Obsidyen

Obsidyen, ekstrüzif bir magmatik bir kaya olarak oluşan doğal olarak oluşan volkanik bir cam formudur. [3]

OBSİDYEN
Volkanik Cam
Fiziksel özellikler
Renk	Derin Siyah veya Siyahımsı Yeşil
Mohs sertlik ölçeği	5–6[1]
Çok renklilik	{{{çokrenklilik}}}
Saydamlık	{{{saydamlık}}}
Kimyasal özellikler
Kimyasal formülü	{{{formül}}}
Molekül kütlesi	{{{molkütle}}}
Kristal biçimi	{{{habitüs}}}
Kristal yapı	{{{yapı}}}
Kristal ikizlenmesi	{{{ikizlenme}}}
Dilinim	{{{dilinim}}}
Kırık (mineral bilimi)	Konkoidal
Parlaklık	Camsı Parlaklık / Camsı
Kırılma indisi
Optik özellikler	Yarı Saydam
Çift-kırılma
Dağılma
Flüorışı
Absorpsiyon spektrumu
Çizgi rengi
Özağırlık	c. 2.4[2]
Yoğunluk	{{{yoğunluk}}}
Diğer özellikler	Doku: Pürüzsüz / Camsı

Obsidiyen talus- Obsidian Dome, Kaliforniya

Obsidyen, bir yanardağdan ekstrüde edilen felsik lavın, minimum kristal büyümesi ile hızla soğuduğunda oluşur. Genellikle obsidyen akıntıları olarak bilinen riyolitik lav akıntılarının kenarlarında bulunur. Bu akışlar, onlara yüksek bir viskozite sağlayan yüksek silika içeriğine sahiptir. Yüksek Viskozite, mineral kristallerinin çekirdeklenmesini engelleyen lav boyunca atomik difüzyonu önler. Hızlı soğutma ile birlikte, bu lavdan doğal bir camın oluşmasına neden olur. [4]

Obsidyen sert, kırılgan ve şekilsizdir; bu nedenle keskin kenarlarla kırılır. Geçmişte kesici ve delici alet yapımında kullanılmış ve deneysel olarak cerrahi neşter bıçağı olarak kullanılmıştır. [5]

Kökeni ve Özellikleri

... çeşitli cam formları arasında, Etiyopya'da Obsidius tarafından bulunan, taşa çok benzeyen bir madde olan Obsidiyen camı düşünebiliriz. [6]

(— Pliny the Elder, Naturalis Historia 36,67 (MS 77) )

Pliny the Elder of Rome'un Doğa Tarihi İngilizcesine çevirisi, Etiyopya'da Romalı bir kaşif olan Obsidius tarafından keşfedilen obsidyen (lapis obsidianus) adlı volkanik bir cam hakkında birkaç cümle içermektedir. [7][8] [9] [10].

Obsidyen, ana malzeme olan çabuk soğumuş lavdan oluşur. [11] [12] [13]. Ekstrüzif obsidyen oluşumu, felsik lav akışının veya volkanik kubbenin kenarlarında hızlı bir şekilde soğuduğunda veya su veya hava ile ani temas sırasında lav soğuduğunda ortaya çıkabilir. Felsik lav, bir setin kenarları boyunca soğuduğunda sokulum obsidyen oluşumu meydana gelebilir. [14] [15]

Bir zamanlar, birçok kişi tektitlerin ay volkanik patlamaları tarafından üretilen obsidyen olduğuna inanıyordu,[16]ancak şimdi birkaç bilim adamı bu hipoteze bağlı kalıyor.[17]

