Türk siyasetinde kadınların yeri

Türkiye'de kadınların ulusal siyasette aktif katılımları vardır ve son seçimlerde Türk parlamentosunda kadın sayısı giderek artmaktadır.[1]

Türkiye'de oy kullanan kadın, 2007

Arka plan
Türkiye'nin ilk kadın milletvekillerinden olan Hatı Çırpan, 1935.

I. Dünya Savaşı sonrasında hızla çöküşe geçen Osmanlı İmparatorluğu yerine 29 Ekim 1923 tarihinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti, kadınlar için birçok sosyal hakkın ilk kez verildiği bir devlet olmuştur. Osmanlı'nın hüküm sürdüğü çağlar boyunca padişahın asıl eşi ve veliaht şehzadelerin öz annesi olan valide sultanlar her ne kadar düşünceleri ve nüfuzlarıyla ülkeyi yöneten sultanın kararlarını etkiledilerse de, bu etkinin herhangi bir yasallığı bulunmamaktaydı. Yani, bu kişilerin herhangi bir siyasi veya idari hakkı yoktu. Dolayısıyla, halktan veya herhangi bir kesimden başka bir kadının da politikaya karışması söz konusu olamazdı.

Kadınların siyasetteki seçme ve seçilme hakkına dair ilk başkaldırılar, yine Osmanlı'nın son dönemlerinde vuku bulmaya başlamıştır. Nezihe Muhittin isimli bir kadın, 1923 yılının Haziran ayında Türkiye'nin ilk kadın partisini kurmuş olsa da; o tarihlerde Cumhuriyet henüz ilan edilmediği için bu eylemin herhangi bir hukuki veya yasal dayanağı da olmamıştır.

Mustafa Kemal Atatürk; yeni bir ülke kurup hızla toplumu yenileşme ve çağdaşlaşma hareketleriyle değiştirmeye başladığında ilk yaptığı işlerden bir tanesi de kadının toplumdaki ve diğer sosyal ortamlardaki yerini yükseltmek olmuştur. Bu bağlamda önce 1926 yılında çıkartılan bir yasa ile eşitsizlik yaratan durumlar ortadan kaldırılmış; 1930 ve 1934 yıllarında kendilerine tanınan yerel ve genel seçimlere katılabilme, oy verip oylanabilme hakkıyla beraber Türk kadınları Avrupa'daki ve dünyadaki birçok kadından önce seçme ve seçilme ayrıcalığına sahip olmuşlardır.[2][3]

Cumhurbaşkanı

Bugüne kadar, Türkiye'de hiçbir kadın Cumhurbaşkanı olarak görev yapmadı.

TBMM Başkanı

Bugüne kadar, Türkiye'de hiçbir kadın Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı olarak görev yapmadı.

Cumhurbaşkanı Yardımcısı

Bugüne kadar, Türkiye'de hiçbir kadın Cumhurbaşkanı Yardımcısı olarak görev yapmadı.

Türkiye'de Cumhurbaşkanı Yardımcısı makamı 2018 yılında kuruldu.

Başbakan (1920-2018)

Tansu Çiller, Türk ekonomist ve akademisyendir. 1990 yılının Kasım ayında Doğru Yol Partisi'ye katılmasıyla beraber siyasi yaşamı başlamıştır. 13 Haziran 1993 tarihinde partinin genel başkanı olmuş, aynı yılın 25 Haziran günü ise kurulan koalisyon hükümetinin Başbakanı olarak atandı.[4] 6 Mart 1996 tarihine kadar yaklaşık üç yıl bu görevi yürüttü. Türkiye'nin bugüne kadarki ilk ve tek kadın başbakanıdır.

Sıra Fotoğraf Başbakan Görev başlangıcı Görev bitişi Görev süresi Hükûmet Cumhurbaşkanı
22 Tansu Çiller
(1946– ) 		25 Haziran 19935 Ekim 1995 2 yıl, 256 günI. Çiller Süleyman Demirel
5 Ekim 199530 Ekim 1995II. Çiller
30 Ekim 19956 Mart 1996III. Çiller

Türkiye'de Başbakanlık makamı 2018 yılında kaldırıldı.

