Kirazlı	14 Haziran 2013	9 Kasım 2014	13	13,1 km
M2 (Yenikapı - Hacıosman) Metro Hattı	Yenikapı ↔ Hacıosman	16 Eylül 2000	16 Mart 2014	15	21,8 km
	Sanayi Mahallesi ↔ Seyrantepe	11 Kasım 2010	11 Kasım 2010	2	1,7 km
M3 (Bakırköy İDO - Kayaşehir Merkez) Metro Hattı	Kirazlı ↔ MetroKent/Başakşehir	14 Haziran 2013	14 Haziran 2013	9	11 km
	İkitelli Sanayi ↔ Olimpiyat	22 Kasım 2013	22 Kasım 2013	3	5.9 km
M4 (Kadıköy - Tavşantepe) Metro Hattı	Kadıköy ↔ Tavşantepe	17 Ağustos 2012	10 Ekim 2016	19	26,2 km
M5 (Üsküdar - Çekmeköy) Metro Hattı	Üsküdar ↔ Çekmeköy	15 Aralık 2017	21 Ekim 2018	16	20 km
M6 (Levent - Boğaziçi Üniversitesi/Hisarüstü) Metro Hattı	Levent ↔ Boğaziçi Üniversitesi/Hisarüstü	19 Haziran 2015	19 Haziran 2015	4	3,3 km
M7 (Kabataş - Mahmutbey - Esenyurt) Metro Hattı	Mecidiyeköy ↔ Mahmutbey	28 Ekim 2020	28 Ekim 2020	15	18 km

İnşaatı devam eden metro hatları

Ad	Başlangıç istasyonları	İstasyon sayısı	Uzunluk (km)	Durum
M1ʙ (Yenikapı - Kirazlı - Halkalı) Metro Hattı	Kirazlı ↔ Halkalı	9	9,7 km[3][4]	Finansman sorunu çözüldü. Hattın 2023-2024 yılları arasında tamamlanması bekleniyor.
M3 (Bakırköy İDO - Kayaşehir Merkez) Metro Hattı	Bakırköy İDO ↔ Kirazlı	7	9 km[3][5]	Ulaştırma Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir. 2023'te açılması planlanıyor.
	MetroKent/Başakşehir ↔ Kayaşehir Merkez	4	6,2 km[3][4]	Ulaştırma Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir. 2023'de açılması planlanıyor.
M4 (Kadıköy - Tavşantepe) Metro Hattı	Tavşantepe ↔ Sabiha Gökçen Havalimanı	4	7,4 km[3]	2021'de açılması planlanıyor
	Tavşantepe ↔ İçmeler/Tuzla Belediyesi[3]	6	7,9 km[3]	2023'te açılması planlanıyor
M5 (Üsküdar - Çekmeköy) Metro Hattı	Çekmeköy ↔ Sultanbeyli[6]	8	10,9 km[3]	Kısmi olarak 2023'te açılması planlanıyor
M7 (Kabataş - Mahmutbey - Esenyurt) Metro Hattı	Kabataş ↔ Mecidiyeköy	4	6,5 km[3]	2022'de açılması planlanıyor. Beşiktaş Metro İstasyonu arkeolojik kazılar sebebiyle gecikmeli olarak açılacaktır.
	Mahmutbey ↔ Esenyurt	9	18,5 km[3]	Finansman sorunu çözüldü. Hattın 2023-2024 yılları arasında tamamlanması bekleniyor. Güzergahı revize ediliyor.
M8 (Bostancı - Parseller) Metro Hattı	Bostancı ↔ Parseller	13	14,3 km[3]	2022'de açılması planlanıyor.
M9 (Ataköy - Olimpiyat) Metro Hattı	Ataköy ↔ İkitelli Sanayi	12	13,4 km[3]	Kısmi olarak Nisan 2021'de açılması planlanıyor
M10 (Pendik Çarşı - Sabiha Gökçen Havalimanı) Metro Hattı	Pendik Çarşı ↔ Sabiha Gökçen Havalimanı	6	9,1 km[3]	Proje askıda.
M11 (Gayrettepe - İstanbul Havalimanı - Halkalı) Metro Hattı	Gayrettepe ↔ İstanbul Havalimanı	9	37,2 km[3]	Ulaştırma Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir. Nisan 2021'de "Havalimanı - Kâğıthane" etabının, Ağustos 2021'de ise "Kâğıthane - Gayrettepe" etabının açılması planlanmaktadır.
	Halkalı ↔ İstanbul Havalimanı	6	32 km[3]	Ulaştırma Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir. 2023'te açılması planlanmaktadır.
M12 (60. Yıl Parkı - Kâzım Karabekir) Metro Hattı	60. Yıl Parkı ↔ Kâzım Karabekir	11	13 km[3]	2023'de açılması planlanıyor.
M13 (Yenidoğan - Emek - Site) metro hattı	Yenidoğan ↔ Emek ↔ Site	6	6,9 km[3]	Revize edilecek.

