1954 Türkiye genel seçimleri

1954 Türkiye genel seçimleri, 2 Mayıs 1954 tarihinde TBMM'de görev yapacak 10. dönem milletvekilleri için yapılan seçimlerdir.[1]

1954 Türkiye genel seçimleri
2 Mayıs 1954
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 541 sandalyesi için
Çoğunluk için gereken 271 sandalye

  Birinci parti İkinci parti Üçüncü parti
 
Lider Adnan Menderes İsmet İnönü Osman Bölükbaşı
Parti Demokrat Parti (1946) Cumhuriyet Halk Partisi Cumhuriyetçi Millet Partisi
Son seçim 408 sandalye, %55,2 69 sandalye, %39,6 Yeni parti
Sandalye 503 31 5
Değişim 87 38 Yeni parti
Aldığı oy 5.313.659 3.193.471 480.249
Oran %58,42 %35,11 %5,28
Değişim %3,22 %4,49 Yeni parti
Önceki Başbakan

Adnan Menderes
Demokrat Parti (1946)

 Seçilen Başbakan

Adnan Menderes
Demokrat Parti (1946)

1954 genel seçimleri, Türkiye’de çok partili demokratik yaşamın yeni filizlendiği bir evrede, Demokrat Parti’nin (DP) ilk iktidar deneyiminin ve buna karşın da tek parti geleneğinin temsilcisi olan Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) ilk muhalefet döneminin ardından gerçekleşen bir genel seçim olma özelliğine sahiptir.[2]

Liste usulü çoğunluk seçim sisteminin uygulandığı seçimlerde yaklaşık 9 milyon seçmen oy kullanmıştır. Demokrat Parti, oyların yüzde 58,4'ünü alarak 503 milletvekili, Cumhuriyet Halk Partisi %35,1'lik oranla 31 milletvekili, Cumhuriyetçi Millet Partisi (CMP) 5 milletvekili çıkarırken, 2 kişi de bağımsız olarak toplam 541 milletvekili seçilmiştir.[3]

Bu seçimde, DP'den 4 aday, iki seçim çevresinden seçilmiş, o tarihte uygulanan seçim yasası gereği, bu çevrelerden birinin milletvekilliğini tercih etmiştir. 9 milletvekili de DP listesinden bağımsız olarak seçilmiştir.

Seçim dönemi

12 Mart 1954 tarihinde 10. Dönem milletvekili genel seçimleri için TBMM Genel Kurulu’nda seçimlerin 2 Mayıs 1954 tarihinde yenilenmesi kararı alındı.[4] Kanuna göre her seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısı 1950 genel nüfus sayımı sonucuna göre belirlenecek ve 1950 sayımı verilerine göre, her 40.000 vatandaşa bir milletvekili hesabı ile 534 milletvekili seçilecekti. Ancak seçim kanununa konulan ek madde, 1954 seçimlerinde seçilecek milletvekili sayısının 1950 seçimlerinde her seçim çevresi için belirlenmiş olan milletvekili sayısından aşağı olamayacağını düzenlemekteydi. Bu hesaba göre 1954 seçimlerinde 64 ilde toplam 541 milletvekili seçildi.[5] 2 Mayıs 1954 pazar günü yapılan seçimlere beş parti katıldı; Demokrat Parti (DP), Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Cumhuriyetçi Millet Partisi (CMP), Türkiye Köylü Partisi (TKP) ve İşçi Partisi. DP ve CHP 64 vilayetin hepsinde, CMP 40 ilde, 16 Mayıs 1952'de kurulmuş olan ve ilk kez bir genel seçime katılan Türkiye Köylü Partisi (TKP) ise 19 ilde aday gösterdi.[6]

Sonuçlar

Seçimlerde liste usulu çoğunluk sistemi kullanıldı. DP 1950 seçimlerine göre oylarını artırırken CHP ise oy kaybetti. Meclise giren siyasi partilerden DP oyların 58,4'sını, CHP 35,1'ünü, CMP ise 5,3'ünü aldı.[3][7] Uygulanan seçim sistemi nedeniyle DP oyların yüzde 58,4'sını almasına karşın Meclisin yüzde 92,98'sini kazandı. CHP ise oyların yüzde 35,1'ünü almasına rağmen Mecliste ancak yüzde 5,7 ile temsil edilebildi. Bu durum, 1950 seçimlerinde de uygulanmış olan liste usulü çoğunluk sisteminin eleştirilmesine yol açtı. Çünkü, 1954 seçimlerinde nisbi temsil esası uygulanmış olsaydı DP 281, CHP 211, CMP 32, Türkiye Köylü Partisi (TKP) 18 milletvekili kazanmış olacaktı.[8]

1954 genel seçimlerinin sonuçları:[9]

Toplam Sandık43.174
Toplam Seçmen10.262.063
Toplam Kullanılan Oy9.095.617
Katılım Oranı (%)88,63
Milletvekili Sayısı541