Kristobalit kristallerinin eklenmesiyle oluşan cilalı kar tanesi obsidiyeni

Obsidyen mineral gibidir, ancak gerçek bir mineral değildir çünkü bir cam olarak kristalli değildir; ek olarak, bileşimi bir mineral olarak sınıflandırılamayacak kadar değişkendir. Bazen bir mineraloid olarak sınıflandırılır.[18] Obsidyen, bazalt gibi mafik kayaçlara benzer şekilde genellikle koyu renkli olmasına rağmen, obsidyenin bileşimi son derece felsiktir. Obsidyen esas olarak SiO2'den (silikon dioksit) oluşur, genellikle ağırlıkça %70 veya daha fazladır. Benzer bir bileşime sahip kristal kayaçlar granit ve riyolit içerir. Obsidyen , Dünya yüzeyinde yarı kararlı olduğundan (zamanla cam bozulur ve ince taneli mineral kristallere dönüşür), Miyosenden daha yaşlı olan obsidyen nadirdir. İstisnai olarak eski obsidyenler arasında Kretase kaynaklı tüf ve kısmen bozulmuş Ordovisiyen perlit bulunur. [19] Obsidyenin bu dönüşümü suyun varlığıyla hızlanır. Yeni oluşan obsidyen düşük su içeriğine sahip olmasına rağmen, tipik olarak ağırlıkça% 1'den daha az su içerir, [20]yeraltı suyuna maruz kaldığında kademeli olarak hidratlaşarak perlit oluşturur.

Saf obsidyen genellikle görünüşte koyudur, ancak renk mevcut kirliliğe bağlı olarak değişir. Demir ve diğer geçiş elemanları obsidyene koyu kahverengiden siyaha bir renk verebilir. Çoğu siyah obsidyen, bir demir oksit olan manyetitin nanoinklüzyonlarını içerir. [21] Çok az sayıda obsidyen örneği neredeyse renksizdir. Bazı taşlarda, siyah camda küçük, beyaz, radyal olarak kümelenmiş mineral kristobalit kristallerinin (sferülitler) eklenmesi, lekeli veya kar tanesi deseni (kar tanesi obsidyeni) oluşturur. Obsidyen, erimiş kaya soğutulmadan önce akarken oluşturulan katmanlar boyunca hizalanmış lav akışından kalan gaz kabarcıklarının kalıplarını içerebilir. Bu baloncuklar altın pırıltı (pırıltılı obsidiyen) gibi ilginç efektler üretebilir. Yanardöner, gökkuşağı benzeri bir parlaklık (ateş obsidiyeni), ince tabaka girişimi oluşturan manyetit nanoparçacıkların kapanmasından kaynaklanır. [22] Meksika'dan renkli, çizgili obsidyen (gökkuşağı obsidyen), ince film girişimiyle gökkuşağı çizgisi etkilerine neden olan yönlendirilmiş hedenbergit nanorodları içerir. [21]

Oluşumu

Glass Mountain'de bulunan obsidiyen akışı - Medicine Lake Volcano / California

Obsidyen, riyolitik püskürmeler geçirmiş yerlerde bulunur. Arjantin, Ermenistan, Azerbaycan, Avustralya, [23] Kanada, Şili, Gürcistan, El Salvador, Yunanistan, Guatemala, İzlanda, İtalya, Japonya, Kenya, Meksika, Yeni Zelanda, Papua Yeni Gine, Peru, İskoçya .Kanarya Adaları, Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunabilir. Kuzey Amerika'nın Cascade Range bölgesinde Newberry Volcano ve Medicine Lake Volcano'nun kalderalarında ve California'daki Sierra Nevada'nın doğusundaki Inyo Kraterlerinde üzerinde gezilebilecek obsidyen akışları bulunmaktadır. Yellowstone Milli Parkı, Mammoth Kaplıcaları ve Norris Gayzer Havzası arasında bulunan obsidyen içeren bir dağ yamacına sahiptir ve birikintiler Arizona, Colorado, New Mexico, Texas, Utah ve Washington, [24] Oregon [25]. ve Idaho dahil olmak üzere diğer birçok batı ABD eyaletinde bulunabilir. Obsidyen, ABD'nin Doğu Virginia, Pennsylvania ve Kuzey Carolina eyaletlerinde de bulunabilir.