Planlanan havaray hatları

• Ataşehir - Ümraniye
• Sefaköy - Havalimanı
• 4.Levent - Levent
• Şişhane - Mecidiyeköy
• Kartal (Marmaray) - Kartal (Metro)
• Sabiha Gökçen Havalimanı - İstanbul Park
• Söğütlüçeşme - Kartal
• Söğütlüçeşme - Bulgurlu
• İdealtepe - Başıbüyük

Lastik tekerlekli araçlar

O3057 numaralı İETT otobüsü

Eski İETT İkarus otobüsü

İETT

İstanbul'da otobüsle toplu ulaşım Beyazıt-Karaköy arasında dört adet Renault-Scania otobüsü ile 1926 yılında başladı. İETT filosu 1942 yılında 9, 1955 yılında 16 ve 1960 yılında 525 otobüse çıkmıştır.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ne bağlı olarak İstanbul'da toplu taşıma hizmeti veren İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri (İETT), İstanbul'da otobüsle toplu ulaşıma Beyazıt-Karaköy arasında dört adet Renault-Scania otobüsü ile 1926 yılında başladı. İETT filosu 1942 yılında 9, 1955 yılında 16 ve 1960 yılında 525 otobüse çıkmıştır.

İETT, otobüs, tramvay ve tünel işletmeciliğinin yanında Özel Halk Otobüsleri ve İstanbul Ulaşım A.Ş.’nin yönetim, yürütüm ve denetiminden sorumludur. İETT ayrıca İstanbul'daki raylı sistemlerin (Metro, Hafif Metro) bir bölümünün yapımını (Eminönü - Kabataş, Sultançiftliği - Edirnekapı, Edirnekapı - Topkapı, Otogar - Başakşehir) üstlenmiştir.

Metrobüs

Mecidiyeköy Metrobüs Durağı

Troleybüs

İstanbul'a her iki yakada hizmet veren tramvayların 1960'larda kaldırılmasının akabinde; otobüslere oranla daha ekonomik olması da göz önüne alınarak troleybüs sisteminin kurulmasına karar verilir. Güç beslenmesi çift havai elektrik hattından sağlanan Troleybüsler için ilk hat Topkapı-Emönönü arasında döşenir. İtalyan Ansaldo San Giorgia firmasına 1956-57 yıllarında sipariş edilen Troleybüsler 27 mayıs 1961’de hizmete girer. Toplam uzunluğu 45 km. olan şebeke, 6 kuvvet merkezi ve 100 troleybüslük işletmenin maliyeti o günün rakamıyla 70 milyon TL'yi bulur. Şişli ve Topkapı garajlarına bağlı olarak hizmet veren ve kapı numaraları birden yüze kadar sıralanan araçlara 1968 yılında tamamen İETT işçilerinin üretimi olan ‘Tosun’ da katılınca araç sayısı 101 olur.

Elektrik kesintileri yüzünden sık sık yollarda kalan ve seferleri aksayan troleybüsler, trafiği engellediği gerekçesiyle 16 Temmuz 1984'te işletmeden kaldırılır ve araçlar İzmir Belediyesi’ne bağlı ESHOT Genel Müdürlüğü’ne satılır.

Deniz yolu

Emin Kul vapuru

İDO'ya ait deniz otobüsü

Şehirde 1837 yılında tarifeli deniz toplu taşımacılığı yapılmaya başlanmıştır.

Türkiye'de kullanılan ilk feribot Suhulet'tir. Feribotlar ayrıca demiryolu taşıtlarının taşınması için de kullanılmaktadır.

COVID-19 pandemisi sebebi ile deniz yolu vasıtası ile yapılan (yük taşımacılığı hariç) seferler bir süre iptal edilmiştir.[7] Deniz hatları Haziran 2020'de yeniden faaliyet göstermeye başlamıştır.[8][9]

Şehir Hatları

Şehir Hatları, 1851'den beri İstanbul'da deniz yolu ile taşımacılık alanında faaliyette bulunan kamu kuruluşudur.

Arabalı vapur

İstinye - Çubuklu arabalı vapur hattı

İstanbul Deniz Otobüsleri

İstanbul Deniz Otobüsleri, 25 deniz otobüsü, 10 hızlı feribot ve 18 arabalı vapur ile deniz yolu ile taşımacılığı yapan özel şirket.