Partilere göre oy dağılımı
Parti Genel Başkan Oy % +/– Sandalye +/–
Demokrat PartiAdnan Menderes5.313.65958,4 3,2503* 87
Cumhuriyet Halk Partisiİsmet İnönü3.193.47135,1 4,531 38
Cumhuriyetçi Millet PartisiOsman Bölükbaşı480.2495,3Yok5Yok
Bağımsızlar56.3930,62 1
Türkiye Köylü PartisiTahsin Demiray50.9350,5Yok0Yok
İşçi Partisi[10][11]Orhan Arsal[11]910[10]0,01Yok0Yok
Toplam9.095.617100,00541* 54

(*) Celal Bayar (DP) hem Bursa'dan hem İstanbul'dan aday olup İstanbul'dan, Adnan Menderes (DP) hem Aydın hem İstanbul'dan aday olup İstanbul'dan, Fuad Köprülü (DP) hem Zonguldak'tan hem de İstanbul'dan aday olup İstanbul'dan, Refik Koraltan (DP) hem Kayseri'den hem de İçel'den aday olup İçel'den milletvekilliği seçildikleri için DP'nin kazandığı milletvekilliği sayısı 499, TBMM 10. dönem milletvekili sayısı 537 olmuştur.

İllere göre oy dağılımı[12]
İl Mv Sayısı DP % CHP % CMP % TKP % Bağ % Toplam
Afyonkarahisar989.96958,340.87226,523.37915,1--2980,1154.518
Ağrı442.22270,317.20928,7----1.2361,060.667
Amasya549.01555,035.82540,24.3224,9--1630,089.325
Ankara21181.78950,4142.16139,435.6769,92.9660,42100,1362.802
Antalya882.33763,246.82435,9----4.7510,9133.912
Aydın9105.56964,853.67733,03.6412,2--2380,0163.125
Balıkesir14163.15262,691.32935,07.2822,4--1.1620,0262.925
Bilecik435.34654,625.67839,71.6862,6--2.6593,165.369
Bingöl310.02531,78.25526,14.52914,3--8.80128,031,610
Bitlis220.70767,26.90422,4----3.20110,430.812
Bolu885.81969,931.39025,65.5114,5--4840,4123.204
Burdur436.74358,125.51040,3--2.0291,6--64.282
Bursa14158.36163,276.36330,515.7246,3--1.3360,0251.784
Çanakkale880.41661,941.72732,13.0622,44.1352,82.7210,8132.061
Çankırı642.99850,823.71228,010.50312,46.0977,21.4161,784.726
Çoruh539.66261,723.87137,2----3.6041,167.137
Çorum992.33261,351.24634,0----9.2324,8152.810
Denizli985.34157,662.95042,5----880,0148.379
Diyarbakır872.90761,442.33335,7--3.3892,96730,1119.302
Edirne662.91661,435.62434,83.8213,7--3460,1102.707
Elazığ548.99258,032.13338,01.3991,71.7842,19851,285.293
Erzincan535.71951,533.32148,1----5170,569.557
Erzurum1299.30458,847.01328,120.06512,0--1490,6166.531
Eskişehir780.59864,134.29427,38.7676,81.6791,32.4361,9127.774
Gaziantep883.02658,558.83441,4----9250,1142.785
Giresun873.44561,938.36432,37.8165,8--970,0119.722
Gümüşhane638.86350,232.77841,7----6.2638,177.904
Hakkâri19.80154,44.28923,8----3.92921,818.019
Hatay876.13660,048.74638,42.0341,6--80,0126.924
Isparta552.05162,730.89337,2----5710,183.515
İçel873.79253,550.03736,31.3380,62.1661,611.4858,3138.818
İstanbul29338.01063,8143.70527,843.4208,04.2150,810.0761,8539.426
İzmir20230.52261,2145.87138,8--3740,0--376.767
Kars1061.57338,679.42649,818.40011,5--2.3350,2161.734
Kastamonu1092.13559,145.59129,216.04410,32.2001,4180,0155.988
Kayseri10104.86261,957.32933,87.2574,3--5280,0169.976
Kırklareli556.10562,431.92635,51.8452,1--2140,190.090
Kırşehir524.35430,818.63323,634.37443,51140,23.7171,981.192
Kocaeli12127.57863,260.86030,212.0086,07980,31.1840,3202.428
Konya19164.00253,8106.49734,930.37610,04.3971,37150,1305.987
Kütahya887.14064,535.14426,012.6589,4--7520,1135.694
Malatya1288.23544,5107.64354,35570,12.1711,14920,2199.098
Manisa12151.56964,576.06932,47.1953,1----234.833
Maraş765.77755,343.50136,63.7813,25.4984,61.2100,3119.767
Mardin760.61447,044.65035,0----21.64617,0126.910
Muğla664.46760,741.75539,3----1190,0106.341
Muş312.80743,38.48528,7----12.41328,033.705
Niğde876.61357,542.34731,88.6736,53.5182,08.1152,3139.266
Ordu977.36155,262.78544,8------140.146
Rize652.95268,719.26425,04.0005,2----76.216
Samsun12121.09860,375.32937,54.3572,2----200.784
Seyhan13107.44749,299.74145,72.6181,28.1783,73160,1218.300
Siirt433.09759,514.58326,2----2.65314,350.333
Sinop630.92034,736.98741,521.27023,9----89.177
Sivas14117.20452,798.99644,57.0712,8----223.271
Tekirdağ664.90163,335.14534,32.5512,5--1150,0102.712
Tokat980.53755,165.38044,7------145.917
Trabzon1294.12156,853.95732,64.2252,6----152.303
Tunceli317.02442,519.56748,8------36.591
Urfa865.07049,851.12739,1--8030,214.59110,6131.591
Uşak429.97342,728.04239,911.65016,5----69.665
Van433.63764,118.50735,3------52.144
Yozgat879.73357,345.65332,87.8625,7--4.2504,2137.498
Zonguldak11130.75966,853.53927,411.3385,8--1190,1195.755