Orta Akdeniz'de yalnızca dört ana yatak alanı vardır: Lipari, Pantelleria, Palmarola ve Monte Arci. [26]

Ege'deki eski kaynaklar Milos ve Gyali idi. [27]

Acıgöl kasabası ve Göllü Dağ yanardağı, tarih öncesi yakın Doğu'nun en önemli kaynak alanlarından biri olan İç Anadolu'nun en önemli kaynaklarıydı.[28] [29] [30]

Tarih Öncesi ve Tarihi Kullanımı

Obsidiyen ok ucu

Bilinen ilk arkeolojik kullanım bulguları, Kariandusi'de (Kenya) ve MÖ 700.000 tarihli Acheulian çağının (İ.Ö. 1.5 milyon yıl başlangıcı) diğer bölgelerinde olmuştur, ancak bu alanlarda Neolitik döneme göre çok az nesne bulunmuştur. [31][32] [33] [34][35]Lipari'deki obsidyen dilgiciklerin üretimi, Neolitik çağın sonlarında yüksek bir gelişmişlik seviyesine ulaştı ve Sicilya, Güney Po Nehri Vadisi ve Hırvatistan'a kadar satıldı.[36] Obsidyen dilgicikler yeni doğanların sünnet ritüellerinde ve göbek kordonlarının kesilmesinde kullanılmıştır. [37] Anadolu obsidyen kaynaklarının Levant'ta ve günümüz Irak Kürdistanı'nda MÖ 12.500 civarında başlayan bir zamandan beri kullanılan malzeme olduğu bilinmektedir. [38] Obsidyen eserler, Mezopotamya'nın en eski şehir merkezlerinden biri olan ve MÖ 5. bin yılın sonlarına tarihlenen Tell Brak'ta yaygındır. [39] Obsidyen, Taş Devri kültürlerinde değerlidir çünkü çakmaktaşı gibi, yontma adı verilen bir işlemle keskin bıçaklar veya ok uçları üretmek için kırılabilir. Tüm camlar ve diğer bazı doğal olarak oluşan kayalar gibi, obsidyen de karakteristik bir konkoidal kırılma ile kırılır. Ayrıca ilkel aynalar yaratmak için cilalandı. Modern arkeologlar, obsidyen eserlerin yaşını hesaplamak için göreceli bir tarihlendirme sistemi, obsidyen hidrasyon tarihlemesi geliştirdiler.

Avrupa

Obsidyen eserler ilk olarak Avrupa Kıtasında Orta Avrupa Orta Paleolitik'te ortaya çıktı ve bunun istisnaları olmasına rağmen Üst Paleolitik tarafından yaygın hale geldi. Obsidyen, Neolitik bilgi ve deneyimlerin aktarılmasında önemli bir rol oynadı. Bu malzeme esas olarak doğası gereği çok keskin olan yontma aletlerin üretiminde kullanılmıştır. Obsidyenden yapılmış eserler, Avrupa'daki birçok Neolitik kültürde bulunabilir. Yunanistan topraklarında ve çevresinde yaşayan medeniyetlerin obsidyen kaynağı Melos adasıydı; Starčevo – Körös – Criş medeniyetleri , Macaristan ve Slovakya'daki kaynaklardan obsidyen elde ederken, Cardium-Impresso medeniyet topluluğu, Orta Akdeniz'in ada çıkıntılarından obsidyen elde etti. Ticaret yoluyla, bu eserler orijinal kaynaktan binlerce kilometre uzakta topraklarda sona erdi; bu onların çok değerli bir ticari mal olduklarını gösterir. [40] John Dee, Hernando Cortés’in bölgeyi fethinden sonra 1527 ve 1530 yılları arasında Meksika'dan Avrupa'ya getirilen obsidyenden yapılmış bir aynaya sahipti. [41]

Orta Doğu

MÖ 5. bin yıldaki Ubeyd'de bıçaklar , günümüz Türkiye'sinde bulunan mostralardan çıkarılan obsidiyenden üretilmiştir. [42] Eski Mısırlılar, Doğu Akdeniz ve Güney Kızıldeniz bölgelerinden ithal edilen obsidi Yeni kullandılar. Doğu Akdeniz bölgesinde hammadde; aletler, aynalar ve dekoratif objeler yapmak için kullanıldı. [43]