Hızlı feribot

• Yenikapı - Bandırma Hızlı feribot hattı
• Yenikapı - Bursa Hızlı feribot hattı
• Yenikapı - Yalova Hızlı feribot hattı
• Pendik - Yalova Hızlı feribot hattı

Arabalı vapur

• Sirkeci - Harem arabalı vapur hattı

Bursa Deniz Otobüsleri

Teleferik

Ad	Açılış	Son genişletme	İstasyon sayısı	Uzunluk (km)	Başlangıç istasyonları
TF1 (Maçka - Taşkışla) Teleferik Hattı	11 Nisan 1993	11 Nisan 1993	2	347 m	Maçka ↔ Taşkışla
TF2 (Eyüp - Piyer Loti) Teleferik Hattı	30 Kasım 2005	30 Kasım 2005	2	384 m	Eyüp ↔ Piyet Loti

Kara, demir ve deniz yolları kullanım oranları

İETT'ye göre Kara, Demir ve Deniz yolları kullanım oranları şu şekildedir:[10] Günlük yolculukların ulaşım türlerine göre dağılımı

İşletme	Filo	%	Yolculuk/gün	%
KARA YOLU
Metrobüs	334	0,02	715.000	5,28
İETT	2.279	0,12	1.324.837	9,79
Özel Halk Otobüsleri	2.107	0,11	1.475.274	10,90
İstanbul Ulaşım A.Ş.	240	0,01	106.797	0,79
Dolmuş/Minibüs	6.361	0,34	1.850.000	13,67
Dolmuş Taksi	572	0,03	110.000	0,81
Servisler	30.159	1,60	1.950.000	14,41
Taksi	17.395	0,92	1.100.000	8,13
Özel Otomobil	1.821.694	96,79	3.182.534	23,52
DEMİRYOLU
TCDD Taşımacılık Banliyö Treni	58	0,003	144.801	1,07
Hafif Metro	80	0,004	289.47	2,14
Metro	124	0,007	268.659	1,99
Cadde Tramvayı	155	0,008	587.448	4,34
T2 (Taksim - Tünel) Nostaljik Tramvay Hattı	4	0,0002	5.000	0,04
T3 (Kadıköy - Moda) Nostaljik Ring Tramvay Hattı	8	0,0004	3.224	0,02
F2 (Karaköy - Beyoğlu) Tarihi Tünel Füniküler Hattı	2	0,0001	14.000	0,10
F1 (Taksim - Kabataş) Füniküler Hattı	4	0,0002	54.808	0,41
Teleferik	8	0,0004	9.039	0,07
DENİZ YOLU
Şehir Hatları	34	0,002	146.798	1,08
İDO	54	0,003	94.806	0,70
Deniz Motorları	393	0,02	100.250	0,74
Toplam	1.882.065	100	13.532.745	100

Günlük yolculukların taşıma sistemine göre kamu/özel dağılımı

Sistem	Özel	Kamu	Toplam
Karayolu	72,23	15,07	87,3
Raylı sistemler	0,00	10,17	10,17
Deniz yolu	1,44	1,08	2,53
Toplam	73,67	26,33	100

COVID-19 pandemisi sebebi ile alınan önlemler

• İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından işletilen toplu taşıma sistemlerinde yüz maskesi kullanılması zorunlu hale getirilmiştir.[11]
• Sağlık çalışanları, toplu taşıma hizmetlerini ücretsiz kullanabilmektedir.[12]

Kaynakça

1. "T5 Eminönü-Cibali Tramvay Hattı". www.metro.istanbul. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021.
2. "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2012.
3. https://istanbulunmetrosu.ibb.gov.tr/Home/rayliSistemler?Lang=tr-TR
4. http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Birimler/AvrupaYakasiRayliSistemlerMD/Documents/2016/avrupa_yakasi_rs3c.pdf
5. http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Birimler/AvrupaYakasiRayliSistemlerMD/Documents/2016/avrupa_yakasi_rs3b.pdf
6. "İstanbul'un Anadolu Yakası'na yeni metro hattı". www.hurriyet.com.tr. 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Tem 2020.
9. "Deniz ulaşımında normalleşme tedbirleri". İhlas Haber Ajansı. 22 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2020.
10. İstanbul'da Toplu Taşıma
11. https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/ibbden-uyari-maskesi-olmayanlar-alinmayacak-5724072/
12. https://www.metro.istanbul/Dosyalar/bilgilendirme/MetroIstanbul-koronavirus-onlemler-TR.pdf

Dış bağlantılar

• İETT Resmi Web Sitesi8 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Metro İstanbul Resmi Web Sitesi18 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İstanbul Deniz Otobüsleri Resmi Web Sitesi
• UrbanRail.net İstanbul Sayfası23 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• TrainsofTurkey.com İstanbul Sayfası