Pakistan

Pakistan veya resmî adıyla Pakistan İslam Cumhuriyeti (Urduca: اسلامی جمہوریہ پاکستان), Güney Asya'da bir ülkedir. Umman Denizi'ne 1.046 km kıyısı vardır. Batısında Afganistan ve İran, kuzeyinde Çin, doğusunda Hindistan ile komşudur. Nüfus bakımından dünyada 6. olup;[4] 1947'de İngiliz sömürgesindeki Hindistan'dan, yaşanan kanlı bir mücadele sonrası ayrılarak 14 Ağustos 1947'de kurulmuştur. Daha sonrasında yine bir bölünme yaşayıp batısı bugünkü Pakistan, doğusu ise Bangladeş olmuştur. Pakistan'ın Pencap, Sind, Hayber Pahtunhva ve Belucistan olmak üzere 4 eyaleti vardır ve federal başkenti İslamabad'dır.

Pakistan
(Urduca: اسلامی جمہوریہ پاکستان)
Islāmī Jumhūriyah Pākistān
Pakistan İslam Cumhuriyeti
Slogan
İttihad, Tanzim, Yakîn-i Muhkem  (Urdu)
"Birlik, Disiplin ve Güven"
Başkent İslamabad
33°40′K 73°10′D
En büyük şehir Karaçi
Resmî diller Urduca, İngilizce
Tanınan bölgesel diller Pencapça, Peştuca, Sindhî, Beluçça
Hükûmet Federal parlamenter anayasal cumhuriyet
Arif Alvi
• Başbakan
İmran Han
Tarihçe  
Birleşik Krallık'tan
• İlan edilme tarihi
14 Ağustos 1947
23 Mart 1956
• Su (%)
 3,1
Nüfus
• 2018 tahminî
 212.228.286 (5.)
• 2017 sayımı
 207.800.000
• Yoğunluk
 244,4/km2 (633,0/sq mi) (56.)
GSYİH (SAGP) 2020 tahminî
• Toplam
 1,076 trilyon $[1] (22.)
• Kişi başına
 5.160 $[1] (134.)
GSYİH (nominal) 2019 tahminî
• Toplam
 276,1 milyar $[1] (42.)
• Kişi başına
 1.349 $[1] (151.)
Gini (2015) 33.5[2]
orta
İGE (2020)  0.557[3]
orta · 152.
Para birimi Pakistan rupisi (Rs., PKR)
Zaman dilimi UTC+5 (PST)
Telefon kodu 92
İnternet alan adı .pk
  1. Azad Jammu ve Keşmir (AJK) ve Federal Devlet İdaresinde Kuzey Bölgeler (FANA) hariç

Etimoloji

"Pakistan" Urdu dilinde ve Fars dilinde "Pak ülke" anlamına gelmektedir. İlk olarak "Pakstan" sözcüğü Choudhary Rahmat Ali tarafından 1934 yılında telaffuz edilmiş ve Birleşik Krallık'ın eski Hindistan sömürgesinin 5 eski eyaletinin harflerinden türetilmiştir. Söz konusu eyaletler bugün Pakistan'ı meydana getirmektedir.

  • P- Pencap
  • A- Afganya (ülkenin Kuzeybatı bölgesi)
  • K- Keşmir
  • S- Sind
  • TAN - BelucisTAN => PAKSTAN => PAKİSTAN

Coğrafya
Pakistan topografik haritası

Pakistan'ın kuzeydoğusunda Çin, kuzeybatı ve batısında Afganistan, doğusunda Hindistan ve güneybatısında İran yer almaktadır. Ülkenin yüz ölçümü 796.095 kilometrekaredir. En yüksek noktası, 8.611 metre ile dünyanın ikinci en yüksek zirvesi olan Himalayalar'daki K-2 Godwin Austen Zirvesi'dir.

İklim
Köppen iklim sınıflandırmasına göre Pakistan

İklim tropikal ile ılıman arasında değişkenlik gösterir. Kuraklık ülkenin güneyinde, yeterli yağış ve daha az yağış ile kuru bir sezon ile karakterize edilen Muson mevsimi mevcutken Pencap ilinde bol yağış görülür ve bu konumlarda sıcaklık değerleri arasında geniş farklılıklar vardır. Yağış, ülkenin çeşitli bölgelerinde yılda 10 inçten daha azdan yılda 150 inçten fazlaya kadar değişir. Ancak bu genellemeler, belirli yerler arasında var olan belirgin farklılıkları gizlememelidir. Örneğin Umman denizi boyunca kıyı alanı genellikle sıcakken Karakoram menzilinin ve uzak kuzeydeki diğer dağların donmuş karla kaplı sırtları yıl boyunca çok düşük sıcaklık değerlerine sahiptir.