Obsidyen, İsrail'deki Batı Negev'de bir yerleşim olan Gilat'ta da bulundu. Bu bölgede bulunan Kalkolitik Çağ'a tarihlenen sekiz obsidyen eser, Anadolu'daki obsidyen kaynaklara kadar uzanmaktadır. Bu bölgede bulunan obsidyende nötron aktivasyon analizi (NAA), önceden bilinmeyen ticaret yollarını ve takas ağlarını ortaya çıkarmaya yardımcı oldu. [44]

Amerika

Litotik analiz, Mezo Amerika'daki prehispanik grupların anlaşılmasına yardımcı olur. Bir kültür ya da yerdeki dikkatli bir obsidyenin analizi, ticareti, üretimi ve dağıtımı yeniden inşa etmek ve böylece bir medeniyetin ekonomik, sosyal ve politik yönlerini anlamak için oldukça yararlı olabilir.

Tilkitepe'den obsidyen aletler, Türkiye, MÖ 5. Milenyum[45]

Savaş etkilerinin bile obsidyen kullanımı ve kalıntılarıyla bağlantılı olarak incelendiği bir Maya şehri olan Yaxchilán'da durum budur. [46] Başka bir örnek, Sierra Nevada Dağları'ndaki uzak Casa Diablo, Kaliforniya bölgesi ile önemli ticarete işaret eden Kaliforniya'daki kıyı Chumash bölgelerindeki arkeolojik toparlamadır. [47]

Kolomb öncesi Mezo Amerikalıların obsidyen kullanımı kapsamlı ve karmaşıktı; aletler ve dekoratif objeler için oyulmuş ve işlenmiş obsidyenler kullanılıyordu. Mezo Amerikalılar ayrıca ahşap bir gövdeye monte edilmiş obsidyen bıçaklara sahip bir tür kılıç yaptılar. Macuahuitl olarak adlandırılan silah, obsidyen bir bıçağın kesici kenarını tırtıklı bir silahın düzensiz kesimiyle birleştirilerek oluşturulmuştur ve korkunç yaralanmalara neden olabilir. Bu silahın sırık kollu versiyonuna tepoztopilli deniyordu.

Obsidyen aynalar, bazı Aztek rahipleri tarafından vizyonları canlandırmak ve kehanetlerde bulunmak için kullanıldı. Adı Nahuatl dilinden '’Tüten Ayna’' olarak çevrilebilen obsidyen ve büyücülük tanrısı Tezcatlipoca ile bağlantılıydılar. [48]

Yerli Amerikan halkı Amerika'da obsidyen ticareti yaptı. Her yanardağ ve bazı durumlarda her bir volkanik patlama, arkeologların belirli bir eserin kökenini izlemelerine olanak tanıyan ayırt edilebilir bir obsidyen türü üretir. Benzer izleme teknikleri, Yunanistan'daki obsidyenin Ege Denizi'ndeki Milos, Nisyros veya Gyali adalarından geldiği tespit edilmesine de izin verdi. Obsidyen çekirdekler ve dilgiler kıyıdan uzak mesafelerde ticarete konu ediliyordu. [49]

Hidalgo'dan Victor Lopez Pelcastre,  Nopalillo, Epazoyucan tarafından çalışılmış obsidyen tabak ve diğer eşyalar. Meksika'daki Museo de Arte Popular'da sergileniyor.[50]

Şili'de Chaitén Yanardağı'ndan gelen obsidyen aletler, yanardağın 400 km (250 mil) kuzeyindeki Chan-Chan'da olduğu kadar uzakta ve ayrıca 400 km güneyindeki yerlerde bulunmuştur. [51] [52]

Girit'teki Milos'tan Obsidyen, MÖ 3000 - 2300

Okyanusya

MÖ 1000 civarında Pasifik Okyanusu'nun geniş bir bölgesinde aktif olan Lapita kültürü, obsidyen aletlerden yaygın bir şekilde yararlandı ve uzun mesafeli obsidyen ticaretiyle uğraştı. Bu aletler için üretim tekniğinin karmaşıklığı ve depolanmalarına gösterilen özen, pratik kullanımlarının ötesinde prestij veya yüksek statü ile ilişkili olduklarını gösterebilir. [53]

Obsidyen ayrıca Rapa Nui'de (Paskalya Adası) Mataia ve kuş kemiği halkalarıyla çevrelenmiş Moai'lerinin gözbebekleri (heykeller) gibi kenarlı aletler için de kullanılmıştır. [54] Obsidyen, Rongorongo gliflerini yazmak için kullanıldı.

