Kızıl Ordu'nun Gürcistan'a müdahalesi

Kızıl Ordu'nun Gürcistan'a müdahalesi, Sovyet–Gürcü Savaşı[5] ya da Sovyetlerin Gürcistan'ı işgali[6] olarak da bilinir (15 Şubat – 17 Mart 1921), Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı Kızıl Ordu'nun Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin Menşevik hükûmetini çökertip yerine Bolşevik rejimini kurmak amacıyla giriştiği askerî harekâttır. Müdahale, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin varlığının sona ermesi ve Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla sonuçlanmıştır.

Kızıl Ordu'nun Gürcistan'a müdahalesi
Rus İç Savaşı ve Türk Kurtuluş Savaşı
Kızıl Ordu Tiflis'te, 25 Şubat 1921
Tarih 15 Şubat – 17 Mart 1921 Bölge Transkafkasya Sonuç Sovyet ve Türkiye askeri zaferi Gürcistan SSC'nin kurulması. Gürcü hükümeti Leuville-sur-Orge , Fransa ve İngiltere'ye sürgün edildi.
Taraflar
Rusya SFSC  Ermenistan SSC  Azerbaycan SSC	Gürcistan	Ankara Hükümeti
Komutanlar ve liderler
Anatoli Gekker Mihail Velikanov Josef Stalin Sergo Ordzhonikidze Filipp Maharadze	Parmen Çiçinadze Giorgi Kvinitadze Giorgi Mazniaşvili Valiko Jugheli	Kazım Karabekir
Güçler
40,000 piyade 4,300 süvari 900 Oset militan 196 topçu 1,065 makineli silah 50 savaş uçağı 7 zırhlı tren 4 tank 24+ zırhlı araç[1]	11,000 piyade 400 süvari Gürcistan Halk Muhafızlarından yüzlercesi 46 topçu Birkaç yüz makineli tüfek 56 savaş uçağı 4 zırhlı tren Birkaç zırhlı araç[2]	20,000
Kayıplar
5,500 ölü 2,500 esir bilinmeyen sayıda yaralı[3]	3,200 ölü veya esir bilinmeyen sayıda yaralı 3,800-5,000 sivil öldü[3]	30 ölü 26 yaralı 46 kayıp[4]

Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, 1921 yılı. Gürcistan DC'nin Milletler Cemiyeti tarafından kabul edilmiş olan sınırları. Kızıl Ordu'nun müdahalesinin ve Türkiye birliklerinin saldırıları sonucunda Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin güneybatı parçası (Artvin, Oltu, Ardahan) Türkiye’nin eline geçti (haritada sarıya boyanmış bölge). Ülkenin kalan kısmını ise SSCB ilhak etti. Daha sonra Moskova’nın kararıyla haritada pembe renge boyanmış bölge Ermenistan SSC’ye, yeşil renge boyanmış yerler Azerbaycan SSC’ye bırakıldı. Turuncu renge boyanmış Soçi vilayeti ile Kafkas Dağlarının kuzey etekleri ise 1918-1919 arasında Gürcistan DC’nin topraklarıydı ama Rusya SFSC tarafından daha önce ilhak edilmişti.

Müdahaleden önce

I. Dünya Savaşı'nın ardından Güney Kafkasya'da üç ulus, Gürcüler, Azeriler ve Ermeniler 1918'de bağımsızlıklarını ilan etti. Ne var ki Lenin'in Sovyetleştirme planının ilk hedefi Kafkasya idi. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ve Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin işgalinin ardından Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti de hedef haline geldi. Yaklaşık 25.000 kişilik Gürcü ordusuna karşı Kızıl Ordu 50.000 kişilik bir güçle saldırıya geçti. Gürcistan'ın, sonradan Ermenistan'a bırakılan Lore bölgesinde Kızıl Ordu'nun ayaklandırdığı Ermenilerin korunması, bu saldırı için bir gerekçe olarak kullanıldı.