Pakistan'ın dört mevsimi vardır: Aralık ayından Şubat ayına kadar ılıman sıcaklıklarla belirgin serin ve kuru bir kış; Mart'tan Mayıs'a kadar sıcak ve kuru bir bahar; Haziran ayından Eylül ayına kadar yaz yağışlı sezonu veya güneybatı muson dönemi; Ekim ve Kasım aylarındaki geri çekilme musonu dönemi. Bu mevsimlerin başlangıcı ve süresi konuma göre biraz değişmektedir.

İslamabad'da iklim, Ocak ayında ortalama 6 °C günlük en düşük sıcaklıktan Haziran ayında 41 °C'ye kadar değişkenlik gösterir. Yıllık yağışların yarısı Temmuz ve Ağustos aylarında gerçekleşir ve bu iki ayın her birinde ortalama 300 milimetre (11,81 in) civarındadır. Yılın geri kalanında, ayda yaklaşık 100 milimetre (3,94 in) oranında önemli ölçüde daha az yağış vardır. Hail fırtınalar erken ilkbaharda yaygındır.

Aynı zamanda ülkenin sanayi merkezi olan Pakistan'ın en büyük şehri Karaçi İslamabad'dan daha nemli ancak önemli ölçüde daha az yağış almaktadır. Sadece Temmuz ve Ağustos, Karaçi bölgesindeki yağışların 50 milimetre (1,97 in) ortalamasından daha fazladır; kalan aylar ise az yağışla son derece kurudur. Sıcaklık, Karaçi'de İslamabad'a göre daha homojendir; kış akşamları günlük ortalama 13 °C ile yaz günlerinde ise 34 °C'dir. Yaz sıcaklıkları Pencap'taki kadar yüksek olmasa da yüksek nem sakinlere büyük rahatsızlık verir.

28 Mayıs 2017'de dünyanın en yüksek sıcaklıklarından biri olan 53.7 °C (128.66 °F) ile Pakistan'da kaydedilen en yüksek sıcaklık değeri ve ayrıca Asya'da ölçülen en yüksek ikinci sıcaklık olarak tespit edildi.[5]

Tarihçe

Müslümanlığın Güney Asya'da kitlesel yayılışı 11. yüzyılda Gazneliler Devleti'nin kurulması ile başlamıştır. 1000-1026 yıllarında Pencap'a yaptığı akınlarla İslamiyet'i alt-kıtaya sokan Gazneli Mahmud döneminde, özellikle Sufi düşüncesine bağlı İslam bilginleri bölgede İslamiyet'in yayılmasında etkili olmuşlardır. Alt-kıtadaki Babür İmparatorluğu'nun kurucusu Babür Şah, 1526'da Delhi yakınlarında Penipat'da Delhi Sultanlığı’nın son yöneticisi İbrahim Lodi'yi yenerek Delhi Sultanlığına son vermiştir. Ancak 17. yüzyıldan itibaren İngilizler bölgeye öncelikle Doğu Hindistan Şirketi (East Indian Company) aracılığıyla girmeye başladılar. Şirket, ilk fabrikasını 1612 yılında açmıştır. 1858-1859 yıllarında ilk bağımsızlık savaşı olarak da tanımlanan geniş çaplı ayaklanma, şirketin yönetimindeki toprakların İngiliz Krallığı yönetimine geçmesiyle sonuçlanmıştır. 1858 yılında Birleşik Krallık Parlamentosu Hindistan'ın Birleşik Krallık yönetimine alındığına dair bir kanunu kabul etmiştir. Sir Seyyid Ahmed Han, Ağa Han Hint Yıldızı gibi liderlerin öncülüğünde Hint Müslümanları 1906 yılında "Tüm Hindistan Müslüman Ligi" (All Indian Muslim League) Partisini kurmuşlardır. Bu parti ve Sir Seyyid Ahmed Han başta İngilizler tarafından desteklenerek kendisine Hint Yıldızı unvanı verilmiştir. Müslüman Ligi'nin Muhammed Ali Cinnah'ın başkanlığındaki 23 Mart 1940 tarihli oturumunda Hindistan'ın Müslümanlar ve gayrimüslimler arasında bölünmesi kararı alınmıştır. 23 Mart hâlen Pakistan'da, "Pakistan Günü" olarak kutlanmaktadır.