Mevcut Kullanım

Obsidyen, son derece keskin bıçaklar yapmak için kullanılabilir ve obsidiyen bıçaklar, üretilmiş cam yerine doğal olarak oluşan obsidiyen kullanılarak yapılan bir tür cam bıçaktır. Obsidyen, bazı cerrahlar tarafından neşter bıçakları için kullanılmaktadır, ancak bu, ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından insanlar üzerinde kullanım için onaylanmamıştır. İyi işlenmiş obsidyen bıçaklar, herhangi bir cam bıçak gibi, yüksek kaliteli çelik cerrahi neşterlerden çok daha keskin bir kesici kenara sahip olabilir: bıçağın kesici kenarı yalnızca yaklaşık 3 nanometre kalınlığındadır.[55] Yeterince güçlü bir mikroskop altında bakıldığında en keskin metal bıçağın bile sivri uçlu, düzensiz bir bıçağı vardır; bir elektron mikroskobu altında incelendiğinde bile, obsidyen bıçak hala pürüzsüz ve eşittir. [56]Bir çalışma, 21 gün sonra hiçbir farklılık bulunmamasına rağmen, bir grup sıçanda obsidyen kesilerin yedi günde daha az inflamatuar hücre ve daha az granülasyon dokusu ürettiğini buldu. [57]Don Crabtree, cerrahi ve diğer amaçlar için obsidyen bıçaklar üretti .[55] ve konuyla ilgili makaleler yazdı. Obsidyen neşter şu anda araştırma hayvanlarında cerrahi kullanım için satın alınabilir. [58]

Kar tanesi obsidiyene oyulmuş, 10 santimetre (4 inç) uzunluğunda domuz. İşaretler sferülitlerdir.

Obsidyen ayrıca süs amaçlı ve değerli taş olarak kullanılır. [59] Nasıl kesildiğine bağlı olarak farklı bir görünüm sunar: bir yönde simsiyah, diğerinde ise parlak gridir. "Apaçi gözyaşları", genellikle grimsi beyaz bir perlit matrisi içine gömülü küçük yuvarlak obsidyen külçeleridir.

Technics tarafından sunulan grimsi siyah SH-10B3 kaide gibi, ses döner tablaları için kaideler 1970'lerden beri obsidyenden yapılmıştır.

Edebi Referanslar

A Song of Ice and Fire ve Game of Thrones hikayelerinin kurgusal dünyasında obsidyene "dragonglass" da denir. [60][61]

Ayrıca bakınız

·        Apaçi gözyaşları

·        Helenit

·        Hiyaloklastit - Bir volkanik lastik birikim veya breş ve taşilit - bazaltik bileşimli volkanik camlar

·        Knapping

·        Libya çöl camı - Libya ve Mısır'da bulunan doğal çöl camı

·        Mayor Adası / Tuhua - Yeni Zelanda kalkan yanardağı - Māori obsidyen aletlerinin kaynağı

·        Obsidiyen hidrasyon yaş tayini

·        Taş aletler

·        Yaxchilan Lintel 24 - Modern Chiapas, Meksika'daki Yaxchilan'da bulunan antik Maya kireçtaşı oyması - Obsidyen parçalarıyla bir ip içeren bir Maya kanı ritüelini gösteren antik oyma.

Dipnotlar

Bostock'un orijinal çevirisinde, Pliny'deki eski okuma Obaidius'un Sillig tarafından yapılan bir düzeltmeye dayanarak ad Obsius olarak verilmiştir. Opsius veya Obsius adıyla bilinen küçük bir Roma ailesi vardı ve Sillig çok daha az yaygın bir isim olan alışılmadık Obsidius'un yerini aldı.

