Hazarca

Hazarca, Ortaçağda, Orta Asyalı yarı göçmen Türk boyu olan Hazarların konuştuğu dildir. Hazarca, tarihî Türk dillerinden biri olmasına karşın Türki dillerin hangi koluna ait olmuş bulunduğu tartışmalıdır. Bazı araştırmacılar Hazarcanın İran dilleri veya Kafkas dilleriyle yakın ilişkisi olduğunu varsayarlar.

Hazarca
Bölge	Doğu Avrupa, Orta Asya
Etnisite	Hazarlar
Dönem	7. yüzyıl - 13. yüzyıl[1]
Dil ailesi	Türki diller[2] Ogur grubu? Hazarca
Yazı sistemi	Eski Türk alfabesi, İbrani alfabesi
Dil kodları
ISO 639-3	zkz

Tarih

Hazarların yaşamış olduğu bölgeler (650-850)

Hazarların yönettiği bölgelerin İrani, Ural, Slav ve Kuzey Kafkasya halklarını barındırması devletin çok uluslu ve çok dilli olmuş olduğunu göstermektedir.[3] Antropolojik çalışmalara göre yönetici sınıfın İç Asyalı olduğu ve Mongoloid olarak tabir edilen özelliklere sahip oldukları ortaya çıkmıştır.[4][5] Bu devletin yöneticilerinin en azından bir Türki veya Asya kökenli dili konuşmuş olduklarına çok büyük bir kanıt oluşturmaktadır.[6]

Arap kaynaklar

10. yüzyılda yaşamış Arap yazar İstahri Hazarların Türkler ve Farslar tarafından konuşulan dillerden farklı bir dil konuştuğunu not etmiş ancak dilin Ön Bulgarca ile olan yakınlığına değinmiştir.[7] Aynı zamanda yazar Derbent, Dağıstan'da Hazarca ile birlikte dağlarda yaşayan diğer halkların dillerinin de yaygın olduğundan bahsetmiştir.[8] El-Mesûdî ise Hazarların Türki olduklarını ve Türki dillerde Sabir Farsçada ise Xazar denildiklerini yazmıştır.[7] Biruni Volga Bulgarları ve Sabirler hakkındaki bir yazısında bu toplumların dillerinin Türki diller ile Hazar dilinin bir karışımı olduğunu not etmiştir.[8][5]

Hazar alfabesiyle yazılmış ve günümüze ulaşmış tek cümle:
HWQWRWM = Hukurim = "OKUDUM"

Hazarca kaynaklar

Hazarlardan günümüze kadar kalan iki belge vardır ve bunlar İbranice yazılmıştır. Bunlardan biri, Hazar kağanı Yusuf tarafından, 960 yıllarında Emevilerin Kurtuba emiri III. Abdurrahman'ın hizmetinde çalışan devlet adamına yazılan mektup ve diğeri de, yine aynı hakan zamanında ismi belirsiz bir Musevi Hazar tarafından yazılan mektubun Mısır'da bulunan parçalarıdır.

Cambridge Belgesi

Hazarcanın eldeki en belirgin örneği 1912 yılında bilim dünyasına tanıtılan ve Cambridge Belgesi (ya da daha önceki adıyla: Schlechter Mektubu) olarak bilinen mektubun kenarına Göktürk Alfabesinin Hazar versiyonuyla yazılmış tek kelimelik cümledir. İbranice mektubun sol alt köşesine yazılmış olan bu runik yazının sağdan sola transliterasyonu HWQWRWM olup transkripsiyonu hukurim anlamı da "ben onu okudum" demektir. Bu tek kelimelik cümle dışında Hazarca hakkında elde kabile, kale, 12 Hayvanlı Takvimin ay adları kalmıştır. Bunların dışında Hazar şahıs adları da tespit edilmiştir.[9]