14 Ağustos 1947 tarihinde Muhammed Ali Cinnah, Pakistan Genel Valisi olmuş ve Pakistan bağımsızlığını kazanmıştır. Pakistan'ın Hindistan'dan ayrılarak bağımsızlığını ilan etmesinin ardından milyonlarca Müslüman, Hindu ve Sih'in mübadelesi başlamış, sınırın her iki yanındaki toplam 12 milyon kişi yer değiştirmiştir. 1947'de kurulan Pakistan'ın kurucusu ve ilk devlet başkanı Muhammed Ali Cinnah'ın 11 Eylül 1948'deki ölümüne kadar ülkenin içinde bulunduğu karışık durum nedeniyle bir anayasa hazırlanamadı. Anayasasının hazırlanması 8 yıldan fazla sürdü. 1956 tarihli ilk anayasaya göre bir İslami cumhuriyet olarak tanımlandı.[6] Üzerinde yapılan çeşitli değişikliklerle birlikte ülke hâlen 1973 tarihli anayasa ile idare olunmaktadır. 1971'e kadar Pakistan bugünkü Pakistan (Batı Pakistan) ve Bangladeş (Doğu Pakistan) topraklarından oluşmaktaydı. Hindistan ve Birleşik Krallık'ın de etkisiyle 1971 yılındaki iç savaştan sonra Doğu Pakistan Bangladeş adında bağımsızlığını ilan etti. Bu savaştan yıllar sonra dahi Pakistan ile Bangladeş'in arası düzelmiş değildir.

Ülkede 1999 yılında gerçekleşen askerî darbe ile Pervez Müşerref tüm yetkileri kendisinde toplamıştır. 2008 Ocak'ta genel seçimlere gidilmesi kararı alınmıştır. Sürgünde bulunan eski başbakan Benazir Butto 2007 Ekim'de ülkesine dönmüş ve döndüğünde düzenlenen saldırıdan yara almadan kurtulurken 140 civarında kişi ölmüştür. Bundan sonra karışıklıklar devam ederken olağanüstü hâl ilan edilmiş ancak 1 ay sonra kaldırılmıştır. Bu süreçte sürgünde bulunan muhalefet lideri Navaz Şerif de ülkesine dönmüştür. Aralık 2007 Pakistan için çok kötü bir dönem olmuş ve Benazir Butto kendisine yönelik düzenlenen ikinci suikast saldırısında öldürülmüştür. Butto'nun ölümünden sonra yaşanan şiddet olaylarında onlarca kişi ölmüş, milyonlarca dolarlık maddi hasar meydana gelmiştir. Bunun üzerine seçimler Şubat 2008'e ertelenmiştir. Ertelenen seçimler 18 Şubat 2008'de yapılmış ve devlet başkanı Müşerref'in Pakistan Müslüman Ligi-Kueyd (Q:Kueyd: lider) adlı partisi yenilgiye uğrarken Butto'nun Pakistan Halk Partisi birinci, Navaz Şerif'in Pakistan Müslüman Ligi (N) adlı partisi ise ikinci olmuştur. Buna rağmen Müşerref önce devlet başkanlığı görevini sürdüreceğini açıklamakla beraber, sonra ordunun desteğini kaybederek 18 Ağustos 2008'de devlet başkanlığı görevinden istifa etmiştir.

Demografi

Pakistan'ın nüfusu 2010 itibarıyla 170 milyon olarak tahmin edilmektedir. Bu nüfus Pakistan'ı dünyanın en büyük 6. devleti yapmakta ve Pakistan nüfus bakımından Brezilya'nın gerisinde, Rusya'nın önündedir. Pakistan'ın 1951'de 34 milyon nüfusu bulunmaktaydı. Pakistan'ın nüfus artış 2010 yılında %1,6 olarak kaydedilmiştir.