Bakanlar

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kadın bakanı, 1971 yılında Nihat Erim önderliğinde kurulan hükümetin sağlık bakanı olan Türkân Akyol'dur.[5][6] Çeşitli dönem ve hükümetlerde, çeşitli görevler üstlenmiş kadın bakanlar şunlardır:

Adı Bakanlık Partisi
Türkân Akyol
(1928-2017)		 Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (1971)
Devlet Bakanlığı (1992-1993)		(bağımsız)
SHP
Nermin Neftçi
(1924-2003)		 Kültür Bakanlığı (1974-1975)CGP
İmren Aykut
(d. 1940)		 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (1987-1991)
Devlet Bakanlığı (1991-1996)
Çevre Bakanlığı (1997-1999)		ANAP
Güler İleri
(d. 1948)		 Devlet Bakanlığı (1991-1993)SHP
Aysel Baykal
(1939-2003)		 Devlet Bakanlığı (1995)CHP
Önay Alpago
(d. 1947)		 Devlet Bakanlığı (1994-1995)SHP
Işılay Saygın
(1947-2019)		 Devlet Bakanlığı (1995-1996)
Çevre Bakanlığı (1996)
Turizm Bakanlığı (1996)		DYP
Ayfer Yılmaz
(d. 1956)		 Devlet Bakanlığı (1996-1997)DYP
Tansu Çiller
(d. 1946)		 Dışişleri Bakanlığı (1996-1997)DYP
Meral Akşener
(d. 1956)		 İçişleri Bakanlığı (1996-1997)DYP
Tayyibe Gülek
(d. 1968)		 Devlet Bakanlığı (1999-2002)DSP
Melda Bayer
(d. 1950)		 Devlet Bakanlığı (1999-2002)DSP
Aysel Çelikel
(d. 1933)		 Adalet Bakanlığı (2002)(bağımsız)
Güldal Akşit
(d. 1960)		 Turizm Bakanlığı (2002-2003)
Devlet Bakanlığı (2003-2007)		AK Parti
Nimet Baş
(d. 1965)		 Devlet Bakanlığı (2003-2007)
Millî Eğitim Bakanlığı (2009-2011)		AK Parti
Selma Aliye Kavaf
(d. 1962)		 Devlet Bakanlığı (2009-2011)AK Parti
Fatma Şahin
(d. 1966)		 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2011-2013)AK Parti
Ayşenur İslam
(d. 1958)		 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2013-2015)AK Parti
Ayşen Gürcan
(d. 1963)		 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2015)(bağımsız)
Beril Dedeoğlu
(1961-2019)		 Avrupa Birliği Bakanlığı (2015)(bağımsız)
Fatma Betül Sayan Kaya
(d. 1981)		 Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2016-2018)AK Parti
Jülide Sarıeroğlu
(d. 1979)		 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2017-2018)AK Parti
Zehra Zümrüt Selçuk
(d. 1979)		 Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2018–günümüz)(bağımsız)
Ruhsar Pekcan
(d. 1958)		 Ticaret Bakanlığı (2018–günümüz)(bağımsız)

TBMM Başkanvekilleri
Ayşe Nur Bahçekapılı, TBMM Başkanvekili

Günümüze gelene kadar TBMM bünyesinde hiç kadın meclis başkanı görev yapmamış olmasına rağmen, farklı dönemlerde birkaç siyasetçi meclis başkanvekili olarak hizmet etmiştir. 1972 yılında, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kadın meclis başkanvekili CGP milletvekili Nermin Neftçi olmuştur. Diğer kadın başkanvekillerinden bazıları ise Meral Akşener (MHP), Güldal Mumcu (CHP) ve son olarak Ayşe Nur Bahçekapılı (AK Parti) bu görevi uzun süre üstlenmişlerdir.[7][8][9]

Parti liderleri
Meral Akşener, İYİ Parti Genel Başkanı

Türkiye'deki siyasi hayatın ilk kadın parti lideri Behice Boran'dır. Türkiye İşçi Partisi'nin bir üyesiyken, 1970 yılında parti içinde yapılan bir seçimle genel başkan ilan edilmiş; bu görevini 12 Eylül Darbesi'nin bir sonucu olarak bütün siyasi partilerin kapatılmasına dek devam ettirmiştir.[10] Kurucu, genel başkan veya eşbaşkan olarak görev yapmış diğer kadın liderler şunlardır:

Kadın partileri

Kadınlar tarafından iki parti kuruldu: 1972'de (1980'e kadar) Türkiye Ulusal Kadınlar Partisi ve 2014'te Kadın Partisi.