Sınıflandırma

İstihari'nin bahsettiği üzere Şaz Türkçesi'i grubuna ait diller konuşmuş Dokuz Oğuzlar, Kırgızlar, Kimekler, Oğuzlar ve Karluklar gibi halkların o dönemde kullandıkları dilin tek bir dil olarak sınıflandırılmış olması ve hepsinin birbirlerini anlayabiliyor oluşu göz önüne alındığında Hazar dilinin eğer Lir Türkçesi grubuna ait bir dilse bile diğer Türki dillerinden çok daha farklı bir dil olduğunu göstermektedir.[10]

Hazarların diliyle yazılmış kapsamlı bir eser, günümüze kadar ulaşamadığı için Hazarların konuştuğu dil hakkında kesin bir bilgi yoktur. Barthold ve Minorsky gibi Rus araştırmacılar, Hazarcanın İdil Bulgarlarının diline benzediğini, bugün Çuvaşça'nın da, Bulgarca ve Hazarcaya benzediğini ve sonuç olarak, Hazarcanın Türk dillerinin ayrı bir kolu olan Çuvaşçaya çok yakın olduğunu ifade etmektedirler.[11][12]

Hazarcanın, eski Türk dili ve Uygurcanın etkisinde kalmış Bolgarca gibi Türki dillerin Oğur öbeğine bağlı bir dil olduğu görüşünde birleşen araştırmacılar da vardır. Ayrıca, Karaçaylar, Balkarlar ve Kafkasyalılar da bu dilden arta kalan birtakım sözcükleri de dillerinde kullanmaktadırlar.[13]

Hazarca, değişik dönemlerde Kiril, İbrani, Latin, Yunan, Arap ve Gürcü alfabeleriyle yazılmıştır.

Kaynakça

1. http://www.ethnologue.com/language/zkz
2. Katzner, Kenneth (2002). Languages of the World(Third ed.). Routledge. ISBN 978-0-415-25004-7.
3. Golden 2011, s. 151.
4. Golden 2011, s. 224.
5. Golden 1992, s. 235.
6. Golden 2011, s. 151, 224.
7. Golden 2011, s. 225.
8. Golden 2011, s. 226.
9. "Pınar Özdemir, Hazar Türkçesi ve Hazar Türkçesi Leksikoloji Tespiti Denemesi, Karadeniz Araştırmaları, Kış 2013, Sayı: 36, s. 189-206" (PDF). 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2013.
10. Golden 2011, s. 227.
11. Şerif Baştav (1987). "Hazar Kağanlığı Tarihi", Tarihte Türk Devletleri I, Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, Ankara, sf. 169-178
12. Zeki Velidi Togan (1970) "Hazarlar md." İslam Ansiklopedisi, Cilt V, İstanbul, sf. 408
13. Tarihteki Türk Devletleri, Haz: Doç Dr. Anıl Çeçen, Milliyet Yayınları

Ayrıca bakınız

• Hazar Kağanlığı
• Hazarlar

Konuyla ilgili yayınlar

• Erdal, Marcel (1999). "The Khazar Language". In: Golden et al., 1999:75-107.
• Erdal, Marcel (2007). "The Khazar Language." The World of the Khazars: New Perspectives. Brill, 2007. pp. 75–107.
• Golb, Norman & Omeljan Pritsak (1982). Khazarian Hebrew Documents of the Tenth Century. Ithaca: Cornell Univ. Press.
• Johanson, Lars & Éva Agnes Csató (ed.) (1998). The Turkic languages. London: Routledge.
• Johanson, Lars (1998). "The history of Turkic." In: Johanson & Csató, pp. 81–125. 8 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Johanson, Lars (1998). "Turkic languages." In: Encyclopaedia Britannica. CD 98. Encyclopaedia Britannica Online. 23 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Johanson, Lars (2000). "Linguistic convergence in the Volga area." In: Gilbers, Dicky & Nerbonne, John & Jos Schaeken (ed.). Languages in contact. Amsterdam & Atlanta: Rodopi. (Studies in Slavic and General linguistics 28.), pp. 165–178.

Dış bağlantılar

• khazaria.com 21 Aralık 1997 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.