Güney Pakistan'da nüfusun çoğu İndus Nehri çevresinde yaşar. Nüfus büyüklüğüne göre Karaçi Pakistan'ın en büyük kentidir. Ülkenin kuzeyinde nüfus daha çok Lahor, Faysalabad, Ravalpindi, İslamabad, Gucranvala, Gujrat, Jhelum, Sargodha ve Sheikhupura kentlerinin oluşturduğu yay şeklindeki bir hat üzerinde yaşar. Pakistan nüfusunun yaklaşık %20'si yoksulluk sınır altında yaşamaktadır. 2006 yılı itibarıyla ortalama yaşam süresi kadınlarda 63, erkeklerde ise 62 yıl olarak tespit edilmiştir. Sağlık giderleri GSYİH'nın %2'sidir (2006).

Etnik gruplar
Ülkedeki etnik-dilsel gruplar

Pakistan'da Güney Asya, Orta Asya ve Orta Doğu bölgelerinin kültürel, sosyal ve tarihi etkisi altında; değişik dil, mezhep ve etnik gruplara mensup kişiler yaşamaktadır. Pencap Eyaleti'nde Pencabiler, Sind Eyaleti'nde Sindler, Kuzey Batı Sınır Eyaleti'nde Paştunlar, Belucistan'nde Beluciler ağırlıklı olarak yerel nüfusu oluşturmaktadır.

Dil

Pakistan 60'tan fazla dilin konuşulduğu bir devlettir. İngilizce resmî dil olup, resmî iş, devlet ve hukuk sözleşmelerinde kullanılır. Urduca ise ulusal dildir. Pencap dili Pencap eyaletinin resmî dilidir ve ayrıca Saraiki dili Pencap eyaletinde büyük oranda konuşulur. Peştuca ise Hayber-Pahtunhva eyaletinin, Sindi dili ise Sind ve Belucistan eyaletlerinin resmî dilidir.

Din

Ülkede toplam nüfusun %96,68'i Müslümandır. Pakistan İran'dan sonra, dünyanın ikinci büyük Şii nüfusa sahip ülkesidir. Nüfusun %3,32'sini ise Hristiyan, Hindu, Sih ve Budistler oluşturmaktadır. Gayrimüslim azınlıklar içinde en büyük grubu %1,55 ile Hristiyanlar teşkil etmektedir.

  1. İslam 173.000.000 (%97)
  2. Hinduizm 3.200.000 (%1,6)
  3. Hristiyan 3.800,000 (%1,6)
  4. Sih 20.000 (%0,001)

Ekonomi
Ana madde: Pakistan ekonomisi

Eğitim

Pakistan Anayasası'na göre ücretsiz eğitim sağlamak devletin sorumluluğundadır. Bağımsız olduğunda Pakistan'da sadece bir üniversite vardı. Pencap Üniversitesi 1882'de Lahor'da kurulmuştur. Pakistan'da şu anda 71'i devlet, 59'u özel olmak üzere 130'dan fazla üniversite bulunmaktadır. Pakistan'da 730 teknik ve mesleki kurum bulunmaktadır. Erkek mesleki kurumlarına girmek için minimum nitelik 8. sınıfı tamamlamış olmaktır. 2004 yılı itibarıyla Pakistan'da yetişkin nüfusun %46,6'sı okuryazardır. Okuryazarlık erkeklerde %60,6 iken kadınlarda %31,5'tir. Aşiret bölgelerindeki kadınlarda okuma yazma oran cinsiyet farklılığı nedeniyle %3'tür. Pakistan hükûmeti 1996'da cehaletin ortadan kalkması ve bütün çocukların okuryazar olması için ülke çapında bir girişim başlattı.

Pakistan’ın bölgeleri
Pakistan'ın yönetim birimleri

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. "World Economic Outlook Database, October 2020". IMF.org. International Monetary Fund. Erişim tarihi: 17 Aralık 2020.
  2. "GINI index (World Bank estimate)". data.worldbank.org. World Bank. 2 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2019.
  3. (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 2 Aralık 2020 Development Report 2020 http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2020_overview_english.pdftitle=Human Development Report 2020 |url= değerini kontrol edin (yardım). Erişim tarihi: 18 Aralık 2020. Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  4. "Arşivlenmiş kopya". 12 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2007.
  5. Şablon:Ağ göster
  6. "Civil Service of Pakistan, History of Pakistan Constitution". 24 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2013.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.