Meclis grup başkanvekilleri

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na göre; mecliste 20'den fazla koltukla temsil edilen her siyasi partinin 1-3 kişi arasından oluşan bir grup başkanvekili heyeti bulundurması zorunludur. Grup başkanvekilleri, diğer siyasi partiler ve meclis yönetimiyle olan ilişkileri kuran ve söz hakkına sahip olan liderlerdir. Tarihin ilk Türk kadın grup başkanvekili, 1996-1999 yılları arasında CHP'de görev yapmış olan Oya Araslı'dır. Sonraki yıllarda yine CHP'den Emine Ülker Tarhan, HDP'den Pervin Buldan ve daha sonra Meral Danış Beştaş ve AK Parti'den Özlem Zengin grup başkanvekili olarak çalışmıştır.[11][12][13][14]

Milletvekilleri
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kadın milletvekilleri (1935).
Üst satır (soldan sağa): Mebrure Gönenç (Afyon), Hatı Çırpan (Ankara), Türkan Örs Baştuğ (Antalya), Sabiha Gökçül Erbay (Balıkesir), Şekibe İnsel (Bursa), Hatice Özgener (Çankırı)
Orta satır (soldan sağa): Huriye Öniz Baha (Diyarbakır), Fatma Şakir Memik (Edirne), Nakiye Elgün (Erzurum), Fakihe Öymen (Ankara), Benal Nevzat İstar Arıman (İzmir), Ferruh Güpgüp (Kayseri)
Alt satır (soldan sağa): Bahire Bediş Morova Aydilek (Konya), Mihri Pektaş (Malatya), Meliha Ulaş (Samsun), Fatma Esma Nayman (Seyhan), Hatice Sabiha Görkey (Sivas), Seniha Nafız Hızal (Trabzon)
Ankara milletvekili Hatı Çırpan, TBMM kürsüsünde konuşma yapıyor.

Türkiye'de kadınlara seçme ve seçilme hakkı ilk kez 1935 genel seçimlerinde verildi. Bu seçimlerde; Mebrure Gönenç, Sabiha Gökçül Erbay, Şekibe İnsel, Huriye Öniz Baha, Fatma Şakir Memik, Nakiye Elgün, Fakihe Öymen, Hatı Çırpan, Ferruh Güpgüp, Bahire Bediş Morova Aydilek, Mihri Pektaş, Meliha Ulaş, Fatma Esma Nayman, Sabiha Görkey, Seniha Hızal, Benal Nevzat İstar Arıman ve Türkan Örs Baştuğ milletvekili olarak seçildi. Ayrıca 1936 yılında, meclisteki kadın çoğunluğu artırmak adına -yine seçimle gelen- Hatice Özgener de kadroya dahil edildi.[15] Bu 18 kadın arasından en çok dikkat çeken isim ise, diğerlerinden farklı bir sosyal yaşama sahip olması sebebiyle kırsal kesimden gelen Satı Kadın lakaplı Hatı Çırpan olmuştur.

1935-1999 seçimleri

1935 yılından hemen sonra yapılan bütün seçimlerde, kadınların meclisteki oranları düşmeye başlamıştır. Özellikle 1950 ve 1961 seçimlerinde sadece 3 kadın meclise girebilmiş ve bu da tarihe kadınlara seçme ve seçilme hakkı verildiğinden beri meclise en az kadının girdiği seçim olarak geçmiştir.[16]

Seçim yılı Milletvekili sayısı Kadın milletvekili sayısı Kadın vekil oranı
193539518%4,6
193942915%3,7
194343516%3,7
19464659%1,9
19504873%0,6
19545414%0,7
19576108%1,3
19614503%0,7
19654508%1,8
19694505%1,1
19734506%1,3
19774504%0,9
198339912%3,0
19874506%1,3
19914508%1,8
199555013%2,4
199955022%4,2

2002–günümüz seçimleri

1995 seçimlerinden beri, meclisteki kadın sayısı devamlı bir artış gösterse de; 2002 yılına gelene kadar yapılan hiçbir seçimde kadın vekil oranı, 1935'teki sonuçları yakalayamamıştır.[17] Ancak 2007 seçimlerinden sonra kadın temsil oranı yüzde 10'un altına düşmemiştir.[18]

Seçim yılı Milletvekili sayısı Kadın milletvekili sayısı Kadın vekil oranı
200255024%4,4
200755050%9,1
201155079%14,3
2015
Haziran		55097%17,6
2015
Kasım		55081%14,7
2018600103%17,1

Cumhuriyet Senatosu üyeleri (1961-1980)

Türkiye'de 1961-1980 yılları arasında çift meclisli sistem yürürlükteyken TBMM'nin üst meclisini oluşturan Cumhuriyet Senatosu isimli bir üst yasama organı bulunmaktaydı. Bu senatoda görev almış kadın siyasetçiler şunlardır:

Valiler
Lale Aytaman, Türkiye'nin ilk kadın valisi.

