Niyâzî-i Mısrî

Niyâzî-i Mısrî (9 Mart 1618 - 16 Mart 1694), 17. yüzyılda yaşamış Halvetiye tarikatının Mısriyye kolunun kurucusu olan mutasavvıf ve şair.

Niyâzî-i Mısrî
Doğum Muhammed ibn Ali Çelebi
9 Mart 1618
Malatya, Osmanlı Devleti
Ölüm 16 Mart 1694
Limni, Osmanlı Devleti
Ölüm sebebi Sürgünde zehirlenerek
Milliyet Türk
Vatandaşlık Osmanlı Devleti
Çocuk(lar) Fâtıma
Ali Çelebi
Kariyeri
Dalı Tasavvuf
Doktora
danışmanı		 Ümmî Sinan

Hayatı

Niyâzî-i Mısrî'nin asıl adı Mehmed olup, 9 Mart 1618'de Malatya'nın şimdiki adı Soğanlı olan Aspozi kasabasında dünyaya gelmiştir. Babası, yöresinin önde gelenlerinden Nakşbendiyye tarikatı mensubu Soğancızâde Ali Çelebi'dir. Niyâzî ve Mısrî ise mahlaslarıdır. Mısrî mahlası tahsilini Mısır'da yaptığından dolayıdır. Çeşitli medreselerde eğitim görmüş ve farklı yerlerde tasavvuf bilgisini geliştirmiştir. 1655 yılında Halveti şeyhi Sinan-ı Ümmi'den hilafet alarak irşada mezun kılınmış[1], memleketin pek çok yerinde vaazlar vererek halkı irşad etmeye çalışmıştır. Şöhreti her yana yayılan Niyazî Mısrî, ordunun maneviyâtını yükseltmek için Sultan IV. Mehmet tarafından Lehistan seferine götürülür. Hakkında ileri sürülen iftiralardan sonra Limni adasına sürülür ve burada on beş yıl çileli bir hayat yaşar. Ölümünden bir yıl kadar önce affedilir ve Bursa’ya döner. Fakat Bursa Kadısı'nın şikayeti üzerine tekrar Limni’ye gönderilir ve burada vefat eder. Osmanlı sultanı tarafından sürgüne gönderildiği Limni adasında 1694 senesinde bir Çarşamba günü kuşluk vakti vefat etmiş olup türbesi de aynı adada ziyaretgahtır. Türkçe ve Arapça manzum ve mensur on ciltten fazla eseri bulunmaktadır. Aruz ölçüsü ile yazdığı şiirlerinde genellikle Nesimî ve Fuzulî’nin, heceyle yazdığı şiirlerinde ise Yunus Emre’nin etkisinde kaldığı görülür. Divanı’nın yanı sıra, “Risaletü’t-Tevhid, Şerh-i Esma-i Hüsnâ, Sûre-i Yusuf Tefsiri, Şerh-i Nutk-ı Yunus Emre, Risale-i Eşrât-ı Saat, Tahir-nâme, Fatihâ Tefsiri, Sûre-i Nûr Tefsiri” eserlerinden bazılarıdır.

Arûzla yazdığı şiirlerinde Nesimi’nin etkisinde kalan Niyazi, devrinin Vahdet-i Vücud görüşüne mensup kişilerinden de biridir.

Eserleri

1. Türkçe

  • Divân
  • Tuhfetü'l-uşşâk
  • Süleymaniye Küt. Reşid Ef. 1218 numaradaki mecmua.
  • Mecmua-i Kelimât-ı Kudsiyye
  • Risâle fi’t-tasavvuf
  • Risâle-i Devriyye
  • Ta‘bîrâtü’l-vâkıât

3. Risaleleri

  • Risâle‐i Devriyye
  • Risâle‐i Es’ile ve Ecvibe‐i Mutasavvufâne
  • Risâle‐i Eşrâtü’s‐Sâat
  • Tabirnâme
  • Risâle‐i Haseneyn
  • Risâle‐i Hızriyye
  • Risâle‐i Arşiyye
  • Vahdetnâme
  • Risâle‐i İade
  • Risâle‐i Nokta
  • Akîdetü’l‐Mısrî
  • Risale fî Devrân‐ı Sofiye
  • Etvâr‐ı Seb’a

4. Şerhleri

  • Şerh‐i Esmâ‐i Hüsnâ
  • Şerh‐i Nutk‐ı Yûnus Emre

5. Mektupları

6. Ait Olduğu Söylenen Diğer Eser ve Risaleler

  • Lübbü’l‐Lüb ve Sırru’s‐Sır
  • Cenâb‐ı Hakk’ın her şeyi muhit olduğu hakkında risale
  • Elğâz‐ı Sofiye
  • Risale fî işareti’l‐vâkıât fi’l‐fatihati’ş‐şerîfe‐
  • Rısâle‐i usûl‐i târikat
  • Usûl‐i târikat ve rumûz‐i hakikat
  • Eşrefoğlu Rûmî’ye ait beyitlerin şerhi
  • Bir beyitin şerhi
  • Tefsir‐i duâ hakkında risale
  • Ahvâl‐ı tarîkat‐ı Hak
  • Tuhfetü’I‐Uşşak ve Tuhfetü’l‐Müştâk
  • El‐levâyih iî suâl‐i Şeyh Mısri
  • Güneşin mağribden nasıl doğduğu hakkında risale
  • Risâle‐i îman‐ı taklidi ve tahkiki
  • Ta’bîr‐i sadâ‐yı nâkûs
  • Risâle‐i fî tasviri’l‐ecsâm ve’l‐erhâm
  • Risâle‐i târîhiyye
  • Cüz‐i la yetecezzâ

7. Yazdığı Tefsirler

  • Tefsîr‐i sûre‐i Yûsuf
  • Tefsîr‐i innâ eradna’l‐emânete
  • Tefsîr‐i lem yekünıllezîne keferû‐
  • Allâhu nûru’s‐semâvâti ve’l‐ard—
  • Tefsîr‐i âyet‐i “İz kale rabbüke‐‐‐
  • Tefsîr‐i âyet‐i innallahe

Arapça Eserleri
  • Mevâidü’l‐irfân
  • Devre‐i Arşiyye
  • Tesbî‐i Kasîde‐i Bür’e (Bürde)
  • Tefsîr‐i Fâtihatü’l‐Kitâb
  • Mecâlis

Kaynakça
  1. Mısri Niyazi Divanı Şerhi, Yazan: Seyyid Muhammed Nur, Haz.: M. S. Bilginer

Literatür
  • Bukağı, Emine Işınsu, 2004
  • Niyazi-i Mısri Divanı Şerhi, Muhammed Nur'ül Arabi, çev. Mustafa Tatcı ve İbrahim Özay, 2018
  • Niyâzî-i Mısrî Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı (Tenkitli Metin), Kenan Erdoğan, 1998

Dipnotlar
  • Seyyid Muhammed Nur'ül Arabi, Haz.: Mahmut Sadettin Bilginer (1976). Mısri Niyazi Divanı Şerhi. İstanbul: Esma Yayınları.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.