Dilgicik: Çakmaktaşı ve obsidyen gibi sert taşlardan çıkartılan ve genelde eni boyunun en az iki katı olarak kabul edilen paralel kenarlı uzun parçalar

Kaynakça

1. Peter Roger Stuart Moorey (1999). Ancient Mesopotamian Materials and Industries: the archaeological evidence. Eisenbrauns. ss. 108-. ISBN 978-1-57506-042-2.
2. Ericson, J.E.; Makishima, A.; Mackenzie, J.D.; Berger, R. (January 1975). "Chemical and physical properties of obsidian: a naturally occuring [sic] glass". Journal of Non-Crystalline Solids. 17 (1): 129-142. Bibcode:1975JNCS...17..129E. doi:10.1016/0022-3093(75)90120-9.
3. "Rafferty, John P. (2012). Rocks (1st ed.). New York, NY: Britannica Educational Pub. in association with Rosen Educational Services. p. 97. ISBN 9781615304929."
4. "Raymond, Loren A. (1995). Petrology : the study of igneous, sedimentary, metamorphic rocks. Dubuque, IA: Wm. C. Brown. p. 27. ISBN 0697001903."
5. "Brian Cotterell; Johan Kamminga (1992). Mechanics of pre-industrial technology: an introduction to the mechanics of ancient and traditional material culture. Cambridge University Press. pp. 127–. ISBN 978-0-521-42871-2. Retrieved 9 September 2011".
6. "Pliny the Elder (translated by John Bostock, Henry Thomas Riley) (1857). The natural history of Pliny. 6. H G Bohn. ISBN 978-1851099306".
7. "Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, vol. III, p. 2 ("Obsidius")".
8. "obsidian The Concise Oxford Dictionary of English Etymology. Oxford University Press (1996). Retrieved 2011-11-20".
9. "D Harper. obsidian obsidian Etymology online. 2012-06-17".
10. "M H Manser. The Facts On File Dictionary of Allusions. Infobase Publishing, 2008, ISBN 0816071055".
11. "M E Malainey. A Consumer's Guide to Archaeological Science: Analytical Techniques, Springer, 2010 ISBN 1441957030".
12. "P L Barnes-Svarney; T E Svarney (2004). The Handy Geology Answer Book. Visible Ink Press. p. 123. ISBN 978-1578591565."
13. "M Martini; M Milazzo; M Piacentini; Società Italiana di Fisica (2004). Physics Methods in Archaeometry. 154. IOS Press. ISBN 978-1586034245".
14. "Putnam, William C. (1938). "The Mono Craters, California". Geographical Review. 28 (1): 68–82. doi:10.2307/210567. JSTOR 210567".
15. "Binder, Didier; Gratuze, Bernard; Mouralis, Damase; Balkan-Atlı, Nur (1 December 2011). "New investigations of the Göllüdağ obsidian lava flows system: a multi-disciplinary approach". Journal of Archaeological Science. 38 (12): 3174–3184. doi:10.1016/j.jas.2011.05.014".
16. "O'Keefe, John A. (1978). "The Tektite Problem". Scientific American. Munn & Company. 239 (2): 116–127. Bibcode:1978SciAm.239b.116O. doi:10.1038/scientificamerican0878-116. JSTOR 24960359".
17. "Sevigny, Melissa L. (2016). Under desert skies : how Tucson mapped the way to the Moon and planets. Tucson: Sentinel Peak. p. 93. ISBN 9781941451045."
18. "Pan Ming Huang; Yuncong Li; Malcolm E. Sumner, eds. (2012). Handbook of Soil Sciences: Properties and Processes (Second ed.). Boca Raton: CRC Press. pp. 20–24. ISBN 978-1-4398-0306-6".
19. "Marshall, Royal R. (1 October 1961). "Devitrification of Natural Glass". GSA Bulletin. 72 (10): 1493–1520. Bibcode:1961GSAB...72.1493M. doi:10.1130/0016-7606(1961)72[1493:DONG]2.0.CO;2".
20. ""Perlite – Mineral Deposit Profiles". B.C. Geological Survey. Archived from the original on 2008-05-09. Retrieved 2007-11-20."