Seçim sonrası

Cumhuriyetçi Millet Partisi'nin meclisteki 5 milletvekilinin tamamını çıkardığı Osman Bölükbaşı'nın memleketi olan Kırşehir ili, 30 Haziran 1954 tarihinde DP'li milletvekillerinin oylarıyla kabul edilen özel bir kanunla ilçe hâline getirildi. Kırşehir vilayetinin kaldırılması ve Nevşehir kazasında Nevşehir adıyla yeni bir vilayetin kurulması hakkındaki 7 Temmuz 1954 tarihli ve 8748 sayılı Resmî Gazete'de yayınlanan kanunla Kırşehir eski kazaları Avanos, Kozaklı, Mucur ve Hacıbektaş'la birlikte yeni kurulan Nevşehir iline bağlandı. Kırşehir'in eski kazalarından Kaman, Ankara'ya; Çiçekdağı ise Yozgat'a bağlandı.[13] Daha sonraları Yassıada Yargılamaları'nda Adnan Menderes ve DP'nin diğer önde gelen yöneticileri Kırşehir'in ilçe yapılması davasından yargılanıp mahkûm oldular. "Kırşehir'in siyasi sebeplerle kaza hâline getirilmesi" DP yöneticilerinin yargılandığı anayasayı ihlal davasında yer alan yedi suçtan biri olarak yer aldı.[14]

Benzer şekilde, 14 Haziran 1954'te CHP'nin birinci olduğu Malatya ili de ikiye bölünerek Adıyaman ili oluşturuldu.[15][16]

Kaynakça
  1. 30 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 11954 Gen.Seçimleri 13 Mart 2012‎ 'da erişilmiştir.
  2. Kaya, Yakup (2018). "Türk Siyasal Yaşamında 1954 Genel Seçimleri". İNSAN VE TOPLUM BİLİMLERİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ. 7 (3). s. 2288. Erişim tarihi: 1 Ocak 2021.
  3. "1950-1977 Yılları Arası Milletvekili Genel Seçimleri". 10 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2018.
  4. Hamza Gökhan, Eryılmaz. "Türkiye'de 1954-57 Dönemi İktidar-Muhalefet İlişkileri". dergipark.org.tr. 26 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2021.
  5. Atayakul, Fatma Alev (2007). Türkiye'de Demokrat Parti Döneminde Genel Seçimler (1950-1954-1957). İstanbul: T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişikiler Anabilim Dalı. s. 299.
  6. İsmet İnönü, Defterler (1919-1973), Haz. Ahmet Demirel, 1. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, Ankara, 2001, ISBN 978-975-363-951-1, s. 604.
  7. Erol Tuncer, Osmanlıdan Günümüze Seçimler (1877-2002), 2. Baskı, Toplumsal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı Yayınları, Ankara, 2003, ISBN 9759693585, s. 233-239.
  8. Metin Toker, İsmet Paşayla On Yıl (1954-1957), Birinci Cilt, 2. Baskı, Akis Yayınları, Ankara, 1966, s. 10.
  9. 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ysk.gov.tr. Erişim tarihi:27 Ocak 2020
  10. Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları Veri Tabanı, 1954 İşçi Partisi oyları
  11. "Aziz Çelik, 1950'lerin Unutulan (Demokrat) İşçi Partisi ve Onun Üç Sisyphus'u, Çalışma ve Toplum, 2014/2, s. 31" (PDF). 13 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2018.
  12. 1954 TBMM Gen.Seçimleri 13 Mart 2012‎'de erişilmiştir.
  13. Deniz Bölükbaşı, Türk Siyasetinde Anadolu Fırtınası - Osman Bölükbaşı, 1. Baskı, Doğan Kitap, İstanbul, 2005, ISBN 9789759917036, s. 190.
  14. Bölükbaşı, s. 192
  15. Ergün Ataoğlu, Adnan Menderes - Bir Başbakanın Trajik Sonu, 1. Baskı, Nokta Yayınları, İstanbul, 2008, ISBN 9944174688, s. 141.
  16. Alkan, Mehmet Ö. Türkiye’de Seçim Sistemi Tercihinin Misyon Boyutu ve Demokratik Gelişime Etkileri (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2015.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.