Türkiye'nin ilk kadın valisi Lale Aytaman'dır. 1991-1995 yılları arasında Muğla valisi olarak görev yapan Aytaman, bu göreve Cumhurbaşkanı Turgut Özal tarafından atanmıştır. Türkiye'nin ilk kadın kaymakamı ise Özlem Bozkurt Gevrek'dir. Kendisi 1995 yılında Çankırı ilinin Orta ilçesinde görev yapmıştır. Bu yıllardan sonra kadın vali ve kadın kaymakam sayısı artsa bile hâlâ yetersiz görülmektedir.[24]

Yerel yöneticiler

Gülkız Ürbül, Cumhuriyet tarihinin ilk kadın muhtarı olmuştur. Günümüzde Aydın'a bağlı bir köy olan Demircidere'de 1930 yerel seçimlerinde yılında yapılan seçimlerde 7 erkek adaya karşı yarışmış ve seçim sonunda oy çokluğuyla muhtar ilan edilmiştir.[25] Müfide İlhan ise 1950 yerel seçimlerinde birinci gelerek, Mersin'in ve dolayısıyla ülkenin ilk kadın belediye başkanı unvanını almıştır. Türkiye'nin ilk kadın büyükşehir belediye başkanları ise 2014 Türkiye yerel seçimleri'nde seçilen Özlem Çerçioğlu (Aydın), Fatma Şahin (Gaziantep) ve Gültan Kışanak'tır (Diyarbakır).[26]

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. "TBMM'de kadın milletvekillerinin oranı yüzde 17'de kaldı". BBC. 25 Haziran 2018. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
  2. Sina Akşin:Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş bankası Kültür yayınları,İstanbul,2011,978-9944-88-172-2 p.188.
  3. Türkiye'nin 75 yılı , Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, p.48,59,250
  4. "Sayın Prof.Dr.Tansu Çiller'in Özgeçmişi; (Haziran 1996)". Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. T.C Dışişleri Bakanlığı. 30 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
  5. Türkiye'nin 75 yılı, Hürgüç Gazetecilik,, İstanbul,1998
  6. "Erkek egemen Türkiye". Hürriyet. 11 Aralık 2010. 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013.
  7. Hürriyet newspaper (Türkçe)
  8. Parliament page/Meral Akşener (Türkçe)
  9. Parliament page/Şükran Güldal Mumcu (Türkçe)
  10. "T24 online newspaper". 26 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018.
  11. "Radikal Newspaper (Türkçe)". 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018.
  12. "Milliyet newspaper (Türkçe)". 7 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018.
  13. "TBMM - Özlem Zengin". 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  14. "TBMM - Meral Danış Beştaş". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
  15. "Hacettepe University Page (Türkçe)". 28 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018.
  16. "Hürriyet newspaper (Türkçe)". 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018.
  17. "An Afyon University paper by D. Ali Aslan (Türkçe)" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018.
  18. "Kadın milletvekillerinin temsil oranı arttı". Anadolu Ajansı. 28 Haziran 2018. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
  19. "Tutanak C. Senatosu B: 36 18.1.1966 O:1" (PDF). TBMM. 26 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013.
  20. "TİP'li Fatma İşmen'in ölümü". Milliyet. 18 Mayıs 2006. 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013.
  21. "C. Senatosu B: 53 29.4.1975 O: 1" (PDF). TBMM. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013.
  22. "Biography net (Türkçe)". 26 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018.
  23. "82nci Birleşim" (PDF). Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi. Cilt 13. TBMM. 23 Ekim 1979. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013.
  24. Ersöz, Seyfettin (2 Aralık 2018). "Bürokraside kadının adı yok". Milliyet. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.
  25. "Milliyet newspaper (Türkçe)". 26 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2018.
  26. "Büyükşehirlerde ilk kez kadın belediye başkanları". 22 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.