21. "Ma, Chi; Rossman, George (2013). "Nanomineralogy of Gemstones: From Genesis to Discovery" (PDF). Mineralogical Magazine. 77 (5): 1661. doi:10.1180/minmag.2013.077.5.13. hdl:10174/9676. Retrieved May 1, 2019" (PDF).
22. "Nadin, E. (2007). "The secret lives of minerals" (PDF). Engineering & Science (1): 10–20" (PDF).
23. "Bonetti, R.; Di Cesare, P.; Guglielmetti, A.; Malerba, F.; Migliorini, E.; Oddone, M.; Bird, J. R.; Torrence, R.; Bultitude, R. J. (25 November 1998). "Fission track dating of obsidian source samples from the Willaumez Peninsula, Papua New Guinea and eastern Australia" (PDF). Records of the Australian Museum. 50 (3): 277–84. doi:10.3853/j.0067-1975.50.1998.1286." (PDF).
24. "Washington Obsidian Source Map Archived 2015-08-21 at the Wayback Machine. Obsidianlab.com. Retrieved on 2011-11-20".
25. "Oregon Obsidian Sources. Sourcecatalog.com (2011-11-15). Retrieved on 2011-11-20".
26. "Iain Morley and Colin Renfrew. The Archaeology of Measurement: Comprehending Heaven, Earth and Time in Ancient Societies, Cambridge University Press, 2010 ISBN 0521119901".
27. "E Blake; A B Knapp (2005). The Archaeology Of Mediterranean Prehistory. John Wiley & Sons. ISBN 978-0631232681".
28. "Prince Mikasa no Miya Takahito. Essays on Anatolian Archaeology, Otto Harrassowitz Verlag, 1993 ISBN 3447033959".
29. "L Romano. 6 ICAANE, Otto Harrassowitz Verlag, 2010 Volume 3 of Proceedings of the 6th International Congress of the Archaeology of the Ancient Near East: 5–10 May 2009 ISBN 3447062177".
30. "P R S Moorey. Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence Eisenbrauns, 1999 ISBN 1575060426".
31. "Bunny, Sarah (18 April 1985). "Ancient trade routes for obsidian". New Scientist".
32. "Schmandt-Besserat, D. (1979). Early technologies. 3. Malibu, Ca.: Undena Publications. ISBN 0890030316".
33. "Merrick, H.V.; Brown, F.H.; Nash, W.P. (1994). Society, Culture, and Technology in Africa Import. 11. Univ Museum Pubns. ISBN 1931707057."
34. "J. D. Fage. The Cambridge history of Africa: From c. 1600 to c. 1790, Part 1050, Cambridge University Press, 1979 ISBN 0521215927".
35. [https://web.archive.org/web/20071024140122/http://www.museums.or.ke/content/blogcategory/21/27/ http://www.museums.or.ke/content/blogcategory/21/27/ "National Museum of Kenya. Kariandusi Archived 2007-10-24 at the Wayback Machine. Retrieved 2012-06-30"] |url= değerini kontrol edin (yardım). 96. harf sırasında bulunan |url= parametresi line feed character içeriyor (yardım)
36. "Martinelli, Maria Clara; Tykot, Robert H.; Vianello, Andrea (20 April 2019). "Lipari (Aeolian Islands) Obsidian in the Late Neolithic. Artifacts, Supply and Function". Open Archaeology. 5 (1): 46–64. doi:10.1515/opar-2019-0005. S2CID 150094926".
37. "Brown, Keri A.; Tykot, Robert H. (August 2018). "Obsidian in the Tavoliere, Southeastern Italy — A regional study". Journal of Archaeological Science: Reports. 20: 284–292. doi:10.1016/j.jasrep.2018.04.035".
38. "A. M. Pollard; Carl Heron (2008). Archaeological Chemistry. Royal Society of Chemistry. ISBN 978-0854042623."
39. "Oates, J.; McMahon, A.; Karsgaard, P.; Quntar, S. A.; Ur, J. (2 January 2015). "Early Mesopotamian urbanism: a new view from the north" (PDF). Antiquity. 81 (313): 585–600. doi:10.1017/S0003598X00095600." (PDF).