Müdahale

Müdahaleyi yöneten Anatoli Gekker 11. Rus Ordusu'yla ilk önce Tiflis Operasyonu düzenleyerek Hrami Nehri'ni geçti ve kısa sürede Gürcü kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. Sonra Kutaisi Operasyonu'nu düzenledi. İtilaf Devletleri'ni yardımını engellemek için Ruslar Karadeniz'deki tüm Gürcü limanlarını da ele geçirdi. Ayrıca Ruslar Rus ordusuna katılmak karşılığında Abhazlara bir Abhaz Oblastı kurulacağına dair bir teklif sunmuşlardı. Abhazlar bu teklifi kabul edip Gürcülere karşı savaştılar.

Müdahalede Türkiye

Bu sıralarda Türkiye Türk Kurtuluş Savaşı'yla bağımsızlık mücadelesi veriyorlardı. Moskova Antlaşması ile Türkiye-Sovyet ilişkisi olumlu yolda ilerlemiş; Ruslar Ankara Hükümeti'ni tanımış, Moskova'ya elçi göndermelerini istemiş, silah ve cephane yardımı yapmaya başlamıştı.

Bu arada Ankara Hükümeti 13 Kasım 1920'de Gürcistan'la da diplomatik ilişki kurmuş ve mevcut sınırlarıyla Gürcistan'ı tanımıştı. Bu tarihte Kâzım Dirik Ankara Hükûmeti tarafından Tiflis elçiliğine atanmıştı. Gürcistan elçisi Svimon Mdivani ve beraberindeki heyet de 8 Şubat 1921'de Mustafa Kemal Paşa tarafından Ankara'da kabul edilmişti. Ne var ki Ruslar Gürcistan'ın işgalinde Türkiye'nin katkısını istiyordu. Bu teklifi Ruslar Ali Fuat Paşa'ya sundu. Ali Fuat Paşa bu teklifi Ankara'ya ulaştırdı ve Mustafa Kemal Paşa da onayladı.

Oysa Ankara Hükümeti Gürcistan'la sınır görüşmeleri yapamaya bile başlamıştı.[7] Mustafa Kemal Paşa uzun bir söylev olan Nutuk'ta bu gelişmeleri şöyle anlatır: "8 Şubat 1921 de Ankara'da itimatnamesini takdim etmiş olan Gürcü sefirile de, Türkiye - Gürcüstan Muahedesi için müzakere başlamıştı. Nihayet 23 Şubat 1921'de verdiğimiz kat'i bir ültimatom üzerine Ardahan, Artvin ve Batum'un tarafımızdan işgaline muvafakat olundu."[8]

Kazım Karabekir komutasındaki 3. Ordu bu iş için görevlendirilmişti. Türkiye kuvvetleri Gürcülerin boşalttığı Ardahan, Artvin ve Batum'a girdi. Ancak bunun ardından Giorgi Mazniaşvili komutasındaki Gürcü kuvvetleri Batum'dan Türkiye birliklerini çıkardı ve kenti Bolşevik kuvvetlerine teslim etti.

Ayrıca bakınız

• Kızıl Ordu'nun Azerbaycan'a müdahalesi
• Kızıl Ordu'nun Ermenistan'a müdahalesi

Kaynakça

1. "iveria". 30 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2014.
2. "iveria". 30 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2014.
3. According to a Russian statistician and Soviet-era dissident, Professor I.A. Kurganov, the 1921-2 military operations against Georgia took lives of about 20,000 people. "Archived copy". 5 Kasım 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2006.
4. Ayfer Özçelik: Ali Fuat Cebesoy: 1882-10 Ocak 1968, publisher Akçağ, 1993, page 206 1 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Türkçe)
5. (Rusça) "Советско-грузинская война 1921 г. (Soviet-Georgian war of 1921)". Хронос ("Hronos"). 12 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2006.
6. Debo, R. (1992). Survival and Consolidation: The Foreign Policy of Soviet Russia, 1918-1921, pp. 182, 361-364. McGill-Queen's Press. ISBN 0-7735-0828-7
7. "Roin Kavrelişvili - Nikoloz Akhalkatsi, Gürcistan Tarihçiliğinde Kars Antlaşması Üzerine Kısa Bir Değerlendirme". 16 Eylül 2019. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2019.
8. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.