40. "Tripković, Boban (2003). "The Quality and Value In Neolithic Europe: An Alternative View on Obsidian Artifacts". South Eastern Europe Proceedings of the ESF Workshop, Sofia. 103: 119–123. Retrieved 21 June 2019".
41. [https://web.archive.org/web/20200401121456/https://www.bl.uk/collection-items/john-dees-spirit-mirror https://www.bl.uk/collection-items/john-dees-spirit-mirror ""John Dee's spirit mirror - The British Library". 2020-04-01. Archived from the original on 2020-04-01. Retrieved 2020-04-01"] |url= değerini kontrol edin (yardım). 102. harf sırasında bulunan |url= parametresi line feed character içeriyor (yardım)
42. "John Noble Wilford (2010-04-05). "In Syria, a Prologue for Cities". The New York Times".
43. "George Robert Rapp (2002). Archaeomineralogy. Springer. ISBN 978-3540425793".
44. "Yellin, Joseph; Levy, Thomas E.; Rowan, Yorke M. (1996). "New Evidence on Prehistoric Trade Routes: The Obsidian Evidence from Gilat, Israel". Journal of Field Archaeology. 23 (3): 361–68. doi:10.1179/009346996791973873".
45. "Obsidian tools from Tilkitepe, Turkey, 5th millennium BC Museum of Anatolian Civilizations". Erişim tarihi: 6.01.20. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
46. "Brokmann, Carlos, Tipología y análisis de la obsidiana de Yaxchilán, Chiapas, Colección Científica, no. 422, INAH, 2000".
47. "C. Michael Hogan (2008). Morro Creek, A. Burnham (ed.). Megalithic.co.uk. Retrieved on 2011-11-20".
48. ""John Dee's spirit mirror - The British Library". 2020-04-01. Archived from the original on 2020-04-01. Retrieved 2020-04-01".
49. "Stark, Barbara L.; Boxt, Matthew A.; Gasco, Janine; González Lauck, Rebecca B.; Hedgepeth Balkin, Jessica D.; Joyce, Arthur A.; King, Stacie M.; Knight, Charles L. F.; Kruger, Robert (2016-03-01). "Economic growth in Mesoamerica: Obsidian consumption in the coastal lowlands". Journal of Anthropological Archaeology. 41:".
50. "Obsidian tools from Tilkitepe, Turkey, 5th millennium BC Museum of Anatolian Civilizations". Erişim tarihi: 6.01.20. Tarih değerini gözden geçirin: |erişimtarihi= (yardım)
51. "Mario Pino Quivido & Rayen Navarro (2005). "Geoarqueología del sitio arcaico Chan-Chan 18, costa de Valdivia: Discriminación de ambientes de ocupación humana y su relación con la transgresión marina del Holoceno Medio". Revista Geológica de Chile. 32. doi:10.4067/S0716-02082005000100004".
52. "Naranjo, José A; Stern, Charles R (2004). "Holocene tephrochronology of the southernmost part (42°30'–45°S) of the Andean Southern Volcanic Zone". Revista Geológica de Chile. 31 (2): 225–40. doi:10.4067/S0716-02082004000200003. OCLC 61022562".
53. "Specht, Jim (2018). "Research issues in the circum-New Guinea islands". In Cochrane, Ethan E.; Hunt, Terry L. (eds.). The Oxford Handbook of Prehistoric Oceania. Oxford University Press. p. 100. ISBN 978-0-19-992507-0."
54. "Eric Kjellgren; JoAnne Van Tilburg; Adrienne Lois Kaeppler (2001). Splendid Isolation: Art of Easter Island. Metropolitan Museum of Art. pp. 39".
55. https://en.wikipedia.org/wiki/Obsidian#cite_note-obsidian1-55
56. https://en.wikipedia.org/wiki/Obsidian#cite_note-Haviland-56
57. https://en.wikipedia.org/wiki/Obsidian#cite_ref-57
58. https://en.wikipedia.org/wiki/Obsidian#cite_note-FST_Obsidian_Scalpels-58
59. https://en.wikipedia.org/wiki/Obsidian#cite_ref-59
60. https://en.wikipedia.org/wiki/Obsidian#cite_note-60
61. https://en.wikipedia.org/wiki/Obsidian#cite_ref-61